O espazo protexido inclúe A Serra do Careón, as Gándaras de Melide, un pequeno tramo do río Ulla e os cursos dos seus afluentes Furelos e Seco. É unha área dun grande interese xeolóxico, pola presenza de rochas pouco comúns e formacións xeolóxicas de interes e dunha excepcional relevancia botánica, por acoller especies vexetais únicas.
CONCELLOS: Melide, Santiso, Toques (A Coruña), Friol e Palas de Rei (Lugo)
2. O espazo protexido inclúe A Serra do Careón, as Gándaras de Melide, un pequeno
tramo do río Ulla e os cursos dos seus afluentes Furelos e Seco. É unha área dun
grande interese xeolóxico, pola presenza de rochas pouco comúns e formacións
xeolóxicas de interes e dunha excepcional relevancia botánica, por acoller
especies vexetais únicas.
3. SITUACIÓN:
No linde entre os concellos de
Toques, Melide e Santiso (A
Coruña) con Friol e Palas de Rei
(Lugo).
Pertence na súa maior parte á
comarca de Terra de Melide, con
pequenas áreas das da Ulloa e
Lugo. Localidades de referencia:
Souto, Melide, Agro do Chao e
Palas de Rei.
SUPERFICIE:
6.567,87 ha
CONCELLOS:
Melide, Santiso, Toques (A
Coruña), Friol e Palas de Rei
(Lugo)
VALORES NATURAIS:
Brañas, bosques de ribeira,
rochas ultrabásicas e unha rica
flora e fauna asociadas.
4. Hai unha proposta de ampliación
pendente de aprobar que inclúe o río
Ulla desde Frádegas ata o encoro de
Portodemouros, unha parte dos montes
de Bocelo, nos concellos de Melide e
Toques, e diferentes zonas na contorna
do espazo.
5. PROTECCIÓN
-Lugar de importancia comunitaria (LIC)
-Zona especial de conservación (ZEC)
-Parte da área foi incluída polo Instituto Geológico y Minero de España no rexistro
de Puntos de Interese Xeolóxico, PIG C-17: "Pregamentos tombados no complexo
ultrabásico de Melide".
6. Pasteiros e bosques na aba oeste do Careón
CLIMA
Oceánico continental, cunha precipitación media de 1.629 mm, concentrada entre
os meses de decembro e febreiro, e unha temperatura media de 10,8 ºC.
7. XEOLOXÍA
A área forma parte da Dorsal Galega, unida polo norte á Serra da Cova da Serpe e
polo sur linda co val do Ulla. Son serras de forma suaves que alternan con vales
fluviais encaixados e con desniveis nos que abondan os rápidos e as fervenzas.
No sueste de Melide hai unha grande chaira
As rochas son moi variadas: granitos, xistos, neis, rochas ultrabásicas...
8. A elevada singularidade deste espazo reside no substrato litolóxico, que
constitúe o afloramento de rochas ultrabásicas máis extenso do noroeste ibérico,
esténdese entre o sur de Melide e os arredores de Sobrado. A área está
atravesada por masivas e complexas bandas de anfibolitas, rochas ultrabásicas
serpentinizadas e rochas metabásicas en facies granulítica, que son substituídas
por gneis de biotita máis ao oeste do espazo natural.
Resáltase a aparición de rochas ultrabásicas serpentinizadas, anfibolitas en
flocos e anfibolitas granatíferas, así como a existencia dos pregamentos en
rochas deste tipo.
Corte de solo de serpentinas
Serpentina
As rochas ultrabásicas da Serra do
Careón altéranse con moita facilidade.
10. SERRA DO CAREÓN
Forma parte da Dorsal Galega e sitúase no límite das provincias da Coruña e
Lugo. É unha serra de alturas medias, de perfil en chanzos e amesetado e relevos
suaves. O cumes máis destacados son O Careón, con 802 m, Pena Armada, con
760 m E Costa do Corno, con 761 m. Nela nacen afluentes do Miño (Narla) e do
Ulla (Pambre, Seco, Furelos...).
