1. ΕΝΟΤΗΤΑ 5η
Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 18ου αι. ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 19ου αι.
Α. Οικονομικοί και κοινωνικοί μετασχηματισμοί
Οικονομικοί μετασχηματισμοί: οι Έλληνες μαζί με τους Εβραίους και τους Αρμένιους διακρίθηκαν στο
εμπόριο και τη ναυτιλία. Παράγοντες που ευνόησαν την εμπορική δραστηριότητα ήταν:
α) οι Τούρκοι δεν ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με το εμπόριο, γιατί σταδιοδρομούσαν
στον κρατικό τομέα,
β) η ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774),
γ) η περιορισμένη παρουσία αγγλικών και γαλλικών πλοίων στη Μεσόγειο εξαιτίας
των ναπολεόντειων πολέμων.
Πόλεις που έγιναν εμπορικά κέντρα (Θεσσαλονίκη, Ιωάννινα, Χίος, Σμύρνη).
Οι ελληνικές παροικίες ενισχύθηκαν.
Κοινωνικοί μετασχηματισμοί
1. Ορθόδοξη εκκλησία:
- η επίσημη στάση ήταν → εναντίωση στη διάδοση των ιδεών του Διαφωτισμού και
σε ενδεχόμενη επανάσταση.
- ορισμένοι κληρικοί υιοθέτησαν διαφωτιστικές αντιλήψεις (Ευγένιος Βούλγαρης).
2. Φαναριώτες:
- από παλιές αρχοντικές οικογένειες που κατοικούσαν στο Φανάρι.
- υψηλές θέσεις στο οθωμανικό κράτος.
- ηγεμόνες στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες ως την επανάσταση.
3. Προεστοί:
- τοπικοί άρχοντες, διοικούσαν τις ελληνορθόδοξες κοινότητες.
- υπεύθυνοι για τη συγκέντρωση και την απόδοση των φόρων στην οθωμανική
διοίκηση.
- διέθεταν πολιτική εμπειρία και κάποια επιρροή στους Τούρκους αξιωματούχους.
4. Έμποροι και καραβοκύρηδες:
- πλούτιζαν
- οι Έλληνες των παροικιών ενδιαφέρονταν και για τη διάδοση των ιδεών του
Διαφωτισμού και της γαλλικής επανάστασης στους συμπατριώτες τους.
5. Κλέφτες:
- αγρότες που κατέφευγαν στα βουνά και λήστευαν Τούρκους αλλά και πλούσιους
Έλληνες που συνεργάζονταν με τους Οθωμανούς.
- Θεωρήθηκαν «μαγιά της λευτεριάς» και υμνήθηκαν για την τόλμη και τα
κατορθώματά τους.
6. Αρματολοί:
- ένοπλα σώματα οργανωμένα και μισθωμένα από την τουρκική διοίκηση για την
τήρηση της τάξης και την αντιμετώπιση των κλεφτών.
- μετά τον 17ο αι. η διάκριση μεταξύ των κλεφτών και αρματολών ήταν δυσδιάκριτη.
7. Αγρότες:
- ξεπερνούσαν το 80%.
- καλλιεργούσαν κρατικά κτήματα ή τσιφλίκια που ανήκαν κυρίως σε Τούρκους.
- δύσκολη και στερημένη ζωή.
8. Απασχολούμενοι στο εμπόριο και ναύτες:
- ο αριθμός τους κυμαινόταν ανάλογα με τις αντίστοιχες δραστηριότητες.
Β. Κινήματα εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας
είχε κοινά συμφέροντα με τα ελληνικά στην περιοχή
Στροφή προς τη Ρωσία
για βοήθεια, αρχές 18ου αι.
ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι

2. 1. Τα Ορλωφικά
- επανάσταση με ρωσική υποκίνηση, κέντρο την Πελοπόννησο.
- επικεφαλής οι αδερφοί Ορλόφ.
- ανεπαρκής η προετοιμασία, η επανάσταση καταπνίγηκε.
2. Το κίνημα του Λάμπρου Κατσώνη
- απεσταλμένος της Ρωσίας.
- το κίνημά του στα νησιά του Αιγαίου απέτυχε.
