http://psifasyiannis.blogspot.gr/2014/12/blog-post_14.html Μπαίνοντας σ' ένα ναό μαζί με το κερί που ανάβουμε, προσκυνούμε και τις άγιες εικόνες. Είναι απαραίτητες στη θεία λατρεία, γιατί παριστάνουν τα πρόσωπα της ουράνιας Εκκλησίας. Ο πιστός τις έχει και στο εικονοστάσι του σπιτιού του.

1. Οι Άγιες εικόνες, έκφραση πίστης
© Γιάννης Ψήφας - Θεολόγος

2. Α) Η αναστήλωση των εικόνων
•Μπαίνοντας σ έναν ναό μαζί με το κερί που
ανάβουμε, προσκυνούμε και τις άγιες εικόνες
•Όλοι μας έχουμε εμπειρίες από τις εικόνες.
•Οι χριστιανοί εικόνιζαν τα θεία πρόσωπα από τα
πρώτα χρόνια εμφάνισης του χριστιανισμού.

3. Ο Ιησούς θεραπεύει την
προκύπτουσα. Ρώμη 300-350
μ.Χ
Ο προφήτης Δανιήλ στο λάκκο των λεόντων
© Γιάννης Ψήφας - Θεολόγος

4. Η Εικονομαχία
Στα βυζαντινά χρόνια, επί Ισαύρων, η θέση των εικόνων στη λατρεία
και στη ζωή των χριστιανών αμφισβητήθηκε. Ο πόλεμος που
ξέσπασε εναντίον τους είναι γνωστός με το όνομα εικονομαχία και
κράτησε πάνω από εκατό χρόνια και είχε δύο φάσεις.
Δύο ήταν οι αντιμαχόμενες ομάδες:
•Οι εικονολάτρες
•Οι εικονομάχοι

5. Οι εικονομάχοι
Ιδεολογική βάση του κινήματος υπήρξαν οι ανεικονικές αντιλήψεις των
κατοίκων των ανατολικών επαρχιών της βυζαντινής αυτοκρατορίας που
πίστευαν ότι τα ιερά πρόσωπα δεν εικονίζονται. Οι εικονομάχοι διέβλεπαν
πίσω από την τιμή στις εικόνες μια νέα μορφή ειδωλολατρίας, η οποία
στηρίχθηκε σε ορισμένες υπερβολές από μεριάς των εικονολατρών.

6. Οι εικονολάτρες
Οι ορθόδοξοι απαντούσαν:
Στην εικόνα δε ζωγραφίζουμε
ούτε τη θεία αλλά ούτε και την
ανθρώπινη φύση. Η εικόνα δεν
είναι είδωλο αλλά σύμβολο. Η
τιμή προς τις εικόνες δεν
απευθύνεται στο ξύλο και τα
χρώματα, αλλά στο
εικονιζόμενο πρόσωπο.
«Η τιμή προς το
πρωτότυπο διαβαίνει»
(Μ. Βασίλειος)
Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, κύριος
υπερασπιστής των εικόνων.

7. Επικράτησε τελικά η πίστη της Εκκλησίας, όπως τη διατύπωσε,
επί Ειρήνης της Αθηναίας, η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος (787 μ.
Χ), η οποία όρισε και την τιμητική προσκύνηση των εικόνων.

8. Αργότερα επί Λέοντα Ε΄ του Αρμένιου η εικονομαχία
προκάλεσε και πάλι προβλήματα. Τότε η Τοπική Σύνοδος
του 843 επί Θεοδώρας αναστήλωσε οριστικά τις εικόνες.
Την αναστήλωση των εικόνων γιορτάζει η Εκκλησία μας της
Α΄ Κυριακή των Νηστειών, που ονομάζεται Κυριακή της
Ορθοδοξίας. Στους ναούς γίνετε λιτάνευση των εικόνων.

10. Β) Η βαθύτερη έννοια της εικόνας
•Οι εικόνες δεν είναι
σαν τις φωτογραφίες.
Δεν είναι φυσική
απεικόνιση των
προσώπων που
εικονίζονται.
© Γιάννης Ψήφας - Θεολόγος

11. Γι αυτό παρατηρούμε ότι για τον ίδιο άγιο ή για τον Χριστό υπάρχουν
διαφορετικές απεικονίσεις.

