П.Жавзандулам, Г.Номин-Эрдэнэ-Санхүүгийн зуучлал ба эдийн засгийн өсөлт-2

1. МАНДАХ БҮРТГЭЛ ДЭЭД СУРГУУЛЬ
Санхүүгийн зуучлал ба эдийн засгийн өсөлт
“Эрдмийн шувуу”оюутны эрдэм шинжилгээний бага хуралд зориулан бэлтгэв
Удирдагч багш: С. Цолмон, “Мандах Бүртгэл” Дээд сургуулийн багш, Докторант
Tsolmon_muis@yahoo.com 99125224
Гүйцэтгэсэн: П. Жавзандулам, Мандах Бүртгэл дээд сургуулийн ТЭЗНББ– 4 оюутан
Javzaa_1022@yahoo.com 99518476
Г. Номин – Эрдэнэ, Мандах Бүртгэл дээд сургуулийн ТЭЗНББ– 4 оюутан
Njj.laura@yahoo.com 88196872
Улаанбаатар хот
2015 он

2. Санхүүгийн зуучлал ба эдийн засгийн өсөлт
П.Жавзандулам, Г.Номин-Эрдэнэ
Улаанбаатар хот Мандах Бүртгэл дээд сургууль
Javzaa_1022@yahoo.com , Njj.laura@yahoo.com
Хураангуй
Ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õºãæèë áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò õî¸ðûí õîîðîíä õàìààðàë áàéãàà ýñýõèéã îëîí ýðäýìòäèéí
ñóäàëãààíóóä òîãòîîõûã îðîëäñîí áàéäàã. Ýäãýýð ñóäàëãààíóóä íü òýäãýýðèéí õàìààðëûã îëîí òàëààñ ñóäàëæ ººð
ººð ä¿ãíýëòýíä õ¿ð÷ áàéñàí áàéíà. Õàðèí ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò õî¸ðûí
õàìààðëûã íýãäìýë ñàíààãààð õàðóóëàõûã ñóäëàà÷èä çîðüæ ýõýëæýý. Äîòîîä õ¿÷èí ç¿éëñèéí ºñºëòèéí îíîë
(endogenous growth theory) 1980-ààä îíû ñ¿¿ëýýð ãàð÷ èðñýí íü òýäãýýðèéí õàìààðëûã ñóäëàõ øèíý îíîëûí çàìûã
òàâüæ ºãñºí þì. ̺í ýìïèðèê ñóäàëãààíû àðãà÷ëàë ñàéæèðñàí íü ¿¿íä èõ íºëºº ¿ç¿¿ëæýý. Èõýíõ ýìïèðèê ñóäàëãààíóóä
ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õºãæèë íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã ò¿ðãýñãýæ ÷àäíà ãýñýí ä¿ãíýëòýíä õ¿ð÷ýý. ¯¿íèé çýðýãöýý
çàðèì ñóäàëãààíóóä ¿¿íèé ýñðýã áàéð ñóóðèéã ÷ èëýðõèéëñýí áàéäàã.
Түлхүүр үг: ÄÍÁ-èé óëèðëûí áîäèò õýìæýý- (Y) ,ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðòýçëýõ áàíêóóäûí àêòèâûí õýìæýý- (BA), Çýýë-
õàäãàëàìæèéí õ¿¿íèé çºð¿¿- (I) ,Áàíêóóäûí íèéò çýýëä ýçëýõ õóâèéí ñåêòîðò îëãîñîí çýýëèéí õýìæýý (CP)
Удиртгал
Судлах болсон шалтгаан: Хөрөнгийн илүүдэлтэй
байгаа газар үүссэн мөнгөн хөрөнгө хуримтлалыг
хөрөнгө эх үүсвэрийн хомсдолтой байгаа газарт
хөрөнгө оруулалт болгон хувиргах нөхцлийг
санхүүгийн заах зээл гэдэг. Монгол улсад 2014
оны байдлаар санхүүгийн зах зээл дээр
зуучлагчийн үйлчилгээ үзүүлдэг төв банк 1,
арилжааны банк 13, банк бус санхүүгийн
байгууллага351 зэрэг байгууллагууд оролцдог.
Санхүүгийн зуучлагчийн үүрэг нь гүйлгээний
хэрэгслээр хангах, төлбөр тооцоо хийх, эдийн
засгийг тогтворжуулах зэрэг үүргийг гүйцэтгэдэг.
1. Îíîëûí çàðèì èøëýл
Îíîë áîëîí ýìïèðèê ñóäàëãààíóóä ¿ð ºãººæòýé,
òîãòâîðòîé ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã
äýìæèíý ãýäãèéã õàðóóëæ ÷àäñàí áàéäàã. Äàë ãàðóé
æèëèéí ºìíº áàíêíû ñàëáàðûí ¿¿ðýã áîë ¿ð àøèãòàé
õºðºí㺠îðóóëàëòûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýã÷, óëìààð ýäèéí
çàñãèéí ºñºëòèéã õóðäàñãàã÷ þì ãýæ íýãýí ýðäýìòýí
õýëñýí áàéíà (Schumpeter 1934). Ýíý õýñýãò õýä
õýäýí ÷óõàë îíîëûí çàãâàðûí òóõàé òîâ÷ äóðüäàõûí
çýðýãöýý èõýâ÷ëýí äîòîîä õ¿÷èí ç¿éëñèéí ºñºëòèéí
îíîëûí òóõàé òîâ÷ òàéëáàðëàõ áîëíî. Äýýðõ îíîëûí
çàãâàð äýýð òóëãóóðëàí ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õºãæèë
íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºíä äîîð äóðüäñàí ãóðâàí çàìààð
íºëººëºõ ìàãàäëàëòàéã äóðüäÿà. Íýãä¿ãýýðò, ñàíõ¿¿ãèéí
ñàëáàðûí õºãæèë íü õºðºí㺠îðóóëàëòûí ¿ð àøèã,
á¿òýýìæèéã íýìýãä¿¿ëíý. Õî¸ðäóãààðò, ñàíõ¿¿ãèéí
ñàëáàðûí ¿ð àøèãòàé àæèëëàãàà íü áèçíåñèéí àæèë
õýðãèéí çàðäëûã áàãàñãàæ óëìààð á¿òýýìæòýé õºðºíãº
îðóóëàëò äàõü õóðèìòëàëûí õóâü õýìæýýã ºñãºæ ºãíº.
Ãóðàâäóãààðò, ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õºãæèë íü
õóðèìòëàëûã ºñãºõ áóþó áóóðóóëæ ÷àäíà (Pagano,
1993).
1990-ýýä îíû ýõýíä îëîí ñóäëàà÷èä ¿ð àøèãòàé
ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë íü õºðºí㺠îðóóëàëòûí ÷àíàðûã
äýýøë¿¿ëæ, ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã õàíãàæ ÷àäàõ
òàëààðîíîëûí çàãâàðóóäûã õèéæ á¿òýýæýý
(Greenwood and Jovanovic 1990, Levine 1991,
Bencivenga and Smith 1991, Saint-Paul 1992).
Çàãâàð á¿ð ººðèéí îíöëîãòîéã äîîð ºã¿¿ëüå.
Greenwood and Jovanovic-èéí çàãâàðûí
îíöëîã íü ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàã÷äûí ¿íäñýí ¿¿ðýã áîë
öóãëóóëæ ñóäàëñàí ìýäýýëëèéã àøèãëàí àøèãòàé
õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõ íººö ñàíòàé õîëáîãäîõ ÿâäàë
ãýñýíä îðøèíî. Õºðºíãèéí õóðèìòëóóëñàí àøãèéí õóâü
ºíäºð áàéõ òóñàì ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã äýìæäýã áºãººä
ýíý íü ýðãýýä ºíäºð ºðòºãòýé ñàíõ¿¿ãèéí á¿òöèéã
ñàéæðóóëàõ óòãà ñàíààã àãóóëäàã áàéíà.
¯ð àøèãòàé ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð íü õºðºí㺠îðóóëàëòûí
ò¿ðãýí õºðâºõ ÷àäâàðûã ñàéæðóóëäàã. Ñàíõ¿¿ãèéí çàõ
çýýë íü êîìïàíèóäûí õºðºíãèéí óðüä÷èëñàíäàìïóóðëààñ
àðèëãàõ çàìààð òýäíèé á¿òýýìæèéã äýýøë¿¿ëæ ÷àäíà.
Ò¿ðãýí õºðâºõ ÷àäâàðã¿éí øîêîä îðñîí ¿åä õºðºíãº
îðóóëàã÷èä ººðñäèéí õóâüöààãàà áóñäàä çàðàõ áîëíî.
Ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë íü êîìïàíèóäàä õóâààðèëàãäñàí ýõ
¿¿ñâýðèéí õýìæýýã ºñãºõ çàìààð ºñºëòèéã äýìæäýã.
Ýðñäýëä äóðã¿é õºðºí㺠îðóóëàã÷èä á¿òýýìæèéí
ýðñäýëèéí ºðãºæèëòèéí äàãóó êîìïàíèóäàä õºðºíãº
îðóóëàëò õèéõ áîëíî (Levine 1991, Bencivenga, Smith
1991).
