More Related Content
More from ครูต๋อง ฉึก ฉึก
More from ครูต๋อง ฉึก ฉึก (20)
ยุคกลาง
- 1. บทที่ 3
ยุคกลาง ( คริสตวรรษที่ 5 - 15)
ประวัติศาสตรยุคกลางมักถูกเรียกวา "ยุคมืด" เนื่องจากอารยธรรมของโรมที่คอยหลอเลี้ยง
โลกยุโรปไดถูกทําลายลงพรอมกับจักรวรรดิโรมมันตะวันตกจากการรุกรานของกลุมอนารยชนเผา
ตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยิ่ง อนารยชนเผาเยอรมัน ขณะเดียวกันยุโรปในชวงเวลานั้นยังตกอยูภายใต
การครอบงําทางความคิด ความเชื่อจากศาสนาอยางเดนชัด อยางไรก็ตาม เมื่อมองในมุมกลับ ยุค
กลางก็อาจเปนยุคหนึ่งซึ่งเปนโซเปราะที่เชื่อมโยงโลกสมัยใหมเขากับโลกโบราณดวยเชนกัน
ดังนั้นในบทนี้จะพิจารณาถึงพัฒนาการทางประวัติศาสตร คริสตศาสนา ระบบการเมือง
การปกครอง สภาพสังคม ซึ่งกอใหเกิดภาพของยุคกลาง และความเปลี่ยนแปลงตาง ๆ ชวงปลาย
ยุคกลางที่เปนแรงขับเคลื่อนใหเกิดยุคสมัยใหมขึ้นในยุโรป
1. พัฒนาการทางประวัติศาสตร
อาจกลาวไดวาพัฒนาการทางประวัติศาสตรของยุคกลางเริ่มตนตั้งแตเกิดการรุกรานของอ
นารยชนเยอรมัน 3 กลุม คือ วิสิกอธ ออสโตกอธ และแฟรงค
อนารยชนเยอรมัน เผ าวิ สิ ก อธ หรื อ เรี ย กอีก อยา งหนึ่งว า กอธตะวั น ตก ได เ ริ่มรุ ก ราน
จักรวรรดิโรมันตะวันตกนับตั้งแตชวงศตวรรษที่ 4 - 5 จนกระทั่งสามารถยึดครองโรมันตะวันตกได
ในป ค.ศ. 476 การรุกรานของอนารยชนกลุมนี้ไดกอใหเกิดความเปลี่ยนแปลงขึ้นในกรุงโรมอยาง
เดนชัด ผูนําของวิสิกอธ คือ โอโดเซอรไดปลดจักรพรรดิโรมันตะวันตกออกจากตําแหนงและตั้ง
ตัวเปนผูปกครองโรม ขณะเดียวกันยังสงเครื่องราชกกุธภันฑของจักรพรรดิโรมันตะวันตกสงคืน
ใหกับจักรพรรดิโรมันตะวันออก ซึ่งถือเปนสัญลักษณวาไดประกาศใหกรุงโรมเปนอิสระจาก
อํานาจของโรมันตะวันออกอยางแทจริง
ตอมากลับมีอนารยชนเยอรมันเผาออสโตรกอธหรือกอธตะวันออก สามารถขยายอํานาจ
เขาครอบครองโรม โดยผูนําของออสโตรกอธ คือ ธีโอโดริคไดปลดโอโดเซอรออกจากตําแหนง
จักรพรรดิ และเริ่มขยายอํานาจออกไปครอบงําทั้งตอนกลางและตอนใตของอิตาลี
อยางไรก็ตาม ในป ค.ศ. 552 จัสติเนียน(หรือบางแหงเรียกจุสติเนียน) จักรพรรดิของโรมัน
ตะวันออกไดยกกองทัพเขาปราบปรามและสามารถยึดโรมกลับคืนไปอยูภาพใตอาณัติอีกครั้ง แต
