Gemeentelijke samenwerking vereist een degelijke voorbereiding. Bepaal ambities, maar ook mogelijkheden, kansen, bedreigingen en wenselijkheden; Stel vast waar de belangrijkste uitdagingen voor de gemeente liggen. Analyseer waar de kansen voor het overdragen van taken en bevoegdheden aan partners, burgers of andere overheden liggen Ga na welke taken je ‘dichtbij wilt houden’ en welke je kunt delen met of uitbesteden aan derden? Maak een portfolio analyse van de bestaande samenwerkingen. Maak daarbij onderscheid in samenwerkingsvormen die te maken hebben met de bedrijfsvoering en samenwerkingsverbanden die verplicht zijn en samenwerkingsverbanden die overeenkomen met de eigen prioriteiten.

1. Samenwerking met en tussen
gemeenten
Jo Horn
Barend van Kouterik
Dick de Cloe
Gerrit van Hofwegen
Rik Hindriks
Expertteam Publiek Domein
Boer&Croon

2. Gemeenten moeten meer met minder
» De omvang en complexiteit van het gemeentelijk takenpakket wordt
steeds groter
» Het budget wordt in relatie daarmee kleiner,
» De ‘vraag’ naar diensten van de gemeenten neemt niet af. Integendeel
» Het Rijk bemoeit zich met (te) veel zaken: ‘decentraliseren met behoud
van controle’.
2

3. Verschraling en leegloop
» Veel gemeenten worden gedwongen om de bestaande taken
goedkoper uit voeren. Soms door die taken minder goed, minder vaak
of met minder mensen uit te voeren. Dat leidt uiteindelijk tot een
verschraling van de dienstverlening, met als gevolg toenemende
onvrede en kritiek op de lokale overheid.
» In veel gemeenten dreigt leegloop.
» In zeer veel gemeente is krimp en leegstand al een feit.
» Het voorzieningenniveau komt onder druk te staan
3

4. Impact op het schaalniveau …
» Wettelijke eisen aan uitvoering nemen toe en vereisen meer
deskundigheid
» Ontwikkeling rond samenhang in frontoffice-ontwikkeling en IT
ondersteuning, compliceert sterk
» Veel beleidsontwikkeling steeds meer in samenhang, op groter
schaalniveau
» Decentralisatie brengt complexe vraagstukken met ongekend grote
risico’s
» Veel meer programma’s vragen projectmatige inbreng van
marktpartijen en derden. Aansturing en regie worden complexer
» Druk op de uitvoeringskosten wordt steeds groter
4

5. Schaalgrootte
» De toegenomen complexiteit vergt een ander schaalniveau dan nu
» Taken zullen niet meer op één niveau, maar op verschillende georganiseerd
worden; taken moeten verschillend georganiseerd worden op het optimale
schaalniveau voor kwaliteit en efficiency en nabijheid voor de burger
» Kleine gemeenten zullen in toenemende mate onder druk komen te staan
omdat er onvoldoende ervaring is in specialisme vragende projecten om
deze vraagstukken zelf op te pakken
» Voor een zeer groot deel van het lokale takenpakket zal in 2020 een
organisatie met de diversiteit en specialisatie nodig zijn die je op een niveau
van 70.000 inwoners aantreft waar dat begin deze eeuw nog op 40.000 lag
» De uitdaging om taken die op een veel kleiner schaalniveau het best kunnen
worden uitgevoerd, dicht bij de burger, én de democratische nabijheid,
vragen extra aandacht
5

6. Samenwerking is niet altijd positief
6
» Weliswaar hebben veel gemeenten ervaring met samenwerkingsverbanden,
maar deze ervaringen zijn niet altijd positief;
o verlies aan politieke invloed en versterking van de 4e macht (de
ambtenaren)
o gebrekkig toezicht,
o kosten zijn vaak hoger dan verwacht
o kwaliteit is niet altijd gegarandeerd
o betrokkenheid van de gemeenteraad is marginaal.
» Grotere gemeenten zijn niet altijd efficiënter dan kleine.
» Herindelingen leiden niet altijd tot betere bedrijfsvoering

7. De uitdaging
» Bij een optimale schaal voor lokaal bestuur gaat het niet om de ondergrens
van het aantal inwoners.
» Er bestaat geen optimale gemeentegrootte.
» Het gaat er om die (regionale) schaal te kiezen waar mee zowel aan de
noodzaak om complexe vraagstukken samen met anderen op te pakken, als
aan de behoefte van een bestuur dicht bij de burger, kan worden voldaan.
» En waarbij een optimale allocatie van publieke middelen kan plaatsvinden.
» Sommige vraagstukken vragen wellicht een hogere schaal, maar er kunnen
wellicht ook taken naar wijken en buurten worden “gedelegeerd”.
» Opschalen en downsizen. Vooral over dat laatste is (nog) te weinig aandacht.
7

