3. Η οπτική γωνία του
πομπού:
α. διαφαίνεται (όταν μεταδίδει
πληροφορίες)
β. υπολανθάνει (στο έμμεσο
σχόλιο)
γ. εκφράζεται ρητά (όταν
υποστηρίζει μια άποψη)
Ο δέκτης πρέπει να:
α. διακρίνει:
Την οπτική γωνία
το σκοπό του πομπού
β. ελέγχει:
τη συλλογιστική πορεία του
πομπού
τα επιχειρήματα
την αξιοπιστία των τεκμηρίων
τους τρόπους και τα μέσα πειθούς
4. Τρόποι πειθούς μέσα πειθούς Ο ομιλητής ή
συγγραφέας επιδιώκει
1+1=2
επίκληση
στη λογική
Επιχειρήματα
Τεκμήρια (παραδείγματα, ιστορικά
γεγονότα, στατιστικά στοιχεία,
επιστημονικά πορίσματα,
ντοκουμέντα, παραθέματα,
μαρτυρίες...)
...να αποδείξει την ορθότητα της άποψής
του.
επίκληση
στο συναίσθημα και
το ήθος του δέκτη
Αφήγηση, περιγραφή, χρήση
συναισθηματικά φορτισμένου
λεξιλογίου, χιούμορ, ειρωνεία,
σαρκασμός, μεταφορές,
παρομοιώσεις, ρητορικά ερωτήματα
...να διεγείρει τα συναισθήματα του
δέκτη, να προκαλέσει μια απόφαση, να
οδηγήσει σε μια ενέργεια.
επίκληση
στο ήθος του
πομπού (ομιλητή)
Έπαινοι, εγκώμια και θετικά
φορτισμένο λεξιλόγιο που αναφέρεται
στις αρετές του πομπού ή των ιδεών
που εκφράζει (χρήση α’ προσώπου),
κολακείες προς το δέκτη
...να φανεί αξιόπιστος, να κερδίσει την
εμπιστοσύνη του κοινού και, τελικά, να
επηρεάσει την απόφασή του.
επίθεση
στο ήθος
του αντιπάλου
Ύβρεις, λίβελοι, κατηγορητήρια,
ειρωνείες, καταγγελίες και αρνητικά
φορτισμένο λεξιλόγιο
...να προδιαθέσει το δέκτη αρνητικά προς
τον αντίπαλο
επίκληση
στην αυθεντία
Αποφθέγματα, παροιμίες, γνωμικά,
ρητά, αποσπάσματα επιστημονικού
λόγου, σκέψεις, απόψεις ειδικών με
αναγνωρισμένο κύρος
...να δείξει την ευρυμάθεια του πομπού,
να ενισχύσει την αξιοπιστία ενός
επιχειρήματος ή να καλύψει την έλλειψη
(ισχυρών) επιχειρημάτων.
5. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ
(επιτυγχάνεται
με επιχειρήματα
και τεκμήρια)
Επιχειρήματα
Τι είναι επιχείρημα;
Συλλογισμός
ή σειρά συλλογισμών
για τη στήριξη ή απόρριψη
μιας θέσης.
Τι είναι συλλογισμός;
Σειρά προτάσεων ή κρίσεων.
Ξεκινούν από τις προκείμενες
(μία ή περισσότερες
προτάσεις που χρησιμεύουν
ως βάση του συλλογισμού)
και καταλήγουν στο
συμπέρασμα.
Τεκμήρια
Τι είναι τα τεκμήρια;
Αποδεικτικά στοιχεία που θεμελιώνουν
μια θέση και οδηγούν στην εξαγωγή
συμπεράσματος.
Ποια είναι τα τεκμήρια;
παραδείγματα, ιστορικά γεγονότα,
στατιστικά στοιχεία, επιστημονικά
πορίσματα, ντοκουμέντα, παραθέματα,
μαρτυρίες..
Παράδειγμα επιχειρήματος:
Προκείμενες: • Οι επιμελείς μαθητές μελετούν συστηματικά.
• Ο Γιώργος μελετά συστηματικά.
Άρα
Συμπέρασμα: Ο Γιώργος είναι επιμελής μαθητής.
Παράδειγμα τεκμηρίου:
“Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι η τεράστια αύξηση του
αριθμού των φοιτητών κατά τη δεκαετία του ΄60 είναι
άσχετη με την αύξηση του πληθυσμού που, σύμφωνα
με την απογραφή του 1971, μόλις έφτασε το ποσοστό
4,53% μεταξύ του 1961 και του 1971 (έφτασε όμως το
11% κατά την επόμενη δεκαετία 1971-1981).
6. Είμαι ο δέκτης!
Θα πειστώ μόνο αν τα
επιχειρήματα είναι
έγκυρα, αληθινά και
ορθά και αν τα
τεκμήρια
ανταποκρίνονται
στην αλήθεια και
είναι αυθεντικά!
ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ:
Αξιολόγηση επιχειρήματος
Αξιολόγηση τεκμηρίων
Είμαι ο πομπός!
Θα χρησιμοποιήσω
επιχειρήματα και
τεκμήρια για να σε πείσω!
Τεκμηριωμένος Λόγος σημαίνει:
Ορθά επιχειρήματα εξακριβωμένα τεκμήρια
7. Εγκυρότητα
• Αν οι προκείμενες οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σ’
ένα βέβαιο συμπέρασμα.
Αλήθεια
• Αν το περιεχόμενο των προκειμένων και το
συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.
Ορθότητα
• Όταν το επιχείρημα είναι και έγκυρο και αληθές.
AΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ
ωχ! ξέχασα
τι είναι επιχείρημα...
Γύρνα πίσω
να το ξαναδούμε!
Παράδειγμα:
Προκείμενες: • Όλα τα ζωντανά πλάσματα είναι θνητά.
• Ο άνθρωπος είναι ζωντανό πλάσμα.
