Ho chi minh toan tap tap 2

Hồ ChÝ Minh toμn tËp -8 -7
Héi ®ång xuÊt b¶n
®μo duy tïng Chñ tÞch Héi ®ång
nguyÔn ®øc b×nh Phã Chñ tÞch Héi ®ång
Hμ ®¨ng Uû viªn Héi ®ång
®Æng xu©n kú "
trÇn träng t©n "
NguyÔn duy quý "
®ç nguyªn ph−¬ng "
Hoμng minh th¶o "
TrÇn nh©m "
Ban chØ ®¹o x©y dùng b¶n th¶o
®Æng xu©n kú
song thμnh
nhãm x©y dùng b¶n th¶o tËp 2
phan ngäc liªn (Chñ biªn)
nguyÔn v¨n khoan
nguyÔn thÞ giang
hå chÝ minh
toμn tËp
2
1924 - 1930
XuÊt b¶n lÇn thø hai
Nhμ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia
Hμ Néi - 2000

Lêi GIíI THiÖU TËP 2
TËp 2 cña bé s¸ch Hå ChÝ Minh Toμn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø hai, bao
gåm nh÷ng t¸c phÈm do Chñ tÞch Hå ChÝ Minh viÕt tõ th¸ng 11-1924 ®Õn
®Çu n¨m 1930. §©y lμ thêi gian kÓ tõ lóc NguyÔn ¸i Quèc tõ Liªn X« ®Õn
Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc) ho¹t ®éng ®Õn khi thμnh lËp §¶ng. Thêi gian
kh«ng dμi song cã nhiÒu sù kiÖn quan träng ®èi víi phong trμo çch m¹ng
thÕ giíi vμ ViÖt Nam, ®¸nh dÊu mét b−íc tiÕn quan träng trong qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn cña t− t−ëng Hå ChÝ Minh.
Víi c−¬ng vÞ Uû viªn Ban Ph−¬ng §«ng cña Quèc tÕ Céng s¶n, phô
tr¸ch V¨n phßng Ph−¬ng Nam, NguyÔn ¸i Quèc ®¶m nhËn viÖc truyÒn b¸
chñ nghÜa céng s¶n vμo ch©u ¸ nãi chung vμ §«ng D−¬ng nãi riªng, theo
dâi vμ chØ ®¹o phong trμo çch m¹ng ë mét sè n−íc, chuÈn bÞ mäi ®iÒu kiÖn
cho viÖc thμnh lËp chÝnh ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n. §ång thêi, Ng−êi dμnh
nhiÒu th× giê trùc tiÕp l·nh ®¹o çch m¹ng ViÖt Nam, ®Æc biÖt quan t©m
®Õn viÖc ra ®êi cña §¶ng. §èi víi lÞch sö çch m¹ng n−íc ta, cã thÓ coi
nh÷ng n¨m 1925- 1930 lμ thêi gian Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trùc tiÕp chuÈn
bÞ vÒ chÝnh trÞ, t− t−ëng vμ tæ chøc ®Ó tiÕn tíi sù kiÖn träng ®¹i nμy. §èi
víi phong trμo çch m¹ng çc n−íc ph−¬ng §«ng, chñ yÕu ë ch©u ¸, Ng−êi
còng cã nhiÒu ®ãng gãp cho cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc vμ sù th¾ng
lîi cña chñ nghÜa céng s¶n.
Ng−êi ®· tiÕn hμnh nhiÖm vô cao c¶ ®ã trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cùc kú
khã kh¨n vμ phøc t¹p, nh−ng còng cã nhiÒu thuËn lîi c¬ b¶n: Phong trμo
chèng Ph¸p ë ViÖt Nam vÉn rÇm ré, Quèc tÕ Céng s¶n ®· më réng ¶nh
h−ëng vμ tæ chøc cña m×nh ra nhiÒu n−íc, kÓ c¶ çc n−íc thuéc ®Þa. Quèc
tÕ thø hai ngμy cμng dÊn s©u vμo con ®−êng tho¶ hiÖp víi giai cÊp t− s¶n,
®i theo chóng ®Ó chèng l¹i giai cÊp v« s¶n vμ çc d©n téc bÞ ¸p bøc. Varen,
®¶ng viªn §¶ng X· héi Ph¸p lμ mét vÝ dô. H¾n ®· nhËn chøc Toμn quyÒn
§«ng D−¬ng, t×m çch ®μn ¸p phong trμo yªu nuíc cña nh©n d©n ba n−íc
§«ng D−¬ng. Giai cÊp t− s¶n d©n téc ë çc n−íc phô thuéc vμ thuéc ®Þa
ngμy cμng tá ra kh«ng ®¶m ®−¬ng næi sø mÖnh l·nh ®¹o sù nghiÖp gi¶i
phãng d©n téc cña n−íc m×nh, chèng l¹i nh÷ng thñ ®o¹n ®μn ¸p ®i ®«i víi
VII