8. Inwoner aantal is niet altijd leidend
» Ga uit van de taken.
» Voor ieder type taak zou een optimaal schaalniveau bepaald kunnen
worden op basis van
o de ambities,
o mogelijkheden,
o kansen,
o bedreigingen en wenselijkheden van gemeenten
o kwaliteit, efficiëntie, effectiviteit
o Gewenst voorzieningenniveau
Samenwerken niet simpelweg omdat het moet, maar doelgericht.
8

9. Hoe een optimale schaal te bepalen
1. Een gemeente zal zelf voldoende omvang moeten hebben om te kunnen
voorzien in de behoefte aan:
2. Inventariseer welke van deze voorzieningen je betere met je
buurgemeente(n) kunt bieden.
3. Stel vast wat je op (sub)regionaal moet oppakken.
4. Maak een business case om vast te stellen welke voorzieningen je met wie
moet organiseren en welke taken op welk niveau vanuit de behoefte van de
eigen gemeente moeten worden aangepakt.
9
• Werkgelegenheid
• Winkels
• Cultuur
• Recreatie
• Onderwijs
• Sport
• Natuur
• Zorg

10. 10
Maatwerk voor schaal en autonomie
Grotere Autonomie
Grotere Efficiency
Burgercontact en
Leefbaarheid
+/- 25.000
• Kleinschalige
• plannen
• Balies burgers
• en bedrijven
• Klachten
• Leefbaarheid
• kernen
• Welzijn
• Sport
• Onderwijs
• Accommodaties
Complexiteit,
Positionering,
lobby
Rond 200.000
• Ruimtelijk
• Economisch
• Vervoer/ verkeer
• Veiligheid
• Jeugdzorg
• RUD
• Afval
• Belastingen
• Inkoop
• Waterbeheersing
• Lobby-netwerken
Bedrijfsvoering,
uitvoering, operatio-
neel beleid
+/- 50.000
• Operationeel
beleid
• Economie en
ruimte
• Ingenieursbureau
• Sociale dienst/
• WMO
• Financiën
• HRM
• Facilitair
Beleid, complexe
uitvoering, ‘kaders
bedrijfsvoering
+/-100.000
• Arbeidsmarktbeleid
• Woningmarktbeleid
• Transitie AWBZ
• Transitie WWnV
• Netwerken
• ondernemers
• SSC ICT en pro-
cessen
• Inkoop
• Juridische control
• Externe relaties
Op niveau van de
gemeente
Samen met buurge-
meente(n)
Subregionaal Regionaal

11. Organiseren naar boven en naar
beneden
11
Provinciaal
niveau
Boven
regionaal
Regionaal
niveau
Subregio-
naal niveau
Lokaal
niveau
Kernen/wijk
en
Eigen leefomgeving
Eenvoudige lokale taken/
eerste lijn uitvoering
1000 – 2500 inwoners
Tot 45/50.000 maximaal
80.000/ 100.000
300.000- 500.000
1 miljoen/samenwerking
meerdere regio’s
Beleid/ 2e lijn uitvoering
Beleid/ 2e lijn uitvoering/
beleid bedrijfsvoering
Regionaal beleid/
Economie/ lobby/ruimte

12. De strategische vraag gaat vooraf
12
Bewoners
Het gebied
De kansenDe opgaven
Het unieke

13. Uitgaan van eigen kracht
13
Wat wil ik
zelf
Wat moet
ik
Wat kan ik
Wat wil de
ander
Hoe bereik
ik optimaal
resultaat

14. Analyse
» Bepaal ambities, maar ook mogelijkheden, kansen, bedreigingen en
wenselijkheden;
» Stel vast waar de belangrijkste uitdagingen voor de gemeente liggen.
» Analyseer waar de kansen voor het overdragen van taken en bevoegdheden
aan partners, burgers of andere overheden liggen
» Ga na welke taken je ‘dichtbij wilt houden’ en welke je kunt delen met of
uitbesteden aan derden?
» Maak een portfolio analyse van de bestaande samenwerkingen. Maak daarbij
onderscheid in samenwerkingsvormen die te maken hebben met de
bedrijfsvoering en samenwerkingsverbanden die verplicht zijn en
samenwerkingsverbanden die overeenkomen met de eigen prioriteiten.
14