Saint-Paul-ûí çàãâàðààð á¿òýýìæèéí ºñºëò íü àæèëëàõ
õ¿÷íèé áîëîí ìýðãýæëèéíò¿âøèíãèéí ºðãºæèëòººð áèé
áîëäîã. Ãýâ÷ ìýðãýæèõ íü ýðñäýëèéã äàãóóëäàãáàéíà.
Ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàã÷èä õºðºí㺠îðóóëàã÷äàä çýýëèéí
òºðºëæñºí áàãöûãäààòãàõ áîëîìæ îëãîõ çàìààð
ìýðãýæèõèéã äýìæäýã. Ãýõäýý ìýðãýæèõ
(òóñãàé÷èãëýëèéí) íü çºâ çîõèñòîé ¿éë àæèëëàãààòàé
ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð áàéõã¿éãýýðõºðºí㺠îðóóëàã÷äûí
õóâüä õýò èõ ýðñäýëòýé áàéæ áîëîõ þì. Õýðýâ òèéì
áîëñàéæèð÷ áóé òºñºë òºëºâëºãººí¿¿äèéí á¿òýýìæèéí
ñàíõ¿¿æèëò íü ãàöààíä îðîõáîëíî.
Blackburn, Hung (1996) íàð ºñºëò áà
ñàíõ¿¿ãèéí õºãæëèéí õîîðîíä õî¸ð ÷èãëýëèéíøàëòãààíòàé
á¿õèé (ñàíõ¿¿æèëò-ºñºëò, ºñºëò-ñàíõ¿¿æèëò) õîëáîî
áàéäãèéãòîãòîîæýý. Ýíý çàãâàðò ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí

3. ìºíãºã¿éäýë íü õºðºí㺠îðóóëàã÷á¿ðèéã òóñ òóñäàà
òºñºë òºëºâëºãººãºº õÿíàæ óëìààð õÿíàëòûí ºðòºãèéã õýò
èõáîëãîæ áàéíà ãýæ òàéëáàðëàñàí áàéäàã. Ñàíõ¿¿ãèéí
ñàëáàð ºíäºð õºãæñºí ãàçàðõÿíàëòûí ¿¿ðãèéã çóó÷ëàã÷
íàðò ë äààëãàäàã. Èíãýñíýýð áèçíåñèéí ºðòºã
áàãàñàæ,èõ õóðèìòëàë ¿¿ñýí óëìààð õºðºíãº
îðóóëàëòàíä íîãäîõ áºãººä ýíý íü øèíýòåõíîëîãèéã áèé
áîëãîõ ýõ ¿¿ñâýð áîëíî. Ýöýñò íü ýíý á¿õýí ýäèéí
çàñãèéíºñºëòèéã äýìæèíý. Òýä ìºí ÿìàð øàëòãààíû
óëìààñ óëñ îðíóóä ýäèéí çàñãèéíóäààí ºñºëò áîëîí
ñàíõ¿¿ãèéí õºãæëèéí ñóë äîðîé áàéäëûí õ¿íä ìº÷ëºãò
îðæáîëîõûã òàéëáàðëàí õàðóóëæýý. Òåõíèêèéí
õºãæëèéí ñóóðü ò¿âøèí èõ äîîãóóð,ìºí õ¿ëýýãäýæ áóé
øèíý òåõíîëîãèéí óðñãàë áàãà óëñóóäûí áàéäëûã àâ÷
¿çüå.Õÿíàëòûí ºðòºã òîãòìîë ºíäºð ó÷èð ñàíõ¿¿ãèéí
çóó÷ëàë õýçýý ÷ áàéãóóëàãäàõáîëîìæã¿é. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä
áèçíåñèéí ºðòºã ºíäºð õýâýýð áàéõ áºãººä óëìààðýäèéí
çàñãèéí ºñºëò òîãòìîë äîîãóóð áàéíà.
Haririson et al (1999) ýäèéí çàñãèéí ºñºëò
áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õºãæèëõîîðîíäûí õî¸ð
÷èãëýëèéí õàìààðëûí õî¸óëàíãààñ íü õàìààðàëòàé
çàãâàðûãá¿òýýæýý. Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò íü áàíêóóäûí
¿éë àæèëëàãàà áîëîí àøãèéãíýìýãä¿¿ëäýã áºãººä ýíý íü
áàíêóóäûí òîîã ºñãºõºä òóñ íýì áîëäîã áàéíà.
Áàíêíû¿éë÷èëãýýíèé áîëîìæ íýìýãäýõ òóòàì áàíê áà
õàðèëöàã÷ íàðûí áèåò áîëîí áèåòáóñ õºíäèéðºë áàãàñ÷
óëìààð áèçíåñèéí ºðòºã áóóðäàã òàëòàé.
Äîòîîä õ¿÷èí ç¿éëñèéí îíîëûí õóâüä
õóðèìòëàëûí õýìæýý ºíäºð áàéõ íü ýäèéíçàñãèéí
ºñºëòèéã ò¿ðãýñãýíý ãýäýã äýýð ìýòãýëçñýí õýâýýð
áàéíà. Åðºíõèéä íü àâ÷¿çâýë ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí
õºãæèë íü õóðèìòëàëûí õýìæýýíä ãóðâàí
õýëáýðýýðíºëºº ¿ç¿¿ëäýã. Íýãò, ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë íü
õóâü õ¿íèé îíöëîãèéí ýðñäýëèéã(idiosyncratic risks)
áàãàñãàæ óëìààð èðãýäèéí óðüä÷èëàí
áîëãîîìæëîõõóðèìòëàëûí (precautionary saving) ò¿âøèíã
áóóðóóëæ, ºñºëòèéã óäààøðóóëäàã.Õî¸ðò, áàãöûí îëîí
òºðºë íü õóðèìòëàëä õî¸ðäìîë óòãàòàé íºëºº ¿ç¿¿ëäýã
ó÷èðàøãèéí õýìæýýíèé ýðñäýëä áóóðàëòûã ¿¿ñãýäýã.
Ýöýñò íü, òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ÷àäâàðûí áóóðàëò
íü ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðò õÿçãààðëàëòûã áèé áîëãîæ
óëìààðõóðèìòëàëûí õýìæýýã áàãàñãàäàã.
1.1 Ýìïèðèê ñóäàëãàà
Ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õºãæèë áîëîí ýäèéí
çàñãèéí ºñºëò õî¸ðûí õàìààðëûã õàðóóëñàí îëîí ýìïèðèê
ñóäàëãààíóóä áàéäàã. Òóõàéëáàë, Goldsmith (1969) –
èéí 5 ñóäàëãààíû àæèë íü ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õºãæèë
íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã ò¿ðãýñãýíý ãýæ íèëýýä
ºìíºõºí ¿åèéí áàðèìò äýýð òóëãóóðëàí õàðóóëñàí áàéäàã.
Õýäèé òèéì ÷ ýíý çàãâàðò ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí
õºãæëèéí õýìæèãäýõ¿¿í (õàäãàëàìæ/ÄÍÁ) ìàø èõ
õÿëáàð÷ëàãäñàí áºãººä øàëòãààíûõ íü ÷èãëýë õýçýý ÷
òîãòîîãäîîã¿é áàéíà.
King, Levine (1993) íàðûí ñóäàëãààíä
ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õºãæëèéã äàðààõü äºðâºí
¿ç¿¿ëýëòýýð õýìæñýí áàéíà. ¯¿íä, ò¿ðãýí õºðâºõ ïàññèâ
áà ÄÍÁ-èé õàðüöàà, çýýë õóâààðèëàõ ¿åä áàíêóóäûí
Òºâ áàíêòàé õîëáîîòîé áàéõ à÷ õîëáîãäîë, õóâèéí
áàéãóóëëàãàä îëãîñîí çýýë áà äîòîîäûí íèéò çýýëèéí
õàðüöàà, õóâèéí ñåêòîðò îëãîñîí çýýë áà ÄÍÁ-èé
õàðüöàà çýðýã áîëíî. Òýä ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºíä
íºëººëæ áóé áóñàä õ¿÷èí ç¿éëñèéã øàëãàñíû äàðàà
äýýðõ ¿ç¿¿ëýëò òóñ á¿ð ýäèéí çàñãèéí ºñºëòòýé
õ¿÷òýé ýåðýã õîëáîîòîéã òîãòîîæýý. ̺í òýäíèé
ñóäàëãààãààð ¿íýò öààñíû çàõ çýýë áîëîí áàíêíû õºãæèë
íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòòýé òîãòâîðòîé õàìààðàëòàé
áàéäàã ãýñýí ä¿ãíýëò ãàð÷ýý.
Õàðèí Rajan, Zingales (1998) íàð äýýðõ
ñóäàëãààíû çàðèì ¿ç¿¿ëýëòèéí òàëààð áîëîí ä¿ãíýëòèéã
õ¿÷òýé ø¿¿ìæèëæýý. Òýäíèé áîäëîîð ñàíõ¿¿ãèéí
ñàëáàðûí ºñºëò áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò íü õóðèìòëàëûí
õýìæýý áóþó çýýëèéí ä¿í, ºñºëòèéã òààìàãëàõóéö
õºðºíãèéí çàõ çýýëèéí õýìæýý ãýõ ìýò íèéòëýã
¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýð çàëàãäàæ ÿâäàã áàéíà. ̺í ñàíõ¿¿ãèéí
ñàëáàð ñàéí õºãæñºí îðíóóäàä áàéãóóëëàãóóä ãàäààä
ñàíõ¿¿æèëòûí ò¿ðãýí õºãæèë äýýð ò¿øèãëýäýã ãýæýý.
