Θεωρία έκθεσης έκφρασης για το Λύκειο. Επιχείρημα είδη συλλογισμών

1. ΛΟΓΙΚΗ
ΘΕΩΡΙΑ - ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

3. Τρόποιπειθούς
Επίκληση στη λογική
Επίκληση στο συναίσθημα
Επίκληση στην αυθεντία
Επίκληση στο ήθος του πομπού
Επίθεση στο ήθους του
αντιπάλου

4. Επίκληση στη λογική
Επιχειρήματα, τεκμήρια

5. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ
 Επιχείρημα ονομάζεται ένα οργανωμένο σύνολο λογικών
προτάσεων – κρίσεων (προκείμενες), από τις οποίες προκύπτει
ένα λογικό συμπέρασμα.
 Συλλογισμός ονομάζεται η διαδικασία ή η μέθοδος με την
οποία καταστρώνεται ένα επιχείρημα.
 Ένας τυπικός ολοκληρωμένος συλλογισμός αποτελείται από
τρία βασικά μέρη: τη μείζονα προκείμενη (περιέχει το
κατηγόρημα του συμπεράσματος), την ελάσσονα προκείμενη
(περιέχει το υποκείμενο του συμπεράσματος) και το
συμπέρασμα. Προκείμενες είναι οι προτάσεις που
προπορεύονται (προκείμενες > προ-κείνται) του
συμπεράσματος, οδηγώντας σταδιακά σε αυτό και μπορεί να
είναι προτάσεις, κρίσεις, υποθέσεις, ερωτήματα (ρητορικό
ερώτημα). Συμπέρασμα είναι πρόταση / περίοδος στην οποία
καταλήγουν οι προκείμενες. Είναι, δηλαδή, το λογικό
επακόλουθο των προκείμενων.

6. Είδη συλλογισμών
Εξήγηση ορολογίας

7. Άμεσος
• Άμεσος ή βραχυλογικός συλλογισμός
λέγεται ο συλλογισμός που
αποτελείται από μία μόνο
προκείμενη
Έμμεσος
• Έμμεσος συλλογισμός λέγεται ο
συλλογισμός που αποτελείται από
δύο (ή περισσότερες) προκείμενες
και ένα συμπέρασμα.
Ως
προς
τον
αριθμό
των
προκει
μένων

8. Παραγωγικός
•Από το γενικό στο ειδικό
Επαγωγικός
•Από το ειδικό στο γενικό
Αναλογικός
•Από το ειδικό στο ειδικό
(εκτός ύλης)
Ως
προς
την
πορεία
της
σκέψης

9. Κατηγορικός
• είναι ο συλλογισμός του οποίου οι προκείμενες είναι
κατηγορικές προτάσεις, δηλαδή περιέχουν κατηγόρημα
(συνδετικό ρήμα + κατηγορούμενο ή ρήμα + αντικείμενο)
Υποθετικός
• είναι ο συλλογισμός του οποίου μία τουλάχιστον
προκείμενη είναι υποθετική πρόταση
Διαζευκτικός
• είναι ο συλλογισμός του οποίου μία τουλάχιστον
προκείμενη είναι διαζευκτική πρόταση (ή… ή, είτε… είτε)
Ως
προς
το
είδος
των
προκει
μένων

10. Αξιολόγησητου
επιχειρήματος
 Εγκυρότητα
 Αλήθεια
 Ορθότητα
Αν ισχύουν αυτά τα δύο
τότε έχουμε ορθό
συλλογισμό που λέγεται
και ΑΠΟΔΕΙΞΗ,
διαφορετικά είναι
ΠΑΡΑΛΟΓΙΣΜΟΣ/ΠΑΡΑΛΟΓ
ΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ ή
ΣΟΦΙΣΜΑ ( = αν γίνεται
σκόπιμα η προσπάθεια
παραπλάνησης του δέκτη)

