หลวงประดิษฐไพเราะ

1. หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง)
หลวงประดิษฐไพเราะ นามเดิม (ศร ศิลปบรรเลง) เปนที่รูจักกันในวงการดนตรีวา "ครู
จางวางศร" เปนบุตรคนสุดทองของ ครูสิน ศิลปบรรเลง ครูปพาทยที่มีชื่อเสียงของ สมุทรสงคราม
เปนศิษยเอกหนึ่งในสองคนของพระประดิษฐไพเราะ (มี ดุริยางกูร) เมื่อยังอยูในวัยเยาวมีชื่อเสียง
ในการตีระนาดเอก ไดเคยแสดงฝมือในงานของเจานายหลายครั้งและเคยไดรับรางวัลจากสมเด็จ
กรมพระยานริศรานุวัติวงศ
เมื่ออายุได ๑๙ ป สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาภาณุพันธวงศวรเดช เสด็จไป
บัญชาการรับเสด็จพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว เสด็จพระราชดําเนินประพาสเขางู
จังหวัดราชบุรี ไดทรงทราบวาหลวงประดิษฐไพเราะหรือ นายศร มีความสามารถในการดนตรีก็
ขอดูตัวและเมื่อไดทรงฟงการบรรเลงเพลงแลวก็ไดทรงขอตัวจากบิดามารดา และโปรดชุบเลี้ยงให
อยูในวังบูรพาภิรมย และทรงแตงตั้งเปนจางวางมหาดเล็กในพระองค และทรงพระกรุณาให
อุปสมบท ณ วัดบวรนิเวศวิหาร ๑ พรรษา มีสมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชิรญาณวโรรส
เปนอุปชฌาย สอบไดนักธรรมเอกของสนามวัด ตอมาโปรดใหแตงงานกับ น.ส. โชติ หุราพันธ ธิดา
พระประมวลประมาณพล

2. หลวงประดิษฐไพเราะ และนางโชติ
จางวางศร (รับพระราชทานบรรดาศักดิ์ในรัชกาลที่ ๖) ไดปฏิบัติหนาที่สนองพระกรุณาดวยความ
จงรักภักดีอยางสุดความสามารถ ไดปรับปรุงเพลงไทยเดิมตางๆ เชนเพลง ๒ ชั้น ปรับปรุงเปนเพลง
เถาหลายสิบเพลง จางวางศร มีความเห็นวาเพลงไทยจะมีวิวัฒนาการไดนั้น ตองมีการประดิษฐ
เพลงใหมีเพิ่มขึ้นโดยรักษาหลักเดิม และใชศิลปะในการประดิษฐใหดียิ่งๆ ขึ้นไป ตลอดชีวิตของ
ทานจึงมีการประดิษฐเพลงใหมขึ้นอีกหลากหลาย
นอกจากการคิดประดิษฐเพลงใหมแลว ทานยังถือวาการศึกษาเพิ่มเติมจากครูผูเชี่ยวชาญ
นั้นเปนของสําคัญ ประกอบกับทานมีเจานายเปนผุอุปถัมภคือสมเด็จเจาฟาภาณุรังษีสวางวงศ
หรือเปนที่รูกันวา "สมเด็จวังบูรพา" ทรงโปรดใหเรียนดนตรีเพิ่มเติมจากครูแปลก ประสานศัพท ซึ่ง
ตอมาไดรับพระราชทานบรรดาศักดิ์ เปนพระยาประสานดุริยศัพท และไดเรียนเพลงมอญจากครู
สุม เจริญดนตรี ไดสรางเครื่องดนตรีปพาทยมอญ และไดแตงเพลงมอญไวหลายเพลง เชน กรง
ทอง สองกุมาร เดินจอด ตะละแมศรี เปนตน เนื่องจากเพลงมอญมีทํานองชาชวนเศรา ทานจึงเปน
ผูนําปพาทยมอญมาบรรเลงในงานศพเปนคนแรก ตอมามีผูทําตามอยางกันทั่วไป