15. Portfolioanalyse samenwerking
Hoge
effectiviteit/hoge
legitimiteit
Hoge
effectiviteit/lage
legitimiteit
Lage
effectiviteit/hoge
legitimiteit
Lage
effectiviteit/lage
legitimiteit
15

16. Van lappendeken naar ordening
16

17. Toetsingskader samenwerking
17
Doelgerichtheid/ doelmatigheid
Participatie
Legitimiteit en verantwoording
Kansen en valkuilen
Kosten
Schaal

18. Samenwerking op bedrijfsvoering
18
• Planning en Control
(concerncontrol)
• Interne controle (IC)
• Bestuurlijk / Juridische
advisering
• Communicatie
• P&O
• Vastgoed, huisvesting en
Services
• Informatisering (DIV en
ICT)
• Financiële en
administratieve
ondersteuning
• Treasury
• Verzekeringen
• Inkoop
• Administratieve
organisatie

19. Samenwerking vanuit eigen positie
19
De eigen
gemeente
Kwaliteit
organi-
satie
Bestuurs-
kracht
Voorzie-
ningen
Complexe
opgaven
Ruimtelijk
econo-
misch
beleid
Sociale
en
culturele
oriëntatie

20. Welke organisatievorm
20
Er bestaan vele verschillende samenwerkingsvormen, van vrijblijvende
samenwerking zonder veel wederzijdse verplichtingen, tot een volledig
samengaan of fusie waarin de eigen zelfstandigheid grotendeels wordt
opgegeven.
Samenwerken kan gezien worden als een beweging, waarin continu een
afweging moet worden gemaakt tussen effectiviteit, efficiëntie en autonomie.

21. 21

22. Ambitie versus samenwerking
22

23. Onze aanpak
23
Elke gemeente afzonderlijk zal een aantal stappen moeten doorlopen om
antwoord te kunnen geven op de vraag naar de verdere toekomst.
Processtap 1 Missie en strategie bepalen.
Processtap 2 Keuzen maken. Positie bepalen
Processtap 3 Ontwikkelen toekomstscenario
Processtap 4 Bepalen ambitieniveau en samenwerkings- behoefte.
Processtap 5 Eigen organisatie op orde
Processtap 6 Inrichten organisatie en samenwerking

24. Wat kan ons expertteam voor u
doen?
» Socratisch onderzoek naar nut en noodzaak van, en visie op samenwerking
» Bestuurskundig onderzoek naar de effectiviteit van samenwerkings-
arrangementen
» Portfolioanalyse van de bestaande samenwerking.
» Het vlot trekken, verbeteren en op-/inrichten van samenwerkings-
arrangementen
» Adviseren over versterking en verbetering van de eigen staande organisatie
in samenwerkingsrelaties
» Juridische vormgeving van bestaande en nieuwe samenwerkingsrelaties
24

25. Onze mensen
25
Drs. Barend van Kouterik
Meer dan 30 jaar ervaring in organisatieadvies,
controllerfuncties, HRM, interim management in o.a.
gemeenten, rijksoverheid, gezondheidszorg en on
Mr. Gerrit van Hofwegen
Was onder andere gemeentesecretaris Leiderdorp, Bergen
op Zoom, Roosendaal en Wageningen. Heeft bovendien
ruime ervaring als bestuurder in de jeugdzorg. Lid
Provinciale Staten
Rik Hindriks
Was onder andere Lid van de Tweede Kamer, in
verschillende gemeente directeur rekenkamer, Financieel
directeur Thyssen Liften

26. Onze mensen
26
Dr. Jo Horn
Directie, management- en advieservaring bij gemeenten,
provincies, en rijksoverheid. O.m. gemeentesecretaris in
Leiden, Moerdijk en Veghel. Betrokken bij samenwerking West
Brabant, As 50, fusie Stichtse Vecht. Gemeenteraadslid
Amsterdam en Lid Tweede Kamer.
Dick de Cloe
Jarenlang Tweede Kamerlid. Voorzitter vaste Kamercommissie
Binnenlandse Zaken. Waarnemend burgemeester in onder meer
Bergen op Zoom, Schoonhoven, Maasdriel. Lid diverse
adviescommissies
Wij werken nauw samen met Boer&Croon en kunnen waar nodig
diverse specialisten inschakelen

27. Contact
27
Telefoon: 020 – 301 4000
E-mail: info@boercroon.nl
Ons bezoek- en postadres
Piet Hein Buildings – Wit, 8e etage
Piet Heinkade 95a
1019 GM Amsterdam