Está situada en plenas serras orientais galegas, ao leste da provincia de Lugo, no linde con León e Asturias. É un territorio eminentemente de montaña onde se atopan serras que acadan case os dous mil metros altura. O río Navia atavesa o espazo de sur a norte e recibe numerosos afluentes que baixan das serras. Conserva importantes valores xeolóxicos (vales glaciares, canóns, fervenzas), paisaxísticos, e ecolóxicos (diversidade de ecosistemas entre os que destacan as grandes fragas).

1. RESERVAS DA BIOSFERA
Os Ancares Lucenses
e Montes de Cervantes,
Navia e Becerreá

2. A Reserva da Biosfera dos Ancares está situada en plenas serras orientais
galegas, ao leste da provincia de Lugo, no linde con León e Asturias. É un
territorio eminentemente de montaña onde se atopan serras que acadan case os
dous mil metros altura. O río Navia atavesa a comarca de sur a norte e recibe
numerosos afluentes que baixan das serras.
Conserva importantes valores xeolóxicos (vales glaciares, canóns, fervenzas),
paisaxísticos, e ecolóxicos (diversidade de ecosistemas entre os que destacan as
grandes fragas).
A poboación permanente é de 4.977 habitantes.

3. SITUACIÓN:
Nas serras orientais de
Galiza, no surleste de Lugo.
SUPERFICIE:
53.664 ha
(zonas núcleo: 26 %;
zonas tampón: 60 %;
zonas de transición: 14 %).
CONCELLOS:
Navia de Suarna, Cervantes,
Becerreá
VALORES NATURAIS:
ecosistemas de montaña,
ríos, fragas, formacións
glaciarias e unha gran
variedade de flora e fauna
VALORES
CULTURAIS:
Arquitectura, etnografía,
tradicións...

4. PROTECCIÓN
-RESERVA DA BIOSFERA (27 de outubro de 2006)
-LICs e ZEC Os Ancares - O Courel, Cruzul-Agüeira
-Zona de Especial Protección para as Aves (ZEPA) Ancares.
-Reserva Nacional de Caza
-Zona de Protección do Oso Pardo
-A área correspóndese parcialmente coa IBA 009 Serra dos Ancares, incluída no
inventario de SEO/BirdLife (1998).

6. Zona Núcleo (14.224 hectáreas, 26,9% da superficie): a alta montaña da Serra
de Ancares, os vales dos Ríos Navia, Ser e Rao, o faial da Pintinidoira, o aciñeiral
de Cruzul e o Monte Agüeira.
Tres Bispos, Penarrubia e a Fraga da Cabana Vella

7. Zona Tampón (31.975 ha, o 59,6%): superficies que rodean ou están contiguas
á Zona Núcleo e territorios onde se localizan as entidades de poboación que
están dentro da zona oseira.
Terras de Quindous

8. Zona de Transición (7.465 ha, o 13,91 %) áreas na contorna das poboacións
e máis influenciadas pola actividade humana.
Vista desde o monte Restelo sobre o territorio de Navia de Suarna. Ao fondo Os Ancares

9. XEOLOXÍA
O territorio dos Ancares é unha sucesión de serras interrumpidas por fracturas e
vales fluviais encaixados con predominancia de xistos e lousas e algunhas
bandas de cuarcitas.
Penarrubia, no fondo do val a campa do Brego.

10. En xeral son serras de cumes erosionados e ladeiras abruptas que se
corresponden cun antigo bloque desgastado e posteriormente erguido pola
Oroxenia Alpina no que máis tarde a actividade glaciar e fluvial escavou
profundos vales de paredes con grandes desniveis.

11. SERRAS
A serra máis importante é a dos Ancares, que fai de linde, na liña de cumes con
orientación norte-sur, coa provincia de León. Entre ela e o val do Navia esténdese
unha sucesión de serras menores: Barreiro, Surcio, Liñares, Brañal, Grandas de
Arroxo, Fiosa, Pando, Maseiras e Escrita. Na marxe esquerda do Navia atópanse
as serras de Pedruñais e Agüeira.
Ao fondo a serra dos Ancares cos cumes (de esquerda a dereita) de Cuíña, penalonga e Mostallar.