Άρα
Συμπέρασμα: Ο άνθρωπος είναι θνητός.
•Το επιχείρημα είναι έγκυρο, γιατί οι προκείμενες οδηγούν με λογική
αναγκαιότητα στο συμπέρασμα.
• Το επιχείρημα είναι αληθές, γιατί το περιεχόμενο των προκειμένων
ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
• Το επιχείρημα είναι ορθό, γιατί είναι έγκυρο και αληθές.
Άρα,
Αξιολογώ ένα επιχείρημα, σημαίνει:
1. Ελέγχω αν οι προκείμενες είναι αληθείς.
2. Ελέγχω αν το συμπέρασμα απορρέει
με λογική αναγκαιότητα από τις προκείμενες,
αν δηλαδή το επιχείρημα είναι έγκυρο.
8. Να θυμάμαι όταν αξιολογώ ένα επιχείρημα:
επιχείρημα
Έγκυρο
+
αληθές
=
ορθό
Άκυρο + αληθές = μη ορθό
Έγκυρο + ψευδές = μη ορθό
Άκυρο + ψευδές = μη ορθό
Οι ορθοί συλλογισμοί
ονομάζονται και
αποδείξεις
9. Είδη τεκμηρίων Παραδείγματα τεκμηρίων
Παραδείγματα Η επιστημονική έρευνα συχνά εξαρτάται από εξωγενείς παράγοντες. Μια εταιρία παρασκευής
φυτοφαρμάκων π.χ. ποτέ δεν θα χρηματοδοτήσει επιστημονικές έρευνες για τη δημιουργία
φυτικών ειδών γενετικά απρόσβλητων σε ζιζάνια και παράσιτα, γιατί κάτι τέτοιο αντίκειται στα
οικονομικά συμφέροντά της.
Στατιστικά στοιχεία Σύμφωνα με τους επίσημους στατιστικούς πίνακες της UNESCO το 40% του πληθυσμού της
Γης είναι λειτουργικά ή οργανικά αναλφάβητοι και δεν μπορούν να διαβάσουν ούτε μια
πινακίδα.
αποτελέσματα
πειραμάτων, ερευνών
Πολυάριθμες επιστημονικές έρευνες σε ιατρικά εργαστήρια και κλινικές απέδειξαν ότι το
κάπνισμα προκαλεί σωρεία πνευμονολογικών και καρδιαγγειακών παθήσεων.
Ιστορικά γεγονότα Η Α’ και η Β’ Αθηναϊκή Συμμαχία του 5ου αιώνα π.Χ. καταδεικνύουν το πώς ένα κράτος
εκμεταλλεύεται την προσπάθεια δημιουργίας ευρύτερων κρατικών σχηματισμών, για να
προωθήσει τα ηγεμονικά σχέδιά του.
Επικαιρικά γεγονότα Οι πρόσφατες δολοφονικές επιθέσεις ανήλικων μαθητών εναντίον συμμαθητών και δασκάλων
τους σε σχολεία των ΗΠΑ έχουν προκαλέσει δικαιολογημένη ανησυχία στην κοινή γνώμη για
την έξαρση της νεανικής βίας και εγκληματκότητας.
Παραθέματα, μαρτυρίες Η ελευθερία λόγου και έκφρασης αποτελεί ένα δικαίωμα που κάθε άνθρωπος οφείλει να
προασπίζεται ακόμη κι αν δεν αφορά άμεσα τον ίδιο. Ας θυμηθούμε, εξάλλου το περίφημο
απόφθεγμα του Βολταίρου: «Δε συμφωνώ με όσα λες, αλλά θα υπερασπίζομαι, ακόμη και με
τίμημα την ίδια τη ζωή μου, το δικαίωμά σου να το λες».
Εποπτείες αισθήσεων Αρκεί κανείς να περιδιαβεί τις φτωχογειτονιές των πόλεων των τριτοκοσμικών χωρών, για να
διαπιστώσει με τα ίδια του τα μάτια την εξαθλίωση αυτών των δύσμοιρων ανθρώπων.
Εμπειρικές αλήθειες Όλα τα πλάσματα είναι θνητά και κανένα επιστημονικό επίτευγμα δεν μπορεί να ανατρέψει
αυτήν την πραγματικότητα.
10. ΕΙΔΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΝ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΟΡΘΟΤΗΤΑΣ, ΑΠΟΔΕΚΤΟΤΗΤΑΣ
ΤΕΚΜΗΡΙΩΝ
Παραδείγματα Να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα να είναι,
δηλαδή, αυθεντικά.
Να αξιοποιούνται με τρόπο έγκυρο, θεμελιώνοντας ένα
ορθό επιχείρημα.
Να είναι κατάλληλα - σχετικά με το θέμα ή το
επιχείρημα.
Να είναι επιστημονικώς άρτια.
Να είναι κοινώς αποδεκτά.
Να είναι αξιόπιστα.
Να είναι επαρκή.
Να παρουσιάζονται ολοκληρωμένα.
Στατιστικά στοιχεία
αποτελέσματα πειραμάτων,
ερευνών
Ιστορικά γεγονότα
Επικαιρικά γεγονότα
Παραθέματα, μαρτυρίες
Εποπτείες αισθήσεων
Εμπειρικές αλήθειες
11. 1. Παραγωγικός: Από μία γενική και αφηρημένη άποψη καταλήγουμε σε μία ειδική και επιμέρους.
Τα συμπεράσματα είναι βέβαια και ασφαλή.
Παράδειγμα: Προκείμενες: • Τα μέταλλα είναι ανόργανα στοιχεία. (ΓΕΝΙΚΟ)
• Ο χρυσός είναι μέταλλο.
Άρα
Συμπέρασμα: Ο χρυσός είναι ανόργανο στοιχείο. (ΕΙΔΙΚΟ)
2. Επαγωγικός: Από μία ειδική και συγκεκριμένη θέση καταλήγουμε σε μία γενική και αφηρημένη.
