SlideShare a Scribd company logo
1 of 71
Wffg afnLsf k|d'v
/f]ux?
!= wfgsf] d?jf jf cfFv] d?jf (Rice
blast)
of] cfFv] d?jf /f]u kfO/Ls'nfl/of cf]/fOhf -
Pyricularia oryzae)
eGg] 9';Lsf] lhjf0f'af6 x'G5 .
• /f]usf] nIf0f M wfg afnLsf] s'g} klg cj:yfdf nfUg
;Sg] of] /f]usf] z'?jft wfgsf] Jof8af6} z'? X'g
;Sb5 . of] /f]un] kft, 8fF8sf] cfFVnf, kftsf] cfwf/
efu, afnfsf] 3fF6L, afnfdf, afnfsf] tfGb|f / bfgfdf
;fd]t cfs|d0f ub{5 .
• of] /f]usf] nIf0f :j?k kftx?df cfpg] yf]Knfx? b'j} 5]plt/
r'lRrPsf jf 8'Ëf cfsf/sf c08fsf/ x'G5g . yf]Knfx? v}/f
/Ësf x'G5g / ljrdf ;]tf] ljGb' x'G5 .
• obL /f]usf] k|sf]k a9b} uPdf oL yf]Knfx?sf] cfsf/df
a[l4 eO{ Ps csf{;Fu ldln cGtdf k'/} kft 89fO{ lbG5 .
• o;sf] cltl/Qm 8f7df, cfFVnfdf jf afnfsf] 3fF6Ldf klg of]
/f]u nfUb5 . cfFVnfdf nfUg]nfO{ cfFVn] d?jf / Affnfsf]
d'lg cyf{t 3fF6Ldf nfUg] of] /f]unfO{ 3fF6Ldf nfUg]
d?jf(Neck Blight) elgG5 . of] /f]u nfu]df afnfsf] bfgf
k'/} kmf];|f] k'm;|f] eO{ pTkfbgdf 7'nf] x|f; cfpb5 .
• wfg afnLsf] d'Vo # cj:yfx? h:t} Jof8 cj:yf,
ufFlh/x]sf] cj:yf / afnf nfUg] cj:yfdf of] /f]usf]
cfs|d0f ljz]if /xG5 .
• of] /f]u g]kfnsf] wfg afnLsf] k|'dv /f]u xf] .
• of] /f]un] %) b]lv *) k|ltzt;Dd wfg afnLdf gf]S;fg
k'¥ofpb5 .
• /f]u nfUg] cg's'n jftfj/0f M /f]u nfUg] hftsf]
v]tL ul/g', Ps} k6s o'l/of dnsf] al9 k|of]u ul/g',
afSnf] /f]kfO{ ug{', abnL df};d, @% b]lv #) l8u|L
l8u|L ;]G6Lu|]8sf] tfks|d, w]/} jiff{t / clwstd
cfb|tf cfbL
• /f]usf] ;|f]t M /f]uL jLp, /f]un] u|;Lt wfgsf] 7'6f
tyf cGo cjz]ifx? / ljleGg 3fF;kftx? h:t} jG;f] 3fF;,
g]kLo/ 3fF;, jfF; cfbL
/f]syfdsf pkfox? M of] /f]usf]
/f]syfd lgoGq0f lgDg tl/sfx?af6
ug{ ;lsG5 )
v]tL ug]{ tl/sfdf ;'wf/ u/]/ M of] tl/sfaf6 /f]usf] k'/}
lgoGq0f ug{ ;lsGb}g t/ w]/} xb;Dd /f]usf] k|sf]knfO{ sd
ug{ ;lsG5 o; tl/sf cGtu{t lgDg s'/fx?df ljrf/ k'¥ofpg kb{5 .
 ;Gt'lnt / lzkmfl/z dfqfdf gfO{6«f]hg km:kmf]/; / kf]6f; ltg}
yl/ dnsf] k|of]u ug]{ / o'l/of dn dfq} al9 k|of]u gug]{ .
 Jof8df ljp kftnf] ul/ /fVg] .
 /f]u b]vf k/]kl5 nuftf/ Pp6} hUufdf Jof8 g/fVg] .
 ;+ej eP lxn] Jof8 /fVg] lsg ls w'n] Jof8df of] /f]u al9
nfUb5 .
 :jf:y v]taf/L tyf afnLaf6 jLp 5gf}6 ul/ /fVg] .
 /f]uL lj?jfsf afFsL cjz]ifx? hnfpg]
 Jof8 tyf v]taf6 3fF;kftx? 6fpg]
 lzkmfl/z cg';f/ plrt b'/Ldf nfO{gdf kftnf] ul/ /f]kfO{ ug]{
/f]u cj/f]ws hftsf] v]tL u/]/ M– of] tl/sf ls;fgx?sf]
nflu ;a} eGbf ;:tf], ;lhnf] / k|efjsf/L pkfo xf] . t/ of]
s'/f Wofgdf /fVg' kb{5 ls /f]u cj/f]ws hftsf] lj?4
/f]usf lhjf0f'x?n] klg cfkmgf] gofF gofF k|hftLx?
ljsf; ul/ hftx?sf] cj/f]ws zlQm ;bfsf] nflu sfod /lx
/xg lbb}g . To;}n] /f]u cj/f]ws hftx?sf afnLx? w]/}
jif{;Dd nuftf/ 7'nf] If]qdf nufO{ /xbfF /fd|f] x'b}g .
To;}n] cfkmgf] :yflgo xfjfkfgL ;'xfpbf] gof hftx?sf]
kl/If0fx? ul/ 5gf}6 u/]/ pko'{Qm hftx? km]b}{
hfg'kb{5 .
g]kfndf cfFv] d?jf /f]u cj/f]ws hft elg lzkmfl/z
ul/Psf hftx? kxf8L If]qsf] nflu s~rg, v'dn
@,$,%,&,( kfn'Ë @ / t/fO{ If]qsf nflu nIdL, b'uf{,
hfgsL, r}t] @, vh'/f @, cfO{ cf/ * / k/jfgLk'/ ! cfbL
h}ljs ljiffbLsf] k|of]u u/]/ M– cfh ef]nL] jhf/df of]
/f]usf] lj?4df k|of]u ul/g] h}ljs ljiffbLx? klg pknAw
 l;p8f]df]gf; kmnf]/];]G; eGg] JofS6]l/ofaf6 lgld{t
h}ljs ljiffbL xf] . of] JofS6]l/of ePsf] ljiffbL 9';L hlgt /
JofS6]l/of hlgt b'j} /f]ux?df w]/} k|efjsf/L x'G5 .
 k|of]u ug]{ tl/sf M lj?jfdf 5g]{ xf] eg] @=% b]lv %
u|fd k|lt ln6/ kfgLsf] b/n] 3f]nL lj?jf leHg] ul/ j]n'sL
5g]{
 % u|fd Ps lsnf] ljpsf] b/n] ljp 5g{ cufl8 ljp pkrf/ ul/
Jof8df 5g]{ .
 df6f]df k|of]u ug]{ xf] eg] $ lsnf] h}ljs ljiffbL @) lsnf]
/fd|f];Fu kfs]sf] uf]j/ dndf ld;fO{ !@ s¶f hUufdf 5g]{ .
o;/L 5bf{ df6f]df lr:ofgsf] dfqf sfod ul/g' kb{5 .
 gf]6 M /f;folgs ljiffbL 5l/Psf] 7fFpdf of] Tolt k|efjsf/L
x'b}g / /f;folgs ljiffbL k|of]u ul/Psf] :k|] 6+sL ePdf
kfgLn] # ÷$ k6s ;kmf u/]/ dfq k|of]u ug]{ . Sm'g}klg
h}ljs ljiffbL ljxfg jf a]n'sL lztndf 5g]{ cGoyf of]
k|efjsf/L g'xg ;S5 .
• /f;folgs ljiffbLsf] k|of]u u/]/ M– wfgsf] ljp
pkrf/sf] nflu sfj]{G8flhd ;d'xsf] s'g}klg /f;folgs
ljiffbL j]lei6Lg jf 8]/f];n %) 8Jn' kL @=% u|fd
b]lv $ u|fd k|lt lsnf] ljpsf] b/n] ljp pkrf/ u/L Jof8
/fVg]
• Jof8df g} of] /f]u nfu]df lxgf];fg %) O{=;L= ! Pd
Pn b]lv !=% Pd Pn jf sfj]{G8flhd @ u|fd k|lt
nL6/ kfgLsf] b/n] 3f]nL 5g]{ .
• wfgsf] jf]6 ufFlh/x]sf] j]nfdf of] /f]u nfu]df !)
!@ lbgsf] km/sdf dflysf dWo] s'g} Ps ljiffbL
;f]xL dfqfdf k|of]u ug]{ .
• of] /f]usf] xfgLsf/s cj:yf 3fF6Ldf nfUg] d?jf xf]
To;}n] /f]u nfUg] pko'Qm jftfj/0f ePdf afnf
j]nfdf Ps k6s / afnf k;fO{;s]kl5 Ps k6s dflysf
@= v}/f]yf]Kn] /f]u (Brown spot
disease)
of] /f]u lxn ldGyf]; :kf]l/od cf]/fOhf (Hilminthos
sporium oryzae) gfds 9';Laf6 nfUg] /f]u xf] .
of] /f]un] wfg afnLsf] g;{/L cj:yf b]lv wfg kfSg]
j]nf;Dd wfgsf] kft, 8fF7, kftsf] cfwf/ efu, afnf / bfgfdf
;d]t cfs|d0f ub{5 .
of] /f]usf] nIf0fx? M– wfg afnLsf] s'g}klg
cj:yfdf nfUg ;Sg] of] /f]u ev{/ pd|]sf] lj?jf jf j]gf{
b]lv g} z'? X'g ;Sb5 . of] /f]usf] nIf0f :j?k kftdf
cfpg] yf]Knfx? Aff6'nf jf c08fsf/ x'G5g h'g
tLnsf] bfgfsf] cfsf/;Fu ldNbf h'Nbf x'G5gg .
ev{/sf jf ljsl;t x'b} u/]sf yf]Knfx? uf9f v}/f] /Ësf
x'G5g eg] k'0f{ ljsl;t yf]Knfx? v}/f] /Ësf x'G5g
/ tLgsf s]Gb| efu k'm;|f] cyf{t v/fgL /Ësf] x'G5 .
o;sf] cltl/Qm ;a} h;f] yf]Knfx? kx]nf] lsgf/fn]
3]l/Psf x'G5g . oL yf]Knfx? Kfftsf] km]b / afnf,
bfgfdf ;d]t nfUg] ub{5 .
/f]u cfpg] cg'sn jftfj/0f M–
• /f]u nfUg] hftsf] wfg v]tL ul/g'
• /f]uL jLp, sd dlnnf] hldg
• gfO{6«f]hg tTjsf] sld, ;'Vvf tyf 5fl/o df6f], xNsf
tyf afnf}6] df6f], abnL df};d sd 3fd / nuftf/ jiff{,
al9 cfb|tf / @% b]lv #) l8u|L ;]lG6u|]8sf] tfks|d .
olx /f]un] ef/tsf] klZrd j+ufndf ef]sdf/L NofPsf]
lyof] .
• g]kfndf cfFv] d?jf kl5sf] bf];|f] k|d'v /f]u xf] .
ef/tsf] klZrd j+ufndf ;g !*$@÷$# df o;n] wfg
afnL k'/} gi6 u/]sf] lyof] . o;sf] Iflt al9 cfs|d0f
ePdf %) b]lv ^) k|ltzt;Dd x'g ;Sb5 .
gf]6 M– of] /f]un] cfFv] d?jf /f]un] h:tf] afnfsf]
3fF6Ldf / ufFhsf]
cfVnfdf s'xfO{lbg] ub}{g .
;fgf] ;f3'/f] v}/f] yf]Kn] /f]u ( Small brown
leaf spot)
of] /f]u ;sf]{:kf]/f hfG;Lgf ( Cercospro Jansina )
gfds
9';Lsf] lhjf0f'af6 x'g] /f]u xf] .
 of] /f]usf] nIf0f M– of] /f]usf] nIf0f :j?k wfgsf]
kftdf dl;gf t/ nflDrfn abfdL /+usf yf]Knfx?
cfp5g . oL yf]Knfx? kftsf] gzf;Fu ;fdfgGt/
x'G5g . o:tf yf]Knfx? Kfftsf] cltl/Qm kftsf]
km]b / afnfdf ;d]t nfUg ;Sb5g .
 o; /f]usf] nflu /f]ufpg] jftfj/0f v}/f] yf]Kn] /f]usf]
h:t} 5g . k|fo ul/ v}/f] yf]Kn] / ;fgf] v}/f] yf]Kn]
/f]ux? ;Fu;Fu} lj?jfdf b]vf kb{5g . of] /f]uaf6
v}/f] yf]Kn] hlt al9 gf}S;fgL k'¥ofpb}g
/f]usf] ;|f]tx? M– /f]uL ljp, cf;|obftf 3fF;kftx?,
/f]syfdsf pkfox? Joj:yfkgsf
pkfox?
v]tL ug]{ tl/sfdf ;'wf/ u/]/ M–
• :jf:y jLpsf] k|of]u ug]{ .
• /f]uL efux? / cGo emf/kftx? gi6 ug]{ .
• k|fËfl/s dn sDkf]i6 dn Pjd xl/of] dnsf] k|of]u ul/ df6f]sf]
cj:yf ;'wf/ ug]{ .
• plrt dfqf / pko'Qm ;dodf k6s k6s ul/ o'l/of dn k|of]u ug]{
• v]tjf/Ldf kfgLsf] plrt k|jGw ldnfpg] .
/f]u cj/f]ws hftsf] v]tL ug]{ M–
 o; /f]usf] nflu cj/f]ws hft eg]/ xfn;Dd lzkmfl/; ePsf 5}gg .
t/ klg lzkmfl/; ePdf ;L=Pr= $% hftsf] wfgdf of] /f]u sd
nfu]sf] kfO{Psf] 5 . cfkmgf] :yflgo xfjfkfgLdf nufpb}
cfO{Psf hftx? dWo] /f]u sd nfUg] hftsf] 5gf}6 ul/ nufpg] .
Hf}ljs 9';L gfzs ljiffbLsf] k|of]u u/]/ M–
• Dffuf]{;f]d Pg= Pkm= h}ljs 9';Lgfzs ljiffbL xf] .
of] lgddf cfwfl/t 9';Lgfzs xf] . k|of]u ljlw —
dfuf]{;f]d Pg= Pkm= # b]lv % Pd Pn k|lt nL6/
kfgLsf] b/n] 3f]nL 5g]{ . cfjZos k/]df !) b]lv !%
lbgsf] km/sdf k'g bf]xf]¥ofpg] .
/f;folgs ljiffbLsf] k|of]u u/]/ M–
• ljp pkrf/ u/]/ M– j]leli6g jf 8]/f];n %) 8An'=
@ u|fd k|lt lsnf] jLpsf] b/n] pkrf/ ul/ Jof8 /fVg]
• kfgLdf o'l/ofsf] @ k|ltztsf] 3f]n agfO{ -% u|fd
o'l/of k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] 3f]nL_ wfgsf]
:k|] ug]{ .
• lxgf];fg %) O{=;L=!=% ldnL ln6/ Ps nL6/
kfgLsf] b/n] 3f]nL !) b]lv !% lbgsf] km/sdf @
k6s 5g]{ jf j]leli6g ! b]lv @ u|fd k|lt ln6/ kfgLsf]
b/n] ld;fO{ 5g]{ .
#= kft] km]b s'lxg] /f]u (Sheath
blight)
of] /fOhf]S6f]lgof ;f]nfgL kL=eL= ;f;fsL (Rhizoctonia
solani pv sasaki) gfdsf] 9';Lsf] lhjf0f''af6 nfUg] /f]u xf] .
• /f]usf] nIf0f M– of] /f]usf] nIf0f :j?k kftsf] km]bdf
c08fsf/ yf]Knfx? b]lvG5g . h'g z'?df v}/f v}/f xl/of]
/+usf x'G5g . kl5 oL yf]Knfx?sf] cfsf/df a[l4 eO{
j]cfsf/sf aGb5g / kl5 uP/ v}/f] /+udf kl0ft x'G5g . k|sf]k
al9 ePdf oL yf]Knfx? Aff]6sf] dflyNnf] efudf ;b}{ kftdf
;d]t k'Ub5g / k'/} kftx? 895g kmn:j?k k'/} af]6 89]sf]
h:tf] b]lvG5 . o:tf] cj:yfdf 9';Lsf dl;gf ;]tf v}/f /+usf
u]8fx? b]lvG5g
• uFflhg] cj:yfdf kfgLsf] ;txg]/ wfgsf] 8fF7sf]
aflx/L efudf lardf ;]tf / lsgf/f v}/f] ePsf ;;fgf
wAafsf] ?kdf /f]usf] ljsf; x'G5 .
• lj:tf/} /f]u leqL ufFhdf km}nb} kftsf] dflylt/ klg
a9g yfNb5 / afnf;Dd /f]u k'Uof] eg] afnf k"/}
e'l;G5 .
• of] /f]usf] hLjf0f' df6f]df /xG5, kmn:j?k
df6f]af6 / kfgLaf6 oL hLjf0f'x? Ps 7fpFaf6
csf]{ 7fpFdf km}nb} hfG5g . of] hLjf0f' cGo
ljleGg 3F+;x?df klg afFRg ;Sb5 .
• /f]usf ;|f]tx? M– df6f], /f]uL lj?jfsf afFsL
efux?, cf;|o bftf 3fF;x? ljz]if ul/ ;fdf3f; .
• Iflt M– dWod k|sf]k ePdf % b]lv !) k|ltzt / jl9
ePdf #) b]lv $) k|ltzt;Dd
• g]kfnsf] t/fO{ If]qdf nufpb} cfPsf] xf]rf lasf;] /
gfO6«f]hg dn w]/} vfg] hft nufPsf] 7fpFdf ;f]gf
dG;nL / :k|Lof h:tf hftx?df km}nb} of] /f]u t/fO{
b]lv kxf8;Dd k''u]sf] b]lvG5 . cGo hftx?df
kmf6k'm6 dfq} cfs|d0f ub{5 . of] /f]usf] lhjf0f'
@ b]lv # jif{;Dd df6f]df /lx/xg ;Sg] x'bf /f]u jl9
nfUg] hftx? Hf'g g]kfndf lzkmfl/z gul/Psf]
hftx?sf] v]tL gug]{ .
• of] /f]uaf6 kftsf] cfwf/ 89fO{ lbg] ub{5 . ;fdfGo
dWod k|sf]k x‘Fbf lzyn] 9fs]sf] 8fF7df /f]]usf]
nIf0f k|fo gb]lvg] xF'bf kl5 afnf nfUb5 . To;}n]
kmf6km'6 ?kdf dfq} /f]usf] k|sf]k 5 / /f]usf]
nflu cg's'n jftfj/0f gldn]df pTkfbgdf sld cfpb}g
. of] /f]u al9 ;'Vvf xfjfkfgLdf dfq b]vf kb{5 / lr;f]
xfjfkfgLdf b]vf kb}{g .
/f]u cfpg] cg's'n jftfj/0f M–
• al9 ufFh xfNg] hftsf] v]tL .
• afSnf] ul/ /f]kfFO{ ug{' / ol/of dn dfq} al9
ug{'
• @% b]lv #) l8lu| ;]lG6u]|8sf] tfks|d x'g' .
• al9 cfb|tf .
lgoGq0f tyf Joj:yfkgsf pkfox?
v]tL ug]{ tl/sfdf ;'wf/ u/]/ M–
•v]taf/Ldf kfgLsf] lgsf; ul/Pdf /f]usf] k|sf]k s]xL
xb;Dd sd xG5 .
•al9 gfO{6«f]hgo'Qm o'l/of dnn] /f]usf] k|sf]k
a9fpg] ePsf]n] plrt dfqfdf gfO{6«f]hgo'Qm dn
k|of]u ug]{ / clgjfo{ ?kdf km:kmf]/;'oQm
l8=P=lk= / kf]6f; dn ;d]t k|of]u ug]{ .
• /f]u nfUg] hft h:t} ;f]gf d+;'nL sf] v]tL gug]{ .
• afSnf] /f]kfO{ gug]{ / b'/L ldnfO{ nfO{gdf /f]kfO{
ug]{
• v]taf/Ldf cf;|o bftf 3f;kftx? ;kmf ug]{ jf x6fpg]