Ýíý ñóäàëãàà íü ñàíõ¿¿ãèéí õºãæ뺺ñ ýäèéí çàñãèéí
ºñºëòºíä ÷èãëýñýí ó÷èð øàëòãààíûã àãóóëæ áóé
òààìàãëàë äýýð ñóóðèëñàí áàéíà. Á¿òöèéí
øèíæèëãýýíèé ºãºãäë¿¿äèéã àøèãëàñàí ñóäàëãààíóóä íü
ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õºãæèë áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò
õî¸ðûí õîîðîíäûí õàìààðëûí øàëòãààíûã òîäîðõîéëîõîä
÷èãëýñýí þì. Ãýâ÷ óëñ õîîðîíäûí äóíä õèéñýí ðåãðåññ
(cross-country regression) íü òýäãýýðèéí õºãæëèéí
ÿëãàà, ÿëàíãóÿà óðò õóãàöààíû ºãºãäë¿¿äèéí öóâðàëûí
òîãòâîðã¿é áàéäëààñ øàëòãààëàí ø¿¿ìæëýëä èõ ºðòºæ
áàéâ. Çàðèì ýäèéí çàñàã÷èä ýíýõ¿¿ ðåãðåññ íü ó÷èð
øàëòãààíû ÷èãëýëèéã òàéëáàðëàæ ÷àäíà ãýäýãò ¿ë
èòãýí ñàíàë áîäëîî èëýðõèéëæ áàéëàà.
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä îëîí ñóäàëãààíóóä
¿ðãýëæèëñýí öóâðàëûí (time-series) ¿íäýñëýëèéã
ºðãºíººð àøèãëàõ áîëîâ. Ýäãýýð ñóäàëãààíóóä íü ýäèéí
çàñãèéí ºñºëòºíä ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí ã¿éöýòãýõ
¿¿ðãèéí òàëààð ñààðìàã ä¿ãíýëòýíä õ¿ðñýí áàéíà.
Òóõàéëáàë, Demetriades, Hussein (1996) íàðûí
ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí îðíóóäûí òàë ãàðóéä íü ýäèéí
çàñãèéí ºñºëò áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õîîðîíä õî¸ð
÷èãëýëèéí øàëòãààí á¿õèé õàìààðàë áàéäãèéã
õàðóóëñàí õýäèé ÷ áóñäàä íü ýíýõ¿¿ õàìààðàë íü ýäèéí
çàñãèéí ºñºëòººñ ñàíõ¿¿ãèéí õºãæèëð¿¿ ÷èãëýñýí áàéõ
æèøýýòýé. Ìºí ººð íýãýí ñóäàëãààíä ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð
áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí óðò õóãàöààíû õàìààðàë íü
óëñóóäûí äóíä õºíäëºí õýëáýëçýõ áîëîìæòîéã
òîäîðõîéëæýý (Arestis, Demetriades 1997). Shan,
Morris, Sun (2001) íàð ó÷èð øàëòãààíû õàìààðëûí
(causality) àðãà÷ëàëûã àøèãëàí äýýðõèéí àäèë øèíæ
òýìäýãèéã òîäîðõîéëñîí áàéíà. Rousseau, Wachtel
(1998) íàð õºãæèíã¿é òàâàí îðíû ºãºãäºë äýýð ¿íäýñëýí
ñóäàëãàà õèéæ, ñàíõ¿¿æèëòýýñ ºñºëòð¿¿ ÷èãëýñýí íýã
÷èãëýëèéí ó÷èð øàëòãààíû õ¿÷òýé øèíæ òýìäýãèéã
òîäîðõîéëñîí áîë Neusser, Kugler (1998) íàð ýñðýãýýð
áóþó äýýðõ øèíæ òýìäýãèéã îëæ ÷àäààã¿é áàéíà.
Levine, Loayza, Beck (2000) íàð äèíàìèê îãòëîëöîëûí
øèíæèëãýýã (dynamic panel analysis) àøèãëàí áàíêóóä
ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºíä õ¿÷òýé íºëºº ¿ç¿¿ëäýãèéã
òîãòîîæýý. Drakos (2002)-èéí ñóäàëãàà íü øèëæèëòèéí
21 îðíû ºãºãäºë äýýð òóëãóóðëàñàí áºãººä áàíêíû ñàëáàð
äàõü ñóë ºðñºë人í íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã áóðóóëæ,
áèçíåñèéí ìº÷ëºãèéã ºðãºæ¿¿ëäýã ãýñýí ä¿ãíýëòýíä
õ¿ð÷ýý.
Rousseau, Wachtel (2002) íàð ñàíõ¿¿æèëò-
ºñºëò õî¸ðûí õàìààðàëä èíôëÿöè íºëºº¿ç¿¿ëæ áàéãàà
ýñýõèéã øàëãàñàí áàéíà. Èíôëÿöèéí îð÷èíä õºðºíãº

4. îðóóëàëòûíòºñºë òºëºâëºãºº óëàì òîäîðõîéã¿é áîëæ
óëìààð ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûãõ¿íäð¿¿ëíý. ªíäºð èíôëÿöè
íü ìºíãºíèé àêòèâûí àøèãò àæèëëàãààã
áàãàñãàæ,ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëä äàðàìò ¿ç¿¿ëäýã áàéíà.
Òýäíèé åìïèðèê ñóäàëãààãààð õýðýâèíôëÿöè 15-25
õóâèéí çààãààñ èë¿¿ ãàðâàë ñàíõ¿¿ãèéí òýëýëò íü
ýäèéí çàñãèéíºñºëòèéã óðò õóãàöààíä íýìýãä¿¿ëæ
÷àäàõã¿é ãýñýí ä¿ãíýëò ãàð÷ýý. Ýíý ñóäàëãààíü
øèëæèëòèéí ýõýí ¿åä èíôëÿöè òîãòìîë ºíäºð ò¿âøèíä
áàéñàí øèëæèëòèéíîðíóóä äýýð ñóóðèëàñàí áàéíà.
Ñàíõ¿¿ãèéí õºãæèë íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã
ò¿ðãýñãýíý ãýñýí ä¿ãíýëòýíä õ¿ðñýí
óëñ õîîðîíäûí äóíä õèéñýí îëîí ñóäàëãààíóóä
¿ðãýëæèëñýí öóâðàëûí çàãâàð äýýðñóóðèëæýý.
Àðãà÷ëàëààñ ãàäíà ºãºãäë¿¿äèéí á¿òýö, á¿ðýëäýõ¿¿í íü
¿ð ä¿íä èõíºëºº ¿ç¿¿ëäýã áàéíà. Õºãæñºí áîëîí õºãæèæ
áóé îðíóóäûí óðò õóãàöààíûºãºãäë¿¿äèéã ºðãºíººð
àøèãëàñàí ñóäàëãààíóóä ñàíõ¿¿ãèéí õºãæ뺺ñ ýäèéí
çàñàãóðóó ÷èãëýñýí ó÷èð øàëòãààíûã èõýíõäýý
òîãòîîñîí áàéäàã. Õàðèí õàðüöàíãóé íýãõýâèéí îðíóóäûã
áàãà õýìæýýíä õàìðóóëñàí ñóäàëãààíóóä ýñðýã ¿ð ä¿íã
¿ç¿¿ëñýíáàéäàã. ¯¿íèé øàëòãààí íü ñàíõ¿¿ãèéí õºãæëèéã
õàðóóëñàí ¿ç¿¿ëýëòýýð ò¿¿íèéõýìæýýã àâñàíä îðøèíî.
Ýíäýýñ õàðàõàä ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õýìæýý íü
ò¿¿íèéýäèéí çàñãèéí ºñºëòºíä ¿ç¿¿ëæ áóé íºëººëºëä òèéì
÷ èõ ÷óõàë áèø áàéíà.Ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õýìæýý
ò¿¿íèé àøèãò àæèëëàãààòàé óÿëäñàí ¿åä ëñàíõ¿¿æèëò-
ºñºëò õî¸ðûí õàìààðàë ýåðýã áàéíà. Èõ áà áàãà îðëîãîòîé
îðíóóäûíºãºãäë¿¿äèéã àøèãëàñàí ñóäàëãààíóóäààñ
õàðàõàä èõ îðëîãîòîé óëñóóäûíñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí
õýìæýý íü òîì, èë¿¿ á¿òýýìæòýé áàéäàã òóë ñàíõ¿¿ãèéí
ñàëáàðûí õýìæýý íü á¿òýýìæ áîëîí îðëîãûí ò¿âøèíòýé
õàìààðàëòàé áàéäàã íüèë¿¿ õàðàãääàã áàéíà. ̺í çàðèì
ñóäàëãààíààñ àæèãëàõàä îðëîãûí ò¿âøèí èæèëîðíóóäàä
ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õýìæýý íü ÷àíàðûí ò¿âøèíãèéí
ÿëãààíû òàëààðÿìàð íýãýí ä¿ãíýëòýíä õ¿ðãýæ
÷àääàãã¿é áàéíà. Ýíý á¿õíýýñ õàðàõàä
õºãæèëñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðààñ ýäèéí çàñàã óðóó
òýì¿¿ëäýã ãýñýí øàëòãààí á¿õèé òààìàãëàëóòãàà
àëäàõûí çýðýãöýý òóñ ñàëáàðûí õýìæýý íü ºñºëòºíä
òºäèéëºí íºëººëäºãã¿éãýñýí ä¿ãíýëò ãàð÷ áàéíà. Èéìýýñ
ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí òîîí áîëîí ÷àíàðûí¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã
õî¸óëàíã íü àøèãëàõ çºâ ãýñýí àñóóäàë ñóäëàà÷äûí ºìíº
òóëãàðäàã байна.