(Τέλεια επαγωγή: όταν περιλαμβάνει όλα τα επιμέρους στοιχεία και οδηγεί σε βέβαια
συμπεράσματα.
Ατελής επαγωγή: όταν περιλαμβάνει μερικά από τα επιμέρους στοιχεία και οδηγεί σε
πιθανά συμπεράσματα.)
Παράδειγμα: Προκείμενες: • Η μηλιά, η αχλαδιά ... είναι οργανισμοί. (ΕΙΔΙΚΟ)
• Η μηλιά, η αχλαδιά ... είναι φυτά.
Άρα
Συμπέρασμα: Τα φυτά είναι οργανισμοί. (ΓΕΝΙΚΟ)
(τέλεια επαγωγή)
3. Αναλογικός: Από μία ειδική άποψη καταλήγουμε πάλι σε μια ειδική.
Παράδειγμα: Προκείμενες: • Ο Γιάννης είναι ευέξαπτος, γι’ αυτό
δεν έχει και φίλους. (ΕΙΔΙΚΟ)
• Ο Κώστας είναι επίσης ευέξαπτος.
Άρα
Συμπέρασμα: Ο Κώστας (πιθανόν) να μην έχει φίλους. (ΕΙΔΙΚΟ)
Σε βραχυλογικούς επαγωγικούς συλλογισμούς
το συμπέρασμα μπορεί να προτάσσεται.
Παράδειγμα: Συμπέρασμα: Ο Γιάννης είναι
αναξιόπιστο πρόσωπο.
Προκείμενη: Κλέβει στη
μονόπολη!
(ατελής επαγωγή)
12. Γενικά για την αξιολόγηση των επαγωγικών συλλογισμών:
μόνο η τέλεια επαγωγή οδηγεί σε βέβαιο συμπέρασμα,
ενώ η ατελής καταλήγει με ένα λογικό άλμα στο συμπέρασμα, το οποίο γι’ αυτόν το λόγο έχει
πιθανολογικό χαρακτήρα
ΒΟΗΘΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
α) ΓΕΝΙΚΕΥΣΗ για συλλογισμό με γενίκευση, πρέπει να εξετάζουμε:
αν η γενίκευση στηρίζεται σε επαρκή στοιχεία και επομένως είναι επιτρεπτή
ή αν πρόκειται για μια επισφαλή και βεβιασμένη γενίκευση.
β) ΑΙΤΙΟ –
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ
για συλλογισμό με αίτιο – αποτέλεσμα, πρέπει να εξετάζουμε:
• είναι η αιτιώδης σχέση λογική ή απλώς χρονολογική;
• μήπως γίνεται υπεραπλούστευση της σχέσης
αιτίου -αποτελέσματος, δηλαδή μήπως μια μερικότερη αιτία
προβάλλεται ως η μοναδική;
• είναι η αιτία αναγκαία (το αποτέλεσμα δεν προκύπτει χωρίς αυτήν) και
επαρκής (αρκεί μόνο αυτή για να προκληθεί το αποτέλεσμα), για
να προκληθεί το αποτέλεσμα;
γ) ΑΝΑΛΟΓΙΑ για συλλογισμό με αναλογία, πρέπει να εξετάζουμε:
• είναι κυριολεκτική ή μεταφορική η αναλογία που χρησιμοποιείται;
αν είναι μεταφορική,
• έχει την αποδεικτική αξία ενός λογικού επιχειρήματος;
αν είναι κυριολεκτική,
• είναι οι ομοιότητες που επισημαίνονται ανάμεσα στα συγκρινόμενα αντικείμενα επαρκείς σε
αριθμό και σχετικές με το θέμα / συμπέρασμα;
• Μήπως η αναλογία εξωθείται πέρα από το επιτρεπόμενο όριο;
13. 1. Κατηγορικός: Όταν οι προκείμενες είναι κατηγορικές προτάσεις.
Παράδειγμα: Προκείμενες: • Τα μέταλλα είναι ανόργανα στοιχεία.
• Ο χρυσός είναι μέταλλο.
Άρα
Συμπέρασμα: Ο χρυσός είναι ανόργανο στοιχείο.
2. Υποθετικός: Όταν μια τουλάχιστον προκείμενη είναι υποθετική πρόταση.
Παράδειγμα: Προκείμενες: • Αν οι βιομηχανίες λειτουργούν ανεξέ-
λεγκτα, το περιβάλλον ρυπαίνεται.
• Στη βιομηχανική ζώνη Περάματος οι
βιομηχανίες λειτουργούν ανεξέλεγκτα.
Άρα
Συμπέρασμα: Το περιβάλλον του Περάματος
ρυπαίνεται.
3. Διαζευκτικός:Όταν μία τουλάχιστον προκείμενη είναι διαζευκτική πρόταση.
Παράδειγμα: Προκείμενες: • Οι περιοχές που θα ήθελα να μείνω
είναι ή η Ηλιούπολη ή η Γλυφάδα.
• Στη Γλυφάδα δεν υπάρχουν σπίτια
προς ενοικίαση.
Άρα
Συμπέρασμα: Θα μείνω στην Ηλιούπολη.
Ε, ψιτ! κατηγορικές
προτάσεις είναι
αυτές που έχουν
συνδετικό ρήμα
(π.χ. είμαι) και
κατηγορούμενο...