• al9 ufFh xfNg] hftsf wfgx? nufpbf k|z:t dfqfdf
b'/L /fVg]
• /f]u cj/f]ws hftsf] v]tL ug]{ M– of] sfo{ ls;fg
:jodn] lzkmfl/; hftx?df ;f]gf d+;nL afx]ssf hftx?df
h}ljs 9;Lgfzs ljiffbLsf] k|of]u M– dfuf]{;f]d Pg=Pkm=
ljiffbL # b]lv % Pd=Pn k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{
5g]{
• Osf];fd TV, lgk|6 TV of] Pp6f h}ljs 9;Lgfzs ljiffbL xf] .
o;df ePsf] 6«fO{sf]8df{ lel/8L gfds 9;Ln] /f]u Nofpg]
9;Lsf lhjf0fnfO{ gf]S;fg bu{5 . k|of]u ljwL M– !) u|fd
O{sf];fd jf lgk|6 ! lsnf] jLpsf] b/n] ljp pkrf/ ul/ Jof8
/fVg] . g;{/L jf af]6df 5g{ k/]df % u|fd O{sf];fd jf lgk|6
! nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ af]6 leHg] u/L 5g]{ .
Dff6f]df k|of]u ug]{ xf] eg] $ lsnf] O{sf];fd jf lgk|6 @)
lsnf] /fd|f]];Fu kfs]sf] uf]j/ dn jf sDkf]]i6 dndf ld;fO{
!@ s¶f hUufdf 5g]{ / lr:ofgsf] Jof:yf ldnfpg]
• lzyuf8{sf] k|of]u M– ;Lp8f]df]gf; Kfmnf]/];]G;
JofS6]l/ofaf6 lgld{t h}ljs ljiffbL jLp pkrf/sf] nflu %
u|fd k|lt lsnf]sf] b/n] jLp pkrf/ ul/ Jof8 /fVg], af]6df
5g{sf] nflu @=% u|fd k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{
af]6 leHg] ul/ 5g]{ .
/f;folgs ljiffbLsf] k|of]u u/]/ M–
• lzydf/ emf]n ljiffbL ! ldnL ln6/ k|lt nL6/ kfgLsf]
b/n] ld;fO{ 5g]{ .
• lzydf/ ljiffbL gkfO{Pdf x]Shfsf]gfhf]n sG6fkm
% k|ltzt P;= Pn=@ ldnL nL6/ k|lt nL6/ kfgLsf]
b/n] ld;fO{ 5g]{ .
• olb dflysf b'j} 9';Lgfzs ljiffbL gkfO{Pdf j]leli6g jf
8]/f];fn ! b]lv @ u|fd k|lt nL6/ kfgLsf] b/n]
ld;fO{ 5g]{ .
• ljiffbL 5bf{ vf; ul/ /f]un] u|l;t efu kftsf] cfwf/ efu
- 8fF7_ u|;Lt efudf kg]{ ul/ 5g{' kb{5 .
• gf]6 M– of] /f]u z'? x'g';fy ljiffbL 5l/xfNg' kb}{g
. olb cg's'n jftfj/0f gePdf of] /f]uaf6 ;f]gf d+;nL
afx]s cGo wfgsf] hftx?df vf;} c;/ k'¥ofPsf]
kfO{Psf] 5}g .
$=kftsf] 88'jf (Bacterial Leaf
blight)
• of] /f]u HofGyf]df]gf; SofDk]l:6«; lk eL cf]/fOhL
(Xanthomonas Compestris pv.oryzae) eGg] AofS6]l/ofsf] lhjf0f'af6
x'G5 .
• of] /f]u wfg afnLdf b''O{ k|sf/n] b]vf kb{5 . kft 89g]
89'jf / cf]O{nfpg] s|];]s cj:yf
• s|];]s cj:yf M– of] cj:yf wfg /f]kfO{ u/]sf] @ b]lv #
xKtf leqdf lj?jf cf]O{nfP/ ujf/f] ls/fsf] cfs|d0f;Fu
e'mlSsg] ul/ wfgsf ufFhx? al9 dg]{ xflgsf/s cj:yf xf] .
• /f]usf] nIf0f M– of] /f]usf] nIf0f d'Votof b'O{
cj:yfx? 5g . cf]O{nfpg] / kft 89'jf . oL b'O{
cj:yf dWo] cf]O{nfpg] cj:yf al9 xflgsf/s cj:yf
xf] .
• 89'jf nIf0f vf; ul/ lj?jfsf] k|hgg cj:yfdf
k'u]kl5 b]lvG5 / of] kft / kftsf] km]b;Dd l;ldt
/xG5 . o;sf] nIf0f:j?k z'?df kftsf] lsgf/f jf s'g}
efuaf6 kfgLn] leh]sf] h:tf] w;f{x? kf/blz{
w;f{x? b]lvG5g . oL w;f{x? kl5 uP/ nDjfO{
tyf rf}8fO{ b'j}lt/ a9b5g / cS;/ u/]/ kftsf]
lsgf/fdf gfuj]nL ?kdf b]lvG5 . kl5 uP/ of] efu
kx]nf] jf k/fn] /+udf kl/0ft x'G5 . k|sf]k al9
ePdf o;sf] cfs|d0f kftsf] km]b / cem tn ;Dd
• cf]O{nfpg] s|];]s cj:yf M– of] cj:yf vf; ul/ /f]kfO{
u/]sf] @ b]lv # xKtf kl5 z'? X'G5 . of] cj:yfdf
zfsf0f' af]6sf] k'/} cfGtl/s k|0ffnLdf km}lnG5g .
kmn:j?k k'/} af]6 tyf ufFh cf]O{nfP/ dg{ yfNb5 .
• cf]Onfpg] cj:yf wfg afnLdf z'?df ujf/f] ls/fsf]
Iflt;Fu ldNbf h'Nbf x'G5g .
• ujf/f] ls/fsf] Iflt wfgsf] ufFhsf] ljrsf] a9g] efu
u'jf] dfq} cf]O{nfpg] ub{5 eg] JofS6]l/ofaf6
cf]O{nfpg] s|];]s cj:yfdf eg] ufFhsf] bfFof
jfFofsf] kft ;lxt ;a} g} cf]O{nfpg] x'G5 .
• /f]u u|:t af]6nfO{ pvn]/ 8fF7nfO{ sf6L lgrf]bf{
8fF7sf] tnaf6 xNsf kx]nf] /Ësf] kbfy{ lg:sG5 . of]
/f]usf] klxrfg ug]{ tl/sf klg olx g} xf] .
• /f]u cfpg] cg's'n jftfj/0f M–
• /f]u nfUg] hftsf] wfg v]tL , b'O{ afnL wfg v]tL ug]{ rng
• o'/Lof dnsf] al9 k|of]u, af]6df 3fp rf]6k6s nfUg'
• 6'Kkf r'8]/ /f]Kg] rng , /f]uL v]tjf/L kfgL nufpg] rng
• @% b]lv #) l8u|L ;]lG6u|]8sf] tfks|d x'g', jiff{ ;lxtsf]
abnL df};d
• s8f x'/Ljtf;
• vf;ul/ of] /f]u clws aiff{, clws tfkqmd, gfO6f]hg dnsf]
clws k|of]u, kfgLsf] lgsf;sf] sld ePsf hUufsf ;fy} b'O{
afnL wfg nufO{g] ;]lknf] hUufdf al9 k|sf]k b]lvG5 .
• /f]usf] ;|f]tx? M– /f]uL jLp, df6f], /f]uL lj?jfsf afFsL
cjz]ifx? cf>o bftf 3fF;kftx?
• Iflt #) k|ltzt;Dd / al9 ePdf *) b]lv *% k|ltzt;Dd
w;]{ /f]u ( Bacterial leaf streak)
• /f]usf] nIf0f M– of] /f]usf] nIf0f :j?k kftdf
kx]nf] jf ;'Gtnf /+usf] nfdf nfdf w;f{x?
b]lvG5g . oL w;f{x? kftsf] g;fx?sf] ljrdf
;fdfgGt/ ?kdf /x]sf x'G5g . k|sf]k al9 ePdf
oL w;f{x? Psfk;df ldln 7'nf] wJaf aGb5g /
6f9faf6 x]bf{ k'/} v]t 89]sf] h:tf] jf wfg kfSg
nfu]sf] h:tf] b]lvG5 .
• /f]usf] ;|f]t tyf /f]ufpg] cg's'n jftfj/0f dflysf]
89'jfsf] h:t} xf] .
• Iflt al9 k|sf]k ePdf o; /f]uaf6 @) k|ltzt;Dd
pTkfbgdf sld cfpb5 .
/f]syfd tyf Jofj:yfkgsf pkfox?
v]tL ug]{ tl/sfdf ;'wf/ u/]/ M– b'O{ afnL wfg v]tL ug]{ 7fFpx?df
of] /f]u al9 b]vf kg]{ x‘Fbf Jof8 /fVbf lxn] Jof8sf] ;66f w'n] Jof8
/fVg] lsgsL kfgL ePsf] 7fFpdf of] /f]usf] hLjf0f'x? al9 s[ofl;n x'g]
ub{5g
• 3fdsf] /fd|f] Aoj:yfkg jf afnLnfO{ ;]kLnf] x'gaf6 hf]ufpg],
• 6'Kkf] r'8]/ /f]Kg] rng eP To;f] gug]{, la?jfnfO{ 3fp rf]6k6s
nfUgaf6 hf]ufpg] .
• gfO{6«f]hgo'Qm o'l/of dn dfq} al9 k|of]u gug]{ . lsgsL o'l/of dn
dfq} al9 k|of]u u/]sf] v]tjf/Ldf of] ;d:of w]/} b]vf kg]{ ePsf]n] NPK sf]
;Gtlnt dfqf dfq} k|of]u ug]{ .
• of] /f]u nfu]sf] v]tjf/Lsf] kfgL :jf:y v]tdf gnufpg] .
• /f]uL af]6sf cjz]ifx? hnfpg] h;af6 cfpbf] l;hgdf /f]usf] ;|f]t sd eO{
Iflt guGo x'G5 .
• of] /f]usf] lhjf0f'x?nfO{ cf;|o lbg] emf/kftx? v]tjf/Laf6 x6fpg]
• /f]u gnfu]sf] :j:y v]taf/Laf6 jLp 5gf}6 u/L /fVg]
• /f]u cj/f]ws hftsf] v]tL u/]/ M– of] /f]usf] ;a} eGbf
k|efjsf/L / lskmfotL tl/sfn] lgoGq0f ug{ wfgsf] cj/f]ws
hftsf] v]tL ug{' xf] . xfn;Dd lzkmfl/; ul/Psf /f]u cj/f]ws
hftx? lgDg 5g . nIdL, r}t] @, r}t] $, rlGbgf, ljGb]/Zj/L,
cfO{ cf/ @), cfO{ cf/ @@, jif]{ @, vh'/f @, dsjfgk'/ !,
jf;dtL, kf]v|]nL dl;gf], ;f/f], 3}of wfg cfbL
• h}ljs tl/sfaf6 Jofj:yfkg M– Margosom NF gLddf
cfwf/Lt h}ljs ljiffbL # b]]lv % ldnL nL6/ k|lt nL6/ kfgLsf]
b/n] ld;fO{ 5g]{ .
• ;Lp8f]df]gf; kmnf]/];]G; h}ljs ljiffbL @=% b]lv # ldnL
nL6/ k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ 5g]{
• ufO{sf] tfhf uf]j/ @) u|fd k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] 3f]n
agfO{ 5fg]/ k'/} af]6df /fd|f];Fu kg]{ ul/ ;ft ;ft lbgsf]
/f;folgs ljiffbLsf] k|of]u u/]/ M– jLp pkrf/ —
Pu|LdfO{l;g !)) jf :6]K6«f];fO{SnLg kfp8/ )=@%
)=@% u|fd Ps lsnf] ljpsf] b/n] 3f]n agfO{ pQm
3f]ndf wfgsf] ljpnfO{ #) ldg]6;Dd 8'jfP/ Jof8
/fVg] . of] rng Jofjxf/df Tolt rnfO{Psf] 5}g
• v]taf/Ldf of] /f]u nfUg z'? ePdf Pu|LdfO{l;g !)) jf
:6]K6«f];fO{SnLg gfds s'g} Ps ljiffbL # u|fd !)
nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ lj?jf leHg] ul/ 5g]{ /
cfjzos k/]df !) b]lv !% lbgsf] km/sdf k'gM
bf]xf]¥ofpg] .
• w;]{ /f]u ( Bacterial leaf streak) dflysf] 89'jf
h:t} xf] t/ o; tl/sfaf6 klg lgoGq0f gePdf cg'l;g
gfds JofS6]l/of gfzs ljiffbL # u|fd !) ln6/ kfgLsf]
b/n] ld;fO{ 5/]df /f]usf] lgoGq0f x'G5 .
• of] /f]u xfd|f] b]zdf kft 89'jf h:tf] Jofks ?kdf b]vf
k/]sf] 5}g t/ of] /f]u / kft 89'jf /f]u wfg afnLdf
Kfft] km]b s'lxg] /f]u ( Sheath rot )
• of] /f]u ;f/f] Snfl8od cf]/fhL ( Sarocladium
oryzea ) gfds 9';Lsf] lhjf0f'sf] sf/0faf6 nfug]
/f]u xf] .
• /f]usf] nIf0f M– of] /f]usf] nIf0f :j?k cfpg]
yf]Knfx? Aff]6sf] ;aeGbf dflyNnf] kft jf
emlG8kftsf] km]bdf b]lvG5g . oL yf]Knfx?
z'?df nflDrnf] / a]cfsf/sf x'G5g . oLgLx?
Vf}/f] /Ësf x'G5g / yf]Knfsf] ljr efu eg]
k'm;|f] x'G5 . /f]u a9b} hfg] qmddf oL
yf]Knfx?sf] a[l4 x'g uO{ yf]Knfx? Ps cfk;df
ldNb5g / dflyNnf] kftsf] km]b k'/} 9fs]/
/f]u cfpg] cg's'n jftfj/0f M–
• /f]u nfUg] hftsf] wfg v]tL ul/g' .
• km'n km'Ng] a]nfdf ;'Vvf jftfj/0f x'g' .
• ;fk]lIfs cfb|{tf $) b]lv %) k|ltzt;Dd x'g' .
• lr;f] xfjfkfgL, ujf/f] ls/fsf] k|sf]k x'g' .
Iflt M– ;fdfGo ?kdf !% b]lv @) k|ltzt;Dd / al9
Iflt *) k|ltzt;Dd pTkfbg 36g] x'G5 .
• lr;f] xfjfkfgLdf ;fk]lIfs cfb{|tf $) b]lv %)
k|ltzt;Dd jftfj/0f ;'Vvf ePdf of] /f]usf] lhjf0f'
;s[o /xG5 .
• of] /f]un] afnLsf] s'g cj:yfdf cfs|f0f ub{5 <
• of] /f]un] wfgsf] afnf lg:sg] cj:yf -k'mn
k'mNg] cj:yf_ k;fpg] cj:yfdf cfs|d0f ub{5 .
• afnLsf] s'g s'g efudf of] /f]un] cfs|d0f ub{5
<
• of] /f]un] emlG8kftsf] cfwf/sf] dflyNnf] efu
h:n] a9b} u/]sf] afnfnfO{ 9fs]sf] x'G5 /
afnfdf cfs|d0f ub{5 .
of] /f]un] xfn;Dd xfd|f] b]zdf Tolt al9 gf]S;fgL
u/]sf] kfO{b}g t/ /f]u eg] b]vf k/]sf] kfO{G5 .
/f]usf] lgoGq0f tyf Jofj:yfkg
• v]tL ug]{ tl/sfdf ;'wf/ u/]/ M–
• :j:y jLpsf] k|of]u ug]{
• v]tdf kfgLsf] plrt Joj:yf ldnfpg] .
• wfg /f]kfO{ ug]{ a]nfdf ;'Gtlnt dfqfdf NPKZnc
sf] k|of]u ug]{ .
• af]6df 3fp rf]6k6s nfUgaf6 arfpg] .
• /f]uL af]6 lj?jfsf] afFsL cjz]ifx? hDdf ul/
hnfpg] .
• /f]u cj/f]ws hftsf] v]tL ug]{ M– g]kfndf
of] /f]uaf6 Tolt al9 wfg afnLdf Iflt gePsf]
x'Fbf cGo /f]ux?df h:tf] cWoog cg';Gwfgx?
w]/} ePsf] 5}g . of] /f]u cj/f]ws hft eg]/
xfn;Dd lzkmfl/z ul/Psf hftx? 5}gg .
• h}ljs ljiffbLsf] k|of]u M– of] /f]usf] nflu
dfuf]{;f]d Pg=Pkm= gfds h}ljs 9';Lgfzs
ljiffbL # blv % Pd=Pn= k|lt ln6/ kfgLsf] b/n]
3f]nL j]n'sL kv lztndf /f]un] cfs|fd0f u/]sf]
If]q klxrfg ul/ 5g]{ .
• /f;folgs ljiffbLsf] k|of]u M–
• j]leli6g jf 8]/f];fn kfp8/ @ u|fd k|lt lsnf] ljpsf]
b/n] jLp pkrf/ ul/ Jof8 /fVg] .
• olb /f]u nfUg] ;Defjgf /x]sf] 7fFpx?df afnf
lg:sg' cufl8 lxgf];fg %) O{=;L= emf]n ljiffbL
!=% ldnL nL6/ k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] 3f]nL
5g]{ olb lxgf];fg ljiffbL gkfO{Psf] v08df
j]leli6g %) 8An= kL= @ u|fd k|lt nL6/
kfgLsf] b/n] 3f]nL ld;fP/ 5g]{ cfjZoQmf x]/L
!) b]lv !% lbgsf] km/sdf bf]xf]¥ofpg] .
%= wfgsf] P]h]? Jff sfnf] kf]s] /f]u
-False smut)
• of] /f]u cl:6nfuf]gf]O8f efO/]G; -Ustilaginoidea virens)
gfds 9'l;af6 x'G5
• bfgfdf ;'Gtnfsf bfgf cfsf/sf dl;gf kx]nf kmf]sfx?
b]lvG5g / lt kmf]sfx? kfs]kl5 km'65g / km'6]/
dl;gf] xl/of] kfp8/ lg:sG5 / kl5 sfnf] /+8df ablnG5 .
• /f]usf] nIf0f M– of] /f]usf] nIf0f wfgsf]
afnfdf b]lvG5 . wfgsf] bfgf aGg] c+u
e'|0fzfo vtd eP/ hfG5 . Affnfdf wfgsf] bfgf
nfUg'sf] ;§f 9';Lsf ljhf0f'x?sf] kf]sf] jf 9';Lsf]
y'k|f] aGg hfG5 . o:tf] kf]sf] aflx/af6 xl/of] /
leq kx]nf] jf ;'Gtnf /Ësf] x'G5 . kl5 uP/ of]
kf]sf] sfnf] /Ëdf kl/0ft x'G5 . o:tf /f]uL bfgf
wfgsf] ;2] bfgf eGbf b'O{ u'0ff 7'nf x'G5g /
aflx/af6 s8f x'G5g . ;lhn};Fu k'm6b}gg .
s]xL cj:yf jfx]s k|fo h;f] wfgsf] Pp6f afnfdf #
b]lv % j6f;Dd o:tf /f]uL bfgfx? b]vf kb{5g .
wfg afnLdf bfgf nfUg' cuf8L o;sf] cfs|d0f
/f]u cfpg] cg's'n jftfj/0f M–
• of] /f]u nfUg] hftsf] wfg v]tL h:t} ;fFjf dG;'nL cfbL .
• b'O{ afnL wfg nuftf/ nufpg] rng .
• Kf'mn v]Ng] j]nfdf pko'{Qm tfks|d -@% b]lv #) l8u|L