Ten un grande interese polas formacións xeolóxicas. Na zona hai afloramentos de
rochas ultrabásicas (serpentinitas, peridotitas, granulitas piroxénicas, gabros,
anfibolitas, xistos verdes...) que determinan á súa vez a presenza dunha flora moi
especializada adaptada ás características químicas do solo.
Está cuberta por extensas áreas de matogueira.
O Careón desde os montes do Bocelo (vertente oeste)
25. Están situadas ao oeste da serra do Careón, na parte baixa, ás beiras da estrada
que vai a Lugo. É unha zona chan situada sobre un substrato pétreo de grande
dureza, responsable desta morfoloxía, que se conservou ata hoxe sen verse
afectada por movementos tectónicos. Son terreos que permanecen enchoupados
unha grande parte do ano e nos que se desenvolve unha vexetación adaptada á
húmidade. Está cuberta por amplas áreas de matogueiras.
GÁNDARAS DE MELIDE
27. Río Ulla
REDE FLUVIAL
Forma parte da cunca do Ulla e dous afluentes pola dereita, o Furelos e o Seco
que recollen as augas da aba oeste do Careón. Os ríos acollen unha rica flora e
fauna, así como elementos artísticos e etnográficos.
28. O Ulla en entre Santiso e Agolada
RÍO ULLA
Nace no monte Picouzo, entre as Parroquia de Ansar (Taboada), Viloide e Os
Ferreiros (Monterroso) e Olveda (Antas de Ulla). Percorre varias comarcas, ás que
lle da nome: a Ulloa, a Ulla e o Ullán e desemboca na ría de Arousa, entre Padrón
e Pontecesures, despois de 132 km.
Un pequeno tramo está incluído neste espazo e hai unha proposta para amplialo
incluíndo desde Frádegas ata o encoro de Portodemouros.
29. O Ulla en Santiso, co atranco para o muíño das Canizas
31. O río Ulla no seu encontro co Furelos en Ponte Arcediago (Santiso)
32. Río Salgueiras
RÍO FURELOS
Nace da confluencia dos regos Salgueira e Pequeno na parroquia de Mangueiro (Toques)
entre as serras do Bocelo e Corno de Boi e circula con dirección norte-sur por terras dos
concellos de Toques, Melide e Santiso. Xúntase ao Ulla nas proximidades de Barazón. O seu
principal afluente é o Catasol.
Río Furelos
33. FERVENZA DE BRAÑAS
Na parroquia de Brañas (Toques). O río Salgueiras,
unha das cabeceiras do Furelos, afluente do Ulla
forma unha fervenza duns 30 m de altura ao cair
nun desnivel de neis de fronte ampla e perfil
inclinado. Nos arredores hai un bo bosque de
ribeira, carballos, castiñeiros e loureiros.
COMO CHEGAR: cóllese a estrada de Melide a
Toques e 2,5 km máis adiante sae unha pista que
vai a Brañas e pasa por diante da fervenza.
Fervenza na
primavera,
no inverno e
no verán
34. Fervenza no rego dos Lagares (Irago), un
afluente do Furelos que baixa do Careón.
Atópase ao pé da estrada que vai de Vilamor
a Melide, nunha zona cuberta de mato onde
hai varios muíños abandoados.
38. Ponte medieval sobre o río Seco en Laboreiro (Melide), punto de paso
obrigado para os peregrinos que seguen o Camiño Francés a Santiago.
RÍO SECO
Nace na aba sur do Careón, discorre polo concello de Melide e logo fai fronteira entre os
concellos de Santiso e Palas de Rei.
39. Desembocadura do río Seco no Ulla, no linde entre Santiso e Palas de Rei.
Neste punto conflúen as provincias de Pontevedra, Lugo e A Coruña.
40. A área do Careón pertence á rexión
eurosiberiana, provincia atlántica-europea
e subprovincia cántabro-atlántica, e
adscríbese ao sector galaico-portugués.
