Espazo situado nos vales do Eume e algúns dos seus afluentes, entre o límite das provincias de A Coruña e Lugo (concello de Xermade) e o límite da influencia das mareas na parroquia de Ombre en Pontedeume (rego de Pouso). Inclúe o monte Fontardión ao norte e o Queixeiro ao sur e parte da vertente coruñesa da Serra da Loba.
O Eume e os seus afluentes forman vales profundos nos que se conservan áreas de bosque atlántico de gran pureza cunha graden diversidade de especies de animais, vexetais e fungos, algunhas moi raras ou únicas.
Concellos: Cabanas, A Capela, As Pontes de García Rodríguez, Monfero, Pontedeume.
2. Espazo situado nos vales do Eume e algúns dos seus afluentes, entre o límite das
provincias de A Coruña e Lugo (concello de Xermade) e o límite da influencia das
mareas na parroquia de Ombre en Pontedeume (rego de Pouso). Inclúe o monte
Fontardión ao norte e o Queixeiro ao sur e parte da vertente coruñesa da Serra da
Loba.
O Eume e os seus afluentes forman vales profundos nos que se conservan áreas
de bosque atlántico de gran pureza cunha graden diversidade de especies de
animais, vexetais e fungos, algunhas moi raras ou únicas.
3. Na área do parque podemos atopar diversidade de ecosistemas: bosques de ribeira, fraga
atlántica caducifolia, monte baixo e algunha zona repoboada con piñeiros e eucaliptos. Á
riqueza e diversidade biolóxica hai que engadirlle a beleza da paisaxe con boas vistas
panorámicas sobre a fraga e o río, vales encaixados e fervenzas, e monumentos
etnográficos (muíños, pontes) e artísticos (mosteiro de Caaveiro).
4. SITUACIÓN: Ao nordeste da provincia da Coruña, entre a Ría de Ares e
a Serra da Loba. Localidades de referencia: Pontedeume, As Pontes
de García Rodríguez, As Neves e Monfero.
SUPERFICIE: 9.127 ha
CONCELLOS: Cabanas, A Capela, As Pontes de García Rodríguez,
Monfero, Pontedeume.
VALORES NATURAIS: paisaxe, xeoloxía, fragas, ríos, flora e fauna,
historia, etnografía...
6. Encoro do Eume
PROTECCIÓN
-Parque Natural, con 9.126 ha (agosto de 1997)
-Lugar de importancia comunitaria (LIC) 29 de decembro de 2004
-Zona especial de conservación (ZEC) (9.387 ha) 31 de marzo de 2014
-Sempre figurou no catálogo de lugares de interese natural de Galiza, no primeiro
inventario feito polo ICONA e nas Normas de Planeamento Provincial.
-Está proposto para Reserva da Biosfera.
8. Canón do Eume desde Pena Cavada, ao fondo o Fontardión
XEOLOXÍA/RELEVO
No relevo alternan cumes de formas suaves con vales profundos de paredes
verticais. O eixo do espazo é o canón do Eume que aproveita unha falla e
escavado entre os granitos do Forgoselo, ao norte e os xistos do Queixeiro e a
Serra da Loba, ao sur e leste.
11. Serra do Queixeiro, coa Pena Fexa ao fondo
SERRAS
As principais serra son o Macizo do Forgoselo, ao norte; a serra do Queixeiro, ao
sur e a Serra da Loba, ao leste.
12. O Forgoselo desde o Queixeiro, no centro o Fontardión
MACIZO DO FORGOSELO
É un extenso aplanamento situado entre a Depresión das Pontes e a costa, ao
norte do río Eume, en terreos dos concellos de A Capela, As Pontes, As Somozas
e San Sadurniño. Aséntase sobre un afloramento circular de granito intrusivo de
dúas micas que contrasta coas rochas xistosas da contorna. O relevo é suave e o
punto máis alto é o Monte Forgoselo ou Racamonde con 542 m. É frecuente
atopar bolos, pías e cacholas.
A parte norte está incluída no LIC “Xuvia-Castro-Forgoselo” e a zona sur no
Parque Natural Fragas do Eume.
14. SERRA DO QUEIXEIRO
Ten orientación O-E. Está situada ao sur do canón do Eume, no concello de
Monfero e limitada ao leste polo río Frei Bermúdez, afluente do Eume. Cara ao sur
nacen varios afluentes do Lambre. As rochas dominantes son xistos e lousas,
con algúns tramos de cuarcitas. O punto máis alto é Pena da Uz, con 705 m.