ทายสุดโรมันตะวันตกก็ถูกอนารยชนเผาแฟรงคเขารุกราน และกลายเปนจุดเปลี่ยนใหยุโรปเริ่มกาว
เขาสูยุคกลางอยางแทจริง
แมวากลุมอนารยชนแฟรงคจะสามารถขจัดอํานาจของจั กรพรรดิโรมันตะวันออกจาก
แหลมอิตาลี แตกระนั้นก็มิไดครอบครองแหลมอิตาลี แตกลับยอมรับศาสนาคริสต (จะกลาวถึง
- 2. อิทธิพลของคริสตศาสนาขางหนา) พรอมกับยกดินแดนอิตาลีใหกับพระสันตะปาปา (Pope)
ปกครองแทน ซึ่งนับเปนครั้งแรกที่ปรากฏรัฐของพระสันตะปาปาในโลกยุโรป สวนกลุมแฟรงค
ไดเขาไปตั้งถิ่นฐานยังมณฑลกอธ (ประเทศฝรั่งเศส) ตั้งราชวงศเมโรวินเจียน ขึ้นปกครองมณฑล
กอธและเริ่มขยายอํานาจในดินแดนกอธ โดยมีพระสันตะปาปาใหการสนับสนุนเปนการตอบแทน
จนกระทั่งในชวงปลายราชวงศไดเกิดการแยงชิงอํานาจของขุนนางกรมวังกับกษัตริยราชวงศเมโร
วินเจียน เปปน(Pepin) หลานของขุนนางกรมวังไดรับเลือกจากกลุมขุนนางใหขึ้นดํารงตําแหนง
กษัตริยและตั้งราชวงศคาโรรินเจียนขึ้นปกครองแทน
อยางไรก็ตาม แมวาเปปนจะสามารถแยงชิงอํานาจจากราชวงศเมโรวินเจียน แตกระนั้น
ราชวงศกอนหนาก็มีสิทธิธรรมในการปกครองอยางมาก เนื่องจากมีพระสันตะปาปาใหการรับรอง
ความชอบธรรม ดังนั้นเปปนจึงตองสรางความชอบธรรมในการปกครองของตนรวมถึงราชวงศให
เหนือกวาราชวงศเมโรวินเจียนอยางไมสามารถหลีกเลี่ยงได ซึ่งเปปนไดอาศัยวิธีการเชื่อมโยงกับ
สถาบันคริสตศาสนา โดยไดขับไล อนารยชนลอมบารดที่เขามารุกรานรัฐของพระสันตะปาปา
ออกไปจากแหลมอิตาลี แลกเปลี่ยนกับการใหพระสันตะปาปาสรางความชอบธรรมใหกับราชวงศ
ของตน ซึ่งหลังจากขับไลอนารยชนลอมบารดแลว พระสันตะปาจึงทําการเจิมน้ํามนตศักดิ์สิทธิ์
ใหกับเปปนและพระโอรส ซึ่งมีนัยแสดงใหเห็นวาราชวงศคาโรรินเจียนเปนผูปกครองที่พระผูเปน
เจาเลือกโดยผานสันตะปาปา และการเจิมน้ํามนตศักดิ์สิทธิ์ไดกลายเปนสัญลักษณที่ผูปกครองตอง
กระทํากอนปราบดาภิเษกเปนกษัตริยอยางสมบูรณสืบตอมาในยุคกลาง ขณะเดียวกันยังชวยเพิ่ม
อํานาจทางโลกใหกับพระสันตะปาปาควบคูไปพรอมกัน
ราชวงศคาโรรินเจียนไดขยายอํานาจออกไปครอบงําทวีปยุโรปอยางกวางขวางในสมัย
ของจัรพรรดิชาญเลอมาล ญ ในสมัยจักรพรรดิพระองคนี้ราชวงศคาโรรินเจีย นสามารถผนวก
ดิ น แดนทั้ ง หมดของยุ โ รป (ยกเว น สเปนที่ อ ยู ภ ายใต อํ า นาจของพวกมั ว ร แ ละโรมของพระ