HÁBITATS DE INTERESE COMUNITARIO
(INCLUIDOS NO ANEXO I DA DIRECTIVA
92/43/CEE)
-Estanques temporais mediterráneos.
-Uceiras húmidas atlánticas de zonas mornas
de Erica ciliaris e Erica tetralix.
-Uceiras secas europeas.
-Uceiras oromediterráneas endémicas con
toxo.
-Rochedos silíceos con vexetación pioneira do
Sedo-Scleranthion ou do Sedo albi-Veronicion
dillenii.
-Bosques aluviais de Alnus glutinosa e
Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion
incanae, Salicion albae).
-Carballeiras galaico-portuguesas con Quercus
robur e Quercus pyrenaica.
41. FLORA
Nos montes domina o mato de toxos, xestas, carqueixas e uces. Destacan o
piorno espiñento (Genista anglica) e o piorno de follas pequenas (Genista
micrantha).
46. Na Serra do Careón e nas Gándaras de Melide aparecen endemismos típicos de terreos
serpentínicos, algunhas especies únicas desta zona.
O efecto tóxico producido nos solos pola elevada concentración de metais pesados das
rochas ultrabásicas, entre outras causas, actúa como factor moi selectivo sobre a
vexetación, fomentando a especialización e determinando que a área sexa un dos centros de
endemicidade máis importantes da Península. Así, o LIC posúe unha excepcional relevancia
no ámbito galego polo grande número de endemismos serpentinícolas e taxóns raros na
Comunidade Autónoma e por acoller algunhas plantas que, ademais de ser endemismos
estritos desta zona, están claramente ameazadas a escala estatal.
47. ENDEMISMOS DO CAREÓN:
-Alyssum guitianae
-Anthyllis melidiensis
-Armeria merinoi
-Asplenium adiantum nigrum, var. corunnense
-Centaurea janeri susp. gallaecia
-Euphorbia exigua subsp. merinoi
-Koeleria crassipes var. pilosa
-Leucantemum gallaecicum
-Phleum pratensis subsp. bertolonii
-Plantago serpentina
-Sagina merinoi
-Santolina melidensis (en perigo crítico de
extinción)
-Sedum villosum subsp. aristatum
-Thlaspi oligospermum
Un bo número de taxons teñen na área as súas
únicas ou case únicas poboacións galegas
coñecidas:
-Aster aragonensis
-Erica scoparia
-Narcissus conspicuus
-Seseli montanum subsp. montanum
-Eryngium viviparum
58. Nas Gándaras de Melide atópanse especies adaptadas ás zonas húmidas nos que
se dan períodos de seca: salgueiros, xuncos, brións, breixos, fentos, uces... e
algunha pouco comúns adaptadas aos solos serpentínicos.
61. Nas marxes do río medran amieiras, salgueiros, freixos, bidueiros, Allium
scorzonerifolium, bágoas de San Pedro, Carex broteriana e Carex durieui
(subendemismos galegos), Cirsium filipendulum (endemismo ibérico), herba
ulmeira, sombreiriño de auga, xunco pelo de cocho, pe de boi, esparganio...
64. Nas partes baixas dos vales hai bosques de carballos e rebolos acompañados de
acivros, sanguiños... e nas partes máis secas sobreiras. No monte hai piñeiros de
repoboación e eucaliptos.
65. CATÁLOGO GALEGO DE ESPECIES
AMEAZADAS
En perigo de extinción: (P)
Vulnerables (V)
-Armeria merinoi (P)
-Centaurea janeri susp. gallaecia (V)
-Leucantemum gallaecicum (P)
-Santolina melidensis (P)
-Centaurea janeri susp. gallaecia
66. A barbantesa (Empusa pennata) aproveita o seu mimetismo co
entorno para cazar insectos, que come vivos.
FAUNA
A fauna é a propia dos matos con monte baixo, dos espazos abertos, dos ríos e
dos bosques de ribeira: abondan as aves e os insectos e destaca a presenza do
sisón.