Unha grande parte está incluído no Parque Natural Fragas do Eume. O val do río
Frei Bermúdez e o Canón son Reservas Integrais.
Accedese desde Monfero.
Panorámica desde o monte Fesa sobre a comarca do Eume e a costa da ría de Ares e Betanzos
21. Cara oeste da Serra da Loba desde o monte dos Penedos coas fragas da Davasa e do Porto da
Táboa, no val do rego dos Casas, afluente do Frei Bermuz (Eume).
SERRA DA LOBA
Esténdese con dirección N-S, facendo de fronteira entre as provincias de Lugo e
A Coruña, desde a Depresión das Pontes ata as cabeceiras dos ríos Mandeo
(oeste) e Labrada (leste) que a separan da Cordal de Montouto. É unha serra de
relevo suave modelado sobre granito de dúas micas, gneis “ollo de sapo”, xistos
migmatíticos e granito intrusivo.
Fai de divisoria de augas entre a conca do Miño e as do Lambre e Mandeo.
O punto mái alto é a Pena Verde, con 709 m.
Accedese desde Monfero, As Pontes ou Momán. Ten unhas excelentes vistas
sobre a depresión das Pontes e o val do Eume.
26. Río Sesín
REDE FLUVIAL
Todo o espazo está articulado arredor do río Eume, no seu curso medio e baixo,
que percorre o territorio de leste a oeste, desde as serras da Dorsal ata a ría de
Ares e recibe numerosos afluentes de cursos rápidos e vales encaixados onde
abondan os rápidos e as fervenzas.
27. RÍO EUME
Nace no Seixobranco (Serra do Xistral),
recolle as augas dos concellos de Muras,
Xermade, As Pontes, Capela, Monfero,
Pontedeume e Cabana e vérteas na Ría de
Ares, despois de 80 km de percorrido.
Corre rápido e encaixado no seu tramo
superior onde é represado no encoro de
Ribeira. Ábrese logo na depresión das
Pontes e é de novo remansado polo
encoro da Capela. Atravesa encaixado e
rápido a Fraga de Caaveiro para abrirse
preto da súa desembocadura. É un río
caudaloso polas abundantes
precipitacións da súa cunca e presenta
unha importante estiaxe entre xullo e
setembro.
AFLUENTES NESTE ESPAZO
Pola dereita: Caxado, Pareiro ou Rebardille, Cadavás,
Pereira, Rego da Igrexa, Morixoso, Teixido, Sesín,
Lagoa e Pouso (linte do espazo polo NO).
Pola esquerda: Porto do Vilar, Frei Bermuz, Salgueiro,
Lioiras, Abeledo, Teixeiro, Cancela, San Bartolomeu,
Vaca, Cal de Viñas, Estrille, A Ferrería e Porto da
28. Encoro e presa do Eume
A orografía do terreo polo que discorre o curso do río Eume convérteo nun lugar idóneo
para o aproveitamento da enerxía hidráulica. Os encoros modifican o caudal do río
afectando ás especies que viven nel. O río está retido no encoro do Eume ou da Capela e
máis abaixo atópanse os restos das antigas centrais Ventureira e O Parrote (no San
Bartolomeo).
32. AS PONTES DE
GARCÍA RODRÍGUEZ
MONFERO
RíoFreiBermuz
As Eiras
R.dePicheira
R.doTeixeiro
R.daPererira
Monte da
Carboeira
A Filgueira
Sanguiñedo
O Peteiro
Pena do
Teixo
O Abeledo
35. RÍO FREI BERMUZ
Nace entre os montes de Pena e
Serra da Loba e discorre cara ao
norte a xuntarse co Eume
formando un profundo canón no
que se conservan unhas
excelentes fragas atlánticas. Unha
grande do seu curso forma parte
do Parque Natural e está
protexido como Reserva Integral.
Os principais afluentes son o
Porto, Dos Casás e Lousado, pola
dereita; e o Paial, Castro,
Lambazal e Cortella, pola
esquerda.