11. Χρήσιμη
πληροφορία
(ωςπροςτην
αλήθεια του
συλλογισμού)
Ιδιαίτερη σημασία για την αξιολόγηση
ενός επιχειρήματος έχει να διακρίνουμε
αν οι προκείμενες είναι γενικά,
καθολικά αποδεκτές και αντικειμενικές
αλήθειες (π.χ. η γη γυρίζει γύρω από τον
ήλιο), ή αποτελούν προσωπικές,
υποκειμενικές γνώμες/κρίσεις (π.χ. Ο
συναγωνισμός στα αθλήματα
ενθαρρύνει τη βία. Η παγκοσμιοποίηση
είναι καταστροφή για τους λαούς).

12. Είδη/μορφές του
επαγωγικού
συλλογισμού
 Γενίκευση: Στην περίπτωση αυτή, ελέγχουμε αν η γενίκευση στηρίζεται σε
επαρκή στοιχεία (επαγωγή τέλεια). Αν συμβαίνει η γενίκευση να είναι
επισφαλής, αυθαίρετη, παρακινδυνευμένη και βεβιασμένη (επαγωγή
ατελής).
 Αίτιο αποτέλεσμα:
α) αν η αιτιώδης σχέση είναι λογική και όχι απλώς χρονολογική ανάμεσα στο
αίτιο και το αποτέλεσμα, τότε το συμπέρασμα είναι βέβαιο (επαγωγή τέλεια).
β) αν γίνεται υπεραπλούστευση της σχέσης αιτίου - αποτελέσματος, μήπως,
δηλαδή, μια ειδικότερη/μερικότερη αιτία παρουσιάζεται ως κύρια και
μοναδική, τότε το συμπέρασμα είναι επισφαλές (επαγωγή ατελής)
γ) αν η αιτία είναι αναγκαία και επαρκής (Αναγκαία λέγεται, όταν το
αποτέλεσμα δεν προκύπτει χωρίς αυτή. Επαρκής λέγεται, όταν αρκεί μόνο
αυτή, για να προκληθεί το αποτέλεσμα).
 Αναλογία: Αν η αναλογία είναι κυριολεκτική, προσέχουμε κατά πόσον οι
ομοιότητες των συγκρινόμενων αντικειμένων είναι επαρκείς σε αριθμό και
σχετικές με το θέμα. Αν η αναλογία είναι μεταφορική, πρέπει να ελεγχθεί
κατά πόσον έχει την αποδεικτική αξία ενός λογικού επιχειρήματος.
Συνήθως, όταν η μεταφορική αναλογία χρησιμοποιείται στη θέση λογικού
επιχειρήματος, μας οδηγεί πάντα σε λογικό σφάλμα, άρα έχουμε ατελή
επαγωγή.

13. Δομή
συλλογισμού σε
ευρύτερο κείμενο
Απόφανση (προβάλλει η θέση του
ο πομπός)
Επεξήγηση (την διευκρινίζει)
Αιτιολόγηση
Συμπέρασμα

14. ΤΕΚΜΗΡΙΑ
 Πρόκειται για συγκεκριμένα στοιχεία που πηγάζουν από την
εμπειρία και χρησιμοποιούνται για την απόδειξη μιας άποψης,
δηλαδή για επιβεβαίωση, ενίσχυση ή και συμπλήρωση των
επιχειρημάτων.

15. Είδητεκμηρίων
 Παραδείγματα
 Στατιστικά στοιχεία
 Πορίσματα/αποτελέσματα ερευνών
 Αντικειμενικές/γενικές/εμπειρικές αλήθειες: Όλα τα
πλάσματα είναι θνητά και κανένα επιστημονικό επίτευγμα
δεν μπορεί να ανατρέψει αυτήν την πραγματικότητα.
 Παραθέματα/μαρτυρίες
 Ιστορικά γεγονότα/ συμβάντα
 Επικαιρικά γεγονότα
 Εποπτείες των αισθήσεων

16. Αξιολόγηση
ορθότητας και
αποδεκτότητας
τωντεκμηρίων:
Να είναι επιστημονικώς άρτια, τόσο από
άποψη μεθοδολογίας, όσο και στην
αναφορά των επιστημονικών φορέων.
Να είναι συγκεκριμένα, αξιόπιστα,
κατάλληλα και σχετικά με το θέμα,
επαρκή σε αριθμό και έγκυρα.
Να παρουσιάζονται ολοκληρωμένα και
πλήρη.
Να είναι κοινώς αποδεκτά.