ในสมัยรัชกาลที่ ๖ สมเด็จเจาฟาฯ กรมหลวงลพบุรีราเมศร ซึ่งขณะนั้นทรงเปนอุปราช
ภาคใต ไดโปรดใหจางวางศร ปรับปรุงดนตรีไทยรับเสด็จพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกลาเจาอยูหัว
เสด็จเลียบมณฑลนครศรีธรรมราช จางวางศร ไดนําเพลงเขมรเขาเขียว ๒ ชั้น มาประดิษฐเปน๓
ชั้น ใหชื่อวา "เขมรเลียบพระนคร" เพื่อใหสอดคลองกับเหตุการณในครั้งนั้น เพลงนี้เปน เพลง "ทาง
กรอ" เพลงแรกและก็นับไดวาทานเปนผูแตงเพลงทางกรอ คนแรก เพลงนี้มีสําเนียงหวานไพเราะ
มาก พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกลาเจาอยูหัว ไดทรงฟงแลวพอพระราชหฤทัยเปนอันมาก ทรง

3. พระกรุณาโปรดเกลาฯ พระราชทานเหรียญราชรุจิทอง รัชกาลที่ ๕ และ ราชรุจิทองรัชกาลที่ ๖ ของ
พระองคเอง
ในพิธีเปดประตูน้ําทาหลวงในรัชกาลที่ ๖ มีการแสดงละครของเจาคุณพระประยูรวงศ
จางวางศร ไดเปนนายวงปพาทย ไดคิดประดิษฐทํานองรองและรับเพลงตางๆ ประกอบการแสดง
ละคร เชน พากยโอ โอโลม โอชาตรี เปนตน และไดบรรเลงระนาดเอกในงานที่เปนที่พอพระราช
หฤทัย พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกลาเจาอยูหัว ทรงมีพระราชดํารัสชมเชยยกยองความสามารถ
ในศิลปะดนตรี ตอมาไดทรงฟงเพลงที่ประดิษฐขึ้นใหม ในงานวันคลายวันเกิดของเจาพระยาราม
ราฆพ ทรงพอพระราชหฤทัยเปนอยางยิ่ง ตอมาจึงทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ พระราชทาน
บรรดาศักดิ์ใหเปน " หลวงประดิษฐไพเราะ "
หลวงประดิษฐไพเราะ ไดเคยตามเสด็จสมเด็จเจาฟากรมพระยาภาณุพันธวงศวรเดช
เสด็จประพาสชวา ประเทศอินโดนีเซีย มีขลุยเอาไปเพียงเลาเดียว ไดบรรเลงเพลงไทยใหเจาผูครอง
นครฟงเปนที่พอพระราชหฤทัยในความไพเราะและศิลปะของเพลงไทยเปนอยางยิ่ง ในโอกาสนี้
หลวงประดิษฐไพเราะเปนคนแรกที่ไดนําอังกะลุงของชวาเขามาในประเทศไทย และไดจําเพลงชวา
มาดวยหลายเพลง ตอมาไดแตงเพลงเลียนสําเนียงชวา เชน โหมโรงชวา กะหรัดรายา สมารัง มู
เซ็นซอค เปนตน
หลวงประดิษฐไพเราะ เปนที่โปรดปรานของเจานายหลายพระองค เจานายไทยทรงพอ
พระทัยศิลปวิทยาอันเปนวัฒนธรรมประจําชาติโดยแทจริง ทั้งๆที่พระองคทรงไดรับการศึกษาชั้นสูง
จากตางประเทศ และเชี่ยวชาญในวิชาการดานตางๆ แตมิไดทรงทอดทิ้งวัฒนธรรมไทย
ครั้งหนึ่งสมเด็จเจาฟากรมพระนครสวรรควรพินิต หรือที่ชาวบานมักกลาวถึงพระองคทาน
วา ทูลกระหมอมบริพัตร หรือทูลกระหมอมวังบางขุนพรหม ผูทรงเปนจอมทัพไทย แตสนพระทัย
และทรงเชี่ยวชาญในการดนตรีไทย ไดมีพระดํารัสสั่งใหหลวงประดิษฐไพเราะทําเพลงพมาหาทอน