สันตะปาปา) เขาไวในจักรวรรดิ จนกระทั่งพระองคสิ้นพระชนมดินแดนของพระองคจึงถูก
แบงแยกออกเปน 3 สวน ปกครองโดยพระราชนัดดา 3 พระองค ภายใตสนธิสัญญาแวงดัง คือ
โลแธร ปกครองอิตาลีจนถึงลุมแมน้ําไรน
ชาลญ ปกครองดินแดนฝรั่งเศส
หลุยส ปกครองดินแดนเยอรมัน
กระทั่งราวศตวรรษที่ 10 ไดเกิดความเปลี่ยนแปลงในยุโรปอีกครั้ง เนื่องจากสาเหตุ 2
ประการ คือ การเสื่อมอํานาจของราชวงศคาโรรินเจียน ซึ่งกอใหเกิดการแยงชิงความเปนใหญของ
ขุ น นางในดิ น แดนต า ง ๆ จนกระทั่ ง ปราบดาภิ เ ษกเป น กษั ต ริ ย แ ทนราชวงศ ค าโรลิ น เจี ย นได
ประกอบกับอีกดานหนึ่งดินแดนยุโรปเริ่มถูก อนารยชนนอรสแมน (ไวกิ้ง) รุกรานและสามารถยึด
ครองดินแดนอังกฤษได ดินแดนในยุโรปเริ่มแตกแยกออกเปนหลายสวนภายใตกษัตริยของตน
ไดแก ฝรั่งเศส อังกฤษ สเปน และจักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์ แตกษัตริยใหมก็ไมสามารถปกปอง
- 3. ดิ น แดนของตนจากการรุ ก รานของอนารยชนกลุ ม ใหม ดั ง นั้ น กษั ต ริ ย จึ ง ถ า ยโอนอํ า นาจการ
ปกครองและการดูแลประชาชนใหกับกลุมขุนนาง ซึ่งไดกลายเปนรากฐานการปกครองแบบศักดิ
นาสวามิภักดิ์ในดินแดนตาง ๆ ของยุโรปในเวลาตอมา (จะกลาวถึงขางหนา)
2. คริสตศาสนา
ศาสนาคริสตเปนศาสนาหนึ่งของยุโรปที่มีการเผยแผเขาสูยุโรปนับตั้งแตสมัยโรมัน (ราว
ศตวรรษที่ 2) แตในระยะแรกศาสนาคริสตยังไมไดการยอมรับจากจักรพรรดิโรมมากนัก เนื่องจาก
หลักคําสอนของศาสนาเนนใหผูนับถือเคารพตอพระเจาองคเดียวเทานั้น การกราบไหวจักรพรรดิ
รวมถึงเทพเจาของโรมถูกปฏิเสธในกลุมของนักบวช ดังนั้นจึงถูกจักรพรรดิโรมันปราบปรามอยาง
รุนแรง แตทายสุดก็ไดรับการยอมรับจากจักรพรรดิโรมันและทรงประกาศใหศาสนาคริสตเปน
ศาสนาประจําจักรวรรดิ และกลายเปนที่พึ่งพิงทางจิตใจของชาวยุโรปนับตั้งแตจักรวรรดิโรมัน
ตะวั น ตกลมสลาย ทั้ งสามารถครองงํ าความคิ ด ความเชื่อและแนวทางการปฏิบัติ ของคนยุ โรป
ยาวนานนับ 1,000 ป
ภายใตศาสนาคริสต สันตะปาปาถือเปนผูมีอํานาจสูงสุดทางธรรม และในราวศตวรรษที่
12 - 13 ก็สามารถมีอํานาจครอบงําทางโลกหรือรัฐไดอยางแทจริง จนชวงเวลาดังกลาวถูกขนาน
นามวาเปน "ยุคแหงศรัทธา
ความมี อํ า นาจของสั น ตะปาปาเกิ ด ขึ้ น โดยอาศั ย ป จ จั ย สํ า คั ญ เป น รากฐานอย า งน อ ย 2