12. SERRA DOS ANCARES
A unidade de relevo que inclúe a serra dos Ancares forma unha curva de
dirección NE SO que segue o linde administrativo entre Galiza, León e Asturias.
Son as derradeiras estribacións cara ao Oeste da Cordilleira Cantábrica, limitada
polo río Navia no norte (Ibias) e afluentes do Sil (Cúa, Valcarce-Burbia e Ancares)
polo leste e sur.
Os Ancares desde Becerreá.
A altitude dos Ancares, ademais de facelos visibles desde todas as áreas da contorna, é a consecuencia de que
sobre eles se manifesten, antes que en ningunha outra zona, as variacións climáticas.

13. En territorio galego a serra dos Ancares forma unha cadea rectilínea de aspecto
macizo de 30 km de lonxitude entre os portos dos Ancares e Pedrafita do
Cebreiro.
O cume máis alto da serra é o Cuíña (1.987 m), en León. Na parte galega o máis
alto é o Mostallar, na fronteira, con 1.924 m.
Vista da Serra dos Ancares desde a serra de Vilamane; desde o Miravalless, á esquerda, ata Penarrubia, á dereita..

14. O territorio que se coñece co nome dos Ancares chamábase antes Serra dos Picos e Montes de
Cervantes. O nome de Ancares aplicóuselle a partir da xeralización do topónimo do Val de Ancares, en
terreos do Bierzo leonés.

15. Na vertente leste dos Ancares nacen os ríos que van á cunca do Sil e na oeste os
da cunca do Navia (Ser, Rao...).
A serra dos Ancares ten un grande interese xeolóxico, biolóxico e etnográfico.
Forma parte do LIC “Ancares-Courel”, e da ZEPA e Reserva da Biosfera “Os
Ancares”
Pódese acceder desde Navia de Suarna, Becerreá, Pedrafita do Cebreiro ou Ambasmestas.
Numerosas rutas permiten percorrer os lugares de maior interese e facer travesías polos
cumes conectando coas dos Ancares Leoneses.
O cume máis alto da serra é o Cuíña (1.987 m), en León No centro da imaxe.
Na parte galega o máis alto é o Mostallar, na fronteira, con 1.924 m.

16. Penalonga (1.880 m), (cara norte)

17. O Mostallar.
O cume máis alto da serra na parte galega (na fronteira), con 1.924 m.

18. Penarrubia, con 1.826 m. Nas súas abas consérvanse unhas das mellores fragas
de Galiza (bosques de Brego e Fieiro) e a lagoa de Ferrón.

19. Cume de Penarrubia

20. GLACIARISMO
Na partes altas da serra dos Ancares
consérvanse vales de orixe glaciar nos que se
poden observar diferentes mostras das
glaciacións (morrenas, vales en forma de
artesa), como no Val de Tres Bispos, val de
Bous en Piornedo, Cancelada, Suárbol...
Vista desde o Mostallar sobre o val
glaciar de Piornedo. No val de
Piornedo (val de Bous) houbo un
glaciar de 6 km de lonxitude e 180 m
de espesor.
Corte do solo onde se aprecian os
distintos materiais transportados en
períodos de xeo-desxeo.

21. Circo glaciar de Tres Bispos, cabeceira
do Ortigal, afluente do Ser.

22. Pico do Surcio. Na chaira que se ve á dereita da
imaxe conflúen Galiza, Asturias e León.
SERRA DE SURCIO
No límite de Navia de Suarna con Asturias, con orientación NO-SE. Na vertente sur
nace o río Rao ou Balouta (afluente do Navia), que forma un profundo canón de
grandes paredes verticais de cuarcita, entre esta serra e a do Brañal. A máxima
altura é o Pico de Surcio, con 1.456 m.
Accedese desde Navia de Suarna, pola estrada de Rao.

23. A serra do Barreiro está
cuberta de mato agás nos
fondos dos vales e nas
proximidades dos lugares
habitados.
SERRA DO
BARREIRO
Situada no límite de Navia de
Suarna con Asturias, con
orientación NO-SE, formada por
lousas e cuarcitas.
A máxima altura é o Dangoleo,
con 1.181 m. Na vertente sur
nacen pequenos ríos afluentes do
Rao.
Accedese desde Navia de Suarna.