12. Το ίδιο συμβαίνει
και με τα κτήρια ή
το τοπίο. Μπορεί
να υπάρχουν
μερικά
χαρακτηριστικά
στοιχεία που
δείχνουν για ποιο
εικονιζόμενο
πρόσωπο
πρόκειται , για
ποιο τόπο ή εποχή.

14. Τα πρόσωπα φανερώνουν μια «μυστική» πραγματικότητα, τη δόξα
του ουρανού. Γι αυτό η εικόνα μοιάζει με το πρωτότυπο, αλλά και
διαφέρει από αυτό. Τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά είναι αλλοιωμένα,
μεταμορφωμένα. Δεν ισχύουν πια οι γήινες και φυσικές αναλογίες,
γιατί το εικονιζόμενο πρόσωπο μετέχει σε μια άλλη πραγματικότητα,
στη θεία χάρη.

16. Γ) Η εικόνα στην ορθόδοξη παράδοση
Οι παραστάσεις των εικόνων στην αρχή ήταν απλές, άτεχνες, συμβολικές.
Αργότερα Πλουτίζονται, ιστορούν και αφηγούνται τη ζωή του Κυρίου, της
Θεοτόκου, των αγίων.
Η εποχή των Παλαιολόγων θεωρείται ο χρυσός αιώνας της
αγιογραφίας(13ος αιώνας). Ότι πρόσφερε η τέχνη των προηγούμενων
χριστιανικών αιώνων, επανέρχεται τώρα αλλά με νέα ζωή. Η αναγέννηση
των Παλαιολόγων πρέπει να θεωρηθεί ως συνέπεια φυσικής εξέλιξης των
προηγούμενων χρόνων και όχι ως φαινόμενο το οποίο εμφανίσθηκε
απότομα.
Ο 14ος αιώνας είναι ανθρωποκεντρικός αιώνας. Χαρακτηριστικό λοιπόν
αυτής της αναγέννησης έγινε ο βαθύς ανθρωπισμός. Υπάρχει μια στροφή
προς τα ανθρώπινα, η αγιογραφία γίνεται πιο αφηγηματική, η τέχνη
επιδιώκει πλέον να συγκινήσει, να αγγίξει το συναίσθημα.
Κυρίως ο Γάλλος μελετητής G. Millet διαίρεσε την παλαιολόγεια ζωγραφική
σε δύο «Σχολές», τη «Μακεδονική» και την «Κρητική». Βεβαίως, ο όρος
«Σχολές», ο οποίος έχει πλέον επικρατήσει, δεν είναι ορθός. Μάλλον
πρόκειται περί δύο διαφορετικών ρευμάτων, δύο διαφορετικών τρόπων
προσεγγίσεως της παλαιολόγειας αγιογραφίας.

17. Μακεδονική Σχολή
Η Μακεδονική Σχολή γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, άνθισε κυρίως
στην Μακεδονία με κέντρο την Θεσσαλονίκη και πέρασε και στη Σερβία. Η
Σχολή αυτή χαρακτηρίζεται για τον ρεαλισμό και την ελευθερία της. Έχει
ένταση, κίνηση και πλούσια χρωματολογία. Το πρόσωπο και τα ενδύματα
είναι πλατειά φωτισμένα, γι' αυτό και την ονομάζουν «πλατειά
τεχνοτροπία». Υποστηρίχθηκε η άποψη - χωρίς να είναι απόλυτο - ότι η
τέχνη αυτή υπήρξε ιδιαίτερα συμπαθής στους λογίους, στις μορφωμένες
τάξεις, τους αυλικούς. Κύριοι εκφραστές της υπήρξαν ο Μανουήλ
Πανσέληνος (ο οποίος αγιογράφησε το παρεκκλήσι του Αγίου Ευθυμίου
Θεσσαλονίκης και το ναό του Πρωτάτου), ο Μιχαήλ Αστραπάς και ο
αδελφός του Ευτύχιος, που αγιογράφησαν στη Σερβία, ο Γεώργιος
Καλλιέργης κ.α. Στην ίδια εποχή ανήκει και το απαράμιλλο σε τέχνη και
ομορφιά μνημείο της Μονής της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη.
© Γιάννης Ψήφας - Θεολόγος

18. Τα μόνα εναπομένοντα έργα τέχνης σε τοιχογραφίες του
Μανουήλ Πανσέληνου (13ος αιώνας), βρίσκονται στην
εκκλησία του Πρωτάτου ,Καρυές Αγίου Όρους