;]lG6u|]8_
• al9 cfb|{tf .
• abnL df};d .
lhjf0f'sf] ;|f]t M– /f]uL ljp, df6f] / v]t j/k/sf h+unL
wfg tyf 3fF;kftx? .
• xfjfsf] dfWodaf6 9';Lsf lhjf0f'x? cGoq km}lnG5g .
/f]uaf6 x'g] gf]S;fgL M– xfd|f] b]zdf of] /f]uaf6 vf;}
ul/ Tolt al9 gf]S;fgL u/]sf] 5}g t/ klg s]xL cj:yfx? jf
df]6f df]6L @) k|ltzt afnL of] /f]uaf6 Iflt ePsf] eGg]
tYof+s /x]tf klg ef/t / lkmlnkLG;df ljleGg ;dodf of]
/f]u dxfdf/Lsf] ?kdf km}lnPsf5g .
• xfd|f b]zsf ls;fgx? wfg afnLsf] s]xL afnfx?df
o:tf 9';Lsf kf]sfx? e]6]kl5 of] jif{ jl9 wfg
kmN5 eGg] s'/fdf ljZjf; u5{g
• ljz]if cj:yf jfx]s of] /f]uaf6 pTkfbgdf vf;}
gf]S;fg k'¥ofpb}g .
/f]syfd tyf Jofj:yfkgsf pkfox?
• v]tL ug]{ tl/sfdf ;'wf/ u/]/
• 3'Dt] afnL ckgfpg]
• :j:y ljpsf] k|of]u ug]{
• /f]u gnfu]sf] v]taf/Laf6 ljp ;+sng ul/ /fVg] .
• wfg v]tdf ePsf em/kftx?sf] Jofj:yfkg ug]{ .
• lzkmfl/; dfqfdf NPK sf] k|of]u ug]{ / o'l/of dn
dfq} al9 k|of]u gug]{ .
• z'?df g} wfgsf] jLp pkrf/ ul/ Jof8 /fVg] .
• v]taf/Ldf To:tf /f]uL afnfx? b]vf kg{] ljlQs}
x6fpg] t/ kz' j:t'nfO{ eg] v'jfpg x'b}g .
• ljp pkrf/ M– j]leli6g jf 8]/f];fn %)
8An'=kL=@ u|fd k|lt lsnf] ljpsf] b/n] pkrf/
u/L Jof8 /fVg] .
• /f;folgs ljiffbL 5/]/ of] /f]usf] Jofj:yfkg vf;}
h?/L 5}g t/ ljp pTkfbg ug]{ s[ifsx?n] dfly
pNn]v u/]sf /f]syfdsf pkfox? ckgfpbf
ckgfpb} klg /f]u nfUg] hft eg]/ k|dfl0ft
eO{;s]sf] / jif]{gL of] /f]uaf6 w]/} gf]S;fgL
x'G5 eg] dfq} afnf lg:s] kl5 lxgf];fg %)
O{=;L= emf]n !=% ldnL nL6/ jf j]leli6g %)
8An=kL= @ u|fd k|lt nL6/ kfgLsf] b/n]
^= v}/f /f]u (Zinc deficiency)
/f]usf] kl/ro M– of] /f]u s'g} lhjf0f'sf] sf/0faf6 gnfuL Zinc -h:tf_
tTjsf] sldn] ubf{ x'G5 . g]kfnsf] t/fO{ If]qdf k|fo h;f] ;a} lhNnfx? /
:of+hf sf:sL nufotsf cGo kxf8L lhNnfdf ;d]t wfg afnLdf of] vfB tTjsf]
sdLsf] nIf0fx? b]vf kl/;s]sf]5 .
v]tdf hLÍ tTjsf] sdL ePdf jf ljleGg sf/0fx?n] ubf{ lj?jfn] of] tTj
lng g;s]df of] /f]u b]vf kb{5 . jif]{ wfg afnLdf >fj0f efb|| dlxgflt/ of]
;d:of al9 b]lvG5 . x]bf{ ;+s|fds h:tf] b]lvg] of] /f]u Jofks ?kdf
km}lnPdf 7'nf] gf]S;fgL x'G5 .
vfn,;Ld, wfk xf]rf] kfgL hld/xg] v]tdf kfgLsf] lgsf;sf] Jofj:yf
gePdf jf wfg uxF' 3'Dt] afnL nufPdf /f]usf] k|sf]k Hofbf x'G5 . ljz]if
ul/ afnf}6] df6f]df kfgLsf] lgsf; sd ePsf] v]tdf w]/} k|sf]k x'G5 . slxn]
sfxL afnLsf] a[l4sf] z'?sf] cj:yfdf o;sf] sld lj?jfn] b]vfPtf klg kl5
cfkm} ;'wf/ eP/ hfG5 .
/f]uaf6 xg] gf]S;fgL M– slxn]] sfFxL al9 lhÍ tTjsf] sld
ePsf] v]tjf/Ldf () k|ltzt;Dd pTkfbgdf sld cfpb5 .
/f]usf] nIf0f M– of] /f]u wfg afnLsf] g;{/L cj:yfaf6} z'?
X'g ;Sb5 . ljz]if ul/sg wfg /f]k]sf] !) b]lv !% lbgkl5 of] /f]u
b]vf kb{5 . Zf'?sf] cj:yf -ufFh xfNg] cj:yf_ lj?jfdf b]vf kg]{
nIf0fx?
• ;/f yf]]/} xfNg]
• ;/fx? dl;gf] x'g]
• 7fFp 7fFpdf lj?jfsf] a[l4 sd x'g] / xf]rf x'g]
• tNnf] cyf{t k'/fgf kftx? kx]nf] eO{ dl;gf g;fx?sf] ljrdf
kx]nf]kgf
b]lvg‘
• /f]uL lj?jf pvn]/ x]bf{ h/fx? v}/f] /Ëdf kl/0ft x'b}
hfg' o;n] ubf{ lj?jfnfO{ cfjZos kg]{ sRrf kbfy{
kof{Kt dfqfdf dfly k7fpg c;Ifd eO{ lj?jfsf] a[l4 /
ljsf; cGo :j:y af]6sf] eGbf sdhf]]/ b]lvG5 .
• /f]uL k/fgf kftx? efFHbf v]/L wftsf] h:tf] (Typical
mettalic sound) cfjfh dxz'; x'G5 .
Wffg k;fpg] cj:yfdf b]lvg] nIf0fx? M–
• v]taf/Ldf af]6 lj?jfsf] a[l4 clgoldt b]lvg' .
• s]xL 7fFpx?sf lj?jfx? Kff]ly|Psf] h:tf] b]lvg' jf
kf]y|Lg' .
• :jf:y ufFhx?sf] t'ngfdf k|lt ufFh ;/fx? sd x'g' /
dl;gf b]lvg' .
• k|efljt 7fFpx?df /x]sf ufFhx?af6 lg:s]sf afnfx? Ps
Ps gf;sf] gx'g' .
• lh+s tTj sld x'g'sf sf/0fx? M– :yflgo
hftx?sf] ;§f al9 pTkfbg lbg] hftx?sf] v]tL x'g' .
. w]/} pTkfbgsf] nflu o:tf hftx?nfO{ al9 lh+s
tTjsf] cfjZoQmf kb{5 .
• Pdf]lgod ;Nkm]6sf] ;§f o'l/of dnsf] al9 k|of]u
nuftf/ ug{'
• km:kmf]/;o'Qm dnsf] al9 k|of]u ubf{ ;d]t
lh+s tTjsf] b]lvG5
• dVo vfB tTjx? NPK dfq} kfO{g] dnvfbx?sf]
k|of]u j9b} hfg' .
/f]syfd tyf Joj:yfkgsf pkfox?
• v]tL ug]{ tl/sfdf ;'wf/ u/]/ M–
• sf]z] afnL;Fu 3'Dt] afnL ckgfpg] .
• gfO{6«f]hg / km:kmf]/; ;Gt'lnt dfqfdf k|of]u
ug]{ .
• v]taf/Laf6 s]xL ;dosf] nflu kfgL ;'sfpg] s/Lj @
lbg .
• lh+s tTjsf] sld b]lvPsf hUufdf k|lt s¶f cfwf
lsnf] lh+s ;Nkm]6 hldg tof/ ug]{ a]nfdf df6f]df
ld;fpg] . lh+s ;Nkm]6 Ps jif{ k|of]u u/]kl5 # jif{
• g;{/L Jof8 cj:yfd} o;sf] sld b]lvPdf !) u|fd lh+s ;Nkm]6
k|lt ju{dL6/sf b/n] k|of]u ug]{ . lh+s ;Nkm]6sf]
;66fdf g;{/L Jof8sf] k|efljt 7fFpx?df 6r{ nfO{6 jf
/]l8of]df k|of]u eO{;s]sf] k'/fgf] Jof6«L kmf]/]/ k|lt ju{
dL6/ Jof8sf] b/n] Pp6f Jof6«Lsf] k|of]u ug]{ .
wfg /f]kL;s]kl5 of] ;d:of b]vf k/]df M–
• @=% u|fd 3/ kf]Tg] r'gf / % u|fd lh+s ;Nkm]6 k|lt
nL6/ kfgLsf b/n] k|efljt If]qdf 5g]{ . cfjZoQmf x]/L !)
b]lv !@ lbgsf] km/sdf k'gM bf]xf]¥ofpg] .
• jhf/df pknAw r]nfldg, lh+s]n, lh+s k/d, lhKn]S; cfbL
dWo] s'g} Pp6f @ b]lv % u|fd k|lt nL6/ kfgLsf] b/n]
ld;fO{ 5g]{ .
• lh+s tTj ePsf] s'g} klg z'Id vfB tTjx?sf] k|of]u klg ug{
;lsG5 .
Wffgsf] afnf÷ bfgf 89'jf /f]u (Glume
blight)
of] /f]u kf]df ;f]l3{gf (Poma Sorghina) gfds 9';Lsf]
lhjf0f'sf] sf/0faf6 nfUg] /f]u xf] .
• /f]usf] nIf0f M– of] /f]u Nofpg] 9';Ln] vf; ul/ afnf
lgl:sPsf] @ b]lv # xKtfdf bfgfdf cfs|d0f ub{5 . To;sf]
kmn:j?k z'?df ;fgf nflDrnf v}/f yf]Knfx? bfgfdf
b]lvG5g h'g lj:tf/} 7'nf] x'Fb} ;]tf] /Ëdf kl/0ft x'G5g .
kl5 tL yf]Knfx?sf ljrdf dl;gf sfnf yf]Knfx? :ki6 b]lvG5g
. olb /f]u rfF8} nfu]df bfgfdf b'w el/b}g / /f]u nfUg
l9nf x'b} uPdf ;f]xL cg'?k /f]usf] k|efj sd x'b} hfG5 .
vf; ul/ afnf k;fO{;s]kl5 x'l/ jtf; cfPdf of] /f]u nfUgdf
7'nf] d2t ldNb5 .
• of] /f]u wfg v]tL ul/g] k|fo h;f] ;a} b]zx?df kmf6k'm6
?kdf b]lvG5 .
• gf]S;fgL jf Iflt M– olb k|sf]k al9 ePdf @) b]lv @%
Jofj:yfkg ug]{ tl/sfx? M–
• /f]u gnfu]sf] v]taf6 ljp 5gf}6 ul/ /fVg] .
• ljp pkrf/ u/]/ Jof8 /fVg] . -j]leli6g kfp8/ @
u|fd k|lt lsnf] ljpsf] b/n] pkrf/ ug]{_ .
• afnL ;fx|} /fd|f] ePdf jf jLp pTkfbgsf] nflu
ul/Psf] ePdf afnf k;fO{;s]kl5 lxgf];fg %)
O{=;L= !=% ldnL nL6/ jf j]leli6g kfp8/ @
u|fd k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ 5g]{
;|f]t ;fef/ M IPM TOT Caritas Nepal 2005/
8f=lji0f' ljnf; clwsf/L ;fkmljg SAF BIN RICE
Training .
v_ wfgafnLdf nfUg] d'Vo s|L/fx?
(Major insects of rice)
• wfgafnLsf] g;{/L b]lv v]taf/L x'b} e08f/0f;Dd
laleGg lsl;dsf sL/fx?n] a]nfa]nfdf bM'v lbG5g
.
• dWo kxf8 / t/fO If]qdf 5?jf 3}of b]vL /f]kfO
x'g] r}t] tyf aif]{ wfgdf ;d]t cfqmd0f ug]{
sL/fx?df kt]/f], ujf/f], kmf}hL sL/f, wld/f,
km6+]u|f / e08f/sf] 3'g d'Vo sL/fx? x'g .
!= wfgsf] kt]/f] (Rice gundhibug)
• dfp kt]/f] nfdf],;'n'ss k/]sf], v}/f] jf xl/of] /+usf]
x'G5 eg] aRrfx? xl/of kv]6f gePsf x'G5g .
• kt]/f]sf] dfp tyf aRrf b'a}n] jfnf lg:s] kl5 b'w r';]/
vfG5g / jfnf kmf];|f] kfl/lbG5g .
• kmf];|f] bfgfdf rfdn k:b}g / r';]sf] 7fpFdf sfnf] bfu
:k:6 b]lvG5
• Jffnf nfUg' cl3 dfp tyf aRrf b'a}n] wfgsf] kft /
8fF7af6 /; r';]/ vfG5g .
• kt]/fx?n] ljleGg 3fF;x?, sf]bf], h'g]nf], pv', ux'F
wfgsf] kt]/f
/f]syfd sf pkfox? (Preventive
measures)
 kt]/f] sL/f cGo dmf/kftsf af]6df ;d]t nfUg]
ePsfn] v]taf/Lsf dmf/kftx? pv]nL ;kmf /fVg]
ug'{k5{ .
 7'nf] kmfF6df Ps b'O{ s[ifsn] l56f] kfSg] hftsf
wfg nufO lbPdf kt]/f] sL/fn] ;vfk kfb{5g . o;y{
kmfF6df ;a} s[ifsx? ldn]/ Ps} k6s kfSg] hftsf]
wfg nufpg'k5{ .
• kxf8df 3}of afnL lg:sg] a]nfdf r}t] wfgdf ePsf
kt]/fx? r}t]wfgsf] s6fO kl5 3}ofdf ;l/ cfqmd0f
ub{5g . t;y{ r}t]wfgsf] Kn6 glhs} 3}of wfgsf
lgoGq0fsf pkfox? (Control
measures)
 kt]/f]sf dfp tyf aRrfx? Kf|sfzdf cfslif{t x'g]
ePsfn] alQsf] kmGbfdf kfl/ dfg]{ . ;fOsnsf] 6fo/,
sk8fdf skf; a]/]/ d§Lt]ndf rf]k]/ jf lah'nLsf aNj
hnfP/ alQsf] d'gL af6fdf kfgL / d§Lt]n ld;fP/ /flv
alQdf 7f]lsPsf sL/fx?nfO efF8fsf] 3f]ndf kfl/
dfg{ ;lsG5 .
 kt]/fsf] k|fs[lts zq' af3] vk6] xf] / Ps af3] vk6]n]
Ps lbgdf @)@@ j6f kt]/fsf aRrx? vfOlbg]
ePsf]n] af3] vk6] sL/fx?sf] ;+/If0f ug'{k5{ .
 /f;folgs laifflbdf ;]eLg -%)Ü_ dmf]n !!=% dL=nL
jf ;'ldl;l8g -@)Ü_ )=% ld=nL k|lt nL= kfgLdf
ld;fP/ kt]/f]sf] cfqmd0f ePsf] Kn6df lbpF;f] #$
ah]lt/ /fd|f];Fu leHg]ul/ ! xKtfsf] km/sdf @# k6s
@= ujf/f] sL/f (Stem borer)
• o;sf] k|sf]k laif]z u/L uld{ :yfgdf a9L x'G5 eg]
o;n] wfgsf] Aof8 b]lv wfg kfSg] j]nf;Dd
cfqmd0f hf/L /fVb5 .
• Wffgdf nfUg] ujf/f] sL/fsf w]/} k|hfltx? 5g
h;d4] kx]+nf] ujf/f] (yellow stem borer) , u'nfjL
ujf/f] (pink stem borer) / ws]{ ujf/f] (striped stem
borer) k|d'v k|hflt dflgG5g .
ujf/f] sL/f (Stem borer)
• ujf/f] sL/fsf] kf]yLn] wfgsf kftdf km'n kfb{5g
. km'naf6 s/Lj Ps xKtfdf nfef{ lg:s]/ kft x'b}
8f7df k|j]z ub{5g / Tolxg} crn cj:yfdf hfG5g
.
• Nffe]|x?n] wfgsf] slnnf] u'jf] vfP/ gf]S;fg
kfb{5g . ujf/f]n] cfqmd0f u/]sf u'jfx? Dfb{5g
. jfnf nfu]sf] j]nfdf cfqmd0f u/]df jfnfdf u]8f
nfUb}g, kmf];|f] e} afnf 7f8} a:b5
/f]syfdsf pkfox? (Preventive
measures)M
 ujf/f]sf nfe|]x? lxpFbdf wfgsf 7'6fx?df j;L
hf8f] u'hfg]{ ePsfn] wfg sf6bf km]b} nufP/
sf6g] jf wfg sf6gf;fy 7'6f 8'Ag] u/L v]tdf
%–^ lbg;Dd kfgL k6fpg] ugf{n] of] sL/fsf
laleGg cj:yf kfgLdf 8'j]/ dg{ ;S5g .
 of] sL/f cGo dmf/kftdf ;d]t nfUg] ePsfn]
wfgsf] Kn6sf dmf/kftx? pv]nL Kn6 ;kmf
/fVg] .
lgoGq0fsf pkfox? (Control
measures)
 dfpsL/f Kf|sfzdf cfslif{t x'g] ePsfn] alQsf]
kmGbfdf kf/]/ dfg]{ .
 ;]eLg -%)Ü_ emf]n !!=%dL=nL k|lt ln6/
kfgLdf ld;fP/ 5g]{ jf d]6fl;8 jf kmf]nLyfog -
%)Ü_ )=%–! ld nL k|lt nL kfgLdf ld;fO{ 5g]{
.
#= km8s] sL/fx? (Rice leaf hoppers
and plant hoppers)
• oL sL/fx? ;fgf x'g] / km'Q–km'Q pkm|g] x'Fbf
lognfO{ km8s] elgPsf] xf] .
• logLx? xl/of, v}/f, ;]tf ljleGg /+usf x'G5g .
• logn] lj?jfsf] kft / kftsf cfwf/af6 /; r':b5g / /; r';]sf
lj?jfsf efux?df k|z:t 3fpx? Nfu]sf X'G5g .
• km8s]n] cfqmd0f u/]sf] v]tdf lj?jfx? 7fpF–7fpFdf
d/]sf] kfOG5 h;nfO{ cu|]hLdf xk/ jg{ (hopper born)
elgG5 .
• oL sL/fx?n] cfqmd0f u/]sf] lj?jfdf oLgn] cfkmgf] lj:6f
klg 5f8g] ePsfn] ToxfF sfnf] 9';L knfP/ cfO{ lj?jfsf]
k|sfz ;+Zn]if0f lqmofnfO{ ;d]t cj?4 kfb{5 / lj?jf klg
km8s] sL/fx?
/f]syfdsf pkfox? (Preventive
measures)
• km8s] sL/fx? cGo ljleGg lsl;dsf emf/kftdf
;d]t nfUg] ePsfn] To:tf emf/kft pv]nL wfgsf
Kn6x? ;kmf /fVg'kb{5 .
lgoGq0fsf pkfox? (Control
measures)
 km8s] sL/fsf] dfpsL/f Kf|sfzdf cfslif{t x'g]
ePsf]n] wfgsf Kn6x?df alQsf] kmGbfdf kf/L
dfg{;lsG5 .
 km8s] sL/fsf k|fs[lts zq'x? h:t}M ufOg]sL/f,
5]kf/f, Eofu'tf cflbsf] ;+/If0f ugf{n] km8s]
sL/fx?sf] ;+Vof k|fs[lts ?kdf sd x'g ;S5 .
 ;]eLg -%)Ü_ kfp8/ @ u|fd k|lt ln6/ kfgLdf
ld;fP/ 5g]{ jf d]6fl;:6S;-@%Ü_ jf kmf]nLyfog -
%)Ü_ dmf]n )=%–! ld= nL= k|lt nL= kfgLdf
ld;fO{ ! xKtfsf] km/sdf cfj:ostfsf] cfwf/df @#
k6s 5g]{ .