๓ ชั้น ใหเปน ๖ ชั้น ทาง ๖ ชั้นนี้จึงเปนพระดําริของพระองคทานใหหลวงประดิษฐไพเราะได
ประดิษฐเพลงพมาหาทอน ๖ ชั้น และไดบรรเลงเปนครั้งแรกในงานแลองพระชนมายุสมเด็จเจาฟา
กรมพระนครสวรรควรพินิตที่วังบางขุนพรหม
นอกจากนั้นยังมีเจานายพระองคอื่น อาทิ สมเด็จเจาฟาฯ พระเจานองยาเธอ ใน
พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกลาเจาอยูหัว สมเด็จเจาฟาอัษฏางคเดชาวุธ ทรงสงคนมาใหปรับวง
ดนตรีและใหทําเพลง ลาวดําเนินทรายทางเปลี่ยน สมเด็จเจาฟาจุฑาวุธ โปรดใหแตงเพลง "ตับภูมิ
ริน" ไดเลียนแบบ "ตับแมศรี" ของเกา
เมื่อหลวงประดิษฐไพเราะอายุประมาณ ๓๖ ป ไดคิดเครื่องหมายแทนเสียงในการสอน
ดนตรีไทย โดยใชตัวเลขเปนตัวโนตแทนเสียง เริ่มแตเลข ๑ ถึงเลข ๗ เทียบใหเหมาะกับสายเปลา
แตตัวเลขนี้ใชไดเฉพาะซอดวงและซออู เทานั้น สําหรับจะเขตองใชตัวเลข ๑ - ๑๑ การใชตัวเลข

4. แบบนี้ทําใหสะดวกในการเรียนมากขึ้นแตไมไดแพรหลายเพราะใชสอนเฉพาะบุตร หลานและลูก
ศิษยใกลชิดเทานั้น แบบโนตเพลงนี้ศิษยของหลวงประดิษฐไพเราะคนหนึ่งคือ ดร. เดวิด มอรตัน ผู
มาศึกษาดนตรีไทย และเปนศิษยอยูประมาณ ๒ ป ไดนําไปตีพิมพในหนังสือ Selected Reports
in Ethnomusicology Vol. II ของแผนกดนตรี มหาวิทยาลัย U.C.L.A ในป ๒๕๑๘
ในสมัยปลายรัชกาลที่ ๖ พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกลาเจาอยูหัวทรงพระกรุณาโปรด
เกลาฯ ใหเขาไปบรรเลงปพาทยรวมกับการแสดงโขนบรรดาศักดิ์ ตอมาไดรับพระราชทานยศเปน
หุมแพร
ในสมัยรัชกาลที่ ๗ ไดเขารับราชการในกรมปพาทยและโขนหลวง สังกัดสํานักพระราชวัง
ไดถวายวิชาดนตรีไทย แดพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว และสมเด็จพระบรมราชินี ได
กราบถวายบังคมทูลแนะนําวิธีแตงเพลงไทยตามหลักดุริยางคไทย จนทรงพระราชนิพนธเพลงได
เพลงที่ทรงพระราชนิพนธไวเปนที่ไพเราะยิ่ง ๓ เถา คือ
๑. ราตรีประดับดาว มาจากเพลงมอญดูดาว
๒. เขมรละอององศ มาจากเพลงเขมรเอวบาง
๓. คลื่นกระทบฝง มาจากคลื่นกระทบฝง
พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ไดพระราชทานเหรียญดุษฏีมาลา และเข็ม
ศิลปวิทยาใหหลวงประดิษฐไพเราะ ซึ่งเปนผูเดียวที่ไดรับพระราชทานในรัชกาลนี้ ดวยทรงเห็นวา
หลวงประดิษฐไพเราะเปนผูมีความสามารถยอดเยี่ยมในทางดนตรี ทั้งการบรรเลงและการแตง
เพลง ไดทรงทดลองใหบรรเลงดวยเครื่องดนตรีหลายชนิด
เมื่อพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวเสด็จประพาสอินโดจีน และประเทศเขมร (พ.ศ.