3. Το κίνημα των Σουλιωτών
- συγκρούστηκαν με τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων
- ηττήθηκαν και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το Σούλι, 1803.
Ο ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ
Νεοελληνικός Διαφωτισμός (1750-1830): είναι το πνευματικό κίνημα που αποσκοπούσε μέσα από τη
διάδοση των διαφωτιστικών ιδεών μεταξύ των Ελλήνων, να προετοιμάσει τον αγώνα για την ελευθερία.
Αναπτύχθηκε κυρίως στις παροικίες και τα εμπορικά κέντρα του ελληνισμού (Σμύρνη, Ιωάννινα, Χίος κτλ.)
Θέσεις των Ελλήνων Διαφωτιστών:
- θαύμαζαν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και τον συνέδεαν με την ελευθερία,
- πίστευαν ότι οι θετικές επιστήμες αποτελούν τη βάση της εκπαίδευσης,
- ότι η εκπαίδευση πρέπει να γίνεται στη λαϊκή γλώσσα, και
- ότι οφείλει να υπηρετεί το σκοπό της ελευθερίας.
Αντιδράσεις: συντηρητικοί λόγιοι κυρίως του εκκλησιαστικού χώρου →
- απέρριπταν τις διαφωτιστικές ιδέες,
- πίστευαν ότι η εκπαίδευση πρέπει να στηρίζεται σε εκκλησιαστικά κείμενα,
- να αφορά στην εκκλησιαστική παράδοση, και
- να γίνεται στην αρχαΐζουσα.
Ρήγας Βελεστινλής (1757-1798): από τους σημαντικότερους Έλληνες λογίους του Διαφωτισμού.
Νέα Πολιτική Διοίκηση: - έργο επηρεασμένο από τους ριζοσπαστικούς Ιακωβίνους,
- οραματιζόταν την εξέγερση όλων των βαλκανικών λαών
και τη δημιουργία «Ελληνικής Δημοκρατίας» στην Βαλκανική με ισονομία και ισοπολιτεία στους κατοίκους της.
Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833):
- θεωρούσε τη μόρφωση απαραίτητη προϋπόθεση για την ελευθερία των Ελλήνων,
- δε δεχόταν αυτούσια την ελληνική γλώσσα
Ελληνική Νομαρχία (1806): έργο ανώνυμου Έλληνα που υποστήριζε με πάθος ότι οι Έλληνες πρέπει να
αγωνιστούν μόνοι τους για την ελευθερία.
Άλλοι Διαφωτιστές:
- Ιώσηπος Μοισιόδακας, Δημήτριος Καταρτζής: υπερασπιστές της λαϊκής γλώσσας,
- Κων/νος Κούμας: υποστηρικτής νέων μεθόδων διδασκαλίας,
- Θεόφιλος Καϊρης: οπαδός των ιδεών της γαλλικής επανάστασης.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποιοι παράγοντες ευνόησαν την εμπορική δραστηριότητα του τουρκοκρατούμενου ελληνισμού;
2. Πηγή 1: Ποια συμπεράσματα βγάζουμε για τη θέση που κατέχουν οι Έλληνες στο εμπόριο της
Βαλκανικής;
3. Περιγράψτε την επίσημη στάση της εκκλησίας απέναντι στον διαφωτισμό και την επανάσταση.
4. Ποιες κοινωνικές μερίδες συνθέτουν την εικόνα του τουρκοκρατούμενου ελληνισμού την περίοδο αυτή;
5. Ποια η σχέση των Φαναριωτών με την τουρκική διοίκηση;
6. Πηγή 2: Ποιο ρόλο έπαιξε ο παροικιακός ελληνισμός στο φωτισμό του γένους;
7. Τι φανερώνει η δημιουργία των κλέφτικων δημοτικών τραγουδιών για τη δράση των κλεφτών;
8. Να αναφέρετε τα κινήματα εναντίον των Οθωμανών το 18ο αι. και τη τύχη τους.
9. Ποιο πνευματικό κίνημα ονομάστηκε Νεοελληνικός Διαφωτισμός και ποιες οι βασικές θέσεις των
υποστηρικτών του;
10. Η ερώτηση 3 του βιβλίου σας.