More Related Content

Similar to Rice diseases and pest.pptx

Tomato farming in poly house (प्लास्टिक घरमा गोलभेंडा खेती)
Tomato farming in poly house (प्लास्टिक घरमा गोलभेंडा खेती)Tomato farming in poly house (प्लास्टिक घरमा गोलभेंडा खेती)
Tomato farming in poly house (प्लास्टिक घरमा गोलभेंडा खेती)Lokendra Badu
 
Aksharica - 121 (अक्षरिका - १२१)
Aksharica - 121 (अक्षरिका - १२१)Aksharica - 121 (अक्षरिका - १२१)
Aksharica - 121 (अक्षरिका - १२१)Rajesh Koirala
 
रेविज रोग सम्बन्धि प्रस्नोत्तर
रेविज रोग सम्बन्धि प्रस्नोत्तर रेविज रोग सम्बन्धि प्रस्नोत्तर
रेविज रोग सम्बन्धि प्रस्नोत्तर Nabin Bist
 
परदेशीको कथा
परदेशीको कथापरदेशीको कथा
परदेशीको कथाUmesh Maharjan
 
Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village
Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-VillageGuidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village
Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-VillageWOREC Nepal
 
Jhora kshetra-ko-jagga
Jhora kshetra-ko-jaggaJhora kshetra-ko-jagga
Jhora kshetra-ko-jaggaDPNet
 
Article world habitat day 2012
Article   world habitat day 2012Article   world habitat day 2012
Article world habitat day 2012Prabin Tandan
 
9. drought dks 9
9. drought dks 99. drought dks 9
9. drought dks 9DPNet
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10DIPECHO Nepal
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10DPNet
 
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)Rajesh Koirala
 
goat production.pptx
goat production.pptxgoat production.pptx
goat production.pptxSubash Poudel
 
Goat production book jan 2020
Goat production book jan 2020Goat production book jan 2020
Goat production book jan 2020BharatPokharel2
 
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)Rajesh Koirala
 
Khanepani mahasul-nirdharan-aayog
Khanepani mahasul-nirdharan-aayogKhanepani mahasul-nirdharan-aayog
Khanepani mahasul-nirdharan-aayogDPNet
 
Dhayan, Dharana and Samadhi
Dhayan, Dharana and SamadhiDhayan, Dharana and Samadhi
Dhayan, Dharana and SamadhiNabin Gyawali
 

Similar to Rice diseases and pest.pptx (20)

Tomato farming in poly house (प्लास्टिक घरमा गोलभेंडा खेती)
Tomato farming in poly house (प्लास्टिक घरमा गोलभेंडा खेती)Tomato farming in poly house (प्लास्टिक घरमा गोलभेंडा खेती)
Tomato farming in poly house (प्लास्टिक घरमा गोलभेंडा खेती)
 
Aksharica - 121 (अक्षरिका - १२१)
Aksharica - 121 (अक्षरिका - १२१)Aksharica - 121 (अक्षरिका - १२१)
Aksharica - 121 (अक्षरिका - १२१)
 
रेविज रोग सम्बन्धि प्रस्नोत्तर
रेविज रोग सम्बन्धि प्रस्नोत्तर रेविज रोग सम्बन्धि प्रस्नोत्तर
रेविज रोग सम्बन्धि प्रस्नोत्तर
 
परदेशीको कथा
परदेशीको कथापरदेशीको कथा
परदेशीको कथा
 
Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village
Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-VillageGuidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village
Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village
 
micronutrient.pptx
micronutrient.pptxmicronutrient.pptx
micronutrient.pptx
 
Jhora kshetra-ko-jagga
Jhora kshetra-ko-jaggaJhora kshetra-ko-jagga
Jhora kshetra-ko-jagga
 
Article world habitat day 2012
Article   world habitat day 2012Article   world habitat day 2012
Article world habitat day 2012
 
9. drought dks 9
9. drought dks 99. drought dks 9
9. drought dks 9
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10
 
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)
 
goat production.pptx
goat production.pptxgoat production.pptx
goat production.pptx
 
Goat production book jan 2020
Goat production book jan 2020Goat production book jan 2020
Goat production book jan 2020
 
Booklet cancer (2)
Booklet cancer (2)Booklet cancer (2)
Booklet cancer (2)
 
9. drought dks 9
9. drought dks 99. drought dks 9
9. drought dks 9
 
2nd issu sidhartha
2nd  issu sidhartha 2nd  issu sidhartha
2nd issu sidhartha
 
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
 
Khanepani mahasul-nirdharan-aayog
Khanepani mahasul-nirdharan-aayogKhanepani mahasul-nirdharan-aayog
Khanepani mahasul-nirdharan-aayog
 
Dhayan, Dharana and Samadhi
Dhayan, Dharana and SamadhiDhayan, Dharana and Samadhi
Dhayan, Dharana and Samadhi
 

Recently uploaded

Species composition, diversity and community structure of mangroves in Barang...
Species composition, diversity and community structure of mangroves in Barang...Species composition, diversity and community structure of mangroves in Barang...
Species composition, diversity and community structure of mangroves in Barang...Open Access Research Paper
 
Call Girls South Delhi Delhi reach out to us at ☎ 9711199012
Call Girls South Delhi Delhi reach out to us at ☎ 9711199012Call Girls South Delhi Delhi reach out to us at ☎ 9711199012
Call Girls South Delhi Delhi reach out to us at ☎ 9711199012sapnasaifi408
 
办理学位证(KU证书)堪萨斯大学毕业证成绩单原版一比一
办理学位证(KU证书)堪萨斯大学毕业证成绩单原版一比一办理学位证(KU证书)堪萨斯大学毕业证成绩单原版一比一
办理学位证(KU证书)堪萨斯大学毕业证成绩单原版一比一F dds
 
See How do animals kill their prey for food
See How do animals kill their prey for foodSee How do animals kill their prey for food
See How do animals kill their prey for fooddrsk203
 
(AISHA) Wagholi Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pune Esc...
(AISHA) Wagholi Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pune Esc...(AISHA) Wagholi Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pune Esc...
(AISHA) Wagholi Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pune Esc...ranjana rawat
 
ENVIRONMENTAL LAW ppt on laws of environmental law
ENVIRONMENTAL LAW ppt on laws of environmental lawENVIRONMENTAL LAW ppt on laws of environmental law
ENVIRONMENTAL LAW ppt on laws of environmental lawnitinraj1000000
 
Soil pollution causes effects remedial measures
Soil pollution causes effects remedial measuresSoil pollution causes effects remedial measures
Soil pollution causes effects remedial measuresvasubhanot1234
 
Call Girls Ahmedabad 7397865700 Ridhima Hire Me Full Night
Call Girls Ahmedabad 7397865700 Ridhima Hire Me Full NightCall Girls Ahmedabad 7397865700 Ridhima Hire Me Full Night
Call Girls Ahmedabad 7397865700 Ridhima Hire Me Full Nightssuser7cb4ff
 
NO1 Famous Kala Jadu specialist Expert in Pakistan kala ilam specialist Exper...
NO1 Famous Kala Jadu specialist Expert in Pakistan kala ilam specialist Exper...NO1 Famous Kala Jadu specialist Expert in Pakistan kala ilam specialist Exper...
NO1 Famous Kala Jadu specialist Expert in Pakistan kala ilam specialist Exper...Amil baba
 