๒๔๗๓)ไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหหลวงประดิษฐไพเราะ ตามเสด็จไปแสดงดนตรีไทยที่นคร
วัด และพนมเปญ พระเจามณีวงศกษัตริยเขมร ทรงพอพระราชหฤทัยเปนอันมากถึงกับทรงขอ
พระราชทานพระบรมราชานุญาตขอตัว หลวงประดิษฐไพเราะไวชวยสอนเพลงไทยใหแกครูดนตรี
ในราชสํานักเขมร หลวงประดิษฐไพเราะไดถือโอกาสนี้ศึกษาเพลงเขมร และไดนํามาประดิษฐเปน
เพลงเถา คือ นกเขาขะแมร และไดนําทํานองเพลงไทยเดิม คือ เขมรแดง เขมรขาว เขมรใหญ ใหมี
สําเนียงเลียนเสียงเขมรมากยิ่งขึ้น เขมรแดงเปนขะแมรกะฮอม เขมรขาวเปนขะแมรซอ และเขมร
ใหญเปนขะแมรทม โดยเฉพาะเพลงนกเขาขะแมรนี้ ศาสตราจารยเดวิด มอรตัน ไดนําไปวิเคราะห
ตามหลักดนตรี และไดตีพิมพไวในหนังสือ Tradition Music of Thailand ของ Institute of
Musicology มหาวิทยาลัย U.C.L.A. และมีเเผนเสียงเพลงนี้ประกอบดวย

5. ตอมาในป ๒๔๗๒ ไดดํารงตําแหนงปลัดกรมปพาทยและโขนหลวง เมื่อกรมปพาทย และ
โขนหลวงโอนมาอยูกรมศิลปากร หลวงประดิษฐไพเราะไดมารับตําแหนงหัวหนาแผนกดุริยางค
ไทย ไดชวยราชการดานนี้เจริญขึ้นเปนอันมาก ไดเคยเปนหัวหนาฝายบอกทํานองเพลง บันทึก
เพลงไทยลงเปนโนตสากล ซึ่งไดเริ่มขึ้นโดยสมเด็จฯ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ ไดเปนกรรมการ
ตรวจตราเพลงที่บันทึก นําความรูออกสูวงการนี้เปนอันมาก
หลังจากเกษียณอายุทางราชการแลว หลวงประดิษฐไพเราะ ก็ยังชวยราชการทุกครั้งที่มี
การขอรอง โดยเฉพาะงานไหวครูของโรงเรียนนาฏศิลป หลวงประดิษฐไพเราะก็ไดมาเปนประธาน
ทุกปมิไดขาด หลวงประดิษฐไพเราะไดรับการยกยองจากทางราชการวา เปนรอบรูและสันทัดใน
การอานคําโองการถวายครูตามแบบแผนโบราณ ไมวาจะมีการประกอบพิธีไหวครูที่ไหน หลวง
ประดิษฐไพเราะมักจะไดรับเชิญเปนผูชวยรองการถวายครูเสมอ ตลอดมาจนสิ้นอายุ
หลวงประดิษฐไพเราะ ไดถึงแกกรรมเมื่อ ๘ มีนาคม ๒๔๙๗
หลวงประดิษฐไพเราะไดใชชีวิตของทานอยูกับการดนตรีไทยโดยแท ทานรักที่จะถายทอด
ความรูของทานใหแกศิษยซึ่งกลาวไดวามีมากที่สุดคนหนึ่งในประเทศไทย ทานจึงเปน "ครูดนตรี" ที่
สําคัญคนหนึ่งของชาติไทย ผูสรางผลงานอันหาคามิได

6. บทวิเคราะห
เนื่องจากขาพเจาไดมีโอกาสศึกษาเกี่ยวกับดานดนตรีไทย รวมทั้งไดศึกษาถึงประวัติของ
ครูดนตรีไทยมามากมายหลายทาน ซึ่งหากพูดถึงผูนําที่มีประสิทธิภาพในสายตาของคนดนตรี
ดวยกัน ขาพเจาจะขอยกยองถึงหลวงประดิษฐไพเราะ ผูเปนผูนําในอุดมคติของขาพเจาและ
บรรดานักดนตรีไทยทุกคนที่สมควรแกการสรรเสริญเปนอยางยิ่ง และแมเปนผูที่ไมใชคนในแวดวง
ดนตรีไทยก็นาจะรูจักทาน เพราะเรื่องราวของทานไดถูกนําไปถายทอดเปนบทบาทของพระเอกใน