ประการ กลาวคือ ประการแรก พระสันตะปาปาอาศัยทฤษฎี เพทริริน ของพระสันตะปาปาเลโอที่
1 เปนฐานในการครอบงําและอางอํานาจของสถาบันเหนือรัฐและกษัตริย ตามทฤษฎีนี้ไดอธิบายวา
อํานาจทั้งหมดเปนของพระเจา ซึ่งพระองคไดมอบอํานาจทั้งหมดของพระองคใหแกวัด และวัดได
มอบอํานาจบางสวนใหแกรัฐในการปกครองทางโลก ดังนั้นวัด (รวมถึงพระสันตะปาปา) จึง
สามารถยึดอํานาจคืนจากรัฐหรือกษัตริยได ตามนัยดังกลาวไดสรางอํานาจในการควบคุมกษัตริย
ใหแกพระสันตะปาปาอยางมาก เห็นไดชัดจากการที่พระสันตะปาปาสามารถเขาไปแทรกแซงการ
เลือกจักรพรรดิในจักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์ จนนํามาสูสภาวะไรจักรพรรดิขึ้น
ประการที่สอง คือ การอางอํานาจในการบัพพาชนียกรรม ตามความเชื่อของคนในยุค
กลาง จุดสูงสุดในชีวิตคือการไดรับการตัดสินครั้งสุดทายจากพระผูเปนเจา ซึ่งจะทําใหพวกเขา (ถา
ทํ า ความดี )สามารถเข า สู โ ลกหน า ไปรวมเป น ส ว นหนึ่ ง กั บ พระผู เ ป น เจ า ชี วิ ต ในโลกนี้ ไ ม มี
ความหมายใด ๆ นอกจากเรงสะสมความดี (บุญ) แตการที่จะเขาสูโลกหนาไดนั้นจําเปนตองมี
เงื่อนไขสําคัญ คือ การเขารีตเปนชาวคริสต เทานั้น การถูกตัดออกจากศาสนาจึงเปนการลงโทษที่
รุนแรงในสายตาของผูนับถือศาสนาคริสต ดังนั้นพระสันตะปาปาจึงอาศัยความเชื่อดังกลาวเปน
รากฐานในการสรางอํานาจเหนือกษัตริย หรือใหกษัตริยตองยอมรับอํานาจพระสันตะปาปาอยาง
แทจริง ยกตัวอยางเชน ความขัดแยงระหวางพระเจาเฮนรี่ที่ 4 ของเยอรมันกับพระสันตะปาปาเก
- 4. รเกอรี่ที่ 7 ที่พระสันตะปาปาพยายามเขาไปแทรกแซงการแตงตั้งบิชอฟ โดยออกประกาศหามมิให
ฆราวาสแตงตั้งบิชอฟ ซึ่งจากเดิมเคยอยูภายใตการดูแลของกษัตริย จนทําใหพระเจาเฮนรี่ที่ 4 ไม
พอพระทัยและประกาศปลดพระสันตะปาปาออกจากตําแหนง พระสันตะปาปาจึงตอบโตดวยการ
บัพพาชนียกรรมพระเจาเฮนรี่ที่ 4 ขุนนางและชาวเยอรมันออกจากศาสนา และทําใหเกิดการลุกฮือ
ของขุนนาง ประชาชนขับไลพระเจาเฮนรี่ที่ 4 ออกจากการเปนกษัตริย ทายสุดพระเจาเฮนรี่ที่ 4 จึง
ตองยอมเดินทางไปขอใหพระสันตะปาปาเกรเกอรี่ที่ 7 ประทานอภัยโทษ โดยตองคุกเขาอยู
ทามกลางหิมะที่กําลังตกหนักถึง 3 วัน จึงไดรับการอภัยโทษ เปนตน
อยางไรก็ตาม แมวาในชวงศตวรรษที่ 12 - 13 พระสันตะปาปาจะมีอํานาจสูงสุดทั้งทาง