Sustainable Clothing Strategies and Challenges
Sustainable Clothing Strategies and ChallengesSustainable Clothing Strategies and Challenges
Sustainable Clothing Strategies and ChallengesDr. Salem Baidas
 
VIP Kolkata Call Girl Kalighat 👉 8250192130 Available With Room
VIP Kolkata Call Girl Kalighat 👉 8250192130  Available With RoomVIP Kolkata Call Girl Kalighat 👉 8250192130  Available With Room
VIP Kolkata Call Girl Kalighat 👉 8250192130 Available With Roomdivyansh0kumar0
 
(PARI) Viman Nagar Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pune ...
(PARI) Viman Nagar Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pune ...(PARI) Viman Nagar Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pune ...
(PARI) Viman Nagar Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pune ...ranjana rawat
 
VIP Call Girls Service Bandlaguda Hyderabad Call +91-8250192130
VIP Call Girls Service Bandlaguda Hyderabad Call +91-8250192130VIP Call Girls Service Bandlaguda Hyderabad Call +91-8250192130
VIP Call Girls Service Bandlaguda Hyderabad Call +91-8250192130Suhani Kapoor
 
(ZARA) Call Girls Talegaon Dabhade ( 7001035870 ) HI-Fi Pune Escorts Service
(ZARA) Call Girls Talegaon Dabhade ( 7001035870 ) HI-Fi Pune Escorts Service(ZARA) Call Girls Talegaon Dabhade ( 7001035870 ) HI-Fi Pune Escorts Service
(ZARA) Call Girls Talegaon Dabhade ( 7001035870 ) HI-Fi Pune Escorts Serviceranjana rawat
 
Abu Dhabi Sea Beach Visitor Community pp
Abu Dhabi Sea Beach Visitor Community ppAbu Dhabi Sea Beach Visitor Community pp
Abu Dhabi Sea Beach Visitor Community pp202215407
 
9873940964 High Profile Call Girls Delhi |Defence Colony ( MAYA CHOPRA ) DE...
9873940964 High Profile  Call Girls  Delhi |Defence Colony ( MAYA CHOPRA ) DE...9873940964 High Profile  Call Girls  Delhi |Defence Colony ( MAYA CHOPRA ) DE...
9873940964 High Profile Call Girls Delhi |Defence Colony ( MAYA CHOPRA ) DE...Delhi Escorts
 

Recently uploaded (20)

Species composition, diversity and community structure of mangroves in Barang...
Species composition, diversity and community structure of mangroves in Barang...Species composition, diversity and community structure of mangroves in Barang...
Species composition, diversity and community structure of mangroves in Barang...
 
Model Call Girl in Rajiv Chowk Delhi reach out to us at 🔝9953056974🔝
Model Call Girl in Rajiv Chowk Delhi reach out to us at 🔝9953056974🔝Model Call Girl in Rajiv Chowk Delhi reach out to us at 🔝9953056974🔝
Model Call Girl in Rajiv Chowk Delhi reach out to us at 🔝9953056974🔝
 
Sustainable Packaging
Sustainable PackagingSustainable Packaging
Sustainable Packaging
 
Call Girls South Delhi Delhi reach out to us at ☎ 9711199012
Call Girls South Delhi Delhi reach out to us at ☎ 9711199012Call Girls South Delhi Delhi reach out to us at ☎ 9711199012
Call Girls South Delhi Delhi reach out to us at ☎ 9711199012
 
办理学位证(KU证书)堪萨斯大学毕业证成绩单原版一比一
办理学位证(KU证书)堪萨斯大学毕业证成绩单原版一比一办理学位证(KU证书)堪萨斯大学毕业证成绩单原版一比一
办理学位证(KU证书)堪萨斯大学毕业证成绩单原版一比一
 
See How do animals kill their prey for food
See How do animals kill their prey for foodSee How do animals kill their prey for food
See How do animals kill their prey for food
 
(AISHA) Wagholi Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pune Esc...
(AISHA) Wagholi Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pune Esc...(AISHA) Wagholi Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pune Esc...
(AISHA) Wagholi Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pune Esc...
 
ENVIRONMENTAL LAW ppt on laws of environmental law
ENVIRONMENTAL LAW ppt on laws of environmental lawENVIRONMENTAL LAW ppt on laws of environmental law
ENVIRONMENTAL LAW ppt on laws of environmental law
 
Soil pollution causes effects remedial measures
Soil pollution causes effects remedial measuresSoil pollution causes effects remedial measures
Soil pollution causes effects remedial measures
 
Call Girls Ahmedabad 7397865700 Ridhima Hire Me Full Night
Call Girls Ahmedabad 7397865700 Ridhima Hire Me Full NightCall Girls Ahmedabad 7397865700 Ridhima Hire Me Full Night
Call Girls Ahmedabad 7397865700 Ridhima Hire Me Full Night
 
NO1 Famous Kala Jadu specialist Expert in Pakistan kala ilam specialist Exper...
NO1 Famous Kala Jadu specialist Expert in Pakistan kala ilam specialist Exper...NO1 Famous Kala Jadu specialist Expert in Pakistan kala ilam specialist Exper...
NO1 Famous Kala Jadu specialist Expert in Pakistan kala ilam specialist Exper...
 
Sustainable Clothing Strategies and Challenges
Sustainable Clothing Strategies and ChallengesSustainable Clothing Strategies and Challenges
Sustainable Clothing Strategies and Challenges
 
VIP Kolkata Call Girl Kalighat 👉 8250192130 Available With Room
VIP Kolkata Call Girl Kalighat 👉 8250192130  Available With RoomVIP Kolkata Call Girl Kalighat 👉 8250192130  Available With Room
VIP Kolkata Call Girl Kalighat 👉 8250192130 Available With Room
 
Call Girls In Dhaula Kuan꧁❤ 🔝 9953056974🔝❤꧂ Escort ServiCe
Call Girls In Dhaula Kuan꧁❤ 🔝 9953056974🔝❤꧂ Escort ServiCeCall Girls In Dhaula Kuan꧁❤ 🔝 9953056974🔝❤꧂ Escort ServiCe
Call Girls In Dhaula Kuan꧁❤ 🔝 9953056974🔝❤꧂ Escort ServiCe
 
(PARI) Viman Nagar Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pune ...
(PARI) Viman Nagar Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pune ...(PARI) Viman Nagar Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pune ...
(PARI) Viman Nagar Call Girls Just Call 7001035870 [ Cash on Delivery ] Pune ...
 
VIP Call Girls Service Bandlaguda Hyderabad Call +91-8250192130
VIP Call Girls Service Bandlaguda Hyderabad Call +91-8250192130VIP Call Girls Service Bandlaguda Hyderabad Call +91-8250192130
VIP Call Girls Service Bandlaguda Hyderabad Call +91-8250192130
 
Escort Service Call Girls In Shakti Nagar, 99530°56974 Delhi NCR
Escort Service Call Girls In Shakti Nagar, 99530°56974 Delhi NCREscort Service Call Girls In Shakti Nagar, 99530°56974 Delhi NCR
Escort Service Call Girls In Shakti Nagar, 99530°56974 Delhi NCR
 
(ZARA) Call Girls Talegaon Dabhade ( 7001035870 ) HI-Fi Pune Escorts Service
(ZARA) Call Girls Talegaon Dabhade ( 7001035870 ) HI-Fi Pune Escorts Service(ZARA) Call Girls Talegaon Dabhade ( 7001035870 ) HI-Fi Pune Escorts Service
(ZARA) Call Girls Talegaon Dabhade ( 7001035870 ) HI-Fi Pune Escorts Service
 
Abu Dhabi Sea Beach Visitor Community pp
Abu Dhabi Sea Beach Visitor Community ppAbu Dhabi Sea Beach Visitor Community pp
Abu Dhabi Sea Beach Visitor Community pp
 
9873940964 High Profile Call Girls Delhi |Defence Colony ( MAYA CHOPRA ) DE...
9873940964 High Profile  Call Girls  Delhi |Defence Colony ( MAYA CHOPRA ) DE...9873940964 High Profile  Call Girls  Delhi |Defence Colony ( MAYA CHOPRA ) DE...
9873940964 High Profile Call Girls Delhi |Defence Colony ( MAYA CHOPRA ) DE...
 

