1 1 ten principles of economics

Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
11Эдийн засгийн 10
түлхүүр элемент

Эдийн засаг. . .
. . . Эдийн засаг буюу Экономика
/Economics/ гэсэн нэр томъёо нь
“Ойкономиа” гэсэн эртний Грек үгнээс
гаралтай бөгөөд “Ойкос” гэдэг нь өрх гэр аж
ахуй, “Номос” гэдэг нь хууль журам гэсэн
утгатай нийлээд “Аж ахуй эрхлэх арга
ухаан” гэсэн утгатай үг юм.

Эдийн засгийн ухааны
судлах зүйл
Эдийн засаг нь хязгааргүй өсөн нэмэгдэх
хэрэгцээг хязгаарлагдмал нөөцөөр хэрхэн
зөв зохистой хангах вэ? гэсэн асуудлыг
судалдаг шинжлэх ухаан юм.

Эдийн засгийн ухааны
 Микро эдийн засаг
• Хүмүүсийн амьдралын өдөр тутмын үйл
ажиллагаатай холбоотой бүтээгдэхүүн
үйлчилгээний эрэлт нийлүүлэлтийг өрх гэр
болон аж ахуйн түвшинд авч судална.
 Макро эдийн засаг
• Улс орныг бүхэлд нь хамарсан зах зээлийн
харилцааг цогц байдлаар авч судалдаг.
Жш: Ажилгүйдэл, Инфляци, Эдийн засгийн
өсөлт, Мөнгөний бодлого гэх мэт.

Хэрэгцээ
 Хүний хэрэгцээг:
• Анхдагч хэрэгцээ /Орлогоос үл хамаарах/
• Хоёрдогч хэрэгцээ /Орлогоос хамаарах/
 Хүний анхдагч 5 хэрэгцээ байдаг:
• Хоол хүнс
• Хувцас
• Орон байр
• Холбоо, тээвэр
• Дулаан, цахилгаан

Нийгэм ба ховор нөөцүүд:
• Нөөц ховор байдаг тул нийгмийн нөөцийн
удирдлага бол чухал асуудал юм.
• Ховор хомс байдал. . . Энэ нь нийгэмд
хязгаарлагдмал нөөц байдаг тул хүмүүсийн
хүссэн бүх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг үйлдвэрлэж
чадахгүй гэсэн үг юм.

Үйлдвэрлэлийн үндсэн нөөцүүд
 Газар
• Газрын өнгөн хэсэг, хэвлий болон гүний баялаг
 Капитал
• Газар, хөдөлмөрөөс бусад бүх зүйлсийг оруулна
 Хөдөлмөр
• Хүний биеийн болон оюуны хүч зарцуулалт
 Ур чадвар
• Аж ахуй эрхлэн хөтлөх болон удирдах чадвар

Ур чадвар
Ур чадвар нь бусад нөөцөө бодвол харьцангуй
хязгаарлагдмал бус нөөц юм:
• Таваар үйлчилгээг үйлдвэрлэх үйл явцад газар,
капитал, хөдөлмөрийг нэгтгэх санаачлага,
үйлдвэрлэлийг хөдөлгөх хүч, ашиг олох чадвар
• Бизнесийг хөтлөн явуулах үйл хэрэгт үндсэн
шийдвэр гаргах чадвар

Ур чадвар
• Шинэ бүтээгдэхүүн, шинэ технологи,
бизнесийн шинэ зохион байгуулалтын
хэлбэр дээр үндэслэн үйл ажиллагаа явуулж
чадах шинийг санаачлагч байх чадвар
• Риск буюу аз турших эрсдэл хүлээх чадвар

Үйлдвэрлэлийн үе шат
 Юуг?
• Ямар бүтээгдэхүүнийг хэчнээн хэмжээгээр
үйлдвэрлэх вэ? Алдагдсан боломжийн өртөг.
 Яаж?
• Бүтээгдэхүүнийг ямар түүхий эд болон ямар
технологи ашиглан хэнээр хийлгэх вэ? Парето
ашиг гэсэн ойлголт гарч ирдэг.
 Хэнд?
• Нийгмийн бүх гишүүдэд зориулж
• Худалдан авах чадвартайд нь зориулж