Το θυμήθηκες
τώρα;
14. Παραλογικοί συλλογισμοί
συλλογισμοί που παρουσιάζουν εξωτερικές ομοιότητες με τα
έγκυρα επιχειρήματα και αντιβαίνουν στον ορθό λόγο
(παραβαίνουν τους κανόνες της εγκυρότητας , της αλήθειας)
παραλογισμός
όταν η παράβαση του ορθού λόγου είναι ακούσια, αποτέλεσμα
άγνοιας ή πλάνης
σόφισμα
όταν η παράβαση του ορθού λόγου είναι εκούσια, οφείλεται σε
πρόθεση εξαπάτησης ή σε διάθεση εντυπωσιασμού
15. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΤΟΥ ΔΕΚΤΗ
α. Ποια συναισθήματα προσπαθεί ανησυχία, αγάπη, οργή, αγανάκτηση,
να διεγείρει ο πομπός; μίσος, φθόνο, οίκτο, ευθύνη...
β. Ποια είναι τα μέσα για την περιγραφή, αφήγηση, χιούμορ, ειρωνεία,
επίκληση συναισθημάτων; συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις, άστοχα
ερωτήματα, εικονοπλαστικός λόγος...
Παράδειγμα:
“Αυτά έφεραν την ακατάπαυτη φθορά και, για να θυμηθώ τα πιο διαβόητα, αυτά
θέλησαν να γίνει ο Παρθενώνας μπαρουταποθήκη κι έστησαν στον αντικρινό λόφο
τα κανόνια του Μοροζίνη ή οδήγησαν την πουριτανική “φιλανθρωπία” του Έλγκιν
-όπως την ονομάζουν οι απολογητές του- να κατακρεουργήσει τον έκθετο ναό, για
να “προστατέψει” στον ίσκιο ενός ανήλιαγου μουσείου όσα σπαράγματα μπόρεσε
να σηκώσει.” (σ. 134, § 9, σχολ.βιβλ.)
• Χρήση ειρωνικών σχολίων
• Συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις και φράσεις
16. Ο πομπός μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο,
επικαλείται τη στάση του σε περιπτώσεις της
ιδιωτικής και δημόσιας ζωής.
Παράδειγμα:
“Δεν έρχομαι ενταύθα ως αρχηγός νέου και
εσχηματισμένου κόμματος. Έρχομαι απλώς
σημαιοφόρος νέων πολιτικών ιδεών και υπό
την σημαίαν ταύτην καλώ πάντας εκείνους,
οίτινες
συμμερίζονται τας ιδέας ταύτας, εμπνέονται
από τον ιερόν πόθον ν’ αφιερώσωσι πάσας
τας δυνάμεις της ψυχής και του σώματος,
να συντελέσωσιν εις την επιτυχίαν των ιδεών
τούτων. Η ιθύνουσα την πολιτείαν μου
κεντρική αρχή είναι ότι ο πολιτικός ανήρ
οφείλει να έχη γνώμονα πάσης αυτού
πράξεως το κοινόν συμφέρον και εις το
συμφέρον τούτο να υποτάσση άνευ
ενδοιασμού
το τε συμφέρον του κόμματος, εις ο ανήκει,
και το των μελών του κόμματος τούτου.” (σ.
43, σχολ. βιβλ.)
Ο ομιλητής
χρησιμοποιεί α΄ πρόσωπο
και αναφέρεται
στην υπεύθυνη πολιτική του στάση.
17. Με άσκηση κριτικής στο χαρακτήρα, στις απόψεις και
στην ιδιωτική ζωή του αντιπάλου, που μπορεί να
φτάσει ως την προσωπική επίθεση και τη
λασπολογία.
Παράδειγμα:
Συμπολίται,
Γνωρίζετε ποία υπήρξαν τα αίτια τα οποία
προεκάλεσαν την εξέγερσιν του Αυγούστου
παρελθόντος έτους, επομένως δεν έχω ανάγκην να
υπομνήσω αυτά εις υμάς διά μακρών [...]
Κυβέρνησις καταναλίσκουσα το πλείστον της
δραστηριότητός της ουχί εις προαγωγήν των δημοσίων
συμφερόντων, αλλ’ εις την ικανοποίησιν, ως επί τα
πολλά αθεμίτων αξιώσεων, δι’ ων διενεργείται η
συναλλαγή μεταξύ εκλογέως και βουλευτού αφ’ ενός,
μεταξύ βουλευτού και Κυβερνήσεως αφ’ ετέρου, ήτις
Κυβέρνησις διά τούτο, πλην του προέδρου αυτής,
απετελείτο, ως επί τα πολλά, ουχί εκ των ικανωτάτων
προς εξυπηρέτησιν του δημοσίου συμφέροντος, άλλ’ εκ
των επιτηδειοτάτων, όπως εξυπηρετήσωσι τας ανάγκας
της συναλλαγής. Αντιπολίτευσις εις ουδέν συνήθως
άλλο αποβλέπουσα ή την κάλυψιν της Αρχής, χάριν της
οποίας εθυσιάζετο πολλάκις πάσα άλλη αρχή και κάθε
άλλο συμφέρον του Κράτους.
Νόμος αποβάς ιστός αράχνης, δυνάμενος μεν να
συλλαμβάνη τους ασθενέστερους, αλλά κατασχιζόμενος
θράσεως από πάντα ισχυρόν. [...]
(σ. 44, σχολ. βιβλ.)
Γίνεται άσκηση κριτικής στο χαρακτήρα
και στις πράξεις της κυβέρνησης.
18. Ο πομπός επικαλείται τη θέση μιας αυθεντίας, δηλαδή την άποψη ενός
ατόμου που δίνει κύρος και ισχύ στη θέση του. Θα πρέπει βέβαια, η αυθεντία
που επικαλείται κάποιος να είναι ειδική με το προς εξέταση ζήτημα, για να
έχει η γνώμη του αποδεικτική αξία.