24. Serra de Louxas cos Ancares ao fondo.
SERRA DE LOUXAS
Con orientación E-O, en terreos dos concellos de A Fonsagrada e Navia de
Suarna. O punto máis alto é A Louriña, con 912 m. Ten formas suaves e
achairadas, aproveitadas en grande parte para pastos e outros cultivos.
Accedese desde a estrada de Navia de Suarna á Fonsagrada, ou pola do Cereixal a Asturias,
que percorre os cumes.

25. Vista desde o cume do Restelo cara á serra de Louxas.
MONTE RESTELO
É o cume dun sistema de serras radiais que perden altura cara ao vales do Navia
e o Suarna. Pola súa posición é un magnífico miradoiro sobre as serras dos
Ancares, A Fonsagrada e Becerreá.

26. SERRA DOS PEDRUÑAIS
Esténdese con dirección NO-SE ata o río Navia, en terreos de Navia de Suarna. O
punto máis alto é As Penas, con 877m.

27. SERRAS DE MURIAS E DO BRAÑAL
Esténdense con orientación NE-SO entre os regos de Balouta e Murias. O punto
máis alto é o Teso de Sobreporeiras, con 1.252 m.
Accedese desde Navia de Suarna pola estrada de Murias. Unha ruta segue a serra, pasa polo
penedo de Murias e as Brañas de Pan de Zarco e sae na Cruz de Cespedosa.
Vista da zona de
Murias de Rao.
De esquerda a
dereita: o canón do
Rao, a serra do
Brañal co Penedo
de Murias e a serra
de Airelos.

28. Vista das Brañas de Pan de Zarco,
nos cumes da serra do Brañal.
Penedo de Murias de Rao, con 1.027 m de
altura. Este impresionante penedo de
cuarcitas sobresae á beira do camiño de
Murias de Rao ás Brañas de Pan de Zarco.

29. SERRA DE GRANDAS
DE ARROXO E VILAR
Esténdese con dirección SO-NO entre
os ríos de Quindous e Ser. O cume
máis alto acada 1.278 m no contacto
coa serra da Fiosa.
Accedese desde Quindous por Vilarín ou
desde Vilar.

30. Vista da serra de Agulleiro e Villous no inverno.
SERRAS DE AGULLEIRO E VILLOUS
Esténdense con dirección SO-NO desde Os Ancares ata o río das Pontes. Está
rodeada polos regos Ortigal e Piornedo. Os cumes máis altos son o Agulleiro con
1.693 e a Golada da Toca con 1.598 m. Conserva restos de acción glaciar nas súas
abas en forma de penedos aliñados.
Accedese desde Vilarello ou Piornedo. Unha ruta que segue o río Piornedo sube aos cumes
onde se poden atravesar fragas e acibeirais.

31. Morrenas nas abas da serra
do Agulleiro.

32. Vista da serras da Fiosa e a
Cortella (ao fondo) no
primeiro plano Xantes, na
beira da serra do Agulleiro.
SERRA DA CORTELLA
Pequeno macizo con dirección oeste-leste rodeada polo norte polo rego de Ribón.
O cume máis alto é o Sete Carballos con 1.228 m de altitude.
Accedese desde Vilar de Mouros.

33. SERRA DA FIOSA
Esténdese con orientación N-S, con
prolongación cara á serra da Cortella,
ao oeste, e do Vilar, ao noroeste.
Accedese desde San Román de
Cervantes ou Quindous. O punto
máis alto é o Monte da Fiosa, con
1.422 m.
Accedese desde a estrada de Cervantes
(San Román) a Degrada.
Monte da Fiosa (á esquerda)
e Pena do Santo.
Vista da serra
da Fiosa
desde o alto
de Boixecide,
a carón do
Albergue dos
Ancares.

34. Serra das Maseiras
despois dunha nevada.
Detrás vese Penarrubia.
SERRAS DO PANDO
E MASEIRAS
É un sistema montañoso que se pode
considerar como unha das estribacións
dos Ancares, con orientación NE-SO. O
punto máis elevado é o monte Fieiró de
Deva, con 1.643 m. Está rodeada polos
regos da Vara e Brego (afluentes do
Cancelada-Cervantes).
Accedese desde Cereixedo, Pando e Deva.
Serra do Pando. Ao fondo
Tres Bispos (á esquerda) e
Penarrubia (á dereita).

35. Vista da Serra das Maseiras co val do rego da
Vara desde o camiño a Tres Bispos. Nas abas
consérvanse unhas das fragas máis
importantes dos Ancares.
Cereixido e detrás a
serra do Pando.