2. Øèëæèëòèéí îðíóóäûí ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí
îíöëîã
Øèëæèëòèéí ºìíºõ ¿åä ýäãýýð îðíóóäûí ñàíõ¿¿ãèéí
(áàíêíû) ñàëáàð íü õóó÷èí Ǻâëºëòèéí çàãâàðààñ
óëàìæëàãäàí èðñýí áºãººä çºâõºí íýã áàíê ë (óëñûí) ìºíãº
çýýëèéí áîäëîãî áîëîí àðèëæààíû áàíêíû ¿¿ðãèéã äàâõàð
ã¿éöýòãýæ áàéâ. Ýíý íýã øàòëàëòòàé áàíêíû òîãòîëöîî
íü Ç¿¿í Åâðîïûí áîëîí Áàëòûí îðíóóäàä 1980-ààä îíû
ñ¿¿ë÷ýýð, áóñàä øèëæèëòèéí îðíóóäàä 1990-ýýä îíû
ýõýíä õàëààãàà ºãñºí áàéíà. ¯¿íèé äàðàà èõýíõ îðíóóäàä
îëîí àðâàí àðèëæààíû áàíêóóä ¿¿ñ÷ õºãæèí áàíê
ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí ò¿ðãýöòýé òýëýëò ÿâàãäàõûí
çýðýãöýý òóñ ñàëáàðò óëñûí ºì÷ëºëèéí õýìæýý áóóð÷
ýõýëñýí áàéíà. ̺í 1990-ýýä îíû äóíä ¿åýñ ãàäààäûí
áàíêóóäûí óðñãàë îðæ ýõýëæýý.
1990-ýýä îíû òóðøèä øèëæèëòèéí èõýíõ
îðíóóäàä ìóó çýýëèéí õóðäàöòàé ºñºëò íü
áàíêíû ñàëáàðûã õÿìðàëûí ãàìøèãò õ¿ðãýæ áàéëàà. ¯¿íä
õýä õýäýí øàëòãààí áèé. Èõýíõ õÿìðàë íü õóó÷èí
Ǻâëºëòèéí ¿åýñ ºâëºãäºí ¿ëäñýí ìóó çýýëèéí ºðººñ
øàëòãààëàí óëñûí ºì÷ëºëèéí áîëîí õóó÷èí óëñûí áàíêóóä
òºëáºðèéí ÷àäâàðã¿é áîëñîíòîé õîëáîîòîéãîîð ¿¿ñ÷ýý.
Ò¿¿íýýñ ãàäíà øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàã íü òîäîðõîé
ñàëáàðóóäàä áàéãóóëëàãóóäûí àøèãò ¿éë àæèëëàãààã
íü áàãàñãàæ, ï¿¿ñ êîìïàíèóäûí çýýëèéíõýý õ¿¿ã òºëºõ
áîëîìæèéã áóóðóóëñàí áàéíà. Áàíêíû ñàëáàðûí
àæèëëàãñäûí õóâüä øèëæèëòèéí ýõýí ¿åä àøèã äýýð
òóëãóóðëàñàí áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð
îéëãîëò ìàø ñóë äóòìàã áàéëàà. Øèëæèëòèéí ýõýí ¿åä
áàíêóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé õàòóó õÿçãààðëàëòòàé óÿëäàí ìóóäñàí.
Ýöýñò íü, áàíêíû ñàëáàðûí çîõèöóóëàëòûí áîëîí õÿíàëò
øàëãàëòûí á¿òýö èõýíõ øèëæèëòèéí îðíóóäàä
õàíãàëòã¿é áàéëàà.
Áóñàä îðíóóäûã áîäâîë Ç¿¿í Åâðîïûí øèëæèëòèéí îðíóóä
õÿìðàëàà äàâàí òóóëàõäàà èõ õýìæýýíèé çàðäàë
ãàðãàñàí áºãººä ¿¿íèéõýý ¿ð ä¿íä áàò áºõ ¿ð àøèãòàé
áàíêíû ñàëáàðûã áèé áîëãîæ ÷àäæýý. Ýíý íü ñ¿¿ëèéí
æèë¿¿äýä ýäãýýð îðíóóäûí ÄÍÁ-ä ýçëýõ õóâèéí
ñåêòîðò îëãîñîí çýýëèéí äóíäàæ õýìæýý áóñàä îðíóóäûí
äóíäàæààñ 15 õóâèàð èë¿¿ ºññºíººð íîòëîãäîæ áàéíà.
Ò¿¿íèé çýðýãöýý òóñ óëñóóäûí áàíêíû ñàëáàðûí ò¿ðãýí
õºãæèë íü áóñàä øèëæèëòèéí óëñóóäòàé õàðüöóóëàõàä
ìóó çýýëèéí õýìæýý áàãà, óëñûí ºì÷ëºëèéí õýìæýý
äîîãóóð áàéãàà çýðýã îëîí äýâøèëòýíä õ¿ðãýñýí áàéíà.
ªíººãèéí áàéäëààð èõýíõ øèëæèëòèéí îðíóóäàä
áàíêíû ñàëáàð ã¿éöýò õºã溺ã¿é ë áàéãàà õýäèé ÷
äîòîîäûí ñàíõ¿¿æèëòýíä ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ áîëñîí
áàéíà. Õºðºíãèéí çàõ çýýë íü õýìæýýíèé õóâüä áàãà,
òîãòâîðòîé áóñ áîëîí òºëáºðèéí ÷àäâàðã¿é áàéãàà íü
øèëæèëòèéí îðíóóäûí ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí ñóë òàë þì.
¯íýí õýðýãòýý, çàðèì øèëæèëòèéí îðíóóäûí õºðºíãèéí
áèðæ õè÷íýýí îëîí êîìïàíèóä á¿ðã¿¿ëñíýýñ ¿ë õàìààðàí
äàìïóóðëûí àþóëûí èðìýã äýýð áàéãààã õýëýõýä
èë¿¿äýõã¿é áèç. Èéì ó÷ðààñ øèëæèëòèéí îðíóóäûí
áèçíåñèéí áàéãóóëëàãóóä áàéíãà ººðñäèéí ìºíãºíèé
óðñãàëààð áèø õºðºí㺠îðóóëàëòààð ñàíõ¿¿æèãääýã
ýñâýë ãàäíààñ çýýë àâ÷ àøèãëàäàã áàéíà. Øèëæèëòèéí
èõýíõ îðíóóäàä äîòîîä ñàíõ¿¿æèëòèéí ýõ ¿¿ñâýð
õàíãàëòã¿é õýâýýð ë áàéíà.
Шигтгээ 1: Санхүүгийн зуучлагчдын хэмжээ болонүйл
ажиллагааныүзүүлэлтүүд
Харьцангуйхэмжээ:
 Төв банкныактив/санхүүгийн салбарын нийтактив
 Банкнынийт актив/ санхүүгийнсалбарын нийт актив
 Бусадсанхүүгийн байгууллагын нийтактив/ санхүүгийн
салбарын нийт актив
Үнэмлэхүй хэмжээ:
 Төв банкныактив/ДНБ-нийхэмжээ
 Банкуудын нийт актив/ ДНБ-ний хэмжээ
 Бусадсанхүүгийн байгууллагын нийтактив/ ДНБ-ний
хэмжээ
Зуучлалтын гүнзгийрэлба түвшингийнхэмжээ:
 М1/ДНБ
 М2/ДНБ
Үйлажиллагааныүзүүлэлт:
 Банкуудын хувийнсекторт олгосонзээл/ ДНБ
 Банк болон ББСБ-ын хувийн секторт олгосон зээл/ДНБ

5. Õºãæèíã¿é îðíóóäûí íýãýí àäèë øèëæèëòèéí
îðíóóäàä ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð íü õºðºíãèéí õóâààðèëàëò,
ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë, õóðèìòëàëûã õºðºí㺠îðóóëàëò
áîëãîí õóâèðãàõ ¿éë ÿâö, õóâü íîãäóóëàëòûí ýðñäýë
áîëîí ¿íýò öààñàíä îðóóëæ áóé õºðºíãèéí ýðñäýë çýðýãò
ìàø ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã áàéíà. ªíäºð ò¿âøèíä
õºãæñºí ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë áîëîí áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà
íü á¿òýýìæèéã ñàéæðóóëæ, ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºíä
ìýäýãäýõ¿éö íºëºº ¿ç¿¿ëäýã. Ýäèéí çàñàã äàõü óëñûí
îðîëöîîã áàãàñãàõ, äàÿàð÷ëàë áîëîí óëñ òºð, íèéãìèéí
îð÷èíãèéí ººð÷ëºëò¿¿äèéí àäèë ýäèéí çàñãèéí äàõü
ººð÷ëºëò¿¿ä íü ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí õºãæèëä õ¿÷òýé
íºëºº ¿ç¿¿ëäýã. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë,
ò¿¿íèé ýäèéí çàñàãò ¿ç¿¿¿ëæ áóé íºëººã ñóäëàà÷èä îëîí
òàëààñ íü îëîí ÿíçûí 8 ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýð òóõàéí îðíû
îíöëîãò òîõèðóóëàí çàãâàð÷ëàí ñóäàëñàí áàéäàã.