Παράδειγμα:
“Οι ψυχολόγοι και οι κοινωνιολόγοι που έχουν μελετήσει το φαινόμενο,
καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο κομφορμισμός αυτός, τάση ισχυρή και
επίμονη, πηγή του έχει την κοινωνική φύση του ανθρώπου. Ζώο κατ’ εξοχήν
κοινωνικό (ο Αριστοτέλης το ονομάζει στη γλώσσα του “πολιτικόν”) ο
άνθρωπος, όταν έρχεται αντιμέτωπος με σημαντικές για τη συλλογική ζωή
“δοξασίες της μάζας”, αισθάνεται ζωηρότερο ενδιαφέρον για τη συντήρηση
των λαϊκών εξηγήσεων που κρατούν συμπαγή την ομάδα, παρά για τις
κριτικές αναλύσεις που μπορούν να τη διαιρέσουν και να τη διαλύσουν.
Συμφέρει την κοινωνία να δίνεται απεριόριστη πίστωση στις παρατηρήσεις
(τεκμήρια, ενδείξεις, μαρτυρίες) που επιβεβαιώνουν τις “τρέχουσες” ιδέες και
αποκλείουν τις αντίθετές τους (Thomas Szasz).” (σ. 116. § 5 σχολ. βιβλ.)
19. Η πειθώ στη διαφήμιση
Ορισμός:
Διαφήμιση είναι η μορφή μιας πληρωμένης δημόσιας ανακοίνωσης,
που έχει σκοπό να προωθήσει την πώληση ενός προϊόντος ή μιας
υπηρεσίας, να υποστηρίξει μια ιδέα ή να προκαλέσει ορισμένα
αποτελέσματα, που επιθυμεί ο διαφημιζόμενος.
Encyclopedia Britannica
Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό, η διαφήμιση αποτελεί μια πράξη επικοινωνίας ανάμεσα σε
έναν πομπό (εταιρεία, δημόσιο οργανισμό ή ιδιωτικό φορέα, πολιτικό κόμμα, ...) και ένα δέκτη (το
καταναλωτικό κοινό) που έχει ως στόχο την παρακίνηση του δέκτη να αγοράσει το διαφημιζόμενο
προϊόν. Για την επίτευξη αυτού του στόχου χρησιμοποιούνται διάφορες μορφές διαφημιστικών
μηνυμάτων και μέσων/τεχνικών πειθούς.
20. Η ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
ΩΣ ΜΟΡΦΗ
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΠΟΜΠΟΣ
Ο παραγωγός ή διαφημιστής
του προϊόντος
-οργανισμός
-εταιρεία
-δημόσιος
ή ιδιωτικός φορέας
-πολιτικό κόμμα
ΜΗΝΥΜΑ
το διαφημιστικό προϊόν
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΜΕΣΟ
Τηλεόραση, ραδιόφωνο,
ημερήσιος – περιοδικός
τύπος, αφίσες, φυλλάδια,
αεροπανό, αυτοκόλλητα
σήματα, διαδίκτυο …
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ
Συνδυασμένη ή μη χρήση
ήχου, εικόνας, λόγου
ΔΕΚΤΗΣ
το καταναλωτικό κοινό
ΣΚΟΠΟΣ
Άσκηση επίδρασης στο κοινό
ώστε να προχωρήσει
στις ενέργειες (αγορά
προϊόντος…)
ή να υιοθετήσει τις στάσεις
ζωής (ψήφιση κόμματος…)
που του υποδεικνύονται
21. ΜΕΡΙΚΕΣ
ΜΟΡΦΕΣ
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΥ
ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ
ΜΕΣΑ – ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΕΙΘΟΥΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
Άμεσο
(Χωρίς προλόγους και
περιττές εξηγήσεις)
Επίκληση
στη λογική
Αναλυτική περιγραφή και επίδειξη των
ιδιοτήτων των προϊόντων (τα
προτερήματα του προϊόντος λειτουργούν
ως τεκμήρια - επίκληση στη λογική)
«...Τα πλοία μας κάνουν το ταξίδι στην
Κρήτη βόλτα».
Παράθεση επιχειρημάτων (λογικών ή
σοφιστικών)
εκτενές, αφηγηματικό,
(αφήγηση μιας ιστορίας)
Επίκληση
στην
αυθεντία
Μαρτυρίες ειδικών, επιστημόνων,
ειδημόνων ή δημοφιλών προσώπων «...120 κατασκευαστές συνιστούν ... Αυτοί
ξέρουν».
με μαρτυρία ειδικού ή
καταναλωτή
σε μορφή μονολόγου -
διαλόγου
Επίκληση
στο
συναίσθημα
Επίκληση
στο ήθος
Συνειρμός ιδεών (συσχέτιση του
προβαλλόμενου προϊόντος με εικόνες
που προκαλούν ευχαρίστηση- συνήθως
λειτουργεί ως επίκληση στο συναίσθημα)
«...Η παρέα γίνεται ομορφότερη».
επεξήγηση εικόνας Διέγερση του θυμικού του δέκτη και
πρόκληση συγκεκριμένης
συναισθηματικής αντίδρασης
Δώσε και σώσε!
σύνθημα – μήνυμα
ευρηματικό
με ιδιαίτερη ή αξιοπερίεργη
χρήση της γλώσσας
(λογοπαίγνια, υπερβολή,
έκπληξη, χιούμορ …)
Λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισμός
(λειτουργεί ως επίκληση στο ήθος του
δέκτη με σκοπό τον εγκλωβισμό του
«...Για δυναμικές γυναίκες όπως εσύ».
μήνυμα που προσφέρει
επιχειρήματα
22. Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ
• χρήση α’ πληθυντικού
(προσδίδει στο κείμενο οικειότητα)
Στους Ολυμπιακούς Αγώνες αφήνουμε
το αυτοκίνητό μας και χρησιμοποιούμε
συγκοινωνίες!
• χρήση β΄ενικού ή πληθυντικού
(προσδίδει στο κείμενο αμεσότητα)
Εσύ τι κάνεις για την προστασία του
δάσους;
Υπερβολική χρήση του υπερθετικού
βαθμού
Ο καλυτερότερος…
Προστακτική, προτρεπτικές εκφράσεις
(για να ενισχύσουν την
αποτελεσματικότητα του κειμένου)
Μιλήστε ελεύθερα. Σας ακούμε.