โลกและทางธรรม แตในชวงปลายยุคกลางก็เกิดความเปลี่ยนแปลงที่สําคัญขึ้น จนเปนเหตุให
สถาบันสันตะปาปาและความเชื่อทางศาสนาเสื่อมอํานาจลงในทายสุด (จะกลาวในสวนตอไป)
3. ระบบการปกครองแบบศักดินาสวามิภักดิ์
ระบบการปกครองแบบศักดินาสวามิภักดิ์หรือการปกครองระบบฟวดัล ถือเปนรูปแบบ
การปกครองที่สําคัญยิ่งในชวงยุคกลาง ระบบการปกครองนี้เปนการปกครองโดยเนนการกระจาย
อํานาจในการควบคุมที่ดิน โดยมีหลักใหญใจความสําคัญคือ กษัตริย (Overlord / Lord) ไดมอบ
อํานาจในการดูแลที่ดินในเขตพระราชอํานาจใหแกขุนนาง (Vassal) ไปดูแลและใชประโยชน โดย
บนที่ดินนั้นจะมีไพรทาส(Serf) ติดที่ดินเปนกําลังแรงงานในการผลิต ในเชิงทฤษฏีกษัตริยจะมี
หนาที่ดูแลปกปองที่ดินของขุนนาง มิใหขุนนางหรือคนกลุมอื่นมาแยงชิงได สวนขุนนางจะมี
หนาที่ จงรักภักดี สงภาษีอากร ใหกับกษัตริย และตองเกณฑแรงงานไพรทาสติดที่ดินใหแกกษัตริย
ในยามศึกสงครามสงคราม แตในทางปฏิบัติกษัตริยแทบจะไมสามารถมีอํานาจเหนือขุนนางไดมาก
นัก จึงตองอาศัยการรอบชอมเมื่อเกิดความขัดแยงอยูเสมอ ๆ ขณะเดียวกันก็ไมสามารถยึดที่ดินที่
พระราชทานใหคืนสูพระองค ในยามที่ขุนนางเริ่มเสื่อมความภักดีไดอยางแทจริง อํานาจในการ
ดูแลที่ดินและกําลังคน จึงเปนของขุนนางแทบเบ็ดเสร็จเด็ดขาด
ในสวนลางของระบบฟวดัลนั้น เรียกกันวาระบบแมเนอร (Maner) โดยจะมีคฤหาสนของ
ขุนนางอยูตรงกลาง แวดลอมดวยที่ดินทํากินและหมูบานที่อยูภายใตสังกัดของขุนนางนั้น ๆ ซึ่ง
โดยทั่วไปแลว แตละแมเนอรจะประกอบไปดวยหมูบาน 4 - 5 หมูบานขึ้นไป ชาวบานในหมูบาน
จะเป น แรงงานติ ด ที่ ดิ น ซึ่ ง ต อ งทํ า งานรั บ ใช ขุ น นาง ทํ า การผลิ ต บนพื้ น ที่ ข องขุ น นางและเสี ย
สวนเกินทางการผลิตใหแกขุนนาง นับตั้งแตเกิดจนตาย สวนขุนนางนั้นจะเปนผูใหความคุมครอง
ตัดสินคดีความและจัดแบงพื้นที่การผลิตใหแกไพรทาสติดที่ดิน
- 5. 4. ชุมชุนเมือง
ชุมชนเมืองถือเปนอีกพื้นที่หนึ่งที่แยกเปนอิสระจากระบบแมเนอรและมีความแตกตาง
จากแมเนอรอยางมาก กลาวคือ ในชุมชนเมืองนั้นจะมีผูดูแลเปนของตนเอง โดยเปนการเลือกจาก
สมาชิกในเมืองนั้น ๆ ประชาชนทุกคนที่อาศัยอยูในเมืองเปนเสรีชน และสวนใหญเปนพอคา
ชางฝมือ ซึ่งมีอิสระในการดําเนินชีวิต เศรษฐกิจในชุมชนเมืองนั้นเปนเศรษฐกิจแบบเงินตรา (แม