Rice diseases and pest.pptx

  • 2. != wfgsf] d?jf jf cfFv] d?jf (Rice blast) of] cfFv] d?jf /f]u kfO/Ls'nfl/of cf]/fOhf - Pyricularia oryzae) eGg] 9';Lsf] lhjf0f'af6 x'G5 . • /f]usf] nIf0f M wfg afnLsf] s'g} klg cj:yfdf nfUg ;Sg] of] /f]usf] z'?jft wfgsf] Jof8af6} z'? X'g ;Sb5 . of] /f]un] kft, 8fF8sf] cfFVnf, kftsf] cfwf/ efu, afnfsf] 3fF6L, afnfdf, afnfsf] tfGb|f / bfgfdf ;fd]t cfs|d0f ub{5 .
  • 3. • of] /f]usf] nIf0f :j?k kftx?df cfpg] yf]Knfx? b'j} 5]plt/ r'lRrPsf jf 8'Ëf cfsf/sf c08fsf/ x'G5g . yf]Knfx? v}/f /Ësf x'G5g / ljrdf ;]tf] ljGb' x'G5 . • obL /f]usf] k|sf]k a9b} uPdf oL yf]Knfx?sf] cfsf/df a[l4 eO{ Ps csf{;Fu ldln cGtdf k'/} kft 89fO{ lbG5 . • o;sf] cltl/Qm 8f7df, cfFVnfdf jf afnfsf] 3fF6Ldf klg of] /f]u nfUb5 . cfFVnfdf nfUg]nfO{ cfFVn] d?jf / Affnfsf] d'lg cyf{t 3fF6Ldf nfUg] of] /f]unfO{ 3fF6Ldf nfUg] d?jf(Neck Blight) elgG5 . of] /f]u nfu]df afnfsf] bfgf k'/} kmf];|f] k'm;|f] eO{ pTkfbgdf 7'nf] x|f; cfpb5 .
  • 4.
  • 5. • wfg afnLsf] d'Vo # cj:yfx? h:t} Jof8 cj:yf, ufFlh/x]sf] cj:yf / afnf nfUg] cj:yfdf of] /f]usf] cfs|d0f ljz]if /xG5 . • of] /f]u g]kfnsf] wfg afnLsf] k|'dv /f]u xf] . • of] /f]un] %) b]lv *) k|ltzt;Dd wfg afnLdf gf]S;fg k'¥ofpb5 . • /f]u nfUg] cg's'n jftfj/0f M /f]u nfUg] hftsf] v]tL ul/g', Ps} k6s o'l/of dnsf] al9 k|of]u ul/g', afSnf] /f]kfO{ ug{', abnL df};d, @% b]lv #) l8u|L l8u|L ;]G6Lu|]8sf] tfks|d, w]/} jiff{t / clwstd cfb|tf cfbL • /f]usf] ;|f]t M /f]uL jLp, /f]un] u|;Lt wfgsf] 7'6f tyf cGo cjz]ifx? / ljleGg 3fF;kftx? h:t} jG;f] 3fF;, g]kLo/ 3fF;, jfF; cfbL
  • 6. /f]syfdsf pkfox? M of] /f]usf] /f]syfd lgoGq0f lgDg tl/sfx?af6 ug{ ;lsG5 ) v]tL ug]{ tl/sfdf ;'wf/ u/]/ M of] tl/sfaf6 /f]usf] k'/} lgoGq0f ug{ ;lsGb}g t/ w]/} xb;Dd /f]usf] k|sf]knfO{ sd ug{ ;lsG5 o; tl/sf cGtu{t lgDg s'/fx?df ljrf/ k'¥ofpg kb{5 .  ;Gt'lnt / lzkmfl/z dfqfdf gfO{6«f]hg km:kmf]/; / kf]6f; ltg} yl/ dnsf] k|of]u ug]{ / o'l/of dn dfq} al9 k|of]u gug]{ .  Jof8df ljp kftnf] ul/ /fVg] .  /f]u b]vf k/]kl5 nuftf/ Pp6} hUufdf Jof8 g/fVg] .  ;+ej eP lxn] Jof8 /fVg] lsg ls w'n] Jof8df of] /f]u al9 nfUb5 .  :jf:y v]taf/L tyf afnLaf6 jLp 5gf}6 ul/ /fVg] .  /f]uL lj?jfsf afFsL cjz]ifx? hnfpg]  Jof8 tyf v]taf6 3fF;kftx? 6fpg]  lzkmfl/z cg';f/ plrt b'/Ldf nfO{gdf kftnf] ul/ /f]kfO{ ug]{
  • 7. /f]u cj/f]ws hftsf] v]tL u/]/ M– of] tl/sf ls;fgx?sf] nflu ;a} eGbf ;:tf], ;lhnf] / k|efjsf/L pkfo xf] . t/ of] s'/f Wofgdf /fVg' kb{5 ls /f]u cj/f]ws hftsf] lj?4 /f]usf lhjf0f'x?n] klg cfkmgf] gofF gofF k|hftLx? ljsf; ul/ hftx?sf] cj/f]ws zlQm ;bfsf] nflu sfod /lx /xg lbb}g . To;}n] /f]u cj/f]ws hftx?sf afnLx? w]/} jif{;Dd nuftf/ 7'nf] If]qdf nufO{ /xbfF /fd|f] x'b}g . To;}n] cfkmgf] :yflgo xfjfkfgL ;'xfpbf] gof hftx?sf] kl/If0fx? ul/ 5gf}6 u/]/ pko'{Qm hftx? km]b}{ hfg'kb{5 . g]kfndf cfFv] d?jf /f]u cj/f]ws hft elg lzkmfl/z ul/Psf hftx? kxf8L If]qsf] nflu s~rg, v'dn @,$,%,&,( kfn'Ë @ / t/fO{ If]qsf nflu nIdL, b'uf{, hfgsL, r}t] @, vh'/f @, cfO{ cf/ * / k/jfgLk'/ ! cfbL
  • 8. h}ljs ljiffbLsf] k|of]u u/]/ M– cfh ef]nL] jhf/df of] /f]usf] lj?4df k|of]u ul/g] h}ljs ljiffbLx? klg pknAw  l;p8f]df]gf; kmnf]/];]G; eGg] JofS6]l/ofaf6 lgld{t h}ljs ljiffbL xf] . of] JofS6]l/of ePsf] ljiffbL 9';L hlgt / JofS6]l/of hlgt b'j} /f]ux?df w]/} k|efjsf/L x'G5 .  k|of]u ug]{ tl/sf M lj?jfdf 5g]{ xf] eg] @=% b]lv % u|fd k|lt ln6/ kfgLsf] b/n] 3f]nL lj?jf leHg] ul/ j]n'sL 5g]{  % u|fd Ps lsnf] ljpsf] b/n] ljp 5g{ cufl8 ljp pkrf/ ul/ Jof8df 5g]{ .  df6f]df k|of]u ug]{ xf] eg] $ lsnf] h}ljs ljiffbL @) lsnf] /fd|f];Fu kfs]sf] uf]j/ dndf ld;fO{ !@ s¶f hUufdf 5g]{ . o;/L 5bf{ df6f]df lr:ofgsf] dfqf sfod ul/g' kb{5 .  gf]6 M /f;folgs ljiffbL 5l/Psf] 7fFpdf of] Tolt k|efjsf/L x'b}g / /f;folgs ljiffbL k|of]u ul/Psf] :k|] 6+sL ePdf kfgLn] # ÷$ k6s ;kmf u/]/ dfq k|of]u ug]{ . Sm'g}klg h}ljs ljiffbL ljxfg jf a]n'sL lztndf 5g]{ cGoyf of] k|efjsf/L g'xg ;S5 .
  • 9. • /f;folgs ljiffbLsf] k|of]u u/]/ M– wfgsf] ljp pkrf/sf] nflu sfj]{G8flhd ;d'xsf] s'g}klg /f;folgs ljiffbL j]lei6Lg jf 8]/f];n %) 8Jn' kL @=% u|fd b]lv $ u|fd k|lt lsnf] ljpsf] b/n] ljp pkrf/ u/L Jof8 /fVg] • Jof8df g} of] /f]u nfu]df lxgf];fg %) O{=;L= ! Pd Pn b]lv !=% Pd Pn jf sfj]{G8flhd @ u|fd k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] 3f]nL 5g]{ . • wfgsf] jf]6 ufFlh/x]sf] j]nfdf of] /f]u nfu]df !) !@ lbgsf] km/sdf dflysf dWo] s'g} Ps ljiffbL ;f]xL dfqfdf k|of]u ug]{ . • of] /f]usf] xfgLsf/s cj:yf 3fF6Ldf nfUg] d?jf xf] To;}n] /f]u nfUg] pko'Qm jftfj/0f ePdf afnf j]nfdf Ps k6s / afnf k;fO{;s]kl5 Ps k6s dflysf
  • 10. @= v}/f]yf]Kn] /f]u (Brown spot disease) of] /f]u lxn ldGyf]; :kf]l/od cf]/fOhf (Hilminthos sporium oryzae) gfds 9';Laf6 nfUg] /f]u xf] . of] /f]un] wfg afnLsf] g;{/L cj:yf b]lv wfg kfSg] j]nf;Dd wfgsf] kft, 8fF7, kftsf] cfwf/ efu, afnf / bfgfdf ;d]t cfs|d0f ub{5 .
  • 11. of] /f]usf] nIf0fx? M– wfg afnLsf] s'g}klg cj:yfdf nfUg ;Sg] of] /f]u ev{/ pd|]sf] lj?jf jf j]gf{ b]lv g} z'? X'g ;Sb5 . of] /f]usf] nIf0f :j?k kftdf cfpg] yf]Knfx? Aff6'nf jf c08fsf/ x'G5g h'g tLnsf] bfgfsf] cfsf/;Fu ldNbf h'Nbf x'G5gg . ev{/sf jf ljsl;t x'b} u/]sf yf]Knfx? uf9f v}/f] /Ësf x'G5g eg] k'0f{ ljsl;t yf]Knfx? v}/f] /Ësf x'G5g / tLgsf s]Gb| efu k'm;|f] cyf{t v/fgL /Ësf] x'G5 . o;sf] cltl/Qm ;a} h;f] yf]Knfx? kx]nf] lsgf/fn] 3]l/Psf x'G5g . oL yf]Knfx? Kfftsf] km]b / afnf, bfgfdf ;d]t nfUg] ub{5 .
  • 12.
  • 13. /f]u cfpg] cg'sn jftfj/0f M– • /f]u nfUg] hftsf] wfg v]tL ul/g' • /f]uL jLp, sd dlnnf] hldg • gfO{6«f]hg tTjsf] sld, ;'Vvf tyf 5fl/o df6f], xNsf tyf afnf}6] df6f], abnL df};d sd 3fd / nuftf/ jiff{, al9 cfb|tf / @% b]lv #) l8u|L ;]lG6u|]8sf] tfks|d . olx /f]un] ef/tsf] klZrd j+ufndf ef]sdf/L NofPsf] lyof] . • g]kfndf cfFv] d?jf kl5sf] bf];|f] k|d'v /f]u xf] . ef/tsf] klZrd j+ufndf ;g !*$@÷$# df o;n] wfg afnL k'/} gi6 u/]sf] lyof] . o;sf] Iflt al9 cfs|d0f ePdf %) b]lv ^) k|ltzt;Dd x'g ;Sb5 . gf]6 M– of] /f]un] cfFv] d?jf /f]un] h:tf] afnfsf] 3fF6Ldf / ufFhsf] cfVnfdf s'xfO{lbg] ub}{g .
  • 14. ;fgf] ;f3'/f] v}/f] yf]Kn] /f]u ( Small brown leaf spot) of] /f]u ;sf]{:kf]/f hfG;Lgf ( Cercospro Jansina ) gfds 9';Lsf] lhjf0f'af6 x'g] /f]u xf] .  of] /f]usf] nIf0f M– of] /f]usf] nIf0f :j?k wfgsf] kftdf dl;gf t/ nflDrfn abfdL /+usf yf]Knfx? cfp5g . oL yf]Knfx? kftsf] gzf;Fu ;fdfgGt/ x'G5g . o:tf yf]Knfx? Kfftsf] cltl/Qm kftsf] km]b / afnfdf ;d]t nfUg ;Sb5g .  o; /f]usf] nflu /f]ufpg] jftfj/0f v}/f] yf]Kn] /f]usf] h:t} 5g . k|fo ul/ v}/f] yf]Kn] / ;fgf] v}/f] yf]Kn] /f]ux? ;Fu;Fu} lj?jfdf b]vf kb{5g . of] /f]uaf6 v}/f] yf]Kn] hlt al9 gf}S;fgL k'¥ofpb}g /f]usf] ;|f]tx? M– /f]uL ljp, cf;|obftf 3fF;kftx?,
  • 15.
  • 16. /f]syfdsf pkfox? Joj:yfkgsf pkfox? v]tL ug]{ tl/sfdf ;'wf/ u/]/ M– • :jf:y jLpsf] k|of]u ug]{ . • /f]uL efux? / cGo emf/kftx? gi6 ug]{ . • k|fËfl/s dn sDkf]i6 dn Pjd xl/of] dnsf] k|of]u ul/ df6f]sf] cj:yf ;'wf/ ug]{ . • plrt dfqf / pko'Qm ;dodf k6s k6s ul/ o'l/of dn k|of]u ug]{ • v]tjf/Ldf kfgLsf] plrt k|jGw ldnfpg] . /f]u cj/f]ws hftsf] v]tL ug]{ M–  o; /f]usf] nflu cj/f]ws hft eg]/ xfn;Dd lzkmfl/; ePsf 5}gg . t/ klg lzkmfl/; ePdf ;L=Pr= $% hftsf] wfgdf of] /f]u sd nfu]sf] kfO{Psf] 5 . cfkmgf] :yflgo xfjfkfgLdf nufpb} cfO{Psf hftx? dWo] /f]u sd nfUg] hftsf] 5gf}6 ul/ nufpg] .
  • 17. Hf}ljs 9';L gfzs ljiffbLsf] k|of]u u/]/ M– • Dffuf]{;f]d Pg= Pkm= h}ljs 9';Lgfzs ljiffbL xf] . of] lgddf cfwfl/t 9';Lgfzs xf] . k|of]u ljlw — dfuf]{;f]d Pg= Pkm= # b]lv % Pd Pn k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] 3f]nL 5g]{ . cfjZos k/]df !) b]lv !% lbgsf] km/sdf k'g bf]xf]¥ofpg] . /f;folgs ljiffbLsf] k|of]u u/]/ M– • ljp pkrf/ u/]/ M– j]leli6g jf 8]/f];n %) 8An'= @ u|fd k|lt lsnf] jLpsf] b/n] pkrf/ ul/ Jof8 /fVg] • kfgLdf o'l/ofsf] @ k|ltztsf] 3f]n agfO{ -% u|fd o'l/of k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] 3f]nL_ wfgsf] :k|] ug]{ . • lxgf];fg %) O{=;L=!=% ldnL ln6/ Ps nL6/ kfgLsf] b/n] 3f]nL !) b]lv !% lbgsf] km/sdf @ k6s 5g]{ jf j]leli6g ! b]lv @ u|fd k|lt ln6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ 5g]{ .
  • 18. #= kft] km]b s'lxg] /f]u (Sheath blight) of] /fOhf]S6f]lgof ;f]nfgL kL=eL= ;f;fsL (Rhizoctonia solani pv sasaki) gfdsf] 9';Lsf] lhjf0f''af6 nfUg] /f]u xf] . • /f]usf] nIf0f M– of] /f]usf] nIf0f :j?k kftsf] km]bdf c08fsf/ yf]Knfx? b]lvG5g . h'g z'?df v}/f v}/f xl/of] /+usf x'G5g . kl5 oL yf]Knfx?sf] cfsf/df a[l4 eO{ j]cfsf/sf aGb5g / kl5 uP/ v}/f] /+udf kl0ft x'G5g . k|sf]k al9 ePdf oL yf]Knfx? Aff]6sf] dflyNnf] efudf ;b}{ kftdf ;d]t k'Ub5g / k'/} kftx? 895g kmn:j?k k'/} af]6 89]sf] h:tf] b]lvG5 . o:tf] cj:yfdf 9';Lsf dl;gf ;]tf v}/f /+usf u]8fx? b]lvG5g
  • 19. • uFflhg] cj:yfdf kfgLsf] ;txg]/ wfgsf] 8fF7sf] aflx/L efudf lardf ;]tf / lsgf/f v}/f] ePsf ;;fgf wAafsf] ?kdf /f]usf] ljsf; x'G5 . • lj:tf/} /f]u leqL ufFhdf km}nb} kftsf] dflylt/ klg a9g yfNb5 / afnf;Dd /f]u k'Uof] eg] afnf k"/} e'l;G5 . • of] /f]usf] hLjf0f' df6f]df /xG5, kmn:j?k df6f]af6 / kfgLaf6 oL hLjf0f'x? Ps 7fpFaf6 csf]{ 7fpFdf km}nb} hfG5g . of] hLjf0f' cGo ljleGg 3F+;x?df klg afFRg ;Sb5 .
  • 20. • /f]usf ;|f]tx? M– df6f], /f]uL lj?jfsf afFsL efux?, cf;|o bftf 3fF;x? ljz]if ul/ ;fdf3f; . • Iflt M– dWod k|sf]k ePdf % b]lv !) k|ltzt / jl9 ePdf #) b]lv $) k|ltzt;Dd • g]kfnsf] t/fO{ If]qdf nufpb} cfPsf] xf]rf lasf;] / gfO6«f]hg dn w]/} vfg] hft nufPsf] 7fpFdf ;f]gf dG;nL / :k|Lof h:tf hftx?df km}nb} of] /f]u t/fO{ b]lv kxf8;Dd k''u]sf] b]lvG5 . cGo hftx?df kmf6k'm6 dfq} cfs|d0f ub{5 . of] /f]usf] lhjf0f' @ b]lv # jif{;Dd df6f]df /lx/xg ;Sg] x'bf /f]u jl9 nfUg] hftx? Hf'g g]kfndf lzkmfl/z gul/Psf] hftx?sf] v]tL gug]{ .
  • 21. • of] /f]uaf6 kftsf] cfwf/ 89fO{ lbg] ub{5 . ;fdfGo dWod k|sf]k x‘Fbf lzyn] 9fs]sf] 8fF7df /f]]usf] nIf0f k|fo gb]lvg] xF'bf kl5 afnf nfUb5 . To;}n] kmf6km'6 ?kdf dfq} /f]usf] k|sf]k 5 / /f]usf] nflu cg's'n jftfj/0f gldn]df pTkfbgdf sld cfpb}g . of] /f]u al9 ;'Vvf xfjfkfgLdf dfq b]vf kb{5 / lr;f] xfjfkfgLdf b]vf kb}{g . /f]u cfpg] cg's'n jftfj/0f M– • al9 ufFh xfNg] hftsf] v]tL . • afSnf] ul/ /f]kfFO{ ug{' / ol/of dn dfq} al9 ug{' • @% b]lv #) l8lu| ;]lG6u]|8sf] tfks|d x'g' . • al9 cfb|tf .
  • 22. lgoGq0f tyf Joj:yfkgsf pkfox? v]tL ug]{ tl/sfdf ;'wf/ u/]/ M– •v]taf/Ldf kfgLsf] lgsf; ul/Pdf /f]usf] k|sf]k s]xL xb;Dd sd xG5 . •al9 gfO{6«f]hgo'Qm o'l/of dnn] /f]usf] k|sf]k a9fpg] ePsf]n] plrt dfqfdf gfO{6«f]hgo'Qm dn k|of]u ug]{ / clgjfo{ ?kdf km:kmf]/;'oQm l8=P=lk= / kf]6f; dn ;d]t k|of]u ug]{ . • /f]u nfUg] hft h:t} ;f]gf d+;'nL sf] v]tL gug]{ . • afSnf] /f]kfO{ gug]{ / b'/L ldnfO{ nfO{gdf /f]kfO{ ug]{ • v]taf/Ldf cf;|o bftf 3f;kftx? ;kmf ug]{ jf x6fpg] • al9 ufFh xfNg] hftsf wfgx? nufpbf k|z:t dfqfdf b'/L /fVg] • /f]u cj/f]ws hftsf] v]tL ug]{ M– of] sfo{ ls;fg :jodn] lzkmfl/; hftx?df ;f]gf d+;nL afx]ssf hftx?df
