Иргэний эрх зүйн зарчим ба тогтолцоо

1. БАТЛАВ: ТЭНХИМИЙН ЭРХЛЭГЧ Д.ШҮРЭНЦЭЦЭГ
ЛЕКЦ №2
ХИЧЭЭЛИЙН ХЭЛБЭР: ЛЕКЦ
ХУГАЦАА: 90 МИНУТ
ИЭЗ-н зарчим ба тогтолцоо,
Иргэний эрх зүйн эх сурвалж
Боловсруулсан: “Улаанбатар Эрдэм Судлал” дээд
сургуулийн “Иргэний эрх зүй”-н тэнхимийн багш
Б.Баттулга /LLM/

2. 
 Сэдвийн зорилго: Иргэний эрх зүйн эх сурвалжийн талаар ойлголт, мэдлэгтэй болох, иргэний эрх зүйн эх сурвалжийг
нийтийн эрх зүйн эх сурвалжаас ялган зааглаж зөв танин мэдэх чадвартай болох, иргэний эрх зүйн эх сурвалжийг ашиглаж
сурах хандлага төлөвшинө.
 Нэр томьёо:
 - Иргэний эрх зүйн эх сурвалж
 - Иргэний эрх зүйн хэм хэмжээ
 - Нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн зан суртахууны хэм хэмжээ
 - Иргэний хууль тогтоомж
 - Иргэний хуулийг төсөөтэй хэрэглэх
 - Иргэний хуулийг буцаан хэрэглэх

 Сэдвийн àгуулга:
 - Иргэний эрх зүйн эх сурвалжийн ойлголт, шинж
 - Иргэний эрх зүйн эх сурвалжийн ангилалт
 - Иргэний эрх зүйн зарчмын ойлголт, ангилал
 - Иргэний хуулийн үйлчлэх хэмжээ хязгаар /цаг хугацаа, субьект, нутаг дэвсгэр/
 - Иргэний хууль тогтоомжийг хэрэглэх /төсөөтэй хэрэглэх, буцаан хэрэглэх/
 - Иргэний хууль тогтоомжийг тайлбарлах

 Хяналтын асуулт:
 - Иргэний эрх зүйн эх сурвалжийн ангилалт
 - Иргэний эрх зүйн зарчмын ойлголт, ангилал, тогтолцоо
 Хууль, хуульчилсан акт, олон улсын гэрээ нь ямар нөхцөлд иргэний эрх зүйн эх сурвалж болох талаар жишээн дээр
тайлбарлана уу?
 Иргэний эрх зүйн эх сурвалжийг ангилсаны хууль зуйн ач холбогдол юунд орших вэ? Тодорхой өгөгдсен тохиолдол
дээр иргэний хууль үйлчлэх хязгаарыг тодорхойлно уу?
 Өгөгдсөн тохиолдол дээр эрх зүйг төсөөтэй хэрэглэх, хуулийг төсөвтэй хэрэглэх, үндэслэлээ тайлбарлана уу?
 Өгөгдсөн тохиолдол дээр иргэний хуулийг буцаан хэрэглэх эсэх асуудлыг шийдвэрлэх, үндэслэлээ тайлбарлана уу?

3. Аливаа салбар эрх зүй болгон
өөрийн гэсэн зарчимтай байдаг.
Иргэний эрх зүйн хэм хэмжээг
тогтоох, хэрэглэх бүрийд мөрдлөгө
болгож байвал зохих үзэл санааг
иргэний эрх зүйн зарчим гэнэ.
Иргэний эрх зүйд дараах зарчмууд
байна. Yүнд:

4. Иргэний эрх зүйн
харилцаанд
оролцогчдын бие
даасан байдлыг
хангах зарчим.
Өмчлөгчийн эрх
ашгийг
хамгаалах
зарчим
Гэрээний
чөлөөт
байдлыг хангах
зарчим.
Зөрчигдсөн
эрхийг
сэргээлгэх
зарчим.
Шүүхийн
хамгаалалтын
зарчим.

5. ИРГЭНИЙ ЭРХ ЗҮЙ НЬ ХУУЛЬ ТОГТООМЖИЙН ЦУГЛУУЛГА БИШ ХАРИН БҮТЭЦ, ЗОХИОН
БАЙГУУЛАЛТЫН НАРИЙН ТОГТОЛЦООТОЙ БАЙНА. ИРГЭНИЙ ЭРХ ЗҮЙ НЬ ЕРӨНХИЙ
БОЛОН ТУСГАЙ ГЭСЭН 2 АНГИД ХУВААГДДАГ.
иргэний эрх зүйн үндсэн
асуудал буюу иргэний эрх
зүйн зохицуулах зүйл,
түүний зохицуулалтын арга,
зарчим, иргэний эрх зүйн
харилцаа үүсэх үндэслэл,
иргэний эрх зүйн хамгаалалт,
иргэний хууль тогтоомж ,
түүнийг хэрэглэх, иргэний
эрх зүйн субъект, объект,
хэлцэл, иргэний эрх зүй дэх
хугацаа мөн зарим сурах
бичигт үүргийн эрх зүй,
эдийн болон эдийн бус
баялгийн эрх зүйн хэм
хэмжээнд багтдаг байна.
 Өөртөө үүргийн тусгай төрлүүд,
зохиогчийн ба патентийн эрх зүй, өв
залгамжлал, олон улмсын иргэний эрх
зүйн хэм хэмжээнүүд зэрэг багтана.
Тухайлбал, үүргийн эрх зүйн гэдэгт
үүргийн ойлголт, зарчим, систем, үүрэг
үүсэх үндэслэл, үүрэг гүйцэтгэх журам,
хугацаа арга, үүрэг биелэгдээгүйд
хүлээлгэх хариуцлага гэх мэт.
 Оюуны өмчийн эрхэд оюуны өмчийн эрх
зүйн зохицуулалт, зохиогч, патентийн эрх,
лизенгийн гэрээ, оюуны өмчийг үнэлэх,
бусдад ашиглуулах журам, оюуны өмчийг
хамгаалах арга зэрэг асуудал хамаарна.
 Өв залгамжлалын эрхэд өвлөх эрхийн
ойлголт, өв нээгдэх үе ба газар, хууль ба
гэрээслэлээр өв залгамжлах, өв хүлээн
авах ба татгалзах, өвийг хамгаалах
шилжүүлэх зэрэг асуудал хамаарна.
Ерөнхий ангид: Тусгай анги