Микро эдийн засгийн ухааны
 Зах зээлийн онол
• Эрэлт, нийлүүлэлт, үнэ 3-ын харилцан уялдаа
холбоог судалдаг.
 Хэрэглэгчийн онол
• Эрэлттэй холбоотой хэрэглэгчийн зан төлөвийг
судална
 Пүүсийн онол
 Аж байдлын онол
• Орлого ашгийн хуваарилалт, хүн амын аж
байдал, амьжиргааны түвшинг судална

Эдийн засгийг дотор нь зах зээл
судлалын чиглэлээр
 Позитив эдийн засаг
• Өөрийн нөхцөл байдлыг бодит тоон материал
дээр үндэслэн судалж онолын дүгнэлт таамаглал
дэвшүүлэх. /Эдийн засагчид/
 Норматив эдийн засаг
• Эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн байх ёстой
түвшинг тодорхойлж шийдвэр гаргадаг. /Улс
төрчид гаргадаг. Жш: хүүхдийн 10000 төг/

Өрх гэр болон пүүсүүд эдийн
засагт олон шийдвэрүүд гаргадаг:
• Хэн ажиллах вэ?
• Ямар бүтээгдэхүүн хэдий хэмжээгээр
үйлдвэрлэх вэ?
• Үйлдвэрлэлд ямар нөөцийг ашиглах вэ?
• Барааг ямар үнээр зарах вэ?

Эдийн засгийн 10 түлхүүр
элемент
 Хүмүүс шийдвэрийг хэрхэн гаргадаг вэ?
• Хүмүүс сонголт хийдэг
• Аливаа зүйлийн зардал нь хүссэн үр дүнд
хүрэхийн тулд татгалзвал зохих үнэ мөн
• Ухаалаг хүн үл ялим өөрчлөлтийн хүрээнд
сэтгэдэг
• Хүн урамшууллыг мэдэрдэг

элемент
• Хүмүүс хэрхэн харилцан ажилладаг вэ?
• Худалдаа хүн бүрийн тусын тулд.
• Зах зээл нь эдийн засгийн үйл ажиллагааг
зохион байгуулах сайн арга мөн.
• Засгийн газар зарим тохиолдолд зах зээлийн
ажиллагааны үр дүнг сайжруулах боломжтой
байдаг.

элемент
• Эдийн засаг бүхэлдээ ажиллах нь.
• Хүн амын амьжиргааны түвшин нь үндэсний
үйлдвэрлэлээс хамаардаг.
• Засгийн газар мөнгийг ихээр хэвлэвэл үнэ өснө
• Богино хугацааны төлөвлөлтөд нийгэм нь
инфляци, ажилгүйдлийн хооронд сонголт хийх
ёстой.

Зарчим 1: Хүмүүс сонголт хийдэг.
“Үнэгүй хоол гэж байдаггүй!”
Жш: “Маргааш хоол үнэгүй”

Шийдвэр нь нэг зорилгыг нөгөөгийн
эсрэг тавихыг шаардаж байна.
Хүн өөртөө нэн шаардлагатай зүйлийг олж
авахын тулд гол төлөв өөр нэг үнэтэй
зүйлээсээ татгалзах хэрэг гардаг
• Галт зэвсэг v. Цөцгийн тос
• Хоол хүнс v. Хувцас хунар
• Чөлөөт цаг v. Ажил
• Үр ашиг v. Шударга явдал

• Үр ашиг v. Шударга явдал
• Үр ашиг гэдэг нь нийгэм өөрийнхөө
хязгаарлагдмал нөөцийг боломжийн өндөр
хэмжээгээр ашиглаж байгаа явдал юм.
• Шударга ёс гэдэг нь түүнээс хүртсэн ашгийг
нийгмийн гишүүдийн дунд ялгаварлахгүйгээр
хуваана гэсэн үг.
Жш: Бялуу бол үр ашиг, харин шударга ёс бол уг
бялууг хуваах арга юм.

Зарчим 2: Аливаа зүйлийн зардал нь
хүссэн үр дүнд хүрэхийн тулд татгалзвал
зохих үнэ мөн.
• Ухамсартайгаар шийдвэрлэж байгаа аливаа
сонголт нь зардал болон ач тусыг өөр
хооронд нь харьцуулж үзэхийг шаарддаг.
• Коллежид явах уу,ажиллах уу?
• Хичээлээ хийх үү, болзоонд явах уу?
• Хичээлдээ явах уу, унтах уу?
• Алдагдсан боломжийн өртөг гэдэг нь
хүссэнээ олж авахын тулд ямар нэг зүйлээс
татгалзахыг хэлнэ.