  • 23. h}ljs 9;Lgfzs ljiffbLsf] k|of]u M– dfuf]{;f]d Pg=Pkm= ljiffbL # b]lv % Pd=Pn k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ 5g]{ • Osf];fd TV, lgk|6 TV of] Pp6f h}ljs 9;Lgfzs ljiffbL xf] . o;df ePsf] 6«fO{sf]8df{ lel/8L gfds 9;Ln] /f]u Nofpg] 9;Lsf lhjf0fnfO{ gf]S;fg bu{5 . k|of]u ljwL M– !) u|fd O{sf];fd jf lgk|6 ! lsnf] jLpsf] b/n] ljp pkrf/ ul/ Jof8 /fVg] . g;{/L jf af]6df 5g{ k/]df % u|fd O{sf];fd jf lgk|6 ! nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ af]6 leHg] u/L 5g]{ . Dff6f]df k|of]u ug]{ xf] eg] $ lsnf] O{sf];fd jf lgk|6 @) lsnf] /fd|f]];Fu kfs]sf] uf]j/ dn jf sDkf]]i6 dndf ld;fO{ !@ s¶f hUufdf 5g]{ / lr:ofgsf] Jof:yf ldnfpg] • lzyuf8{sf] k|of]u M– ;Lp8f]df]gf; Kfmnf]/];]G; JofS6]l/ofaf6 lgld{t h}ljs ljiffbL jLp pkrf/sf] nflu % u|fd k|lt lsnf]sf] b/n] jLp pkrf/ ul/ Jof8 /fVg], af]6df 5g{sf] nflu @=% u|fd k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ af]6 leHg] ul/ 5g]{ .
  • 24. /f;folgs ljiffbLsf] k|of]u u/]/ M– • lzydf/ emf]n ljiffbL ! ldnL ln6/ k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ 5g]{ . • lzydf/ ljiffbL gkfO{Pdf x]Shfsf]gfhf]n sG6fkm % k|ltzt P;= Pn=@ ldnL nL6/ k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ 5g]{ . • olb dflysf b'j} 9';Lgfzs ljiffbL gkfO{Pdf j]leli6g jf 8]/f];fn ! b]lv @ u|fd k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ 5g]{ . • ljiffbL 5bf{ vf; ul/ /f]un] u|l;t efu kftsf] cfwf/ efu - 8fF7_ u|;Lt efudf kg]{ ul/ 5g{' kb{5 . • gf]6 M– of] /f]u z'? x'g';fy ljiffbL 5l/xfNg' kb}{g . olb cg's'n jftfj/0f gePdf of] /f]uaf6 ;f]gf d+;nL afx]s cGo wfgsf] hftx?df vf;} c;/ k'¥ofPsf] kfO{Psf] 5}g .
  • 25. $=kftsf] 88'jf (Bacterial Leaf blight) • of] /f]u HofGyf]df]gf; SofDk]l:6«; lk eL cf]/fOhL (Xanthomonas Compestris pv.oryzae) eGg] AofS6]l/ofsf] lhjf0f'af6 x'G5 . • of] /f]u wfg afnLdf b''O{ k|sf/n] b]vf kb{5 . kft 89g] 89'jf / cf]O{nfpg] s|];]s cj:yf • s|];]s cj:yf M– of] cj:yf wfg /f]kfO{ u/]sf] @ b]lv # xKtf leqdf lj?jf cf]O{nfP/ ujf/f] ls/fsf] cfs|d0f;Fu e'mlSsg] ul/ wfgsf ufFhx? al9 dg]{ xflgsf/s cj:yf xf] .
  • 26.
  • 27. • /f]usf] nIf0f M– of] /f]usf] nIf0f d'Votof b'O{ cj:yfx? 5g . cf]O{nfpg] / kft 89'jf . oL b'O{ cj:yf dWo] cf]O{nfpg] cj:yf al9 xflgsf/s cj:yf xf] . • 89'jf nIf0f vf; ul/ lj?jfsf] k|hgg cj:yfdf k'u]kl5 b]lvG5 / of] kft / kftsf] km]b;Dd l;ldt /xG5 . o;sf] nIf0f:j?k z'?df kftsf] lsgf/f jf s'g} efuaf6 kfgLn] leh]sf] h:tf] w;f{x? kf/blz{ w;f{x? b]lvG5g . oL w;f{x? kl5 uP/ nDjfO{ tyf rf}8fO{ b'j}lt/ a9b5g / cS;/ u/]/ kftsf] lsgf/fdf gfuj]nL ?kdf b]lvG5 . kl5 uP/ of] efu kx]nf] jf k/fn] /+udf kl/0ft x'G5 . k|sf]k al9 ePdf o;sf] cfs|d0f kftsf] km]b / cem tn ;Dd
  • 28. • cf]O{nfpg] s|];]s cj:yf M– of] cj:yf vf; ul/ /f]kfO{ u/]sf] @ b]lv # xKtf kl5 z'? X'G5 . of] cj:yfdf zfsf0f' af]6sf] k'/} cfGtl/s k|0ffnLdf km}lnG5g . kmn:j?k k'/} af]6 tyf ufFh cf]O{nfP/ dg{ yfNb5 . • cf]Onfpg] cj:yf wfg afnLdf z'?df ujf/f] ls/fsf] Iflt;Fu ldNbf h'Nbf x'G5g . • ujf/f] ls/fsf] Iflt wfgsf] ufFhsf] ljrsf] a9g] efu u'jf] dfq} cf]O{nfpg] ub{5 eg] JofS6]l/ofaf6 cf]O{nfpg] s|];]s cj:yfdf eg] ufFhsf] bfFof jfFofsf] kft ;lxt ;a} g} cf]O{nfpg] x'G5 . • /f]u u|:t af]6nfO{ pvn]/ 8fF7nfO{ sf6L lgrf]bf{ 8fF7sf] tnaf6 xNsf kx]nf] /Ësf] kbfy{ lg:sG5 . of] /f]usf] klxrfg ug]{ tl/sf klg olx g} xf] .
  • 29. • /f]u cfpg] cg's'n jftfj/0f M– • /f]u nfUg] hftsf] wfg v]tL , b'O{ afnL wfg v]tL ug]{ rng • o'/Lof dnsf] al9 k|of]u, af]6df 3fp rf]6k6s nfUg' • 6'Kkf r'8]/ /f]Kg] rng , /f]uL v]tjf/L kfgL nufpg] rng • @% b]lv #) l8u|L ;]lG6u|]8sf] tfks|d x'g', jiff{ ;lxtsf] abnL df};d • s8f x'/Ljtf; • vf;ul/ of] /f]u clws aiff{, clws tfkqmd, gfO6f]hg dnsf] clws k|of]u, kfgLsf] lgsf;sf] sld ePsf hUufsf ;fy} b'O{ afnL wfg nufO{g] ;]lknf] hUufdf al9 k|sf]k b]lvG5 . • /f]usf] ;|f]tx? M– /f]uL jLp, df6f], /f]uL lj?jfsf afFsL cjz]ifx? cf>o bftf 3fF;kftx? • Iflt #) k|ltzt;Dd / al9 ePdf *) b]lv *% k|ltzt;Dd
  • 30. w;]{ /f]u ( Bacterial leaf streak) • /f]usf] nIf0f M– of] /f]usf] nIf0f :j?k kftdf kx]nf] jf ;'Gtnf /+usf] nfdf nfdf w;f{x? b]lvG5g . oL w;f{x? kftsf] g;fx?sf] ljrdf ;fdfgGt/ ?kdf /x]sf x'G5g . k|sf]k al9 ePdf oL w;f{x? Psfk;df ldln 7'nf] wJaf aGb5g / 6f9faf6 x]bf{ k'/} v]t 89]sf] h:tf] jf wfg kfSg nfu]sf] h:tf] b]lvG5 . • /f]usf] ;|f]t tyf /f]ufpg] cg's'n jftfj/0f dflysf] 89'jfsf] h:t} xf] . • Iflt al9 k|sf]k ePdf o; /f]uaf6 @) k|ltzt;Dd pTkfbgdf sld cfpb5 .
  • 31.
  • 32. /f]syfd tyf Jofj:yfkgsf pkfox? v]tL ug]{ tl/sfdf ;'wf/ u/]/ M– b'O{ afnL wfg v]tL ug]{ 7fFpx?df of] /f]u al9 b]vf kg]{ x‘Fbf Jof8 /fVbf lxn] Jof8sf] ;66f w'n] Jof8 /fVg] lsgsL kfgL ePsf] 7fFpdf of] /f]usf] hLjf0f'x? al9 s[ofl;n x'g] ub{5g • 3fdsf] /fd|f] Aoj:yfkg jf afnLnfO{ ;]kLnf] x'gaf6 hf]ufpg], • 6'Kkf] r'8]/ /f]Kg] rng eP To;f] gug]{, la?jfnfO{ 3fp rf]6k6s nfUgaf6 hf]ufpg] . • gfO{6«f]hgo'Qm o'l/of dn dfq} al9 k|of]u gug]{ . lsgsL o'l/of dn dfq} al9 k|of]u u/]sf] v]tjf/Ldf of] ;d:of w]/} b]vf kg]{ ePsf]n] NPK sf] ;Gtlnt dfqf dfq} k|of]u ug]{ . • of] /f]u nfu]sf] v]tjf/Lsf] kfgL :jf:y v]tdf gnufpg] . • /f]uL af]6sf cjz]ifx? hnfpg] h;af6 cfpbf] l;hgdf /f]usf] ;|f]t sd eO{ Iflt guGo x'G5 . • of] /f]usf] lhjf0f'x?nfO{ cf;|o lbg] emf/kftx? v]tjf/Laf6 x6fpg] • /f]u gnfu]sf] :j:y v]taf/Laf6 jLp 5gf}6 u/L /fVg]
  • 33. • /f]u cj/f]ws hftsf] v]tL u/]/ M– of] /f]usf] ;a} eGbf k|efjsf/L / lskmfotL tl/sfn] lgoGq0f ug{ wfgsf] cj/f]ws hftsf] v]tL ug{' xf] . xfn;Dd lzkmfl/; ul/Psf /f]u cj/f]ws hftx? lgDg 5g . nIdL, r}t] @, r}t] $, rlGbgf, ljGb]/Zj/L, cfO{ cf/ @), cfO{ cf/ @@, jif]{ @, vh'/f @, dsjfgk'/ !, jf;dtL, kf]v|]nL dl;gf], ;f/f], 3}of wfg cfbL • h}ljs tl/sfaf6 Jofj:yfkg M– Margosom NF gLddf cfwf/Lt h}ljs ljiffbL # b]]lv % ldnL nL6/ k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ 5g]{ . • ;Lp8f]df]gf; kmnf]/];]G; h}ljs ljiffbL @=% b]lv # ldnL nL6/ k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ 5g]{ • ufO{sf] tfhf uf]j/ @) u|fd k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] 3f]n agfO{ 5fg]/ k'/} af]6df /fd|f];Fu kg]{ ul/ ;ft ;ft lbgsf]
  • 34. /f;folgs ljiffbLsf] k|of]u u/]/ M– jLp pkrf/ — Pu|LdfO{l;g !)) jf :6]K6«f];fO{SnLg kfp8/ )=@% )=@% u|fd Ps lsnf] ljpsf] b/n] 3f]n agfO{ pQm 3f]ndf wfgsf] ljpnfO{ #) ldg]6;Dd 8'jfP/ Jof8 /fVg] . of] rng Jofjxf/df Tolt rnfO{Psf] 5}g • v]taf/Ldf of] /f]u nfUg z'? ePdf Pu|LdfO{l;g !)) jf :6]K6«f];fO{SnLg gfds s'g} Ps ljiffbL # u|fd !) nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ lj?jf leHg] ul/ 5g]{ / cfjzos k/]df !) b]lv !% lbgsf] km/sdf k'gM bf]xf]¥ofpg] . • w;]{ /f]u ( Bacterial leaf streak) dflysf] 89'jf h:t} xf] t/ o; tl/sfaf6 klg lgoGq0f gePdf cg'l;g gfds JofS6]l/of gfzs ljiffbL # u|fd !) ln6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ 5/]df /f]usf] lgoGq0f x'G5 . • of] /f]u xfd|f] b]zdf kft 89'jf h:tf] Jofks ?kdf b]vf k/]sf] 5}g t/ of] /f]u / kft 89'jf /f]u wfg afnLdf
  • 35. Kfft] km]b s'lxg] /f]u ( Sheath rot ) • of] /f]u ;f/f] Snfl8od cf]/fhL ( Sarocladium oryzea ) gfds 9';Lsf] lhjf0f'sf] sf/0faf6 nfug] /f]u xf] . • /f]usf] nIf0f M– of] /f]usf] nIf0f :j?k cfpg] yf]Knfx? Aff]6sf] ;aeGbf dflyNnf] kft jf emlG8kftsf] km]bdf b]lvG5g . oL yf]Knfx? z'?df nflDrnf] / a]cfsf/sf x'G5g . oLgLx? Vf}/f] /Ësf x'G5g / yf]Knfsf] ljr efu eg] k'm;|f] x'G5 . /f]u a9b} hfg] qmddf oL yf]Knfx?sf] a[l4 x'g uO{ yf]Knfx? Ps cfk;df ldNb5g / dflyNnf] kftsf] km]b k'/} 9fs]/
  • 36.
  • 37. /f]u cfpg] cg's'n jftfj/0f M– • /f]u nfUg] hftsf] wfg v]tL ul/g' . • km'n km'Ng] a]nfdf ;'Vvf jftfj/0f x'g' . • ;fk]lIfs cfb|{tf $) b]lv %) k|ltzt;Dd x'g' . • lr;f] xfjfkfgL, ujf/f] ls/fsf] k|sf]k x'g' . Iflt M– ;fdfGo ?kdf !% b]lv @) k|ltzt;Dd / al9 Iflt *) k|ltzt;Dd pTkfbg 36g] x'G5 . • lr;f] xfjfkfgLdf ;fk]lIfs cfb{|tf $) b]lv %) k|ltzt;Dd jftfj/0f ;'Vvf ePdf of] /f]usf] lhjf0f' ;s[o /xG5 .
  • 38. • of] /f]un] afnLsf] s'g cj:yfdf cfs|f0f ub{5 < • of] /f]un] wfgsf] afnf lg:sg] cj:yf -k'mn k'mNg] cj:yf_ k;fpg] cj:yfdf cfs|d0f ub{5 . • afnLsf] s'g s'g efudf of] /f]un] cfs|d0f ub{5 < • of] /f]un] emlG8kftsf] cfwf/sf] dflyNnf] efu h:n] a9b} u/]sf] afnfnfO{ 9fs]sf] x'G5 / afnfdf cfs|d0f ub{5 . of] /f]un] xfn;Dd xfd|f] b]zdf Tolt al9 gf]S;fgL u/]sf] kfO{b}g t/ /f]u eg] b]vf k/]sf] kfO{G5 .
  • 39. /f]usf] lgoGq0f tyf Jofj:yfkg • v]tL ug]{ tl/sfdf ;'wf/ u/]/ M– • :j:y jLpsf] k|of]u ug]{ • v]tdf kfgLsf] plrt Joj:yf ldnfpg] . • wfg /f]kfO{ ug]{ a]nfdf ;'Gtlnt dfqfdf NPKZnc sf] k|of]u ug]{ . • af]6df 3fp rf]6k6s nfUgaf6 arfpg] . • /f]uL af]6 lj?jfsf] afFsL cjz]ifx? hDdf ul/ hnfpg] .
  • 40. • /f]u cj/f]ws hftsf] v]tL ug]{ M– g]kfndf of] /f]uaf6 Tolt al9 wfg afnLdf Iflt gePsf] x'Fbf cGo /f]ux?df h:tf] cWoog cg';Gwfgx? w]/} ePsf] 5}g . of] /f]u cj/f]ws hft eg]/ xfn;Dd lzkmfl/z ul/Psf hftx? 5}gg . • h}ljs ljiffbLsf] k|of]u M– of] /f]usf] nflu dfuf]{;f]d Pg=Pkm= gfds h}ljs 9';Lgfzs ljiffbL # blv % Pd=Pn= k|lt ln6/ kfgLsf] b/n] 3f]nL j]n'sL kv lztndf /f]un] cfs|fd0f u/]sf] If]q klxrfg ul/ 5g]{ .
  • 41. • /f;folgs ljiffbLsf] k|of]u M– • j]leli6g jf 8]/f];fn kfp8/ @ u|fd k|lt lsnf] ljpsf] b/n] jLp pkrf/ ul/ Jof8 /fVg] . • olb /f]u nfUg] ;Defjgf /x]sf] 7fFpx?df afnf lg:sg' cufl8 lxgf];fg %) O{=;L= emf]n ljiffbL !=% ldnL nL6/ k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] 3f]nL 5g]{ olb lxgf];fg ljiffbL gkfO{Psf] v08df j]leli6g %) 8An= kL= @ u|fd k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] 3f]nL ld;fP/ 5g]{ cfjZoQmf x]/L !) b]lv !% lbgsf] km/sdf bf]xf]¥ofpg] .
  • 42. %= wfgsf] P]h]? Jff sfnf] kf]s] /f]u -False smut) • of] /f]u cl:6nfuf]gf]O8f efO/]G; -Ustilaginoidea virens) gfds 9'l;af6 x'G5 • bfgfdf ;'Gtnfsf bfgf cfsf/sf dl;gf kx]nf kmf]sfx? b]lvG5g / lt kmf]sfx? kfs]kl5 km'65g / km'6]/ dl;gf] xl/of] kfp8/ lg:sG5 / kl5 sfnf] /+8df ablnG5 .
  • 43. • /f]usf] nIf0f M– of] /f]usf] nIf0f wfgsf] afnfdf b]lvG5 . wfgsf] bfgf aGg] c+u e'|0fzfo vtd eP/ hfG5 . Affnfdf wfgsf] bfgf nfUg'sf] ;§f 9';Lsf ljhf0f'x?sf] kf]sf] jf 9';Lsf] y'k|f] aGg hfG5 . o:tf] kf]sf] aflx/af6 xl/of] / leq kx]nf] jf ;'Gtnf /Ësf] x'G5 . kl5 uP/ of] kf]sf] sfnf] /Ëdf kl/0ft x'G5 . o:tf /f]uL bfgf wfgsf] ;2] bfgf eGbf b'O{ u'0ff 7'nf x'G5g / aflx/af6 s8f x'G5g . ;lhn};Fu k'm6b}gg . s]xL cj:yf jfx]s k|fo h;f] wfgsf] Pp6f afnfdf # b]lv % j6f;Dd o:tf /f]uL bfgfx? b]vf kb{5g . wfg afnLdf bfgf nfUg' cuf8L o;sf] cfs|d0f