17. Ειδικάγιατα
παραδείγματα
 Η χρήση των παραδειγμάτων επιβάλλεται να γίνεται με φειδώ. Σε
αντίθετη περίπτωση εκφυλίζεται σε εγκυκλοπαιδισμό.
 Τα παραδείγματα για να είναι λειτουργικά και πειστικά, πρέπει να
είναι εύστοχα και εύληπτα.
 Προσδίδει υποκρισία στην ανάπτυξή μας η παράθεση πλαστών και
αληθοφανών παραδειγμάτων.
 Το παράδειγμα επιβεβαιώνει και επικυρώνει περισσότερο παρά
αποδεικνύει τη θεματική πρόταση ή περίοδο.
 Βοηθά στη κατανόηση, υποστήριξη και διασάφηση μιας άποψης.
 Προκαλεί το ενδιαφέρον και διεγείρει την προσοχή του δέκτη.
 Προσδίδει έμφαση, ζωντάνια και παραστατικότητα στο κείμενο.
 Άλλοτε το παράδειγμα έχει διευκρινιστική λειτουργία, ενώ άλλοτε
αποκτά επιχειρηματολογική αξία.

18. Επίκλησηστο
συναίσθημα
 Με την επίκληση στο συναίσθημα επιχειρείται,
δηλαδή, να ευαισθητοποιηθεί ο δέκτης για το
σοβαρό πρόβλημα που θίγεται, να βιώσει
συναισθήματα ενοχής, ντροπής, φόβου,
δυσπιστίας, απογοήτευσης κ.λπ. ή χαράς,
ικανοποίησης, θάρρους, εμπιστοσύνης,
ενθουσιασμού κ.λπ., ούτως ώστε να
ανησυχήσει, να προβληματιστεί, να
κινητοποιηθεί, να παρακινηθεί, να ενεργήσει
ανάλογα, να … (στόχος του πομπού).

19. Μέσα πειθούς
γιατηνεπίκληση
στοσυναίσθημα
 Περιγραφή
 Αφήγηση
 Χιούμορ
 Ειρωνεία
 Συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις / Ποιητική γλώσσα. Ο
ποιητικός λόγος με τα πολλά σχήματα λόγου, όπως: μεταφορές /
συνυποδήλωση, παρομοιώσεις, εικόνες / εικονοπλαστικός λόγος,
ρηματικά πρόσωπα ενικού και πληθυντικού αριθμού, ασύνδετος
λόγος, επίθετα, συνειρμός, δισημία, λογοπαίγνιο κ.λπ., είναι
συγκινησιακά φορτισμένος λόγος
 Ρητορικά ερωτήματα. Οι ρητορικές ερωτήσεις επιδιώκουν να
αφυπνίσουν και να ταρακουνήσουν τον δέκτη από τον
εφησυχασμό του, καθώς διεγείρουν το ενδιαφέρον του και τον
δεσμεύουν να συμφωνήσει, εφόσον οι απαντήσεις είναι
δεδομένες.