Зарчим 2: Аливаа зүйлийн зардал нь
хүссэн үр дүнд хүрэхийн тулд татгалзвал
зохих үнэ мөн.
Kobe Bryant дунд
сургуулиасаа
коллежид оролгүй
шууд сагсчин болсон
тул сая сая доллар
олдог болсон.

Хүмүүс орлого зардлаа харьцуулах
замаар ашгийн талаар шийдвэр
гаргадаг.
Зарчим 3: Ухаалаг хүн үл ялим
өөрчлөлтийн хүрээнд сэтгэдэг.
• Маржинал өөрчлөлт нь төлөвлөж байгаа
ажилдаа бага зэрэг өөрчлөлт хийх явдал юм.

Зарчим 4: Хүн урамшууллыг мэдэрдэг.
• Орлого болон зардлын ахиуц өөрчлөлт нь
хүмүүсийн үйл хөдлөлд нөлөөлдөг.
• Аливаа сонголтуудаас нэгийг нь сонгоход
тухайн сонголтын ахиуц орлого нь ахиуц
зардлаас нь давж байх ёстой!
Жш: Аюулгүйн бүсний тухай
хууль нь жолоочийн үхлийн тоог
бууруулсан ч явган зорчигчдын
үхэл болон ослын тоог нэмэгдүүлсэн.

Зарчим 5: Худалдаа хүн бүрийн тусын
тулд.
• Хүмүүс өөр хэн нэгэнтэй худалдаа хийж
өөртөө хэрэгтэй зүйлийг олдог.
• Өрсөлдөөний үр дүн нь худалдаанаас ашиг
олоход оршино.
• Худалдаа нь хүмүүст хамгийн сайн чаддаг
зүйлээрээ мэргэжих боломж олгодог
/Харьцангуй давуу талын зарчим/

Зарчим 6: Зах зээл нь эдийн засгийн үйл
ажиллагааг зохион байгуулах сайн арга
мөн.
• Зах зээлийн эдийн засаг нь пүүс, өрхийн аж
ахуйнуудаас бараа үйлчилгээний зах зээл
дээр хамтран ажиллахдаа гаргаж байгаа
төвлөрсөн бус шийдвэрүүдийн үндсэнд
нөөцийг байршуулж байгаа эдийн засаг юм.
• Өрх гэрүүд юу худалдаж авах, хэн ажиллахыг
шийддэг.
• Пүүсүүд хэнийг хөлсөлж, юу үйлдвэрлэхээ
шийддэг.

Зарчим 6: Зах зээл нь эдийн засгийн үйл
ажиллагааг зохион байгуулах сайн арга
мөн.
• Адам Смит өрх гэрүүд болон пүүсүүд зах
зээл дээр “үл үзэгдэх гар”-аар удирдуулан
хамтран ажилладаг болохыг ажигласан.
• Яагаад гэвэл өрх гэрүүд болон пүүсүүд юу авах
болон зарахаа шийдэхдээ үнийг харгалздаг.
• Үр дүнд нь, үнэ нь шийдвэр гаргагчдыг
нийгмийн сайн сайхан байдлыг хамгийн их
байхаар үр дүнд хөтөлдөг.

Зарчим 7: Засгийн газар зарим
тохиолдолд зах зээлийн ажиллагааны үр
дүнг сайжруулах боломжтой байдаг.
• Зах зээлийн уналт нөөцүүд үр ашигтай
хуваарилагдаж чадаагүй үед тохиолддог.
• Зах зээл уналтанд ороход засгийн газар
хөндлөнгөөс оролцож шударга байдал, үр
ашгийг урамшуулдаг.

Зарчим 7: Засгийн газар зарим
тохиолдолд зах зээлийн ажиллагааны үр
дүнг сайжруулах боломжтой байдаг.
• Зах зээлийн уналт нь дараах шалтгаантай
байж болно:
• Гадаад нөлөө, Аливаа нэг хүний үйлдэл өөр
бусдын үйл хөдлөлд нөлөөлсөн байхыг хэлнэ.
Жш: Хүрээлэн байгаа орчны бохирдол
• Зах зээлийн засаглал, Аливаа нэг эдийн засгийн
субъектээс зах зээлийн үнийн түвшинд нөлөөлж
болох онцгой нөлөөлөл юм. Жш: Монополь.