68. AVES
Tartaraña cincenta (Circus pygargus)
Aguia cobreira europea (Circaetus gallicus)
Azor (Accipiter gentilis)
Gabián (Accipiter nisus)
Lagarteiro peneireiro (Falco tinnunculus)
Falcón pequeno (Falco subbuteo)
Falcón peregrino (Falco peregrinus)
Miñato (Buteo buteo)
Sisón (Tetrax tetrax)
Cegoña branca (Ciconia ciconia)
Noitarega ou avenoiteira cincenta (Caprimulgus europaeus)
Picapeixe (Alcedo atthis)
Merlo rieiro (Cinclus cinclus)
Pica campestre (Anthus campestris)
Lavandeira real (Motacilla cinerea)
Cotovía (Lullula arborea)
Pica das árbores (Anthus trivialis)
Papuxa do mato (Sylvia undata)
Picanzo vermello (Lanius collurio)
Escribente amarelo (Emberiza citrinella).
Sisón(Tetrax tetrax),
vese no Careón no
verán e outono e ata
hai uns anos criaba
Tartaraña cincenta
(Circus pygargus), ten
no Careón unha
poboación nidificante.
69. Cegoña branca (Ciconia ciconia),
ten neste espazo a única poboación
da provincia da Coruña
Lagarteiro peneireiro (Falco tinnunculus).
É habitual velo sobrevoar as áreas
despexadas e os cumes dos montes.
71. ANFIBIOS
Píntega rabilonga (Chioglossa lusitanica)
Limpafontes ou tritón ibérico (Lissotriton boscai)
Tritón palmeado (Lissotriton helveticus)
Ra verde (Pelophyllasx perezi)
Ra patilonga (Rana iberica)
Ra vermella cántabro-galaica (Rana temporaria subsp. parvipalmata)
Ra verde (Pelophyllasx perezi)
72. PEIXES
Troita común (Salmo trutta fario)
Boga do Douro (Chondrostoma duriense)
Boga (Chondrostoma arcasii)
Anguía (Anguilla anguilla)
Troita común
(Salmo trutta fario)
73. INVERTEBRADOS
Destaca a presenza de numerosas especies de
bolboretas, escaravellos, libeliñas, arañas…
ESPECIES DESTACADAS:
Caracol (Elona quimperiana)
Bolboreta (Euphydrias aurinia)
Vacaloura (Lucanus cervus)
Bolboreta
(Euphydrias aurinia)
74. Esta araña (Argiope bruennuichi) constrúe a tea arrentes do chan para pillar saltóns
80. Mámoas no monte do Castro
HISTORIA-PATRIMONIO CULTURAL
A comarca estivo poboada deste tempos moi antigos. Nos cumes consérvanse
restos de mámoas e castros. Arredor dos ríos consérvanse un rico patrimonio
histórico-artístico (núcleos históricos, pontes...) e etnográficos (muíños...)
O Camiño de Santiago cruza a serra en dirección a Melide por dúas rutas.
82. AS TELLEIRAS
Nas gándaras de Melide houbo unha
importante insdustria artesanal de
elaboración de tellas outros produtos a base
de barro nas telleiras de Leboreiro, Furelos
e Piñor. A actividade tivo o seu auxe entre
os anos 40 e 50 do século pasado ata a
década dos sesenta e foise abandoando coa
emigración e a industrialización. Na
actualidade consévanse varias en estado de
abandono.
83. Parque eólico e plantación de
eucaliptos no espazo protexido
PROBLEMAS
Repoboación con especies alóctonas, parques eólicos, obras, ocupación de
terreos de interese ecolóxico...
84.
85. Vilouriz e a serra do Careón
PUNTOS DE INTERESE
MELIDE:
Gándaras
Ponte no río Furelos en Furelos
Ponte no río Seco en Leboreiro
Área de lecer no río Furelos
Monte do Castro
87. Fervenza de Brañas, no río Furelos
TOQUES:
-Río Furelos: fervenzas de Brañas e do rego dos Lagares, ponte e muíño da Fraga
-Cumes do Careón: Pena Armada, O Careón...