ภาพยนตรเรื่องโหมโรงนั่นเอง
ลักษณะความเปนผูนําที่มีประสิทธิภาพของหลวงประดิษฐไพเราะ
หากอางอิงจากกลุมแนวคิดที่วาดวยคุณลักษณะของผูนํา (Trait Approach) ที่มีความเชื่อ
วาคนที่เปนผูนํานั้นเกิดมาเพื่อที่จะเปนผูนํา (Born to be leader) โดยไดทําการศึกษาบุคคลสําคัญ
ในอดีต เพื่อหาคุณลักษณะตางๆ ที่ทําใหบุคคลเหลานั้นเปนผูนํา ซึ่งสรุปไดวาบุคคลที่จะเปนผูนํา
นั้นจะตองมีคุณลักษณะดังตอไปนี้
- ความเฉลียวฉลาดทางอารมณ
- มีคุณธรรม
- มีความกระตือรือรน
- มีความตองการที่จะเปนผูนํา
- มีความเชื่อมั่นในตนเอง
- มีความฉลาด
- รูธุรกิจ
ซึ่งหากนํามาวิเคราะหกับหลวงประดิษฐไพเราะจะพบวาทานมีลักษณะดังกลาวทั้งสิ้น
ดังนี้
ความเฉลียวฉลาดทางอารมณ เขาใจและแสดงออกทางอารมณไดอยางเหมาะสมทั้ง
กับตัวเองและตอคนอื่น กลาวคือ ทานเขาใจและรูวาตัวเองชอบดนตรีไทยก็พยายามไปดูคนอื่นๆ
เขาซอมกันตั้งแตๆ เด็ก เมื่อโตขึ้นก็ขอใหพอถายทอดวิชาความรูให นอกจากนี้ในเรื่องการตีระนาด
ซึ่งทานจะตองประชันกับพระยาเสนาะดุริยางคหรือขุนอิน (ตัวละครสมมติในเรื่องโหมโรง) ซึ่งถือ
เปนรุนพี่ของทานที่ทานเคารพและยําเกรงในฝมือและไมอยากประชันดวย จึงใหครูผูใหญไปกราบ
ขออภัยตอพระยาเสนาะดุริยางควาที่จริงทานไมเคยคิดหาญจะประชันดวย แตทานขัดรับสั่ง
สมเด็จวังบูรพาฯ ไมได โปรดออมมือใหกับทานบาง และเมื่อประชันเสร็จทานก็คลานเขาไปกราบ
ขอขมากับนักระนาดรุนพี่ที่ตองลวงเกินในเชิงดนตรี เปนตน
6

7. นางสาววฤษาย เลิศศิริ
มีคุณธรรม สิ่งที่แสดงใหเห็นวาหลวงประดิษฐไพเราะเปนคนที่มีคุณธรรมไดอยางเดนชัด
คือทานถือศีลแปดและยึดมั่นในสัจจะตามหลักธรรมของพระพุทธศาสนา นอกจากนี้ทานยังสอน
ใหศิษยทุกคนเปนคนดี
มีความกระตือรือรน ทานเปนผูที่กระตือรือรนและขวนขวายหาวิธีการบรรเลงหรือสิ่ง
ใหมๆ อยูเสมอ ดังจะเห็นไดจากการที่ทานพยายามคิดคนหาวิธีการตีระนาดที่จะทําใหไมแพคูตอสู
ทําใหทานไดเทคนิควิธีการจับไมระนาดตลอดจนเทคนิคใหมๆ ในการตีระนาดที่ทําใหชนะคูตอสูได
หรือในเรื่องการแตงเพลงนั้น ทานจะทําในทุกโอกาสที่ทําได เมื่อเวลาทานคิดเพลงใหมไดทานก็จะ
ตอใหลูกศิษยทันทีเดี๋ยวนั้นเลย และถาเห็นวามีขอบกพรอง ทานก็จะบอกวาตรงนี้ไมดีใหเปลี่ยน
ใหมดีกวา
มีความตองการที่จะเปนผูนํา เมื่อทานเขาสูวัยหนุมนั้นทานไดสูญเสียพี่ชายซึ่งเปนคน
ระนาดเอกที่มีฝมือ และเปนกําลังสําคัญของวงไป ทําใหทานตองมุมานะฝกฝนอยางจริงจังเพื่อ
ตองการทําหนาที่แทนพี่ชายใหได เพื่อเรียกขวัญและกําลังใจของวงกลับคืนมา ซึ่งทานก็สามารถ
ทําไดสําเร็จกลายเปนผูทําหนาที่เปนผูนําวงดวยเสียงระนาดที่สรางชัยชนะและชื่อเสียงมาใหแก