¯ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õóâüä òýä èõýâ÷ëýí Ì2/ÄÍÁ, Áàíêíû
ñàëáàðûí íèéò àêòèâ/ÄÍÁ, Çýýë/ÄÍÁ, Õàäãàëàìæ/ÄÍÁ,
Õàäãàëàìæ çýýëèéí õ¿¿íèé çºð¿¿, ÄÍÁ-èé ºñºëò, íýã
õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ-èé õýìæýý, øèíý÷ëýëò ººð÷ëºëòèéí
èíäåêñ (õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí îðíóóäûí õóâüä)
áîëîí áóñàä ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ºðãºíººð àøèãëàäàã áàéíà.
̺í ò¿¿íèé çýðýãöýý õºðºíãèéí çàõûí õýìæýý, ò¿¿íèé
òºëáºðèéí ÷àäâàðûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã çàãâàðòàà
àãóóëäàã áàéíà. ¯ðãýëæèëñýí öóâðàëûí ºãºãäë¿¿äèéã
àøèãëàí ðåãðåññèéí ñóäàëãàà õèéæ ýõýëñýí íü
àìæèëòûí ãîë ýõ ¿¿ñâýð áîëæ ºã÷ýý.
2.1 Ìîíãîë óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàã÷äûí õýìæýý áîëîí
¿éë àæèëëàãàà
Ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò õî¸ðûí
õàìààðëûã ñóäëàõûí ºìíº ìàíàé îðíû ñàíõ¿¿ãèéí
çóó÷ëàã÷äûí õàðüöàíãóé áîëîí ¿íýìëýõ¿é õýìæýý,
çóó÷ëàëûí áîëîí ¿éë àæèëëàãààíû ò¿âøèíãèéí òàëààð
òîâ÷ ºã¿¿ëüå.
Зураг 1: Санхүүгийн зуучлагчдын харьцангуй
хэмжээ
Зах зээлийн системд шилжин орсны дараа
манай улсад банкны хоёр шатлалтай тогтолцоо
бий болсноос гадна банк бус санхүүгийн
байгууллагууд үүсч хөгжсөн юм. Зураг 1-т
санхүүгийн зуучлагчийн үүрэг гүйцэтгэгч Төв
банк, банкууд болон ББСБ-уудын активын
хэмжээг санхүүгийн байгууллагуудын нийт
активын хэмжээнд харьцуулан тухайн санхүүгийн
зуучлагчийн харьцангуй хэмжээг харууллаа.
Хөгжлийнхөө эхэн үед санхүүгийн салбарт эзлэх
активын хэмжээгээр Төв банк давамгайлж 80
орчим хувийг эзэлж байсан бол 1991-1993 онуудад
шинээр банкууд (арилжааны банкууд) үүсч
хөгжиж үйл ажиллагаа нь өргөжин активынх нь
хувийн жин 20 хувиас 40 хувь хүртэл өссөн байна.
Харин банк санхүүгийн салбарт 1993 оноос хямрал
нүүрлэсэн ба анхны шинж тэмдэг нь санхүүгийн
зуучлагчдын гол төлөөлөгч болох арилжааны
банкуудын активын харьцангуй болон үнэмлэхүй
хэмжээ буурснаар тайлбарлаж болно. Тухайн үед
Сэлэнгэ, Монгол Хоршоо, Их зам, Төв Ази
банкуудын төлбөрийн чадвар болон санхүүгйн
байдал хүндэрч улмаар зуучлалынхаа үүргийг
алдаж эхэлсэн тул нэгтгэх, татан буулгах үйл
ажиллагаанд хамрагдсан байна. 1994-1996 онуудад
арилжааны банкуудын активын харьцангуй
хэмжээ өсч байсан ч үнэмлэхүй нь аажмаар буурч
байсан.Энэ нь активын чанар муудаж улсаар
хямрал тулж ирсний дохио болж өгсөн. 1996 онд
банкны салбарт томоохои байр суурийг эзэлдэг
Ард, Монгол Даатгал банкуудын санхүүгийн
байдал, төлбөрийн чадвар эрс суларснаар хямрал
ил гарч ирсэн бөөгөөд олон улсын байгууллагын
тусламжтайгаар бүтцийн өөрчлөлт хийж шинээр
Хадгаламж, Сэргээн Босголтын банкуудыг
байгуулан санхүүгийн салбарт анхны том
цэвэрлэгээг хийсэн. Цаашлаад санхүүгийн
зуучлагчдын үйл ажиллагаа тогтворжиж эхэлсэн.
Зураг 2: Санхүүгийн зуучлагчдын үнэмлэхүй
хэмжээ
Ýíý ¿éë ÿâäëûí äàðàà áóþó 1997 îíä áàíêóóäûí áàéäàë
ò¿ð çóóð ñàéæèðñàí íü àêòèâûíõ íü õàðüöàíãóé áîëîí
¿íýìëýõ¿é õýìæýý áàãà çýðýã ºññºíººð òàéëáàðëàæ
áîëîõ þì. Õýäèé òèéì ÷ õÿìðàëûí ¿å øàò á¿ðýí
äóóñààã¿é íü 1998, 1999 îíóóäàä äýýðõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
îãöîì óíàñíààð òàéëáàðëàæ áîëíî. Ýíý ¿åä Ìîíãîë óëñûí
òîìîîõîí áàíêóóäûí òîîíä îðäîã ÕÎÒØ, ÑÁÁ, ÕÀÀ
áàíêóóä òºëáºðèéí÷àäâàðã¿é áîëæ ñàíõ¿¿ãèéí
çóó÷ëàëàà àëäàí óëìààð òàòàí áóóëãàõ, á¿òöèéí
ººð÷ëºëòºíä îðæ õóâü÷ëàãäàõ (ÕÀÀÍ áàíê) ¿éë
àæèëëàãààíä õàìðàãäñàí áàéíà. ¯¿íèé äàðàà áóþó
õÿìðàëûí áàéäëààñ ãàðñíààñ õîéø áàíêíû ñàëáàðûí
áàéäàë òîãòâîðæèí (2000), öààøèä õºãæèë íü ºðãºæèí
0.00%
10.00%
20.00%
30.00%
40.00%
50.00%
60.00%
70.00%
80.00%
90.00%
2004.01
2004.03
2005.01
2005.03
2006.01
2006.03
2007.01
2007.03
2008.01
2008.03
2009.01
2009.03
2010.01
2010.03
2011.01
2011.03
2012.01
2012.03
2013.01
2013.03
2014.01
2014.03
ТБ-ныактив/Санхүүгийн салбарын нийтактив
Банкуудын актив/Санхүүгийн салбарын нийт актив
ББСБ-ын актив/Санхүүгийн салбарын нийтактив
0.00%
200.00%
400.00%
600.00%
800.00%
1000.00%
1200.00%
2004.1
2004.4
2005.3
2006.2
2007.1
2007.4
2008.3
2009.2
2010.1
2010.4
2011.3
2012.2
2013.1
2013.4
2014.3
Банкуудын актив/ДНБ
ББСБ-ын актив/ДНБ
ТБ-ныактив/ДНБ

6. òýëæ, ò¿ðãýññýí íü àêòèâûí õàðüöàíãóé, ¿íýìëýõ¿é
õýìæýý ýðñ ºññºíººð òàéëáàðëàæ áîëíî. Ò¿¿íèé
çýðýãöýý 2002 îíû äóíä ¿åýñ áàíêóóäûí àêòèâûí
õàðüöàíãóé áîëîí ¿íýìëýõ¿é õýìæýý ºñ÷, Òºâ áàíêíûõààñ
äàâæ ãàðñàí íü ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí ¿éë àæèëëàãàà
óëàì ºðãºæèæ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Ýíä íýã ç¿éëèéã
íýìæ õýëýõýä 2000 îíîîñ ýõëýí ñàíõ¿¿ãèéí
áàéãóóëëàãûí íýã õýëáýð áîëîõ ÁÁÑÁ–óóä ýð÷èìòýé
õºãæñºí íü àêòèâûí õàðüöàíãóé õýìæýý 0.5 õóâèàñ 4.5
õóâü, ¿íýìëýõ¿é õýìæýý íü 0.3 õóâèàñ 3.6 õóâü õ¿ðòýë
ºññºíººð õàðàãäàæ áàéíà. Õàðèí äýýðõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
2003 îíä áóóðñàí íü ìàíàé óëñàä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ
áàéãàà ÁÁÑÁ-óóäààñ õàìãèéí òîì áîëîõ ×èíãèñ õààí
ÁÁÑÁ áàíê áîëæ õóâèðñàíòàé õîëáîîòîé áîëíî. Îëîí
óëñûí òóðøëàãààñ õàðàõàä “ñàíõ¿¿ãèéí àêòèâ/ÄÍÁ”
õàðüöàà ºíäºð áàéõ íü ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð ýð¿¿ë áàéíà
ãýñýí îéëãîëò áàñ áèø þì .
Ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí ãîë ¿ç¿¿ëýëòèéí íýã áîë ò¿¿íèé
ã¿íçãèéðýë áóþó ò¿âøèíãèéí õýìæýýã õàðóóëäàã
Ì2/ÄÍÁ–èé õàðüöàà þì. Øèëæèëòèéí ýõýí ¿åä äýýðõ
¿ç¿¿ëýëò òîîöîîíû àðãà÷ëàëûí çºð¿¿íýýñ øàëòãààëàí èõ
ºíäºð áàéñàí áîëõÿìðàëûí æèë¿¿äýä äîîä ò¿âøèíä (20
ãàðóé õóâüä) áàãà õýìæýýãýýð òîãòâîðòîéõýëáýëçýæ,
2000 îíîîñ îãöîì ºñ÷, 2003 îíä 50 ãàðóé õóâüä õ¿ð÷ýý.
Зураг 3: Санхүүгийн зуучлалын гүнзгийрэл буюу
түвшин
1990-ээд онд энэ үзүүлэлт их доогуур
байсан бөгөөд үүний гол шалтгаан нь эхний
ээлжинд удаа дараалсан банкны салбарын хямарл,
түүний зэрэгцээ инфляци ба хүлээгдэж буй
инфляцийн өндөр түвшин, ханшийн уналт зэрэг
болно. Мөн хямралаас үүдсэн банкны салбарын
бүтцийн өөрчлөлт болон нэгтгэлийн үйл
ажиллагаанууд, гадаадаас шууд зээл авах эх
үүсвэртэй олон үндэстний компаниудын өсөлт,
зээлийн эрсдэл, дотоодын компаниудын
өөрсдийгөө санхүүжүүлэх яиг хандлага,
шилжилтийн эхэн үеийн тогтворжилт болон
бүтцийн өөрчлөлт нь орлого хуримтлалд түр
зуурын таагүй нөлөө үзүүлсэн зэрэг нь санхүүгийн
зуучлалыг бага түвшинд байлгахад нөлөөлсөн.
Зураг 4: Санхүүгийн зуучлалын үйл ажиллагааны
үзүүлэлт
Зээлжүүлэлт буюу санхүүгийн салбараас
эдийн засагт оруулж буй хөрөнгө оруулалт болон
хадгаламж буюу санхүүгийн салбарын эх
үүсвэрийн хэмжээг ДНБ-д харьцуулснаар
санхүүгийн зуучлагчдын үйл ажиллагааны
түвшинг харуулж болно. Эхэн үед иргэд, хувийн
байгууллагуудад хуримтлал бий болж амжаагүй,
ихбага хэмжээтэй байсан нь хадгаламж ДНБ-ий 10
гаруй хувийг эзэлж байгаагаар тайлбарлагдаж
байна. Санхүүгийн зуучлагчдын үйл ажиллагааны
үзүүлэлтүүдийн хэмжээ 1991-1993 онуудад огцом
унаж (ялангуяа улсын секторт олгосон зээлийн),
1994 онд бага зэрэг өссөн хэдий ч далд хямралын
он жилүүдийн эхэн үе болох 1995, 1996 онуудад
уналтын байдалд (10 орчим хувь) эргэн орж
санхүүгийн зуучлалын үйл ажиллагаа доод
түвшиндээ хүрсэн. 1997 онд тогтворгүй бага зэрэг
өссөн ч хямралын хоёрдугаар үе буюу 1998, 1999
оэуудад эргээд уналтын байдалд орсон.Харин 2000
оноос эхлэн тогтвортой өсч эхэлсэн бөгөөд 2003
онд өсөлтийнх нь хурд түргэсч 30 орчим хувьд
хүрсэн 2004 оноос манай улсын санхүүгийн салбар
эрүүлжиж, зуучлалын үйл ажиллагаанд улам
гүнзгийрч 2009 оны эдийн засгийн хямралын үеэр
бага зэрэг буурсан боловч 2011 онд эргээд
сайжирсан. Одоогийн байдлаар 2014 оны хувьд
санхүүгийн зуучлагчдын үйл ажиллагааны
үзүүлэлтүүд тогтвортой байна.
0.00%
0.10%
0.20%
0.30%
0.40%
0.50%
0.60%
0.70%
0.80%
2004.01
2004.03
2005.01
2005.03
2006.01
2006.03
2007.01
2007.03
2008.01
2008.03
2009.01
2009.03
2010.01
2010.03
2011.01
2011.03
2012.01
2012.03
2013.01
2013.03
2014.01
2014.03
М1/ДНБ М2/ДНБ
0.00%
100.00%
200.00%
300.00%
400.00%
2004.01
2004.04
2005.03
2006.02
2007.01
2007.04
2008.03
2009.02
2010.01
2010.04
2011.03
2012.02
2013.01
2013.04
2014.03
Банкуудын хувийн сектортолгосонзээл/ДНБ
ББСБ хувийн сектортолгосон зээл/ДНБ
40.00%
42.00%
44.00%
46.00%
48.00%
50.00%
52.00%
54.00%
51.44%
48.76%
47.96%
50.55%
52.27%
48.18%
45.80%
45.03%
49.55%49.34%
46.97%
Хувийн сектортолгосонзээл/Нийтзээл

7. 1994, 1995 онуудад улсын секторт олгосон зээлийн
хэмжээний огцом бууралтаас шалтгаалан нийт
зээлд эзлэх хувийн секторт олгосон зээлийн
хувийн жин өссөнийг эс тооцвол 2000 оноос эхлэн
нийт зээлийн дийлэнх 70-80 хувийг хувийн
секторын зээл эзлэх болсон байна. Энэ нь нэг
талаас сүүлийн жилүүдэд хувьчлалын үйл
ажиллагаа манай улсад эрчимтэй явагдсан, нөгөө
талаас санхүүгийн салбарын харьцангуй болон
үнэмлэхүй хэмжээ эрс өсч зуучлалын үйл
ажиллагаанд дэвшил гарсаар байгааг харуулж
байна. 2004 оноос хувийн секторт олгож байгаа
зээлийн хэмжээ 40-50 хувь болж нэмэгдсэн. 2014
онд 46,9 хувийг эзэлж байна. Дэлхийн улс
орнуудын туршлагаас харахад хувийн сектор
эдийн засгаа авч явдгийн адил манай улс ч гэсэн
энэхүү замаар явж байна.
2.2 ªãºãäºë
Ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð áà ýäèéí çàñãèéí ºñºëò
õî¸ðûí õàìààðëûã òîãòîîõäîî ñóäëàà÷èä çàãâàðòàà ýäèéí
çàñãèéí ºñºëò áóþó íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ-èé ºñºëò,
ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäûí õàðüöàíãóé áîëîí
¿íýìëýõ¿é õýìæýý, õ¿¿, çýýë (õóâèéí ñåêòîðò îëãîñîí
çýýë), çàñãèéí ãàçðûí õýìæýý, ãàäààä õóäàëäàà,
èíôëÿöè, áîëîâñðîëûí ò¿âøèí (ÿëàíãóÿà äóíä øàòíû), ,
õºðºí㺠îðóóëàëò ãýõ ìýò ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí îëîí
¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýñ ò¿¿âýðëýí õàìðóóëñàí áàéäàã. Çàðèì
ñóäëàà÷èä øèëæèëòèéí îðíóóäûí õóâüä á¿òöèéí
ººð÷ëºëòèéí èíäåêñ¿¿äèéí äóíäàæèéã ÷ àøèãëàñàí áàéõ
æèøýýòýé. Á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéí èíäåêñò ¿íèéí
ñààðæèëòûí èíäåêñ, õàíø áîëîí ãàäààä õóäàëäààíû
ñààðìàãæèëòûí èíäåêñ, èõ áà áàãà õóâü÷ëàëûí èíäåêñ,
áîäëîãûí ºðñºë人íèé èíäåêñ çýðãèéã àãóóëñàí áàéíà
(EBRD Transition reports).
Ìàíàé óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí (áàíêíû) ñàëáàðûí
õºãæèë áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòõî¸ðûí õàìààðëûã
òîäîðõîéëîõäîî äàðààõü ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã óëèðëààð
àâ÷àøèãëàâ. Ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéã áîäèò ÄÍÁ-èé
õýìæýýãýýð (Y), ñàíõ¿¿ãèéíñàëáàðûí õºãæëèéã òîîí
áîëîí ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýð áóþó ñàíõ¿¿ãèéí
ñàëáàðòýçëýõ áàíêóóäûí àêòèâûí õýìæýý (BA), çýýë-
õàäãàëàìæèéí õ¿¿íèé çºð¿¿ (I), íèéòçýýëä ýçëýõ õóâèéí
ñåêòîðò îëãîñîí çýýëèéí õýìæýý (CP), á¿òöèéí
ººð÷ëºëòèéíèíäåêñ¿¿äèéã òºëººë¿¿ëýí èíôëÿöè (P),
ãàäààä õóäàëäààíä ýçëýõ ýêñïîðòûíõýìæýý (E)
çýðãýýð èëýðõèéëýâ. ¯ç¿¿ëýëò á¿ðèéí îíöëîãèéí
òàëààð òîâ÷ äóðüäÿà.¯ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õàìðàõ õ¿ðýý íü
2004 îíû íýãä¿ãýýð óëèðëààñ 2014 äºðºâä¿ãýýðóëèðàë
áºãººä ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òóñãàñàí áîëíî.