36. A rede fluvial do espazo articúlase
arredor do Navia que circula cara
ao norte e recolle as augas dos
numerosos afluentes que baixan do
complexo sistema de serras que
rodean as súas marxes.
Na súa contorna consérvanse
espazos naturais de grande valor
ecolóxico e un rico patrimonio
etnográfico: pontes, muíños,
caneiros, mazos...
Río Piornedo ou de Bous
ao pé do Mostallar.
REDE FLUVIAL

37. Río Navia
Nace no monte Chao da Serra
(Serra do Rañadoiro) en terras do
Cebreiro e percorre 90 km por
territorio galego, métese en
Asturias e desemboca na ría de
Navia. Recolle as augas das altas
montañas luguesas das comarcas
do Cebreiro, Ancares e Fonsagrada.
O seu percorrido é encaixado e con
constantes cambios de dirección
por vales fondos e estreitos.
Neste espazo os afluentes pola
dereita son o Valdeparada,
Cervantes, Quindous, Ser ou
Ortigal, Villapardín, Canlorcia, Rúa,
Rao ou Valouta; e pola esquerda,
Narón ou Ferreiros e Suarna.
O Navia en Agüeira (Becerreá)

38. O Navia na Pobra de Navia de Suarna

39. Río Narón
Un afluente do Navia que discorre polo
concello de Becerreá. Fórmase pola
confluencia de varios regueiros que
nacen nas serras de Pena do Pico e
Pena da Hedra.
Río Narón en Cruzul.
Muíño no río Ferreria
(afluente do Narón) en
Becerreá.

40. Río Ser
Fórmase con numerosos regos que baixan dos Ancares e das serras próximas.
Nun comezo chámase rego das Pontes. Xúntase co Navia en Souto.
Val do Río Ortigal, unha das cabeceiras do
Ser que baixa de Tres bispos

41. Val do Ser
Fervenza no Ortigal

42. Pontella sobre o río Piornedo no camiño do Mostallar.
O rego de Bous ou de Piornedo
nace no Penalonga e desemboca no
río das Pontes (afluente do Ser que
á súa vez vai ao Navia). En todo o
seu percorrido forma varias
fervenzas de pequeno tamaño,
pozas e rápidos.
Fervenza das Pontes. No rego de
Piornedo, pouco antes de xuntarse
co río da Pontes (Ser).

43. Río Rao
Fórmase con varios regos que
baixan das serras de Ancares,
Airelos, Murias, Brañal, Surcio e
Barreiro e xúntase ao Navia preto
do Tabillón. Forma un val moi
encaixado con rápidos, fervenzas e
tobogáns de moi difícil acceso.
Canon do Rao (Navia de Suarna),
entre Murias e Valouta.
Pesqueira de Lastroa (Murias). No
rego de Campos, unha das cabeceiras
do Murias, afluente do Rao.

44. Río Suarna
Nace en Fonfría, na serra de Follabal e recolle tamén as augas da serra de Liñares. A marxe
dereita está incluída neste espazo, desde Veigas da Barreira ata a confluencia co Navia.

45. CLIMA
Oceánico de montaña con invernos moi fríos e veráns frescos.
Xantes, na
primavera e no
inverno.

46. A área dos Ancares ten un grande interese dende o punto de vista
ambiental, por ser límite entre dúas rexións bioxeográficas, a
Eurosiberiana e Mediterránea. Este factor, unido á orografía e ás grandes
diferenzas de altitude determina a presenza de variados ecosistemas e
hábitats cunha rica flora e fauna onde se atopan numerosos especies
pouco comúns e de grande valor ecolóxico e biolóxico.

47. FLORA
Nas zonas baixas dos vales e ata os 1.500 m de altitude medran bosques
caducifolios de enorme valor ecolóxico. Nas abas soleadas están formados por
cerquiños e nas sombrías de carballos acompañados de carbas, abeleiras,
freixos, capudres, teixos, pradairos e acivros. Atópanse 20 endemismos de
plantas da área cantábrica (Campanula cantabrica, Gentiana lutea, subsp.
aurantiaca, Iris latifolia, Juniperus nana, Vaccinium uliginosum...)