20. Χρήσιμη πληροφορία:
Η επίκληση στο συναίσθημα, όταν αναφέρεται σε ανθρωπιστικές ή περί δικαίου
παραδοχές, μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα, στοχεύοντας στην ευαισθητοποίηση
των δεκτών (π.χ. οι διαφημίσεις της UNICEF με τα σκελετωμένα παιδιά της Αφρικής).
Όταν, όμως, γίνεται κατάχρηση της επίκλησης στο συναίσθημα, με στόχο την
ενοχοποίηση, απομόνωση ή και εξόντωση της διαφορετικότητας ή όταν χρησιμοποιείται
με στόχο την εκμετάλλευση των άλλων προς ίδιον όφελος (π.χ. απόκρυψη της αλήθειας,
διασπορά ψεύτικων φόβων, ελπίδων και προσδοκιών ρατσισμός, ξενοφοβία, κοινωνικός
αποκλεισμός, οικονομική εκμετάλλευση, εξαγορά ψήφων κ.λπ.), προκαλεί
καταστροφικά αποτελέσματα στον άνθρωπο, μέσω του συναισθηματικού του
εκβιασμού.

21. Επίκλησηστην
αυθεντία
 Πολύ συχνά στον λόγο συναντάμε αναφορές σε γνώμες και
ρήσεις σημαντικών προσώπων από τον χώρο της επιστήμης,
της διανόησης και του πολιτισμού ή ακόμη ρήσεις αρχαίων
σοφών. Οι ρήσεις αυτές μπορεί να παρατίθενται αυτούσια, με
τη δήλωση του ονόματος του ειδικού και τη χρήση
εισαγωγικών. Είναι δυνατόν, όμως, να αποδίδεται νοηματικά η
άποψη, με τη δήλωση του ονόματος του ειδικού και χωρίς τη
χρήση εισαγωγικών. Ο τρόπος αυτός της πειθούς λέγεται
επίκληση στην αυθεντία.
 Τα μέσα που χρησιμοποιεί ο πομπός, ακολουθώντας αυτόν τον
τρόπο πειθούς, είναι: γνώμες ειδικών / επιστημόνων, απόψεις
ανθρώπων των γραμμάτων και του πολιτισμού, γνωμικά,
παροιμίες, αποφθέγματα, φράσεις της λαϊκής σοφίας, ρήσεις
αρχαίων σοφών, εδάφια από γραπτά κείμενα.

22. Χρήσιμη
πληροφορία
 Η επίκληση στην αυθεντία χρησιμοποιεί τα ίδια
μέσα με τα παραθέματα/ μαρτυρίες που
αποτελούν μια μορφή των τεκμηρίων του
τρόπου πειθούς της επίκλησης στη λογική. Γι’
αυτό, όταν συναντάμε στο κείμενο το ερώτημα:
«Ποιους τρόπους πειθούς και μέσα
χρησιμοποιεί ο πομπός;», πρέπει να
αναφέρουμε και τις δύο περιπτώσεις.

23. Λειτουργίατης
αυθεντίας
 Λόγοι για τους οποίους ο πομπός χρησιμοποιεί την επίκληση στην
αυθεντία:
 Ενισχύει, τεκμηριώνει και κατοχυρώνει την αξιοπιστία των
απόψεών του.
 Δείχνει τη βιβλιογραφική ενημέρωση, την ευρυμάθεια και την
κατάρτισή του.
 Φωτίζει ένα δυσερμήνευτο ζήτημα, μέσα από τη σοφία μιας
προσωπικότητας ή ακόμη και μέσα από τη λαϊκή σοφία.
 Αποφεύγει την παράθεση μακροσκελών αναλύσεων και
θεωρητικών προσεγγίσεων και προσδίδει στο ύφος του
μεγαλύτερη ζωντάνια, αμεσότητα και γλαφυρότητα.
 Καθιστά δυσχερή τη θέση του δέκτη, στην περίπτωση που
τολμήσει να αμφισβητήσει τέτοιες διάνοιες.
 Καταγράφει τις πηγές από τις οποίες αντλεί τα επιχειρήματά του
και αναγνωρίζει την πατρότητα μιας ιδέας, πράγμα που είναι
επιβεβλημένο στην επιστημονική δεοντολογία.