Río Frei Bermuz en Maceira
(Alto de Xestoso, Monfero)
36. Nacentes do río Frei Bermuz (rego dos Casás) na serra da Loba
37. Confluencia do rego dos Casás co
Frei Bermuz en Maceiras (Sobrado)
O rego dos Casás na ponte do
Dez (Maceiras, Sobrado)
38. Val do Frei Bermuz antes de se xuntar co
Eume, na zona de Reserva Integral
39. O río Frei Bermuz no encoro do Eume, nas Eiras (Monfero)
49. AS PONTES DE
GARCÍA RODRÍGUEZ
MONFERO
ENCORO
DO EUME
A CAPELA
CENTRAL
DO EUME
R. de Morixoso
R.deTeixido
A Ermida
Penedo
Empardado
Fontardión
CENTRAL
DA VENTUREIRA
52. Canón do Eume, entre os concellos de A Capela e Monfero.
O Eume xusto debaixo o encoro forma unha gorxa innacesible con interesantes saltos, nunha zona
declarada Reserva Integral dentro do Parque natural Fragas do Eume.
Accedese desde As Neves pola estrada que baixa á central do Eume e despois de cruzar a ponte desde a outra beira da
estrada vese o canón. Tamén se pode acceder pola estrada que vai á presa desde Goente. Unha ruta permite percorrer
unha parte con bosques frondosos e vistas espectaculares.
53. REGO DE MORIXOSO
Nace na Pena do Crego e, despois
dun curto percorrido con moito
desnivel, desemboca no Eume desde
o alto do canón, nunha zona afectada
por unha antiga canteira.
54. Tramo do río Eo encaixado en materiais graníticos e xistos con fortes pendentes
55. Canón do Eume, nunha das zonas declaradas reserva integral.
A vexetación de folla caediza da fraga do Eume múdase en todas as cores no outono.
61. REGO DO PARROTE
OU SAN BARTOLOMEU
Nace na serra do Queixeiro e
xúntase co Eume augas abaixo da
Central Hidroeléctrica.
Central do Parrote ou de San Bartolomeu
63. RÍO SESÍN
Nace na aba norte do Fontardión e
desemboca ao pé do mosteiro de
Caaveiro. Antes de xuntarse co
Eume o Sesín encáixase en
granitos nunha zona con rápidos e
varias fervenzas de distintas
alturas. A máis grande ten uns 10
m. Todo este tramo do río está
aproveitado con muíños, algúns
rehabilitados como aula
etnográfica.
Os arredores están ocupados por
unha fraga ben conservada.
Ponte romana sobre o río
Sesín, entre Gunxel e Paces
64. FERVENZAS DA MAZOCA
Na parroquia e concello de A Capela.
Accedese desde As Neves pola estrada que baixa
á central do Eume. Despois de pasado Gunxel
(aproximadamente 2 km) crúzase a ponte de
Mazoca e pásanse un recinto pechado onde están
os muíños. Ao rematar a sebe hai un pequeno
entrante e un carreiro que baixa ao muíño de
Pedro e á fervenza principal atravesando unha
fraga. Desde a ponte da Mazoca hai tamén un
carreiro á dereita polo que se pode seguir o río e
ver outras fervenzas.
76. TIPOS DE HÁBITATS DO ANEXO I DA DIRECTIVA 92/43/CEE
-Lagos e estanques distróficos naturais
-Ríos dos pisos basal a montano con vexetación de Ranunculion fluitantis e de Callitricho-Batrachion
-Ríos de ribeiras lamacentas con vexetación de Chenopodion rubri p.p. e de Bidention p.p.
-Queirogais húmidos atlánticos de zonas temperadas de Erica ciliaris e Erica tetralix
-Queirogais secos europeos
-Matogueiras arborescentes de Laurus nobilis
-Zonas subestépicas de gramíneas e anuais do Thero-Brachypodietea
-Formacións herbosas con Nardus, con numerosas especies, sobre substratos silíceos de zonas
montañosas (e de zonas submontañosas da Europa continental)
-Prados con molinias sobre substratos calcáreos, turbosos ou arxilo-limosos (Molinion caeruleae)
-Megaforbios eutrofos hidrófilos das orlas de chaira e dos pisos montano a alpino
-Prados pobres de sega de baixa altitude (Alopecurus pratensis, Sanguisorba officinalis) .....
77. .....
-Turbeiras altas activas
-'Mires' de transición
-Depresións sobre substratos turbosos
do Rhynchosporion
-Desprendementos mediterráneos occidentais e
termófilos
-Encostas rochosas silíceas con vexetación
casmofítica
-Rochedos silíceos con vexetación pioneira
do Sedo-Scleranthion ou do Sedo albi-Veronicion
dillenii
-Covas non explotadas polo turismo
-Bosques de encostas, desprendementos ou
barrancos do Tilio-Acerion
-Bosques aluviais de Alnus glutinosa e Fraxinus
excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion
albae)
-Carballeiras galaico-portugueses con Quercus
robur e Quercus pyrenaica
-Soutos
78. FLORA
As fragas do Eume son uns dos bosques atlánticos mellor conservados de Galiza
e un dos máis importantes de Europa pola riqueza e variedade de especies.