48. Uces e
carqueixas
Nas partes altas da serra aparecen bidueiros acompañados de piornos,
xenebreiros, e xensás. O mato está formado por carqueixas, uces e arandeiras.
Tamén hai áreas de pradeiras subalpinas e algunhas turbeiras.
Nalgúns puntos localizados hai aciñeirais de alto valor bioxeográfico, como o
aciñeiral de Cruzul

49. Uceiras (torgueiras) e pradeiras de montaña no Mostallar

50. Iris latifolia Lilium martagon

51. Flores de arandeira (Vaccinium myrtillus).
Pinguicula lusitanica.
Nas áreas achairadas dos cumes máis altos
abondan as turbeiras onde se poden atopar
especies adaptadas aos solos pobres que
se alimentan de insectos como as grasillas
e as rorelas..

52. Liques Cardo (Eryngium duriaei)

53. O capudre ou carnabudo (Sorbus aucuparia) é unha árbore típica das montañas. Cóbrese de flores a
finais da primavera e os seus froitos vermellos atraen aos paxaros durante o outono.

54. AS FRAGAS
Na comarca dos Ancares atópanse varias fragas representativas dos bosques naturais
atlánticos (caducifolos) caracteristicos de Galiza. Son fragmentos dos bosques antigos
orixinais que chegaron aos nosos días cun grao de naturalidade máis ou menos importante.
Teñen unha estrutura complexa nas que se diferencia un estrato arbóreo, arbustivo, herbáceo
e muscinal. As árbores dominantes son o carballo, a abelaira, o bidueiro ou o pradairo, e, en
menor cantidade capudres, faias, carbas, castiñeiros e especies de folla perenne como
loureiros, acivros, érvedos... Ademais atópanse boas representación de acibeirais,
carballeiras, soutos, aciñeirais e faiais.
Capudres na fraga
da Cabanavella, un
dos maiores
bosques dos
Ancares.

55. O avesedo de Donís, situado no val
do Ortigal, foi o bosque máis grande
de Galiza. Durante moitos anos
talouse madeira de carballo e carba,
para as travesas de ferrocarril e a
construción naval.
Os avesedos son bosques que medran
nas abas sombrizas (avesías)
orientadas ao norte.

56. Abesedo de Donís.

57. Fraga da Cabanavella nas abas da Serra das Maseiras, no val do rego da Vara.

58. Acibeiral na serra do Agulleiro.

59. Acibeiral na
Fraga da
Cabanavella.
Froitos de acivro (Ilex aquifolilium). Os acivros medran como sotobosque nas fragas e carballeiras e ás
veces forman bosques monoespecíficos en zonas de altura moi illadas. Son importantes para o mantemento da
vida na zona. A persistencia das follas crea núcleos libres de neve e os froitos, que se manteñen na árbore ata
o inverno e no chan durante moito tempo, son o principal alimento do que dispoñen moitos animais nos
momentos máis duros do inverno.

60. Faial de Pintinidoira (Vilaspasantes-Cervantes, no linde con Pedrafita do Cebreiro).

61. Aciñeiras (Quercus ilex)
en Cruzul

62. ÁRBORES SENLLEIRAS
Incluídos no Catálogo de Árborese Senlleiras da Xunta de Galiza (P)
CARBALLO (Quercus robur)
-Monte da Vara e Fraga de Cabana Vella.
(Cereixido, Cervantes). Nove exemplares
de grande porte, de ata 4,7 m de
perímetro. (P)
-Río Ortigal (P)
Monte da Vara e Fraga de Cabana Vella. (P)

63. Os Acebais (Piornedo, Donís, Cervantes)
CARBA/MOURÉS (Quercus petraea)
-Os Acebais (Piornedo, Donís,
Cervantes). Nas abas de Penalonga.
Varios exemplares, os de máis porte
acadan os 10,30 m de perímetro.
-As Freitas (Piornedo, Donís,
Cervantes)
-Avesedo de Donís (Cervantes)
Varios exemplares de ata 6,40 m de
perímetro.
-Río Ortigal
-Teso das Valiñas (Piornedo)

64. As Freitas (Piornedo, Donís, Cervantes)Teso das Valiñas

65. Avesedo de Donís (Cervantes)

66. Quercus x rosacea
(híbrido de carballo e carba)
-Praza do Campo.
(Quindous- Cervantes)
-20,4 m de altura e 6,37 m de
perímetro. (P)

67. CERQUIÑO/REBOLO
(Quercus pyrenaica)
Praza do Campo. (Quindous. Cervantes).
-Praza do Campo. (Quindous.
Cervantes). -16,9 m de altura e
4,15 m de perímetro. (P)
-As Freitas (Piornedo, Cervantes)
No Teso das Valiñas.

