Venetikh kai toyrkikh kyriarhia

1. Ο Ελληνισμός υπό
βενετική και τουρκική
κυριαρχία

2. (Τουρκομάνοι ή
Τουρκμένιοι)
Ριχάρδος
Λεοντόκαρδος (1191)
Γκυ ντε Λουζινιάν
(1197)
Τούρκοι (1571)

3. Οι Έλληνες υπό βενετική κυριαρχία
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης ορισμένες
περιοχές του ελλαδικού χώρου εξακολουθούσαν να
βρίσκονται υπό βενετική κυριαρχία.
Βενετοκρατούμενες περιοχές:
• Κύπρος
• Κρήτη
• Επτάνησα
• Οι Βενετοί επέβαλαν στις περιοχές αυτές το δυτικό
φεουδαρχικό σύστημα

4. Οι πληθυσμοί αυτών των περιοχών αντιστάθηκαν με
ποικίλους τρόπους:
• Εξέγερση αρχόντων στην Κρήτη
• Κίνημα του Διασσωρίνου στην Κύπρο
• Το ρεμπελιό των ποπολάρων στη Ζάκυνθο
• Οι Βενετοί επέτρεπαν την ελεύθερη μετακίνηση
σπουδαστών
• Κύπριοι, Κρητικοί και Επτανήσιοι μορφώνονταν σε
ιταλικές πόλεις

5. • Κατά το 16ο και 17ο αιώνα η Κρήτη γνωρίζει αξιόλογη
ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών
• Η κρητική λογοτεχνία παράγει σημαντικά έργα, όπως
το έμμετρο μυθιστόρημα του Β. Κορνάρου
«Ερωτόκριτος» και η τραγωδία «Ερωφίλη» του Γ.
Χορτάτση
• Αξιόλογη είναι η κρητική παρουσία και στον τομέα της
τέχνης με τη λεγόμενη κρητική σχολή.

6. Οι Έλληνες υπό οθωμανική κυριαρχία
Συνέπειες από την οθωμανική κατάκτηση
• Βαριά φορολογία (κεφαλικός φόρος, χαράτσι)
• Διοικητικές αυθαιρεσίες
• Παιδομάζωμα, εξισλαμισμοί, ναυτολόγηση
• Ληστεία και πειρατεία
• Δημογραφική φθορά
► Παράλληλα οι λαοί της Βίβλου (Χριστιανοί και Εβραίοι)
εξασφάλιζαν κάποιες ατομικές, οικονομικές και θρησκευτικές
ελευθερίες έναντι καταβολής ποικίλων φόρων στο οθωμανικό
κράτος.

7. Οι εθνότητες (millets) που αναγνώριζαν οι Οθωμανοί:

8. • Η Εκκλησία και τα προνόμια
• Ο θεσμός της κοινότητας
• Οι Φαναριώτες
• Αρματολοί και κλέφτες
• Οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές
Δυνάμεις επιβίωσης και ανανέωσης του Ελληνισμού

9. 1. Η Εκκλησία και τα προνόμια
Ο Μωάμεθ ο Β’ παραχώρησε στον Πατριάρχη
Γεννάδιο Β’ ορισμένα προνόμια . Ο Πατριάρχης:
→ αναγνωρίζεται ως θρησκευτικός και πολιτικός ηγέτης των
Ορθοδόξων Χριστιανών
→ μπορούσε να παρεμβαίνει στην Υψηλή Πύλη για θέματα που
αφορούσαν τους Ορθοδόξους
→ είχε το δικαίωμα να εκδικάζει εκείνος (και όχι ο Τούρκος
δικαστής) αστικές υποθέσεις των Χριστιανών
→ είχε το δικαίωμα να επιβάλλει φόρους στους πιστούς για
λογαριασμό της Εκκλησίας και της οθωμανικής διοίκησης
► Τα προνόμια παραχωρήθηκαν για να μπορούν οι Οθωμανοί να
ελέγχουν τους κατακτημένους, χρησιμοποιώντας την
οργάνωση της Εκκλησίας .

10. 2. Ο θεσμός της κοινότητας
→ Οι κοινότητες αποτελούσαν ένα είδος τοπικής
αυτοδιοίκησης, προσαρμοσμένης στις απαιτήσεις του
Οθωμανικού Κράτους
→ Αποφάσιζαν για την κατανομή των φόρων στα μέλη της
κοινότητας
→ Ρύθμιζαν εκπαιδευτικά θέματα
→ Οι κοινοτικοί άρχοντες (πρόκριτοι) εκλέγονταν
► Οι κοινότητες απέκτησαν κύρος και δικαιοδοσίες με
αποτέλεσμα να αποτελούν πόλο εθνικής συσπείρωσης των
Ελλήνων.

11. 3. Οι Φαναριώτες
→ Λαϊκοί αξιωματούχοι που κατοικούσαν στη
συνοικία Φανάρι, κοντά στο Πατριαρχείο
→ Ήταν μορφωμένοι και γλωσσομαθείς
→ Απέκτησαν κύρος και αναλάμβαναν υψηλά
αξιώματα στο Οθωμανικό Κράτος, όπως:
• Δραγουμάνος (διερμηνέας της Υψηλής Πύλης)
• Δραγουμάνος του Στόλου
• Ηγεμόνας των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών

12. 4. Αρματολοί και κλέφτες
• Αρματολοί ονομάζονταν τα ένοπλα σώματα τα
οποία εξόπλιζε η οθωμανική διοίκηση για να
φυλάνε ορισμένες ορεινές περιοχές.
• Κλέφτες ονομάζονταν οι ένοπλοι Έλληνες που
ανέβαιναν στα βουνά για να αποφύγουν την
τυραννία των κατακτητών. Ζούσαν κάνοντας
ληστείες και κλοπές.
► Πολλές φορές οι κλέφτες γίνονταν αρματολοί
και, αντίστροφα, οι αρματολοί κλέφτες.