สํานักของบิดามาโดยตลอด
มีความเชื่อมั่นในตนเอง กลาวคือ ทานเปนนักดนตรีที่มีแนวความคิดแปลกๆ ใหมๆ ใน
การที่จะปรับปรุงดนตรีไทยใหดียิ่งขึ้น และเชื่อมั่นในตัวเอง ไมกลัวเกรงตอคําติฉินนินทา เชน เมื่อ
แรกที่ทานไดพลิกแพลงวิธีตีระนาดดวยวิธีการที่เรียกวา “สะบัด” และ “รัวขยี้” นั้น ใครตอใครหลาย
คนในสมัยนั้นพากันติฉินนินทาทานวาตีระนาดเหมือน “หมาสะบัดน้ํารอน” ทานก็ไมไดสนใจ จน
เดี๋ยวนี้ทุกคนตีสะบัดกันทั้งนั้น จนกลายเปนเทคนิคสําคัญของระนาดเอกไปในที่สุด หรือ ในตอน
แรกๆ ที่รัชกาลที่ 7 ยังไมคอยเขาพระทัยเรื่องดนตรีไทยและทรงเกลียดซอดวงนั้น ทุกคนก็เลยพา
กันหัดซออูกันหมด แตพอถึงคราวที่จะตองเขารวมวงกันตองมีซอดวงดวย ดังนั้นหลวงประดิษฐ
ไพเราะทานจึงเอาซอดวงมาสี และกราบบังคมทูลวา ซอดวงนี้เปนตัวเดินเนื้อเดิม สวนซออูนั้นเปน
เครื่องขัด รัชกาลที่ 7 จึงมีรับสั่งวา “ออ...อยางนั้นเรอะ สําคัญเรอะ” ตั้งแตนั้นมาใครตอใครก็พากัน
เลนซอดวงกันทั้งวง
มีความฉลาด หลวงประดิษฐไพเราะทานมีความฉลาดตั้งแตเด็ก สามารถตีฆองไดตั้งแต
อายุ 5 ขวบโดยที่ไมมีใครสอน จากนั้นเมื่อทานเริ่มโตขึ้นก็ไดเริ่มเรียนดนตรีอยางถูกตองจากบิดา
และดวยความเฉลียวฉลาดทานจึงเรียนดนตรีไดกาวหนาไปอยางรวดเร็วนาพิศวง นอกจากนี้ทาน
ยังเปนผูที่มีความจําดี มีเชาวนและปฏิภาณในวิชาดนตรีอยางล้ําเลิศ ทานสามารถจดจําเพลงได
นับจํานวนพันๆ เพลงโดยไมตองอาศัยโนตเลย
7

8. นางสาววฤษาย เลิศศิริ
รูธุรกิจ ความรูในเชิงธุรกิจของหลวงประดิษฐไพเราะนี้ไมไดเปนไปเพื่อการแสวงหา
ทรัพยสินเงินทองจากดนตรีไทย แตทานมีเปาหมายเพื่อเปนการอนุรักษดนตรีไทยใหคงอยูตอไป
กลาวคือทําเพื่อความอยูรอดของดนตรีไทย เชน การคิดระบบโนตเลข 9 ตัว การทําเพลงประกอบ
หนัง หรือการริเริ่มการใชปพาทยมอญในงานศพ สรุปคือทานทําทุกอยางเพื่อตอบสนองความ
ตองการของลูกคา (ผูฟงดนตรี) ใหไดมากที่สุด
วงปพาทยมอญ
ซึ่งไมเพียงแคคุณลักษณะตามทฤษฎีดังกลาวแลวเทานั้นที่แสดงวาทานเปนผูนํา แตทาน
ยังมีคุณลักษณะอื่นๆ อีกหลายอยางที่แสดงถึงความเปนผูนําที่มีประสิทธิภาพของทาน ดังนี้
 ในดานการสอนดนตรี ทานไดยึดหลักที่สําคัญดังนี้
- สอนใหเปนวิทยาทาน เพื่อใหมีผลทางดานความสัมพันธระหวางครูกับศิษย
อยางแทจริง ดังนั้นศิษยทุกคนจะมีความเคารพทานอยางแนนแฟน และตัวทาน
เองก็มีความเมตตาตอศิษยโดยถวนหนา
- ไมมีการแบงชั้น วาจะตองเปนชนชั้นนั้นชั้นนี้จึงจะสอนให ขอแคมีความตั้งใจมา
เรียนวิชาจริงๆ และเรียนดวยความเคารพเทานั้น ทานก็สอนใหทั้งนั้น
- มีการอบรมจริยธรรมพรอมๆ กันไปกับการสอนดนตรี คือนําเอาดาน