68. CASTIÑEIRO
(Castanea
sativa)
Aucella (Cervantes)
-Vallo (Navia de Suarna) -6 m de perímetro .
-A Pedreira (Queizán-Navia de Suarna)
-6,97m de perímetro.
-Souto de Saencia (Rao-Navia de Suarna)
Varios exemplares de ata 8,40 m de
perímetro.
-Robledo de Rao (Rao-Navia de Suarna)
Varios exemplares de ata 6,30 m de
perímetro.
-Rao (Navia de Suarna), varios exemplares
no souto e no centro da aldea, de ata 9,5 m
de perímetro.
-Castelo de Frades (Cereixedo- Cervantes)
-10, 30 m de perímetro.
-Verdello de Cereixedo (A Canceliña, Veiga
do Seixo, Cervantes)
-7 m de perímetro.

69. Verdello de Cereixedo
Castelo de Frades

70. A Pedreira
(Queizán-Navia
de Suarna) Vallo (Navia de Suarna)

71. Souto de Saencia (Rao-Navia de Suarna)

72. Rao (Navia de Suarna)
Robledo de Rao (Rao-Navia de Suarna)

73. Fraga da Cabana Vella
ACIVRO/XARDÓN
(Ilex aquifolium)
-Fraga da Cabana Vella
(Cereixedo-Cervantes).
- Varios exemplares de bo porte.
Avesedo de Donís (Cervantes).
- Varios exemplares de bo porte
de ata 3,20 m de perímetro.

74. Avesedo de Donís

75. BIDUEIRO / BIDO
(Betula celtiberica)
Monte dos Acebais (Piornedo,
Cervantes). Nas abas de Penalonga.
Varios exemplares de ata 4,30 m de
perímetro.
Avesedo de Donís (Cervantes).
Varios exemplares de ata 4,30 m de
perímetro.
Monte dos Acebais (Piornedo, Cervantes)

76. Avesedo de Donís (Cervantes).

77. FAIA (Fagus sylvatica)
-Pintinidoira
(Vilaspasantes-Cervantes)
(P)

78. -Faias de Pintinidoira (P)

79. A Fauna é moi variada e conta con moitas especies en perigo, entre as que
destaca o oso pardo, o pito negro, a lebre de piornal, o bufo real, a charrela, a
víbora de Seoane...
Oso pardo, visitante ocasional dos Ancares
procedente das serras cantábricas.
Bufo real (Bubo bubo)
FAUNA

80. Pica dos prados (Anthus pratensis)
A importancia da avifauna dos Ancares fixo que sexa protexida como ZEPA.

81. Víbora de Seoane (Vipera seoanei cantabrica). Endémica do norte peninsular
que en Galiza só se atopa nos Ancares, Courel e Trevinca.

82. ACTIVIDADES
A actividade máis importante é a gandaría extensiva, fundamentalmente a de
gando bovino; a agricultura de consumo, aproveitamentos de recursos forestais,
a caza e a apicultura.
Nos últimos anos aumentou o turismo rural.
A poboación permanente é de 4.977 habitantes.
Serra de Airelos e val do Rao. No centro Coro, un núcleo rural que se está rehabilitando.

83. Labrando con gando nas searas de centeo, unha escea que xa non se ve nos Ancares. Imaxe de 1980.
Nos Ancares mantívose ao longo do tempo un equilibrio agrosilvopastoral, ao
tempo que o illamento xeográfico e a complexidade orográfica favoreceu a
persistencia dun medio natural ben conservado. Noutros tempos foi importante o
cultivo do centeo e a explotación da madeira das fragas.

84. Explotación forestal:
A finais do século XVIII a explotación das árbores foi importante debido á demanda das
numerosas ferreirías e mazos da comarca. Tamén tivo unha gran demanda a madeira de
carballo e carba para travesas de ferrocarril e construción naval. Nas fragas quedaron
algúns exemplares que se salvaron (posiblemente por ser defectuosos) e agora son árbores
monumentais.
Hai anos unha
empresa alemana
montou nos
montes de Fieiró
(avesedo de Donís)
un sistema de
transporte de
madeira mediante
cables. Esta
actividade rematou
a mediados do
século XX.