13. 5. Οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές
• Κατά τους δύο πρώτους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας
οι συνθήκες δεν επέτρεψαν την ανάπτυξη της οικονομίας.
• Από το 17ο αι. παρατηρείται σταδιακή βελτίωση της
οικονομίας, που οφείλεται στη σύναψη εμπορικών σχέσεων
της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις.
• Οι Έλληνες ανέπτυξαν δραστηριότητα στον τομέα των
θαλάσσιων και χερσαίων μεταφορών.
• Οι χερσαίες μεταφορές διευκολύνονταν από μια σειρά
ελληνικών παροικιών που αναπτύχθηκαν κατά μήκος του
οδικού άξονα προς την Κεντρική Ευρώπη.

14. • Ανάπτυξη του εμπορίου → αλλαγές στην αγροτική
οικονομία (παραγωγή αγροτικών και κτηνοτροφικών
προϊόντων με μεγάλη ζήτηση στο εξωτερικό) και στο
μεταποιητικό τομέα (μετατροπή της οικοτεχνίας σε
βιοτεχνία).
• Επέκταση της ελληνικής βιοτεχνίας στον ευρωπαϊκό
χώρο κατά το 18ο αι. → δημιουργία μεγάλων εταιρειών
και συνεταιρισμών με πιο χαρακτηριστική περίπτωση τα
Αμπελάκια .
• Νέες οικονομικές δραστηριότητες → δημιουργία
ελληνικής αστικής τάξης, που αποτελούνταν από
εμπόρους, βιοτέχνες και πλοιοκτήτες.
• Ο ελληνικός πληθυσμός στην πλειονότητά του ήταν
αγροτικός.

15. Παιδεία του υπόδουλου Ελληνισμού
• Τα πρώτα χρόνια μετά την Άλωση δεν υπήρχαν
περιθώρια πολιτιστικής ανάπτυξης.
• Την παιδεία του υπόδουλου Ελληνισμού στήριξε η
Εκκλησία.
• Η Εκκλησία δημιούργησε την Πατριαρχική Ακαδημία
στην Κωνσταντινούπολη και, με τη βοήθεια ανθρώπων
που σπούδασαν στη Δύση, αναθέρμανε την παιδεία του
υπόδουλου έθνους.
• Η εκπαιδευτική δραστηριότητα της Εκκλησίας
ονομάστηκε θρησκευτικός ανθρωπισμός.

16. • Η βελτίωση των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών καθώς
και η επαφή με την Ευρώπη οδήγησαν σε μια αναγέννηση της
ελληνικής παιδείας από τα τέλη του 17ου αιώνα
• Τα σχολεία πολλαπλασιάζονται και εκδίδονται περισσότερα
βιβλία.
• Η πνευματική αυτή δραστηριότητα έφτασε στην ακμή της με το
Νεοελληνικό Διαφωτισμό:
→ Έλληνες λόγιοι μετέφεραν στον ελληνικό χώρο τις ιδέες για
πολιτική ελευθερία και ισότητα.
→ Κορυφαίες πνευματικές φυσιογνωμίες ήταν ο Ρήγας
Βελεστινλής (Φεραίος) και ο Αδαμάντιος Κοραής.
• Κατά την ίδια περίοδο μορφές της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπως ο
Κοσμάς ο Αιτωλός, αγωνίστηκαν για τη διάδοση της παιδείας

17. Τέχνη και λαϊκός πολιτισμός
• Από το 17ο αιώνα δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την
ανάπτυξη της τέχνης, κυρίως της αρχιτεκτονικής και της
ζωγραφικής.
• Μεγάλη άνθηση παρουσιάζει και η λαϊκή τέχνη.
• Τη γνησιότερη πνευματική εκδήλωση του λαϊκού
πολιτισμού εκφράζουν τα δημοτικά τραγούδια.
► Η λαϊκή τέχνη, τα δημοτικά τραγούδια, τα ήθη και τα
έθιμα, βοήθησαν τους Έλληνες να αντισταθούν στον
κίνδυνο της αφομοίωσης και να διαφυλάξουν την
ελληνικότητά τους.

18. Ο παροικιακός ελληνισμός
• Η μετανάστευση των Ελλήνων στο εξωτερικό συνεχίστηκε
σε όλη τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας.
• Δημιουργήθηκαν πολυάριθμες ελληνικές παροικίες στη
Δυτική, Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, στα Βαλκάνια
και τη Νότια Ρωσία.
• Η Τεργέστη, η Βενετία και η Βιέννη υπήρξαν εστίες
πνευματικής και οικονομικής άνθησης του ελληνισμού. Σ’
αυτές λειτουργούσαν τυπογραφεία και εκδίδονταν βιβλία
που έφταναν σε όλη την Ελλάδα.
• Έλληνες της διασποράς χρηματοδοτούσαν την ίδρυση και
λειτουργία σχολείων στα Γιάννενα, στη Σιάτιστα, στη
Σμύρνη και αλλού.