จะไมกวางขวางนัก) ขณะที่ในแมเนอรเนนเศรษฐกิจแบบยังชีพเปนสําคัญ พรอม ๆ กันนั้นเอง
ชุมชนเมืองยังมีกฎที่ใหสิทธิพิเศษสําหรับคนที่เขามาอยูอาศัยใหมสามารถกลายเปนเสรีชนได ถา
อาศัยอยูในเมืองตามระยะเวลาที่กําหนด (ประมาณ 1 ป 1 วัน) แมจะเปนไพรทาสติดที่ดินที่หลบหนี
มาจากแมเนอรก็ตาม และกฎเกณฑดังกลาวจะกลายเปนเงื่อนไขสําคัญที่กอใหเกิดความเสื่อมขึ้น
ในระบบแมเนอรอยางเปนรูปธรรม
สรุปยุคกลาง
อาจกล า วได ว า โลกในยุ ค กลางนั้ น เป น ยุ ค ที่ อ ยู ภ ายใต ก ลางครองงํ า ของคริ ส ตศาสนา
ประชาชนเบื้องลางดํารงชีวิตอยูดวยความเชื่อและศรัทธาตอศาสนา การกระทําในปจจุบันมิได
มุงหวังเพื่อผลประโยชนในโลกนี้ หากแตเปนการเรงทําบุญ ทําตามคําสั่งสอนของศาสนาเพื่อ
บรรลุวัตถุประสงคในโลกหนา แมแตตัวกษัตริยหรือผูปกครองก็จําเปนตองพึ่งพาคริสตศาสนาใน
การสรางความชอบธรรมทางการเมือง เห็นไดชัดจากการอาศัยทฤษฎีเทวสิทธิ์ของศาสนาเปน
เครื่องมือในการอธิบายพระราชอํานาจของกษัตริยซึ่งเปนผูปกครองที่ไดรับเลือกมาจากพระผูเปน
เจา ผานการเจิมน้ํามนตศักดิ์สิทธิ์โดยมีสันตะปาปาเปนตัวกลางในการเชื่อมโยงนั้น ซึ่งดานหนึ่งทํา
ใหการปกครองของกษัตริยมีความมั่นคงยิ่งขึ้น แตอีกดานหนึ่งก็ทําใหพระสันตะปาปามีอํานาจ
เหนือกษัตริยไดในระดับหนึ่ง
พรอม ๆ กันนั้นเอง โครงสรางรูปแบบการเมืองการปกครองยังดําเนินไปบนฐานของการ
กระจายอํานาจตามระบบฟวดัล คือ กษัตริยทรงมอบที่ดินใหกับขุนนางเปนผูดูแล และในที่ดินนั้น
ยังประกอบไปดวยชาวนาและทาสติดที่ดินเปนกําลังสําคัญในการผลิต สวนการปกครองในระดับ
เล็กดํารงอยูในลักษณะของระบบแมเนอร ซึ่งมีขุนนางเปนผูควบคุมดูแล แตละแมเนอรมีการผลิต
แบบพอยังชีพ ซึ่งอาจมีการแลกเปลี่ยนสิ่งของเล็ก ๆ นอยๆที่ไมสามารถผลิตขึ้นใชเองได เชน เกลือ
เปนตน ชาวนาและทาสติดที่ดินในแมเนอรทํางานหนัก คิดและเชื่อในสิ่งที่ศาสนาสอน ซึ่งทําให
สังคมในยุคกลางนั้นเปลี่ยนแปลงชามาก
อยางไรก็ตาม ในสังคมยุคกลางยังปรากฎใหเห็นภาพของชุมชนเมืองซึ่งอยูนอกระบบแม
เนอร เมืองแตละแหงจะมีผูปกครองที่คนในเมืองเลือกเปนตัวแทนในการดูแล ประชาชนในเมือง
เปนเสรีชน ประกอบเศรษฐกิจแบบการคา และมีกฎระเบียบในการใหสิทธิความเปนเสรีชนแกคน