85. As “brañas” ou “alzadas”, eran lugares altos con pasteiros e terras cultivables aos que
se trasladaba parte da familia para coidar do gando e cultivar a terra. Había pequenas
cabanas para as persoas e outras máis grandes para o gando. Na actualidade séguese a
empregar o sistema de traslado do gando aos pastos de verán pero non se reside arriba.
Algunhas da alzadas eran as de Xestoso, Redondo, Vilarmondín, Vispeiro, Liñares,
Estorneiro, Pandozarco, Vestoso, Vilanova do Pedregal...

86. Cabanas na Alzada de Pan de Zarco.

87. O cultivo de castiñeiros tivo
sempre gran importancia na
comarca. A utilidade mixta do
castiñeiro para madeira e
castañas favoreceu o seu cultivo,
que noutros tempos ocupou
amplas superficies. Na
actualidade segue sendo unha
fonte de recursos para os
habitantes da montaña.

88. Museo Etnográfico en San Román de Cervantes.

89. Aula da Natureza, en Degrada.

90. HISTORIA-PATRIMONIO
CULTURALA pesar do seu relevo accidentado son áreas habitadas desde a prehistoria do
que dan testemuña os numerosos restos arqueolóxicos atopados como
petróglifos, mámoas e castros. A calzada romana de Lugo a Astorga pasaba por
Becerreá.
Na actualidade conserva importantes valores etnográficos (pallozas, hórreos,
núcleos tradicionais, pontes, alvarizas, muíños) e histórico-artísticos (castros,
igrexas, castelos...).
Castro de Santa María

91. Castelo da Pobra de Navia de Suarna,
destruído na Revolta Irmandiña e
reconstruído posteriormente.
Castelo de Doiras (Cervantes)

92. Igrexa de Piornedo

93. As persoas poboan as montañas dos Ancares desde tempos moi antigos
integrando perfectamente as súas actividades coa natureza. En moitos lugares
consérvanse pegadas de elementos arquitectónicos de distintas épocas, e por
todas partes, a paisaxe amósanos as intervencións do ser humano no medio nun
equilibrio agrosilvopastoral. O illamento xeográfico e a complexidade orográfica
favoreceu a pervivencia de elementos naturais e culturais.

94. Palloza e horro (hórreo) en Piornedo

95. Hórreo de planta cadrada, típico das
montañas orientais e Asturias. Piornedo.

96. AS PALLOZAS
A palloza é unha construción propia da alta montaña luguesa. Hoxe consérvanse
algunhas nos Ancares e no Cebreiro. Hai uns anos extendíanse desde A
Fonsagrada ata a serra do Caurel.
Vilar, en 1979
O arquitecto Pedro de
Llano catalogou no ano
1984, 300 pallozas nos
concellos de Baleira,
Baralla, Becerreá,
Cervantes, A
Fonsagrada, Navia de
Suarna e Pedrafita do
Cebreiro, das que 50
estaban habitadas e o
resto dedicadas a
cortes ou palleiras.

97. A palloza é un tipo de vivenda moi
primitiva tanto na súa forma como
nas súas estruturas. É unha
unidade na que se integra a
vivenda e todas as dependencias
necesarias nunha casa agro-
gandeira: corte, forno, almacén...
A planta pode ser redonda, elíptica,
oval, rectangular-redondeada...
A construción está realizada cos
materiais da contorna aplicando
técnicas elementais: pedra,
madeira, palla.
Os vans son reducidos e escasos
para evitar perdas de calor.

98. Alzado e planta dunha palloza
O interior está dividido en
dúas partes por unha
parede que separa a zona
do gando (estravariza) da
das persoas. Enriba da
estrabariza hai unha
división horizontal (barra)
que serve de almacén de
herba e palla para o
inverno, e como dormitorio
no verán. O piso é terreo
agás na zona da lareira que
vai enlousado. Nalgúns
casos constrúense
tabiques de madeira para
delimitar un cuarto de
durmir.