Hai catalogadas 25 especies de árbores, entre elas os teixos –que teñen aquí o
límite occidental da súa distribución en Galiza- e as sobreiras –que teñen no
parque o límite norte de distribución da especie-; 21 de fentos –algúns únicos-,
250 de liques –máis de 20 moi raros na flora española-, 100 de fungos e 220 de
brións e hepáticas.
79. As especiais condicións microclimáticas das Fragas do Eume favorecen a supervivencia de
varias especies relictas do Terciario, fentos catalogados como vulnerables pola UICN e moi
raros na Península: Culcita macrocarpa (especie de interese mundial en perigo de
extinción), Hymenophyllum tunbrigense, Vandenboschia speciosa, Woodwardia radicans...
Fentos no rego da Vaca
80. Culcita Macrocarpa, unha especie de fento de interese mundial en perigo de extinción que precisa dunha
elevada humidade no solo e na atmosfera e umbría permanente. Os seus frondes poden acadar os 2,5 m
de lonxitude. É un endemismo íbero-macaronésico que na Península so se atopa nas Fragas do Eume,
na serra de Alxeciras e nalgunhas localidades asturianas.
83. Cubrindo o solo e as rochas e sobre os
toros das árbores podemos atopar máis da
metade das especies de carrizas ou brións
presentes en Galiza.
Brións e hepáticas
95. Lavancos (Anas platyrhynchos)
FAUNA
A fauna das fragas do Eume combina as especies típicas do bosque atlántico
caducifolio, do mato e especies acuáticas, entre as que destaca a presenza de
varias especies únicas de invertebrados.
Hai catalogadas 40 especies de mamíferos, 103 de aves e unha gran variedade de
anfibios e invertebrados, entre os que destaca a presenza de 514 especies de
coleópteros.
103. Saramaganta (Chioglossa lusitanica), endemismo do noroeste da Península
Ibérica. Nas Fragas do Eume atópase a poboación máis importante desta especie
en Galiza.
107. Limenitis camilla, unha bolboreta que vive en zonas de
arboredo e ribeiras dos ríos. A eiruga aliméntase de
Loniceras (herbas salgueiras ou chuchameles).
111. Paneis informativos do Parque Natural.
Por todo espazo hai numerosas rutas
de sendeirismo indicadas.
112. Muíño no río
Sesín ou da
Mazoca
HISTORIA-PATRIMONIO CULTURAL
As proximidades do canón do Eume estiveron habitadas desde tempos antigos e
conservan interesantes exemplos de patrimonio histórico artístico (mosteiro de
Caaveiro, pontes...) e etnográficos (muíños, pesqueiras, curripas...).
A fraga foi explotada tradicionalmente para o aproveitamento da madeira e a tona
dos carballos para empregar en curtidurías.
113. Pegadas do úlrimo incendio forestal na Fragas do Eume
PROBLEMAS
-Encoro
-Invasión e plantación de especies foráneas
-Incendios forestais
115. A Faeira desde o miradoiro dos Cerqueiros
PUNTOS DE INTERESE
AS PONTES DE GARCÍA RODRÍGUEZ
-Encoro e presa do Eume
-Monte Fontardión
-Rego de Morixoso
116. A CAPELA
-Canón do río Eume: miradoiros e rutas
-Mosteiro de Caaveiro, fundado no século X, conserva unha igrexa románica do século XII.
-Antiga central de Vantureiras
-Fervenzas: Morixoso, Teixido (A Ventureira e Vilariño), Sesín (A Mazoca, Caaveiro).
-Pontes: Caaveiro,
-Muíños: Caaveiro, A Mazoca
Mosteiro de Caaveiro no interior das Fragas do Eume. Foi fundado no século X por San Rosendo sobre
un anterior e ampliado posteriormente. A igrexa románica é do século XII.
118. Frgas no val do rego dos Casás, na serra da Loba
MONFERO
-Fragas do Frei Bermuz, do rego dos Casás e do rego dos Curros.
-Parque Eólico Experimental de Sotavento
-Pena Fesa e serra do Queixeiro
-Rutas: Os Cerqueiros
-Central do Parrote e do Eume
-Río Frei Bermuz
-Río de San Bartolomeo ou do Parrote
-Rego da Vaca
-Ponte do Dez