Зарчим 8: Хүн амын амьжиргааны түвшин
нь улс орны бараа, үйлчилгээ үйлдвэрлэх
чадвараас хамаарна.
• Амьжиргааны түвшинг янз бүрийн аргаар
хэмждэг:
• Хувь хүмүүсийн орлогыг харьцуулах замаар.
• Үндэсний үйлдвэрлэлийн зах зээлийн нийт
үнийг харьцуулах замаар.

Зарчим 8: Хүн амын амьжиргааны түвшин
нь улс орны бараа, үйлчилгээ үйлдвэрлэх
чадвараас хамаарна.
• Улс орнуудын хүн амын амьжиргааны
түвшний ялгаа нь бүтээмжийн түвшний
ялгаагаар тайлбарлагддаг.
• Бүтээмж бол ажлын цагийн нэгж хугацаанд
үйлдвэрлэгдсэн бараа үйлчилгээний тоо
хэмжээ юм.

Зарчим 9: Засгийн газар мөнгийг ихээр
хэвлэвэл үнэ өснө.
• Инфляци гэдэг бол эдийн засагт үнийн
ерөнхий түвшин өсөхийг хэлдэг.
• Инфляцийн нэг шалтгаан бол мөнгөний тоо
хэмжээ өсөх явдал юм.
• Засгийн газар их хэмжээний мөнгө
үйлдвэрлэхэд, мөнгөний үнэ цэнэ унадаг.

Зарчим 10: Богино хугацааны төлөвлөлтөд
нийгэм нь инфляци, ажилгүйдлийн
хооронд сонголтыг хийх ёстой.
• Филипсийн муруй нь инфляци болон
ажилгүйдлийн хоорондох хамаарлыг
харуулдаг:
Инфляци  Ажилгүйдэл
Энэ бол богино хугацааны тэнцвэржилт!
• ЗГ-ын зардал, татварын хувь, мөнгөний
нийлүүлэлтийг өөрчлөх замаар үнийн
өсөлтийн түвшин, ажилгүйчүүдийн тоонд
богино хугацаанд нөлөөлөх боломжтой юм.

Дүгнэлт
• Хүмүүс төрөл бүрийн зорилтуудыг сонгох
шаардлагатай болдог.
• Аливаа үйлдлийн зардал нь алдагдсан
боломжуудаар хэмжигддэг.
• Ухаалаг хүн маржинал зардал, маржинал
ашгийг харьцуулсны үндсэн дээр шийдвэрээ
гаргадаг .
• Хүмүүс харьцаандаа урамшууллыг мэдэрч
үйл хөдлөлөө өөрчилж байдаг.

Дүгнэлт
• Худалдаа харилцан ашигтай байдаг.
• Зах зээл нь хүмүүс хоорондоо худалдаа хийх
сайн зам мөн.
• Засгийн газар нь зах зээл уналтад орсон
юмуу зах зээлийн үйл ажиллагаа шударга
бус байх тохиолдолд хөндлөнгөөс оролцож
сайжруулах боломжтой байдаг.

Дүгнэлт
• Бүтээмж нь улс орны хүн амын амьдралын
түвшинг дээшлүүлэх анхдагч эх үүсвэр.
• Мөнгөний тоог нэмэх нь инфляцийн үндсэн
эх үүсвэр юм.
• Богино хугацааны төлөвлөлтөд нийгэм
үнийн өсөлтийн түвшин болоод
ажилгүйчүүдийн тооны аль нэгийг сонгох
шаардлагатай тулгарна.

Үндсэн ойлголтууд
• Хомсдол
• Экономикс
• Үр ашиг
• Үл ялим өөрчлөлт
• Зах зээлийн эдийн засаг
• Зах зээлийн уналт
• Бүтээмж

Үндсэн ойлголтууд
• Инфляци
• Филипсийн муруй
• Алдагдсан боломжийн зардал
• Экстерналь
• Зах зээлийн хүч
• Бизнесийн мөчлөг
• Шударга ёс

1 1 ten principles of economics

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to 1 1 ten principles of economics

Similar to 1 1 ten principles of economics (20)

1 1 ten principles of economics

Editor's Notes