กิริยามารยาทและอื่นๆ รวมเขาไปดวย เชน ทานสอนแมกระทั่งมารยาทในการนั่ง
รถไปกับผูใหญ เปนตน
- ทานตั้งใจถายทอดวิชาใหแกศิษยโดยไมปดบัง ใครมีความสามารถเทาใดก็
ไดไปตามความสามารถนั้นจนหมดสิ้น และถาใครประกอบไปดวยวัยวุฒิ คุณวุฒิ
และจริยวุฒิที่ทานเห็นวาสมบูรณพอแลว ทานก็จะมอบความเปนครูใหเปนขั้นๆ
เพื่อใหไปชวยกันถายทอดวิชาความรูใหกับผูอื่นตอๆ ไป
- ทานมีเมตตาตอศิษยโดยเสมอหนากัน มีสิ่งใดที่ทานพอจะชวยไดทานก็จะไม
ละเลย ชวยเหลืออยางเต็มที่และเทาเทียมกัน
8

9. นางสาววฤษาย เลิศศิริ
- ศิษยที่มีความสามารถนั้น ทานจะยกยองใหปรากฏแกบุคคลทั่วไป และ
หมั่นหาทางใหแสดงความสามารถดังกลาวนั้น เชน ใหไปแสดงงานที่ออกหนา
ออกตา ใหมีโอกาสประชันวงครั้งสําคัญๆ เปนตน
- การสอนดนตรีนั้น ทานสอนดวยอิทธิบาทสี่ กลาวคือ ถึงพรอมดวย ฉันทะ
วิริยะ จิตตะ วิมังสา ดังนั้นทานจึงสอนดวยความสดชื่นรื่นเริง ไมเคยแสดงความ
ไมพอใจหรือเหนื่อยหนายออกมาใหเห็น ทานมีความเพียรพยายามและคอย
ติดตามผลงานอยูทุกระยะ
 ทานไดใชเวลาของทานอยางเต็มที่ประมาณกวา 60 ป สรางสรรคดุริยางคศิลปใหแผ
ไพศาล โดยทานไดแตงเพลงไวมากมายจํานวนถึงรอยกวาเพลงและลวนเปนเพลงที่ไดรับ
ความนิยมอยางแพรหลาย เพราะมีทํานองไพเราะนาฟง และมีลีลาพิสดารแปลกกวาผูอื่น
 ทานไมเปนแตเพียงอาจารยดนตรีเทานั้น แตทานยังเปนอุปถัมภกของนักดนตรีอีกดวย
บานศิลปะบรรเลงสมัยที่ทานยังมีชีวิตอยู จึงเปรียบเสมือนสถาบันการศึกษาของดุริยางค
ศิลปน
 ทานเปนผูที่อุทิศตัวใหกับการถายทอดวิชาความรูเปนอยางมาก แมเวลาที่ทานเจ็บหนัก
ลุกไมขึ้น ตีระนาดไมไหว ก็พยายามเรียกศิษยไปตอเพลงดวยปากเปลา
 ทานมีความมานะพยายามเปนยอด เมื่อหนุมๆ ทานจะตื่นตี 4 เอาโซเหล็กถวงมือทั้งสอง
ขางแลวตีระนาดจนกระทั่ง 7 โมงเชาจึงหยุดตี เตรียมตัวไปทํางาน ทําอยางนี้ไมมีวันหยุด
เลยนอกเสียจากไมสบาย ทั้งๆ ที่ขณะนั้นฝมือของทานไมมีผูใดจะเทียบแลว ก็ยังไมยอม
หยุดไลระนาด
 ทานเปนครูที่มีหัวคิดทันสมัย คือทานเห็นวาการนอกครูในทางที่เกิดประโยชนเปนการดี
เพราะดนตรีไทยจะไดเจริญขึ้นเรื่อยๆ ทานจึงไดสนับสนุนใหใชวิธีครูพักลักจํา เพื่อปรับปรุง
ตัวเองใหดีขึ้นเรื่อยๆ
9

10. นางสาววฤษาย เลิศศิริ
การวิเคราะหถึงพฤติกรรมของหลวงประดิษฐไพเราะตามการศึกษาของ
มหาวิทยาลัยโอไฮโอ (The Ohio States Studies)
สูง ต่ํา
การรองทุกขต่ํา
ผลงานต่ํา
ผลงานสูง
ความพึงพอใจสูง
การรองทุกขต่ํา
ผลงานสูง
การรองทุกขสูง
ผลงานต่ํา
การรองทุกขสูงต่ํา
พฤติกรรมเนนคน
พฤติกรรมเนนงาน
สูง
ลักษณะผูนําของหลวงประดิษฐไพเราะนั้นมีพฤติกรรมเปนทั้งแบบเนนคน (People-