 Õ¿í àìûí ºñºëò óëèðëààð ãàðäàãã¿é ó÷èð íýã
õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ-èé áîäèòºñºëòèéã àâàëã¿é
ÄÍÁ-èé óëèðëûí áîäèò õýìæýýã (Y) òóñãàëàà.
 Ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàã÷äûí òîîí ¿ç¿¿ëýëòèéã
òºëººë¿¿ëýí ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðòýçëýõ
áàíêóóäûí àêòèâûí õýìæýýã (BA) îðóóëëàà.
 Çýýë-õàäãàëàìæèéí õ¿¿íèé çºð¿¿ (I) íü áàíêíû
ñàëáàðûí ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëòáºãººä ò¿¿íèé
á¿òýýìæèéã òîäîðõîéëîã÷ ãîë ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí
íýã þì. Ò¿¿íèéçýðýãöýý òóñ ñàëáàð äàõü ¿éë
àæèëëàãààíû ºðòºãèéã òóñãàäàã. Õýðýâ
¿éëàæèëëàãààíû ºðòºãèéí áóóðàëòààñ
øàëòãààëàí çºð¿¿íèé õýìæýý
áàãàñâàëõóðèìòëàë õºðºí㺠îðóóëàëòûã ºñãºõ
áîëíî. Õºðºí㺠îðóóëàëò íü ºñºëòòýéýåðýã
õàìààðàëòàé ó÷ðààñ ¿éë àæèëëàãààíû
áóóðàëò íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéãò¿ðãýñãýæ
÷àäíà. ̺í õ¿¿íèé çºð¿¿ íü ýäèéí çàñàã äàõü
çýýëäýã÷äèéí ÷àíàðñàéæðàõàä íºëºº ¿ç¿¿ëäýã.
 Áàíêóóäûí íèéò çýýëä ýçëýõ õóâèéí ñåêòîðò
îëãîñîí çýýëèéí õýìæýýã (CP) òîîíºãºãäëèéí
õ¿íäðýëýýñ øàëòãààëàí òóõàéí óëèðàëä
îëãîñîí çýýëèéí õýìæýýãýýðáèø õàðèí çýýëèéí
ºðèéí ¿ëäýãäëýýð òîîöîí îðóóëëàà.
 Á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéí èíäåêñ¿¿äèéã òºëººë¿¿ëýí
¿íèéí ñààðìàãæèëòûãèíôëÿöèàð (P), ãàäààä
õóäàëäààíû áàéäëûã ýêñïîðòûí õóâèéí æèíãýýð
(E)èëýðõèéëëýý. Òîîí ºãºãäºë, ä¿ãíýõ
àðãà÷ëàëûí õ¿íäðýëýýñ øàëòãààëàí õàðçàõûí
óðàìøóóëàë, áîäëîãûí ºðñºë人í çýðýã áóñàä
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã îðóóëæòîîöîîã¿é áîëíî.
Регресс хийх явцад хэд хэдэн таамаглалыг
дэвшүүлсэн бөгөөд тэдгээрийг үнэлгээний
өмнөх тестүүдээр шалгаж үзэхэд зарим хүчин
зүйлсийн хоорондын хамаарал нь хүчтэй
шугаман хамааралтай байсан тул
 Çýýë-õàäãàëàìæèéí õ¿¿íèé çºð¿¿ (I)
 Иíôëÿöè (P), ãàäààä õóäàëäààíû áàéäëûã
ýêñïîðòûí õóâèéí æèí (E) гэсэн хоёр
үзүүлэлтийг шинжилгээнээс хассан
болно.
2.3 Çàãâàð÷ëàë áà ¿ð ä¿í
Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò áà ñàíõ¿¿ãèéí õºãæëèéí
õàìààðëûã äàðààõü çàãâàð äýýð ¿íäýñëýñýí áîëíî.
GROWTHi = β0 + βi FINANCE + β2
[CONDITIONING SET] +β3 DUMMY + ui
Õàìààðàëòàé õóâüñàã÷ áóþó GROWTH-ò ýäèéí
çàñãèéí áîäèò ºñºëòèéã, FINANCE-ò õ¿¿íèé çºð¿¿,
õóâèéí ñåêòîðò îëãîñîí çýýë, áàíêóóäèéí àêòèâûí
õýìæýýã òóñ òóñ îðóóëæ òîîöñîí áîëíî.
CONDITIONING SET-ò ¿íý, ýêñïîðòûí õýìæýýã
òóñãàëàà. Õýäèéãýýð èõýíõ ñóäëàà÷èä
ñàíõ¿¿æèëò-ºñºëò õî¸ðûí õàìààðëûã óëñ õîîðîíäûí
äóíä õèéñýí ðåãðåññ áîëîí äèíàìèê îãòëîëöîëûí
øèíýæèëãýýí äýýð ¿íäýñëýí òîãòîîäîã áîëîâ÷ ýíý
óäààãèéí ñóäàëãààã ýíãèéí ðåãðåññ äýýð
òóëãóóðëàí õèéëýý. Ðåãðåññèéã õèéõäýý ãîë÷ëîí
ñàíõ¿¿ãèéí ¿ç¿¿¿ëýëò¿¿äèéí à÷ õîëáîãäëûã
õóãàöààíû õîöðîëòòîéãîîð (lag) àâ÷ ¿çñýí áîëíî. ¯íý,
ýêñïîðòûí õýìæýý òºäèéëºí ¿ð ä¿í ºãººã¿é ó÷èð
õàñ÷ òîîöîâ. Ò¿¿íèé çýðýãöýý ðåçèäóàë (residual)
¿ëäýãäëèéí àëäààã çàñâàðëàõäàà äàììè (dummy)
õóâüñàã÷óóäûã àøèãëàñàí áîëíî. Îäîî ¿ð ä¿íã äîîð
õàðóóëúÿà. Êîððåëÿöèéã AR áîëîí ÌÀ –èéí
òóñëàìæòàéãààð çàñâàðëàâ.
Загварын үнэлгээ
R-Квадрат 0.976941 Жаркю-
Бера
1,339343
Засварлагдсан R-
Квадрат
0.973447 Акайка
шинжүүр
25.67101
Дунджийн
стандарт алдаа
2.366666 Шварцын
шинжүүр
25.92694
Тайлбарлагч хүчин зүйлсийн үнэлгээ
Коэффициент t-статистик Итгэх

8. магадлал
C -1041746 -1.132105 0.2657
D2 87597.47 2.962540 0.0056
CP -0.047775 -3.748553 0.0007
BA(-1) 0.148910 13.22049 0.0000
AR(4) 0.945553 42.03782 0.0000
MA(3) 0.992476 16.48052 0.0000
Äýýðõ ðåãðåññèéí òýãøèòãýëýýñ õàðàõàä õóâèéí
ñåêòîðò îëãîñîí çýýл ýäèéí çàñãèéí ºñºëòòýé
ìýäýãäýõ¿éö ñºðºã õàðèí áàíêóóäûí àêòèâûí
õýìæýýýåðýã õàìààðàëòàé áàéíà. Îíîëûí õóâüä
áàíêóóäûí àêòèâûí õýìæýý áîëîí çýýëºñºëòòýé ýåðýã
õàìààðàëòàé áàéäàã õýäèé ÷ ýíý óäààãèéí
ñóäàëãààãààð çýýë ñºðºãõàìààðàëòàé ãàðëàà.
Ðåãðåññèéã îëîí õýëáýðýýð õýä õýäýí
õóãàöààíûõîöðîëòòîéãîîð õèéñýí õýäèé ÷ çýýëèéí
õóâüä ñºðºã õàìààðàëòàé ãàðñàí íüáàéäëûã òîäîðõîé
áóñ áîëãîæ áàéíà. Ìàãàäã¿é øèëæèëòèéí îðíóóäûí
õóâüäá¿òöèéí ººð÷ëºëò, áàíêíû ñàëáàðûí óäàà
äàðààëñàí õÿìðàë, ºíäºð èíôëÿöè çýðýãíü äýýðõ ¿ð ä¿íä
õ¿ðãýñýí áàéæ áîëîõ òàëòàé. ¯¿íèéã îëîí ñóäëàà÷èä
áàòàëñàíáàéäàã. Ýíý ñóäàëãààãààð èëýðñýí îíöëîã ç¿éë
áîë äàììè (D) õóâüñàã÷äûí òàéëáàðþì.Òóõàéëáàë:
 D1 2008 оны 04-р улиралд Анод банк
дампуурсан.
 D2 2010 оны 03-р улиралд Монгол шуудан
банкыг татан буулгаж Хадгаламж банктай
нэгтгэсэн байна.
 D3 2010 оны 03-р улиралд Зоос банкыг
татан буулгаж Төрийн банктай нэгтгэсэн
байна
 D4 2013 оны 03-р улиралд Хадгаламж
банкыг татан буулгаж Төрийн банктай
нэгтгэсэн байна.
çýðýã ¿éë ÿâäëóóä áîëæýý.