Σκόπιμες ασάφειες ή μεταφορικές
εκφράσεις για εντυπωσιασμό κτλ
Τι γεύση έχει η ωριμότητα;
• λογοπαίγνια, ευφυολογήματα
(προσδίδουν στο μήνυμα χιουμοριστικό
τόνο και προσελκύουν το ενδιαφέρον)
Αν νομίζετε ότι υπάρχουν καλύτερα
πατατάκια… Απατατάσθε!
23. ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ και ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ …ΠΙΕΣΤΙΚΗ = ΠΕΙΣΤΙΚΗ
Αν και υπάρχουν διαφορές μεταξύ τους, εντούτοις η διαφήμιση απροκάλυπτα καταφεύγει
σε μεθόδους της προπαγάνδας για να αυξήσει την εμβέλειά της στο κοινό.
επίμονη επανάληψη, καταιγιστικοί ρυθμοί προβολής
πλύση εγκεφάλου
λεξιλόγιο φορτισμένο συναισθηματικά / ηθικά = σημαντικές αξίες όπως η αγάπη, η φιλία, η ευτυχία, ο έρωτας γίνονται
συνώνυμες ευτελών καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών
ψευδολογία, εντυπωσιασμός, υπερβολή, διόγκωση των υποτιθέμενων πλεονεκτημάτων των διαφημιζόμενων
προϊόντων, τα οποία παρουσιάζονται ως υποκατάστατο της αληθινής ευτυχίας, «παρουσιάζονται τα προϊόντα να
έχουν τέτοιες ιδιότητες, στις οποίες καταφεύγουν οι άνθρωποι ελπίζοντας να γλιτώσουν από την κενότητα και την
αθλιότητα της ζωής τους»
παραποίηση της αλήθειας, χάλκευση στοιχείων = παραπλανητική διαφήμιση
ηχηρή συνθηματολογία: όλες οι διαφημίσεις βασίζουν σε μεγάλο βαθμό την επιτυχία τους στην ευστοχία, το χιούμορ
και την ευρηματικότητα του σλόγκαν
μηχανισμός υποβολής = απευθύνεται στο υποσυνείδητο, στο θυμικό και όχι στη λογική του δέκτη. Αλίμονο στη
διαφήμιση που θα επιτρέψει έστω και για δευτερόλεπτα στο δέκτη να επεξεργαστεί λογικά το περιεχόμενο του
προβαλλόμενου μηνύματος
θεωρείται εξ ορισμού καταδικασμένη!
24. Η ΣΤΡΕΒΛΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ
(Στοιχεία από το νομοσχέδιο για την αθέμιτη και την παραπλανητική διαφήμιση)
Αθέμιτη διαφήμιση
Επιδιώκει:
Την πρόκληση ή εκμετάλλευση αισθημάτων φόβου.
Την πρόκληση μειωτικών διακρίσεων σχετικά με το φύλο, τη φυλή ή το θρήσκευμα και ιδίως την παρουσίαση του
ενός φύλου με χαμηλότερο πνευματικό επίπεδο από το άλλο.
Την εξώθηση προσώπων σε πράξεις βίας.
Την εκμετάλλευση της απειρίας και ιδίως της φυσικής ευπιστίας παιδιών.
Την άσεμνη εκμετάλλευση μέρους ή ολόκληρου του ανθρώπινου σώματος ως σεξουαλικού αντικειμένου.
Την προσβολή της προσωπικότητας συγκεκριμένων ή αορίστου αριθμού προσώπων με ορισμένα ειδικά
χαρακτηριστικά, ιδιαίτερα με φυσικά ή διανοητικά ελαττώματα (πχ. σεξιστικές διαφημίσεις, υπονοούμενα
υποτιμητικά για κάποιες κοινωνικές ομάδες – προσβλητικοί χαρακτηρισμοί κτλ.)
Παραπλανητική διαφήμιση
Είναι κάθε διαφήμιση που με πράξη ή παράλειψη, ή οποιονδήποτε άλλο τρόπο, συμπεριλαμβανομένου και του
τρόπου με τον οποίο αυτή παρουσιάζεται, δημιουργεί ή ενδέχεται να δημιουργήσει πλάνη στα πρόσωπα στα οποία
απευθύνεται ή στων οποίων τη γνώση περιέρχεται και που είναι δυνατό να επηρεάσει την οικονομική τους
συμπεριφορά ή να βλάπτει ή να ενδέχεται να βλάψει, οποιοδήποτε πρόσωπο παράγει ή εμπορεύεται όμοια ή
παραπλήσια προϊόντα ή υπηρεσίες.
Η διαφήμιση είναι παραπλανητική ιδίως όταν:
η πειστικότητά της βασίζεται στην επιστημονική ή άλλη ιδιότητα προσώπων,
τα οποία εμφανίζονται στη διαφήμιση χωρίς να διαθέτουν
την ιδιότητα υπό την οποία εμφανίζονται.
Δημιουργεί την εντύπωση ότι η τεχνολογία ή η επιστήμη μιας ορισμένης χώρας
είναι άμεσα ή έμμεσα δηλωτικές της ποιότητας
των διαφημιζόμενων προϊόντων ή υπηρεσιών.
Εμφανίζεται με τη μορφή δημοσιογραφικής είδησης ή σχόλιου
ή αρθρογραφίας ή με τη μορφή επιστημονικής ανακοίνωσης,
χωρίς να δηλώνεται ρητά και ευδιάκριτα ότι πρόκειται για διαφήμιση.