99. Interior dunha palloza

100. Palloza-museo en Piornedo

101. Piornedo

102. Piornedo, 1979
A palloza adáptase ao terreo e encáixase nel para protexerse dos ventos e íllase da humidade
cun rego ou canle (viela) que recolle a auga ou a neve. A altura do cume serve para darlle
inclinanción á cuberta e favorecer o escoado da auga e permitir que o fume se eleve.

103. PROBLEMAS
-Abandono do medio rural
-Falta de apoio institucional
-Incendios forestais
-Repoboacións con especies alóctonas...

104. Aciñeiral de Cruzul
PUNTOS DE INTERESE
BECERREÁ
•Aciñeiral de Cruzul
•Bosque de Agüeira e Os Grobos
•Río Navia

105. Igrexas de Donís e Dornas
CERVANTES:
•Piornedo: núcleo tradicional:
pallozas, hórreos...
•Museo dos Ancares (Cervantes)
•Castelos de Doiras e Quindous
•Castro de Santa María
•Igrexas: Donís, Piornedo,
Dorna...
•Fervenzas: río Ortigal, río
Piornedo, As Pontes...
•Serra dos Ancares: vales
glaciares do Ortigal (Tres
Bispos), Piornedo, cumes do
Mostallar, Penarrubia...
•Abesedo de Donís
•Fraga da Cabanavella
•Carballos, acivros e bidueiros:
Abesedo de Donís, Cabana Vella
•Faial de Pintinidoira.

106. NAVIA DE SUARNA:
•Pobra de Navia: castelo, ponte medieval
•Rao: souto da Saencia
•Penedo de Murias
•Brañas de Pan de Zarco
•Canón do Rao
•Fervenzas: pesqueira de Lastroa (Rao)
A Pobra de Navia de Suarna. No centro o castelo e a “Ponte Vella”, unha
ponte medieval sobre o Navia, de posible orixe romana.

107. LIC “OS ANCARES O
COUREL”
Espazo de 102.830 ha que abrangue as Serras
Orientais de Lugo, ata o límite con León, (concellos
de Becerreá, Cervantes, Navia de Suarna, As Nogais
e Pedrafita do Cebreiro).
ESPAZOS PROTEXIDOS

108. LIC “CRUZUL-AGÜEIRA”
Pequeno espazo (652 ha) situado nos concellos de Becerreá e As Nogais que
inclúe os bosque de Cruzul e Agüeira e parte do curso do río Navia e os seus
afluentes Valdeparada e Boullón.

109. Entre a avifauna propia
de matogueiras,
pasteiros e rochedos
montanos atópanse a
moi ameazada charrela
(Perdix perdix), a pica
alpina (Anthus
spinoletta), a azulenta
alpina (Prunella collaris),
o merlo rubio (Monticola
saxatilis), e a choia
(Pyrrhocorax
pyrrhocorax).
ZEPA OS ANCARES
Un espazo protexido de 12.656 ha en terreos de Cervantes e Navia de Suarna que
se corresponde parcialmente tamén coa IBA 009 “Serra dos Ancares”, incluída no
inventario de SEO/BirdLife (2012).
A serra dos Ancares constitúe o límite sudoccidental da área de distribución durante a época de cría para
un bo número de especies eurosiberianas vinculadas aos bosques montanos, aínda que os seus
efectivos son en xeral moi escasos. Entre elas, dúas están probablemente extintas na actualidade, a pita
do monte cantábrica (Tetrao urogallus subsp. Cantabricus) (sen datos de cría desde 1995) e o peto
mediano (Dendrocopos medius). A becada (Scolopax rusticola), o peto negro (Dryocopus martius), a
estreliña do norte (Regulus regulus), e o ferreiriño palustre (Parus palustris), son outras especies deste
grupo de aves forestais de ámbito moi restrinxido en Galiza.
Hai unha interesante
poboación de aves rapaces,
con presenza de aguia real
(Aquila chrysaetos),
actualmente non nidificante,
miñato abelleiro (Pernis
apivorus), aguia cobreira
(Circaetus gallicus),
gatafornela (Circus
cyaneus ), tartaraña
cincenta (Circus pygargus),
aguia calzada (Hieraaetus
pennatus), falcón peregrino
(Falco peregrinus), e bufo
real (Bubo bubo), entre as
nidificantes probables ou
seguras.
Choia

110. Serra dos Ancares no inverno, desde a estrada que entra por Quindous.

111. MONTAXE E FOTOS: Adela Leiro, Mon Daporta
Setembro 2016