  • 44. /f]u cfpg] cg's'n jftfj/0f M– • of] /f]u nfUg] hftsf] wfg v]tL h:t} ;fFjf dG;'nL cfbL . • b'O{ afnL wfg nuftf/ nufpg] rng . • Kf'mn v]Ng] j]nfdf pko'{Qm tfks|d -@% b]lv #) l8u|L ;]lG6u|]8_ • al9 cfb|{tf . • abnL df};d . lhjf0f'sf] ;|f]t M– /f]uL ljp, df6f] / v]t j/k/sf h+unL wfg tyf 3fF;kftx? . • xfjfsf] dfWodaf6 9';Lsf lhjf0f'x? cGoq km}lnG5g . /f]uaf6 x'g] gf]S;fgL M– xfd|f] b]zdf of] /f]uaf6 vf;} ul/ Tolt al9 gf]S;fgL u/]sf] 5}g t/ klg s]xL cj:yfx? jf df]6f df]6L @) k|ltzt afnL of] /f]uaf6 Iflt ePsf] eGg] tYof+s /x]tf klg ef/t / lkmlnkLG;df ljleGg ;dodf of] /f]u dxfdf/Lsf] ?kdf km}lnPsf5g .
  • 45. • xfd|f b]zsf ls;fgx? wfg afnLsf] s]xL afnfx?df o:tf 9';Lsf kf]sfx? e]6]kl5 of] jif{ jl9 wfg kmN5 eGg] s'/fdf ljZjf; u5{g • ljz]if cj:yf jfx]s of] /f]uaf6 pTkfbgdf vf;} gf]S;fg k'¥ofpb}g .
  • 46. /f]syfd tyf Jofj:yfkgsf pkfox? • v]tL ug]{ tl/sfdf ;'wf/ u/]/ • 3'Dt] afnL ckgfpg] • :j:y ljpsf] k|of]u ug]{ • /f]u gnfu]sf] v]taf/Laf6 ljp ;+sng ul/ /fVg] . • wfg v]tdf ePsf em/kftx?sf] Jofj:yfkg ug]{ . • lzkmfl/; dfqfdf NPK sf] k|of]u ug]{ / o'l/of dn dfq} al9 k|of]u gug]{ . • z'?df g} wfgsf] jLp pkrf/ ul/ Jof8 /fVg] . • v]taf/Ldf To:tf /f]uL afnfx? b]vf kg{] ljlQs} x6fpg] t/ kz' j:t'nfO{ eg] v'jfpg x'b}g .
  • 47. • ljp pkrf/ M– j]leli6g jf 8]/f];fn %) 8An'=kL=@ u|fd k|lt lsnf] ljpsf] b/n] pkrf/ u/L Jof8 /fVg] . • /f;folgs ljiffbL 5/]/ of] /f]usf] Jofj:yfkg vf;} h?/L 5}g t/ ljp pTkfbg ug]{ s[ifsx?n] dfly pNn]v u/]sf /f]syfdsf pkfox? ckgfpbf ckgfpb} klg /f]u nfUg] hft eg]/ k|dfl0ft eO{;s]sf] / jif]{gL of] /f]uaf6 w]/} gf]S;fgL x'G5 eg] dfq} afnf lg:s] kl5 lxgf];fg %) O{=;L= emf]n !=% ldnL nL6/ jf j]leli6g %) 8An=kL= @ u|fd k|lt nL6/ kfgLsf] b/n]
  • 48. ^= v}/f /f]u (Zinc deficiency) /f]usf] kl/ro M– of] /f]u s'g} lhjf0f'sf] sf/0faf6 gnfuL Zinc -h:tf_ tTjsf] sldn] ubf{ x'G5 . g]kfnsf] t/fO{ If]qdf k|fo h;f] ;a} lhNnfx? / :of+hf sf:sL nufotsf cGo kxf8L lhNnfdf ;d]t wfg afnLdf of] vfB tTjsf] sdLsf] nIf0fx? b]vf kl/;s]sf]5 . v]tdf hLÍ tTjsf] sdL ePdf jf ljleGg sf/0fx?n] ubf{ lj?jfn] of] tTj lng g;s]df of] /f]u b]vf kb{5 . jif]{ wfg afnLdf >fj0f efb|| dlxgflt/ of] ;d:of al9 b]lvG5 . x]bf{ ;+s|fds h:tf] b]lvg] of] /f]u Jofks ?kdf km}lnPdf 7'nf] gf]S;fgL x'G5 . vfn,;Ld, wfk xf]rf] kfgL hld/xg] v]tdf kfgLsf] lgsf;sf] Jofj:yf gePdf jf wfg uxF' 3'Dt] afnL nufPdf /f]usf] k|sf]k Hofbf x'G5 . ljz]if ul/ afnf}6] df6f]df kfgLsf] lgsf; sd ePsf] v]tdf w]/} k|sf]k x'G5 . slxn] sfxL afnLsf] a[l4sf] z'?sf] cj:yfdf o;sf] sld lj?jfn] b]vfPtf klg kl5 cfkm} ;'wf/ eP/ hfG5 .
  • 49.
  • 50. /f]uaf6 xg] gf]S;fgL M– slxn]] sfFxL al9 lhÍ tTjsf] sld ePsf] v]tjf/Ldf () k|ltzt;Dd pTkfbgdf sld cfpb5 . /f]usf] nIf0f M– of] /f]u wfg afnLsf] g;{/L cj:yfaf6} z'? X'g ;Sb5 . ljz]if ul/sg wfg /f]k]sf] !) b]lv !% lbgkl5 of] /f]u b]vf kb{5 . Zf'?sf] cj:yf -ufFh xfNg] cj:yf_ lj?jfdf b]vf kg]{ nIf0fx? • ;/f yf]]/} xfNg] • ;/fx? dl;gf] x'g] • 7fFp 7fFpdf lj?jfsf] a[l4 sd x'g] / xf]rf x'g] • tNnf] cyf{t k'/fgf kftx? kx]nf] eO{ dl;gf g;fx?sf] ljrdf kx]nf]kgf b]lvg‘
  • 51. • /f]uL lj?jf pvn]/ x]bf{ h/fx? v}/f] /Ëdf kl/0ft x'b} hfg' o;n] ubf{ lj?jfnfO{ cfjZos kg]{ sRrf kbfy{ kof{Kt dfqfdf dfly k7fpg c;Ifd eO{ lj?jfsf] a[l4 / ljsf; cGo :j:y af]6sf] eGbf sdhf]]/ b]lvG5 . • /f]uL k/fgf kftx? efFHbf v]/L wftsf] h:tf] (Typical mettalic sound) cfjfh dxz'; x'G5 . Wffg k;fpg] cj:yfdf b]lvg] nIf0fx? M– • v]taf/Ldf af]6 lj?jfsf] a[l4 clgoldt b]lvg' . • s]xL 7fFpx?sf lj?jfx? Kff]ly|Psf] h:tf] b]lvg' jf kf]y|Lg' . • :jf:y ufFhx?sf] t'ngfdf k|lt ufFh ;/fx? sd x'g' / dl;gf b]lvg' . • k|efljt 7fFpx?df /x]sf ufFhx?af6 lg:s]sf afnfx? Ps Ps gf;sf] gx'g' .
  • 52. • lh+s tTj sld x'g'sf sf/0fx? M– :yflgo hftx?sf] ;§f al9 pTkfbg lbg] hftx?sf] v]tL x'g' . . w]/} pTkfbgsf] nflu o:tf hftx?nfO{ al9 lh+s tTjsf] cfjZoQmf kb{5 . • Pdf]lgod ;Nkm]6sf] ;§f o'l/of dnsf] al9 k|of]u nuftf/ ug{' • km:kmf]/;o'Qm dnsf] al9 k|of]u ubf{ ;d]t lh+s tTjsf] b]lvG5 • dVo vfB tTjx? NPK dfq} kfO{g] dnvfbx?sf] k|of]u j9b} hfg' .
  • 53. /f]syfd tyf Joj:yfkgsf pkfox? • v]tL ug]{ tl/sfdf ;'wf/ u/]/ M– • sf]z] afnL;Fu 3'Dt] afnL ckgfpg] . • gfO{6«f]hg / km:kmf]/; ;Gt'lnt dfqfdf k|of]u ug]{ . • v]taf/Laf6 s]xL ;dosf] nflu kfgL ;'sfpg] s/Lj @ lbg . • lh+s tTjsf] sld b]lvPsf hUufdf k|lt s¶f cfwf lsnf] lh+s ;Nkm]6 hldg tof/ ug]{ a]nfdf df6f]df ld;fpg] . lh+s ;Nkm]6 Ps jif{ k|of]u u/]kl5 # jif{
  • 54. • g;{/L Jof8 cj:yfd} o;sf] sld b]lvPdf !) u|fd lh+s ;Nkm]6 k|lt ju{dL6/sf b/n] k|of]u ug]{ . lh+s ;Nkm]6sf] ;66fdf g;{/L Jof8sf] k|efljt 7fFpx?df 6r{ nfO{6 jf /]l8of]df k|of]u eO{;s]sf] k'/fgf] Jof6«L kmf]/]/ k|lt ju{ dL6/ Jof8sf] b/n] Pp6f Jof6«Lsf] k|of]u ug]{ . wfg /f]kL;s]kl5 of] ;d:of b]vf k/]df M– • @=% u|fd 3/ kf]Tg] r'gf / % u|fd lh+s ;Nkm]6 k|lt nL6/ kfgLsf b/n] k|efljt If]qdf 5g]{ . cfjZoQmf x]/L !) b]lv !@ lbgsf] km/sdf k'gM bf]xf]¥ofpg] . • jhf/df pknAw r]nfldg, lh+s]n, lh+s k/d, lhKn]S; cfbL dWo] s'g} Pp6f @ b]lv % u|fd k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ 5g]{ . • lh+s tTj ePsf] s'g} klg z'Id vfB tTjx?sf] k|of]u klg ug{ ;lsG5 .
  • 55. Wffgsf] afnf÷ bfgf 89'jf /f]u (Glume blight) of] /f]u kf]df ;f]l3{gf (Poma Sorghina) gfds 9';Lsf] lhjf0f'sf] sf/0faf6 nfUg] /f]u xf] . • /f]usf] nIf0f M– of] /f]u Nofpg] 9';Ln] vf; ul/ afnf lgl:sPsf] @ b]lv # xKtfdf bfgfdf cfs|d0f ub{5 . To;sf] kmn:j?k z'?df ;fgf nflDrnf v}/f yf]Knfx? bfgfdf b]lvG5g h'g lj:tf/} 7'nf] x'Fb} ;]tf] /Ëdf kl/0ft x'G5g . kl5 tL yf]Knfx?sf ljrdf dl;gf sfnf yf]Knfx? :ki6 b]lvG5g . olb /f]u rfF8} nfu]df bfgfdf b'w el/b}g / /f]u nfUg l9nf x'b} uPdf ;f]xL cg'?k /f]usf] k|efj sd x'b} hfG5 . vf; ul/ afnf k;fO{;s]kl5 x'l/ jtf; cfPdf of] /f]u nfUgdf 7'nf] d2t ldNb5 . • of] /f]u wfg v]tL ul/g] k|fo h;f] ;a} b]zx?df kmf6k'm6 ?kdf b]lvG5 . • gf]S;fgL jf Iflt M– olb k|sf]k al9 ePdf @) b]lv @%
  • 56.
  • 57.
  • 58. Jofj:yfkg ug]{ tl/sfx? M– • /f]u gnfu]sf] v]taf6 ljp 5gf}6 ul/ /fVg] . • ljp pkrf/ u/]/ Jof8 /fVg] . -j]leli6g kfp8/ @ u|fd k|lt lsnf] ljpsf] b/n] pkrf/ ug]{_ . • afnL ;fx|} /fd|f] ePdf jf jLp pTkfbgsf] nflu ul/Psf] ePdf afnf k;fO{;s]kl5 lxgf];fg %) O{=;L= !=% ldnL nL6/ jf j]leli6g kfp8/ @ u|fd k|lt nL6/ kfgLsf] b/n] ld;fO{ 5g]{ ;|f]t ;fef/ M IPM TOT Caritas Nepal 2005/ 8f=lji0f' ljnf; clwsf/L ;fkmljg SAF BIN RICE Training .
  • 59. v_ wfgafnLdf nfUg] d'Vo s|L/fx? (Major insects of rice) • wfgafnLsf] g;{/L b]lv v]taf/L x'b} e08f/0f;Dd laleGg lsl;dsf sL/fx?n] a]nfa]nfdf bM'v lbG5g . • dWo kxf8 / t/fO If]qdf 5?jf 3}of b]vL /f]kfO x'g] r}t] tyf aif]{ wfgdf ;d]t cfqmd0f ug]{ sL/fx?df kt]/f], ujf/f], kmf}hL sL/f, wld/f, km6+]u|f / e08f/sf] 3'g d'Vo sL/fx? x'g .
  • 60. != wfgsf] kt]/f] (Rice gundhibug) • dfp kt]/f] nfdf],;'n'ss k/]sf], v}/f] jf xl/of] /+usf] x'G5 eg] aRrfx? xl/of kv]6f gePsf x'G5g . • kt]/f]sf] dfp tyf aRrf b'a}n] jfnf lg:s] kl5 b'w r';]/ vfG5g / jfnf kmf];|f] kfl/lbG5g . • kmf];|f] bfgfdf rfdn k:b}g / r';]sf] 7fpFdf sfnf] bfu :k:6 b]lvG5 • Jffnf nfUg' cl3 dfp tyf aRrf b'a}n] wfgsf] kft / 8fF7af6 /; r';]/ vfG5g . • kt]/fx?n] ljleGg 3fF;x?, sf]bf], h'g]nf], pv', ux'F
  • 62. /f]syfd sf pkfox? (Preventive measures)  kt]/f] sL/f cGo dmf/kftsf af]6df ;d]t nfUg] ePsfn] v]taf/Lsf dmf/kftx? pv]nL ;kmf /fVg] ug'{k5{ .  7'nf] kmfF6df Ps b'O{ s[ifsn] l56f] kfSg] hftsf wfg nufO lbPdf kt]/f] sL/fn] ;vfk kfb{5g . o;y{ kmfF6df ;a} s[ifsx? ldn]/ Ps} k6s kfSg] hftsf] wfg nufpg'k5{ . • kxf8df 3}of afnL lg:sg] a]nfdf r}t] wfgdf ePsf kt]/fx? r}t]wfgsf] s6fO kl5 3}ofdf ;l/ cfqmd0f ub{5g . t;y{ r}t]wfgsf] Kn6 glhs} 3}of wfgsf
  • 63. lgoGq0fsf pkfox? (Control measures)  kt]/f]sf dfp tyf aRrfx? Kf|sfzdf cfslif{t x'g] ePsfn] alQsf] kmGbfdf kfl/ dfg]{ . ;fOsnsf] 6fo/, sk8fdf skf; a]/]/ d§Lt]ndf rf]k]/ jf lah'nLsf aNj hnfP/ alQsf] d'gL af6fdf kfgL / d§Lt]n ld;fP/ /flv alQdf 7f]lsPsf sL/fx?nfO efF8fsf] 3f]ndf kfl/ dfg{ ;lsG5 .  kt]/fsf] k|fs[lts zq' af3] vk6] xf] / Ps af3] vk6]n] Ps lbgdf @)@@ j6f kt]/fsf aRrx? vfOlbg] ePsf]n] af3] vk6] sL/fx?sf] ;+/If0f ug'{k5{ .  /f;folgs laifflbdf ;]eLg -%)Ü_ dmf]n !!=% dL=nL jf ;'ldl;l8g -@)Ü_ )=% ld=nL k|lt nL= kfgLdf ld;fP/ kt]/f]sf] cfqmd0f ePsf] Kn6df lbpF;f] #$ ah]lt/ /fd|f];Fu leHg]ul/ ! xKtfsf] km/sdf @# k6s
  • 64. @= ujf/f] sL/f (Stem borer) • o;sf] k|sf]k laif]z u/L uld{ :yfgdf a9L x'G5 eg] o;n] wfgsf] Aof8 b]lv wfg kfSg] j]nf;Dd cfqmd0f hf/L /fVb5 . • Wffgdf nfUg] ujf/f] sL/fsf w]/} k|hfltx? 5g h;d4] kx]+nf] ujf/f] (yellow stem borer) , u'nfjL ujf/f] (pink stem borer) / ws]{ ujf/f] (striped stem borer) k|d'v k|hflt dflgG5g .
  • 65. ujf/f] sL/f (Stem borer) • ujf/f] sL/fsf] kf]yLn] wfgsf kftdf km'n kfb{5g . km'naf6 s/Lj Ps xKtfdf nfef{ lg:s]/ kft x'b} 8f7df k|j]z ub{5g / Tolxg} crn cj:yfdf hfG5g . • Nffe]|x?n] wfgsf] slnnf] u'jf] vfP/ gf]S;fg kfb{5g . ujf/f]n] cfqmd0f u/]sf u'jfx? Dfb{5g . jfnf nfu]sf] j]nfdf cfqmd0f u/]df jfnfdf u]8f nfUb}g, kmf];|f] e} afnf 7f8} a:b5
  • 66. /f]syfdsf pkfox? (Preventive measures)M  ujf/f]sf nfe|]x? lxpFbdf wfgsf 7'6fx?df j;L hf8f] u'hfg]{ ePsfn] wfg sf6bf km]b} nufP/ sf6g] jf wfg sf6gf;fy 7'6f 8'Ag] u/L v]tdf %–^ lbg;Dd kfgL k6fpg] ugf{n] of] sL/fsf laleGg cj:yf kfgLdf 8'j]/ dg{ ;S5g .  of] sL/f cGo dmf/kftdf ;d]t nfUg] ePsfn] wfgsf] Kn6sf dmf/kftx? pv]nL Kn6 ;kmf /fVg] .
  • 67. lgoGq0fsf pkfox? (Control measures)  dfpsL/f Kf|sfzdf cfslif{t x'g] ePsfn] alQsf] kmGbfdf kf/]/ dfg]{ .  ;]eLg -%)Ü_ emf]n !!=%dL=nL k|lt ln6/ kfgLdf ld;fP/ 5g]{ jf d]6fl;8 jf kmf]nLyfog - %)Ü_ )=%–! ld nL k|lt nL kfgLdf ld;fO{ 5g]{ .
  • 68. #= km8s] sL/fx? (Rice leaf hoppers and plant hoppers) • oL sL/fx? ;fgf x'g] / km'Q–km'Q pkm|g] x'Fbf lognfO{ km8s] elgPsf] xf] . • logLx? xl/of, v}/f, ;]tf ljleGg /+usf x'G5g . • logn] lj?jfsf] kft / kftsf cfwf/af6 /; r':b5g / /; r';]sf lj?jfsf efux?df k|z:t 3fpx? Nfu]sf X'G5g . • km8s]n] cfqmd0f u/]sf] v]tdf lj?jfx? 7fpF–7fpFdf d/]sf] kfOG5 h;nfO{ cu|]hLdf xk/ jg{ (hopper born) elgG5 . • oL sL/fx?n] cfqmd0f u/]sf] lj?jfdf oLgn] cfkmgf] lj:6f klg 5f8g] ePsfn] ToxfF sfnf] 9';L knfP/ cfO{ lj?jfsf] k|sfz ;+Zn]if0f lqmofnfO{ ;d]t cj?4 kfb{5 / lj?jf klg
  • 70. /f]syfdsf pkfox? (Preventive measures) • km8s] sL/fx? cGo ljleGg lsl;dsf emf/kftdf ;d]t nfUg] ePsfn] To:tf emf/kft pv]nL wfgsf Kn6x? ;kmf /fVg'kb{5 .
  • 71. lgoGq0fsf pkfox? (Control measures)  km8s] sL/fsf] dfpsL/f Kf|sfzdf cfslif{t x'g] ePsf]n] wfgsf Kn6x?df alQsf] kmGbfdf kf/L dfg{;lsG5 .  km8s] sL/fsf k|fs[lts zq'x? h:t}M ufOg]sL/f, 5]kf/f, Eofu'tf cflbsf] ;+/If0f ugf{n] km8s] sL/fx?sf] ;+Vof k|fs[lts ?kdf sd x'g ;S5 .  ;]eLg -%)Ü_ kfp8/ @ u|fd k|lt ln6/ kfgLdf ld;fP/ 5g]{ jf d]6fl;:6S;-@%Ü_ jf kmf]nLyfog - %)Ü_ dmf]n )=%–! ld= nL= k|lt nL= kfgLdf ld;fO{ ! xKtfsf] km/sdf cfj:ostfsf] cfwf/df @# k6s 5g]{ .