19. Μονή της Χώρας, Κωνσταντινούπολη

20. © Γιάννης Ψήφας - Θεολόγος

23. Κρητική Σχολή
Η άλλη σχολή λέγεται «Κρητική». Ξεκίνησε από την
Κωνσταντινούπολη και διαμορφώθηκε στην Κρήτη κατά τον 16ο αιώνα.
Η Σχολή αυτή παραμένει περισσότερο πιστή στον βυζαντινό ιδεαλισμό.
Είναι τέχνη συντηρητική, με χαρακτηριστικά τις συγκρατημένες
κινήσεις, τη λιτότητα, την ευγένεια των προσώπων και γενικά την
προσήλωση στη βυζαντινή παράδοση. Το φως στη στενή τεχνοτροπία
είναι λιγοστό και μοιάζει να πηγάζει από κάποιο βάθος, στοιχείο που
υποβάλλει στον πιστό βαθιά κατάνυξη. Θεωρήθηκε ως η τέχνη των
μοναχικών κύκλων. Η γνήσια Κρητική Σχολή διαμορφώθηκε στην
Κρήτη - εξ ου και η ονομασία της - μετά το κοσμοϊστορικό γεγονός της
πτώσης του Βυζαντίου, τον ΙΕ' αιώνα και στις αρχές του ΙΣΤ' αιώνα.
Κυριότερος εκπρόσωπος ο Θεοφάνης ο Κρης, ο οποίος αγιογράφησε
στα Μετέωρα και στο Άγιο Όρος.

24. Η Σταύρωση, Θεοφάνης ο Κρης Ιερά
Μονή Σταυρονικήτα του Αγίου Όρους

25. Η Απόνιψη του
Πιλάτου, Θεοφάνης ο
Κρης
Ιερά μονή Αγίου
Νικολάου Μετέωρα

26. Τέλος του ΙΣΤ' αιώνα και
όλον τον ΙΖ' παρατηρείται
μεγάλη ακμή των φορητών
κρητικών εικόνων, με
κυριότερους εκπροσώπους
τους: Μιχαήλ Δαμασκηνό,
Τζάνε, Λαμπάρδο, Βίκτωρα,
Πουλάκη, Μόσκο κ.α., οι
οποίοι, όμως, δέχονται, σε
μεγάλο βαθμό, στοιχεία από
την δυτική ακμάζουσα τέχνη.
Μ. Δαμασκηνός: «Η
Προσκύνησις των Μάγων»

27. Εμμανουήλ
Τζάνες, 1864 μ.Χ.
© Γιάννης Ψήφας - Θεολόγος

28. Τον 18ο και 19ο αιώνα άνθισε η λαϊκή τέχνη, με τα χαρακτηριστικά της να
εκφράζουν το πνεύμα της εποχής, δηλαδή τον πόθο για απελευθέρωση από
τον τουρκικό ζυγό. Κυριότεροι εκφραστές είναι ο Θεόφιλος, ο Γεώργιος
Μάρκου, ο Ζωγράφου κ.α. Οι μορφές εικονίζονται με απλά σχήματα, τα
χρώματα είναι πιο σκοτεινά και γενικά η ποιότητα είναι υποδεέστερη των
προηγούμενων αιώνων. Η βυζαντινή ζωγραφική σχεδόν εξαφανίστηκε και
επικράτησε η ζωγραφική της Δύσης μέχρι το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα.

31. Μόλις το 1940-1950 ο πολύς Φώτης Κόντογλου μετά από
υπεράνθρωπους αγώνες κατάφερε να ξαναφέρει στο φως
την τέχνη της βυζαντινής αγιογραφίας και να καλλιεργήσει
ένα κλίμα αναβιώσεως της ζωγραφικής παράδοσης. Κατά
τους χρόνους μας η άνθιση των βυζαντινών σπουδών, οι
έρευνες για την βυζαντινή τέχνη, τα συνέδρια,
δημιούργησαν μια ατμόσφαιρα ευνοϊκή. Οι σύγχρονοι
καλλιτέχνες κατέχοντας πλέον την απαραίτητη γνώση,
μπορούν και πρέπει κατά χρέος να αποβούν οι
θεματοφύλακες και να αναδειχθούν οι δημιουργικοί
συνεχιστές, της μακραίωνης παράδοσης, που ονομάζεται
ορθόδοξη αγιογραφία.

32. © Γιάννης Ψήφας - Θεολόγος