24. Προϋποθέσεις
γιατην ορθή
χρήση της
επίκλησης στην
αυθεντία
 Να μη γίνεται κατάχρηση της γνώμης της αυθεντίας.
 Να μη χρησιμοποιείται, για να καλυφθεί η έλλειψη ή η
αδυναμία προσωπικής επιχειρηματολογίας.
 Να γίνεται αναφορά σε αυθεντίες σχετικές μόνο με το
συγκεκριμένο θέμα του πομπού και όχι σε δημοφιλή πρόσωπα,
τα οποία είναι μεν αυθεντία στον χώρο τους, αλλά δεν είναι
ειδικοί στο θέμα που πραγματεύεται ο πομπός.
 Να μην γίνεται προσπάθεια εντυπωσιασμού και δέσμευσης
του δέκτη, ώστε το μέγεθος της αυθεντίας να λειτουργεί
εκφοβιστικά πάνω στην κρίση του.
 Να μην χρησιμοποιείται ως μέσο απόκρυψης της αβουλίας,
ατολμίας ή ανικανότητας του πομπού να σταθεί μόνος και να
στηριχτεί στα επιχειρήματά του, αλλά να γίνεται βοηθητικά
στις απόψεις του.

25. Επίκλησηστο
ήθοςτου
πομπού
Τα μέσα που χρησιμοποιεί ο πομπός, ακολουθώντας αυτόν τον
τρόπο πειθούς, είναι:
 Αυτοπροβολή: θετικοί χαρακτηρισμοί, κριτικές,
έπαινοι/εγκώμια, με συχνή χρήση α΄ ενικού ή πληθυντικού
προσώπου.
 Λανθάνων (έμμεσος) αξιολογικός χαρακτηρισμός.
 Αναφορά σε ενέργειες ή συμπεριφορές του στην ιδιωτική ή
δημόσια ζωή που αποδεικνύουν και προβάλλουν το ήθος του.
Προβολή της προσωπικότητάς του και των αρχών ή της
ιδεολογίας του.
 Αξιόπιστος λόγος.

26. Επίκλησηστο
ήθοςτου
πομπού
 Τα μέσα που χρησιμοποιεί ο πομπός,
ακολουθώντας αυτόν τον τρόπο πειθούς, είναι:
 O άμεσος ή έμμεσος (λανθάνων) αξιολογικός
χαρακτηρισμός.
 H χρήση α΄ και β΄ προσώπου ενικού και
πληθυντικού αριθμού (π.χ. Ο δημοκρατικός
πολίτης θα συμφωνούσε μαζί μου ότι…, Το
σημαντικό είναι να διατηρήσετε τις αρχές σας
και να μην ενδώσετε …).

27. Επίθεσηστο
ήθοςτουδέκτη
 Τα μέσα που χρησιμοποιεί ο πομπός,
ακολουθώντας αυτόν τον τρόπο πειθούς, είναι:
 αποδοκιμαστικά σχόλια
 κατηγορητήρια
 αρνητικοί και κατώτεροι αξιολογικοί
χαρακτηρισμοί, που αναφέρονται στην
προσωπικότητα, το ήθος, τη δημόσια ή
ιδιωτική ζωή του αντιπάλου/ δέκτη.

28. ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΟΥ ΔΟΚΙΜΙΟΥ

30. Βιβλιογραφία/
δικτυαγραφία
 http://www.ediamme.edc.uoc.gr/ellinoglossi/images/ebo
oks/i_elliniki_stin_albania/i_glossa_mas_b_likeiou/i_glo
ssa_mas_b_likeiou.pdf
 http://www.ediamme.edc.uoc.gr/ellinoglossi/images/ebo
oks/i_elliniki_stin_albania/i_glossa_mas_g_likeiou/i_glo
ssa_mas_g_likeiou.pdf
 http://archeia.moec.gov.cy/sm/316/30_11_2006_pitho.pd
f