Äýýðõ ¿éë ÿâäëóóä íü ýåðýã, ñºðºã ¿ð äàãàâðóóäûã
àãóóëæ, ñóäàëãààíä íºëºº¿ç¿¿ëñýí íü òóõàéí ¿åä áîëñîí
¿éë ÿâäëóóäààð òàéëáàðëàãäàæ áàéíà. Õ¿¿íèéçºð¿¿íèé
õóâüä îíîëîîð ÷ ñóäàëãààãààð ÷ ýäèéí çàñãèéí ºñºëòòýé
ñºðºãõàìààðàëòàé áàéäàã áóþó ãàð÷ýý. Õ¿¿íèé çºð¿¿
èõ áàéõ íü ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûíõºãæèë äýõ
øèíý÷ëýëèéã óäààøðóóëäàã ñóë òàëòàéã àíõààðàõ
õýðýãòýé. Ñ¿¿ëèéí¿åèéí îíîëîîð ºñºëò áàíêíû ñàëáàðûí
àêòèâûí õýìæýýíýýñ òºäèéëºн õàìààðäàãã¿é ãýñýí
õýäèé ÷ ýíý ñóäàëãààãààð ìýäýãäýõ¿éö ýåðýã
õàìààðàëòàé ãàðñàí íü øèëæèëòèéí îðíóóäûí áàñ íýãýí
îíöëîã áîëíî.
Îäîî Granger Causality-èéí òåñòýýð ìàíàé óëñûí
ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õºãæèëýäèéí çàñãèéí ºñºëò õî¸ðûí
õàìààðëûí ÷èãëýëèéã òîãòîî¸.
Pairwise Granger Causality Tests
Date: 03/06/15 Time: 19:56
Sample: 2004Q12014Q4
Lags: 1
Null Hypothesis: Obs F-Statistic Prob.
CP does not Granger Cause Y 43 13.1575 0.0008
Y does not Granger Cause CP 5.08768 0.0296
P does not Granger Cause Y 43 0.00379 0.9512
Y does not Granger Cause P 0.02542 0.8741
BA does not Granger Cause Y 43 58.4501 2.E-09
Y does not Granger Cause BA 9.08073 0.0045
I does not Granger Cause Y 43 0.77838 0.3829
Y does not Granger Cause I 0.07099 0.7913
Pairwise Granger Causality Tests
Date: 03/06/15 Time: 19:51
Sample: 2004Q12014Q4
Lags: 2
Null Hypothesis: Obs F-Statistic Prob.
CP does not Granger Cause Y 42 5.77959 0.0065
Y does not Granger Cause CP 1.56255 0.2231
P does not Granger Cause Y 42 0.28643 0.7526
Y does not Granger Cause P 0.50951 0.6049
BA does not Granger Cause Y 42 17.7870 4.E-06
Y does not Granger Cause BA 4.41388 0.0191
I does not Granger Cause Y 42 0.64246 0.5318
Y does not Granger Cause I 0.08583 0.9179
Òåñòýýñ õàðàõàä çýýë, õ¿¿íèé çºð¿¿íèé õóâüä ÷èãëýë
íü ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðààñ ýäèéí çàñàã óðóó òýì¿¿ëñýí
áàéíà. Õàðèí áàíêíû àêòèâûí õóâüä òîäîðõîé áóñ áàéíà.
Ä¿ãíýëò
Ìîíãîë óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õºãæèë áà ýäèéí
çàñãèéí ºñºëò õî¸ðûí õàìààðëûã õàðóóëàí ñóäëàãààíààñ
äàðààõü ä¿ãíýëòýíä õ¿ðýâ. ¯¿íä :
• Óëñ õîîðîíäûí ðåãðåññ, äèíàìèê îãòëîëöîëûí
øèíæèëãýýã àøèãëàëã¿é ýíãèéí ðåãðåññýýð òîîöñîí íü
ñóäàëãààíû à÷ õîëáîãäëûã áàãàñãàñíûã үã¿éñãýõã¿é.
• Íèéò çýýëä ýçëýõ õóâèéí ñåêòîðò îëãîñîí çýýëèéí
õýìæýý ñòàòèñòèêèéí õóâüä ìýäýãäýõ¿éö áàéãàà
õýäèé ÷ òýìäýãèéí õóâüä ýñðýã áàéãàà øèëæèëòèéí
îðíóóóäàä íèéòëýã òîõèîëäñîí á¿òöèéí ººð÷ëºëò, ¿íèéí
õººðºãäºë áîëîí áàíêíû ñàëáàðûí õÿìðàëòàé õîëáîîòîé
áîëîâ óó.
• Õ¿¿íèé çºð¿¿ íü ñòàòèñòèêèéí õóâüä ìýäýãäýõ¿éö,
òýìäýãèéí õóâüä îíîëûí äàãóó ãàðñàí áºãººä èõ áàéõ
òóñàì áàíêíû ñàëáàðûí øèíý÷ëýë ººð÷ëºëòèéã
óäààøðóóëäàãèéã ìàðòàæ áîëîõã¿é.
• Øèëæèëòèéí áîëîí çàðèì õºãæèæ áóé îðíóóäûí íýãýí
àäèëààð ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðò ýçëýõ áàíêíû àêòèâûí

9. õýìæýýíýýñ ìàíàé óëñûí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò ýåðýã
õàìààðàëòàé áàéíà.
• Äàììè õóâüñàã÷óóäûã àøèãëàñàí íü ìàíàé óëñûí
ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðò ãàðñàí á¿òöèéí òîì òîì
ººð÷ëºëò¿¿äòýé õóãàöààíû õóâüä òààðëàà.
• Ìàíàé óëñûí õóâüä ñàíõ¿¿ãèéí õºãæ뺺ñ ýäèéí çàñãèéí
ºñºëò ¿ð¿¿ ÷èãëýñýí õàìààðàë áàéäàã íü ñóäàëãààãààð
òîãòîîãäëîî.
Ашигласан материалын жагсаалт
I. Монгол хэлээр хэвлэгдсэн зохиол бүтээл
1. Амар Ч. / Монгол банкны судалгааны
хэлтсийн захирал /Санхүүгийн зуучлал ба
эдийн засгийн өсөлт 2004
II. Гадаад хэлээр хэвлэгдсэн зохиол бүтээл
2.1 Англи хэлээр хэвлэгдсэн зохиол бүтээл
2. (Schumpeter 1934) /Үð àøèãòàé õºðºíãº
îðóóëàëòûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëэх, ýäèéí çàñãèéí
ºñºëòèéã õóðäàñгах/
3. (Pagano, 1993) / Сàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí
õºãæèë ба õóðèìòëàë /
(Greenwood and Jovanovic 1990,
Levine 1991, Bencivenga and Smith
1991, Saint-Paul 1992) / Үð àøèãòàé
ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë íü õºðºí㺠îðóóëàëòûí
÷àíàðûã äýýøë¿¿ëæ, ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã
õàíãàæ ÷àäàõ òàëààð îíîëûí çàãâàð /
4. (Saint-Paul) / Б¿òýýìæèéí ºñºëò íü
àæèëëàõ õ¿÷íèé áîëîí ìýðãýæëèéí
ò¿âøèíãèéí ºðãºæèëò/
5. Blackburn, Hung (1996) / Өñºëò áà
ñàíõ¿¿ãèéí õºãæëèéí õîîðîíäын шалтгаан
6. Haririson et al (1999) / Эäèéí çàñãèéí ºñºëò
áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí õºãæèë õîîðîíäûí
хамаарал/
7. Goldsmith (1969) / Сàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí
õºãæèë ба ýäèéí çàñãèéí ºñºëò/
8. Rousseau, Wachtel (1998) / Rousseau,
Wachtel (1998) Хºãæèíã¿é òàâàí îðíû
ºãºãäºë äýýð ¿íäýñëýí ñóäàëãàà õèéæ,
ñàíõ¿¿æèëòýýñ ºñºëòð¿¿ ÷èãëýñýí íýã
÷èãëýëèéí ó÷èð øàëòãààí
III. Интернэт эх сурвалж:
1. 1212.mn
2. Eri.mn
3. Mongolbank.mn
4. www.bbsb.mn
5. www.shinebair.mn
6. www.forum.mn
7. www.slideshare.net
Зохиогчийн тухай: П.Жавзандулам,Мандах
Бүртгэл дээд сургууль, оюутан
Г. Номин-Эрдэнэ,Мандах Бүртгэл дээд
сургууль, оюутан
Удирдагч: С. Цолмон, Мандах Бүртгэл дээд
сургууль, Докторант багш
Tsolmon_muis@yahoo.com
Хавсралт
Õàâñðàëò 1. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí
áîëîí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãèéíãðàôèêóóä
400,000
800,000
1,200,000
1,600,000
2,000,000
2,400,000
2,800,000
04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14
Y
0
1,000,000
2,000,000
3,000,000
4,000,000
5,000,000
6,000,000
04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14
CP
0
4,000,000
8,000,000
12,000,000
16,000,000
20,000,000
04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14
BA
0
1
2
04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14
D2

10. -300,000
-200,000
-100,000
0
100,000
200,000
300,000
400,000
800,000
1,200,000
1,600,000
2,000,000
2,400,000
2,800,000
05 06 07 08 09 10 11 12 13 14
Residual Actual Fitted