oriented behaviors) และเนนงาน (Task- oriented behaviors) กลาวคือ ทานมีความเมตตาตอ
ศิษย คอยดูแลสารทุกขสุขดิบของศิษยทุกคนอยางเปนธรรมเทาเทียมกัน ถึงแมใครจะทําผิดตอ
ทานทําใหทานไมพอใจ ทานก็ใหแกไขไดโดยใหเอาดอกธูปเทียนมารวมพิธีและเขาไปกราบขอเจิม
หนา ทานก็จะใหอภัยและสั่งสอนใหทําความดีตอไป ทานแสดงใหเห็นอยางชัดเจนวาทานหวงใย
และเชื่อมั่นในฝมือของศิษย จนทําใหศิษยเกิดความไววางใจ เชื่อใจและเคารพนับถือทานเปน
อยางมาก สวนการเนนงานนั้นทานก็จะเนนการควบคุมดูแลศิษยในระหวางตอเพลงอยางใกลชิด
เนนการฝกที่เปนไปตามขั้นตอน มีการกําหนดตารางวันเวลาในการซอมอยางชัดเจน ตองเปนไป
ตามที่ทานไดสอนไมวาจะเปนวิธีการตีหรือเทคนิคตางๆ เพราะทานหวงและหวงลูกศิษย เวลาใคร
ไปทําอะไรที่ไหนจะคอยสืบถามโดยเฉพาะเรื่องดนตรีเพราะทานกลัววาจะไปเพลี่ยงพล้ําเสียทาคู
ตอสู ซึ่งทานก็จะเรียกมาสอนเสริมทักษะให แตถาใครเลนผิดหรือเลนขาดทํานอง ทานก็จะตีดวย
ตะพดไมมียั้ง ดังนั้นผลงานของทานที่ออกมาจึงมีประสิทธิภาพและไดรับความพึงพอใจจากคน
รอบขางเปนอยางมาก
10

11. นางสาววฤษาย เลิศศิริ
11
การวิเคราะหพฤติกรรมหลวงประดิษฐไพเราะตามทฤษฎีปจจัยสถานการณ
Situational Leadership Model (Hersey & Blanchard)
ซึ่งแนวคิดทฤษฎีนี้จะใหความสําคัญกับผูตาม โดยผูนําที่ประสบความสําเร็จจะตองเลือก
ความเปนผูนําใหเหมาะสมตามความพรอมของผูตาม
http://210.34.5.27/ews/reading/management/chapter17.htm
หากวิเคราะหถึงพฤติกรรมของหลวงประดิษฐไพเราะจะพบวาทานมีพฤติกรรมเปนไปใน
ลักษณะตามทฤษฎีนี้ เห็นไดจากวิธีการถายทอดวิชาดนตรีใหแกศิษยแตละคนนั้น ทานจะแบงลูก
ศิษยเปนหลายประเภท เชน ประเภทที่คิดอะไรเองไมเปน ทานก็จะปลอยใหเลน “ทางตอ” (เลน
เหมือนที่ครูสอนทั้งหมด) เพราะศิษยคนนั้นยังขาดความสามารถและความมั่นใจในการเลน ซึ่งตรง
กับสไตลผูนําแบบบอกงาน และเมื่อเริ่มเกิดความชํานาญขึ้นมาบางทานก็จะเปนผูนําแบบขาย
ความคิด แตถาเปนลูกศิษยประเภทอัจฉริยะ รูจักคิดทําโดยไมผิดพลาดแลวทําไดดีดวย ทานก็จะ
ปลอยใหศิษยคิดเองทําเอง ไมบังคับใหเลนตามที่ทานบอก เพราะถาทําอยางนั้นก็เทากับวาเปน
การปดกั้นสมองของศิษย ซึ่งจะทําใหดนตรีไทยไมเจริญ ถาหามไมใหคิดไมใหทําแลวเพลงใหมหรือ
วิธีการใหมๆ ก็จะไมเกิดขึ้น ซึ่งก็เปนผูนําแบบมอบหมายงาน
จากพฤติกรรมของหลวงประดิษฐไพเราะที่ไดวิเคราะหมานั้น อาจเปนเพียงสวนหนึ่งของ
คุณสมบัติที่ทานมีอยู ซึ่งแคเพียงเทานี้ก็คงจะมากพอสําหรับการใชเปนเหตุผลวาทําไมทานจึงเปน
ผูนําในอุดมตติของขาพเจาและคนในวงการดนตรีไทยทั้งประเทศตลอดจนประเทศเพื่อนบาน