Έχω δει
τέτοια
διαφήμιση;;
25. Μέθοδοι της διαφήμισης
Η σύγχρονη διαφήμιση είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος της διαφορετική [από ό,τι ήταν στο παρελθόν]. Δεν απευθύνεται
στη λογική αλλά στο συναίσθημα. Όπως κάθε είδος υπνωτικής υποβολής, προσπαθεί να εντυπώσει τα αντικείμενα της
συναισθηματικά, και κατόπιν τα υποβάλλει νοητικά. Ο τύπος αυτός διαφήμισης εντυπωσιάζει τον πελάτη με όλα τα
μέσα: Με την επανάληψη πολλές φορές της ίδιας φόρμουλας. Με την επήρεια μιας έγκυρης εικόνας, όπως της εικόνας
μιας κυρίας της υψηλής κοινωνίας ή ενός περίφημου πυγμάχου που καπνίζει ορισμένη μάρκα τσιγάρου. Με το να
προσελκύει τον πελάτη και ταυτόχρονα να εξασθενίζει την κριτική του ικανότητα με το σεξαπίλ μιας όμορφης κοπέλας.
Τρομοκρατώντας τον με την απειλή της απόπνοιας, δηλαδή της «κακοσμίας του στόματος». Ή ακόμη δημιουργώντας
του την ψευδαίσθηση πως πρόκειται ν' αλλάξει ολόκληρη η ζωή του αν αγοράσει ένα ορισμένο σαπούνι ή πουκάμισο.
Όλες αυτές οι μέθοδοι είναι ουσιαστικά παράλογες. Δεν έχουν καμιά σχέση με τις ιδιότητες του εμπορεύματος,
ευνουχίζουν και εξαφανίζουν τις κριτικές ικανότητες του πελάτη, όπως μια νάρκωση. Με τις ψευδαισθήσεις τους του
δίνουν κάποια ευχαρίστηση, ακριβώς όπως ο κινηματογράφος, ταυτόχρονα όμως ενισχύουν το αίσθημα της μικρότητας
και της ασημαντότητάς του.
Στην πραγματικότητα, οι μέθοδοι αυτές της αποχαύνωσης της κριτικής σκέψης είναι πιο επικίνδυνες για τη δημοκρατία
μας από τις επιθέσεις που εξαπολύονται ανοικτά ενάντιά της και πιο ανήθικες -από άποψη ανθρώπινης ακεραιότητας-
από τα άσεμνα έντυπα που διώκονται. Το κίνημα: των καταναλωτικών συνεταιρισμών καταβάλλει προσπάθειες να
αποκαταστήσει την κριτική ικανότητα, την αξιοπρέπεια και την αίσθηση σπουδαιότητας του πελάτη κι έτσι ενεργεί
παράλληλα με το συνδικαλιστικό κίνημα. Μέχρι στιγμής, όμως, οι επιδιώξεις του έχουν παραμείνει σε περιορισμένα
πλαίσια.»
Έριχ Φρομ
26. Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΛΟΓΟ
ΜΕΣΑ/ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΟΧΟΙ
Α. ΠΕΙΘΩ 1. επίκληση στη λογική
2. επίκληση στο συναίσθημα
3. επίκληση στην αυθεντία
4. επίκληση στο ήθος
α. να πειστεί ο δέκτης να λάβει
ορισμένες αποφάσεις
β. να προβεί ο δέκτης σε συγκεκριμένες
επιλογές ή ενέργειες
Β. ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ 1. παραπλανητικά δεδομένα
2. σοφιστικά επιχειρήματα
3. ανεξακρίβωτα στοιχεία
4. συναισθηματικά
τεχνάσματα
5. ηθικές πλάνες
α. η παραπλάνηση του δέκτη
β. ο εκφοβισμός του δέκτη
Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΟΓΟ
ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ
ΓΝΩΣΗΣ
ΜΕΣΑ/ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ
ΛΟΓΟΥ
ΓΛΩΣΣΑ
1. επίκληση στη
λογική
2. επίκληση στην
αυθεντία
να είναι:
α. αντικειμενικός
β. περιγραφικός
γ. ερμηνευτικός
δ. αποδεικτικός
ε. απρόσωπος
λογική και όχι συγκινησιακή
με χρήση ορολογίας
σύνθετη διατύπωση
27. Τι είναι μια απόπειρα (δοκιμή) προσέγγισης ενός θέματος
είδος πεζού λόγου → σχετικά σύντομο, με μέση έκταση
→ ευπρόσιτο στο πλατύ κοινό
→ με γνώση και καλλιέπεια
→ αναφερόμενο σε ειδικό θέμα που δεν εξαντλείται
Θέματα Πολιτικά, κοινωνικά, επιστημονικά, αισθητικά, ηθικά, φιλολογικά… από την καθημερινότητα ή θέματα
ιδεών
Απευθύνεται στη νόηση
στο συναίσθημα του δέκτη
Στόχοι Πληροφόρηση, προβληματισμός, έμμεση διδαχή, όξυνση της κρίσης και της ευαισθησίας,
τέρψη (=αισθητική απόλαυση), πειθώ
Ο δοκιμιογράφος άλλοτε:
εκφράζει παρατηρήσεις, σκέψεις, συναισθήματά του για τη ζωή
κινείται ελεύθερα στο χώρο των ιδεών και εκθέτει προσωπικές σκέψεις
άλλοτε προσπαθεί να:
→ αναλύσει
→ ερμηνεύσει
→ εκλαϊκεύσει θέματα
→ πείσει (με επιχειρήματα, τεκμήρια, επίκληση στην αυθεντία)
→ συγκινήσει και να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες
28. ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΔΟΚΙΜΙΟΥ
ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΟ (Προσεγγίζει τη
λογοτεχνία)
ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟ ή ΠΕΙΘΟΥΣ (Προσεγγίζει
τον επιστημονικό λόγο)
Υποκειμενική
η σκοπιά ανάπτυξης του θέματος
ΣΚΟΠΙΑ Αντικειμενική
η σκοπιά ανάπτυξης του θέματος
Μεταφορικός, χρήση σχημάτων λόγου,
συνειρμών (ποιητική, μεταφορική,
συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας)
ΓΛΩΣΣΑ Κυριολεξία, ακριβολογία, σαφήνεια, συχνή χρήση λόγιων τύπων,
ειδικών όρων (αναφορική, κυριολεκτική, δηλωτική, λογική
λειτουργία της γλώσσας)
πρόθεση του δοκιμιογράφου:
ο ελεύθερος στοχασμός, περιδιάβαση στον
κόσμο των ιδεών, εκφράζει προσωπικούς
προβληματισμούς, παρατηρήσεις, εκτιμήσεις
που βασίζει στη γενική πείρα της ζωής του, τις
σκέψεις, τη φαντασία με απώτερο στόχο να
προκαλέσει αισθητική απόλαυση να τέρψει.
ΣΚΟΠΟΣ πρόθεση του δοκιμιογράφου:
η απόδειξη μιας θέσης, να πείσει
πραγματεύεται συγκεκριμένο πρόβλημα, κρίνει και
εκλαϊκεύει επιστημονικά θέματα, διασαφηνίζοντας κάποια μη
κατανοητά σημεία, πληροφορεί, ερμηνεύει, αποδεικνύει, μεταδίδει
γνώσεις
Επίκληση στο συναίσθημα ΠΕΙΘΩ Επίκληση στη λογική, συνήθης και η επίκληση στην αυθεντία,
κάποτε και συγκινησιακά φορτισμένες λέξεις – φράσεις
Δομή συνειρμική, διαισθητική ανάπτυξη των
ιδεών
ΔΟΜΗ Λογική δόμηση του λόγου, αλληλουχία, αυστηρή οργάνωση
σκέψεων: στην αρχή (πρόλογος) δηλώνεται το θέμα και η θέση
του γράφοντος, στη συνέχεια (κύριο μέρος) παρουσιάζονται
επιχειρήματα και τεκμήρια που υποστηρίζουν την ορθότητα της
βασικής θέσης και τέλος στον επίλογο εξάγονται συμπεράσματα
(συμπυκνωμένη παρουσίαση του κύριου μέρους).
29. ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΑ ΕΙΔΗΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ
ΛΟΓΟΣ ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΑ:
Έρευνα σε ένα απόλυτα
εξειδικευμένο και
αυτοτελές θέμα με τρόπο
διεξοδικό.
ΜΕΛΕΤΗ: Κάθε
σοβαρή επιστημονική,
ερευνητική και αναλυτική
σπουδή ενός θέματος, η
οποία δημοσιεύεται
αυτοτελώς ως άρθρο σε
περιοδικό ή βιβλίο.
ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ:
Έρευνα εκτενέστερη από
μελέτη η οποία προχωρεί
σε λεπτομερή εξέταση ενός
θέματος με απαιτήσεις
πληρότητας και μπορεί να
παρουσιαστεί αυτοτελώς ή
ως δημοσίευση σε
επιστημονικό περιοδικό.
ΔΙΑΤΡΙΒΗ: Ακόμη πιο
εκτενής από την πραγματεία,
και επί ειδικού επιστημονικού
θέματος, ακολουθώντας
αυστηρές μεθοδολογικές
προδιαγραφές που να πληρούν
τις απαιτήσεις συγκεκριμένης
επιστήμης και υποβάλλεται
προς κρίσιν σε πανεπιστημιακό
επίπεδο.
ΡΗΤΟΡΙΚΟΣ/ΛΟΓΟ-
ΤΕΧΝΙΚΟΣΛΟΓΟΣ
ΔΙΔΑΧΗ: Λόγος με
στόχο τη νουθεσία, το
σωφρονισμό, αλλά και
τον επηρεασμό του
αναγνώστη ή του
ακροατή (διακριτικό
γνώρισμα της
εκκλησιαστικής, της
πολιτικής και όποιας
άλλης ρητορικής).
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ:
Αυτοβιογραφικό είδος σε
μορφή σημειώσεων με
χρονολογική καταγραφή
προσωπικών βιωμάτων,
σκέψεων,παρατηρήσεων,
προβληματισμού σχετικά
με την καθημερινότητα.Έχει
χαρακτήρα προσωπικό και
άμεσο,ύφος λιτό,περιεκτικό,
οικείο και καθημερινό.
ΕΠΙΣΤΟΛΗ: Γραπτό
κείμενο που
αποστέλλεται σε κάποιον.
ΔΙΑΛΟΓΟΣ: Συζήτηση
ανάμεσα σε δύο ή
περισσότερους ανθρώπους με
στόχο την ανταλλαγή απόψεων,
την επίλυση προβλημάτων, την
έκφραση σκέψεων και
συναισθημάτων.
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙ-
ΚΟΣΛΟΓΟΣ
ΑΡΘΡΟ: Δημοσίευμα σε εφημερίδα
ή περιοδικό (έντυπα ή ηλεκτρονικά)
που πραγματεύεται ένα επίκαιρο,
ειδικό θέμα.
ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ: Δημοσίευμα σε
εφημερίδα με περιεχόμενο κατά κύριο
λόγο μη ειδησεογραφικό, που
αναφέρεται σε θέματα επιστημονικά,
καλλιτεχνικά, φιλολογικά ή και πολιτικά
και γράφεται από πρόσωπο ειδικό στο
θέμα. Ο επιφυλλιδογράφος μπορεί να
ξεκινήσει από ένα επίκαιρο θέμα αλλά
στη συνέχεια προχωρεί σε
παρατηρήσεις και σκέψεις διαχρονικού
χαρακτήρα.
ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ:
Δημοσιογραφικό κείμενο με
λογοτεχνική που σχολιάζει με
εύθυμο τρόπο και παιγνιώδη,
ειρωνική διάθεση ποικίλα επίκαιρα
κοινωνικά, πολιτιστικά ή πολιτικά
θέματα.