lõa bÞp cña bän ®Õ quèc thùc d©n. Khuynh h−íng c¶i l−¬ng, tho¶ hiÖp ngμy
cμng râ rÖt trong hμng ngò t− s¶n d©n téc; ë mét sè n−íc, chóng ®· ph¶n
béi, ®Çu hμng. Ngay t¹i Trung Quèc, n¬i ho¹t ®éng cña NguyÔn ¸i Quèc
lóc bÊy giê, cuéc ph¶n biÕn cña T−ëng Giíi Th¹ch, th¸ng 4 n¨m 1927, ®·
béc lé b¶n chÊt ph¶n çch m¹ng cña nh÷ng kÎ ®¹i diÖn cho mét bé phËn t−
s¶n g¾n víi chñ nghÜa ®Õ quèc.
Cuéc ®Êu tranh chèng Ph¸p cña nh©n d©n ViÖt Nam lóc bÊy giê vÉn
sôc s«i, nh−ng ch−a ra khái cuéc khñng ho¶ng s©u s¾c vÒ ®−êng lèi cøu
n−íc vμ l·nh ®¹o. Çc cuéc vËn ®éng cøu n−íc do Phan Béi Ch©u, Phan
Chu Trinh khëi x−íng suy yÕu dÇn. Chñ nghÜa c¶i l−¬ng “®Ò huÒ”, do bän
thùc d©n nu«i d−ìng, ®ang ra søc lμm tª liÖt tinh thÇn yªu n−íc cña nh©n
d©n ta. Tuy nhiªn, cïng víi cuéc vËn ®éng yªu n−íc, ®ßi tù do d©n chñ,
phong trμo ®Êu tranh cña c«ng nh©n ®· cã b−íc ph¸t triÓn míi, lμm c¬ së
cho çc tæ chøc vμ phong trμo chÝnh trÞ cao h¬n vÒ sau. Cuéc b·i c«ng cña
thî m¸y x−ëng Ba Son (söa ch÷a vμ ®ãng tμu thuû cña h¶i qu©n Ph¸p) ë
c¶ng Sμi Gßn (8-1925) ®¸nh dÊu mét b−íc tiÕn míi cña phong trμo c«ng
nh©n ViÖt Nam, giai cÊp c«ng nh©n n−íc ta tõ ®©y b−íc ®Çu ®i vμo ®Êu
tranh tù gi¸c. Sù ra ®êi cña ViÖt Nam Thanh niªn çch m¹ng ®ång chÝ héi,
do NguyÔn ¸i Quèc thμnh lËp (6-1925), lμm cho phong trμo ®Êu tranh cña
nh©n d©n ta mang thªm s¾c th¸i míi - s¾c th¸i cña giai cÊp v« s¶n. Cïng
kho¶ng thêi gian nμy, ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng ®−îc thμnh lËp (25-12-
1927). §©y lμ mét ®¶ng chÝnh trÞ theo xu h−íng d©n chñ t− s¶n, tiªu biÓu
cho bé phËn t− s¶n d©n téc ViÖt Nam. Sau sù kiÖn Yªn B¸i n¨m 1930, vai
trß lÞch sö cña ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng chÊm døt.
Sø mÖnh l·nh ®¹o phong trμo gi¶i phãng d©n téc theo con ®−êng cña
chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®−îc trao trän vÑn cho giai cÊp c«ng nh©n ViÖt Nam
vμ §¶ng cña nã, do NguyÔn ¸i Quèc thμnh lËp, gi¸o dôc vμ l·nh ®¹o. Víi
t− çch lμ mét nhμ yªu n−íc ch©n chÝnh, mét chiÕn sÜ céng s¶n, NguyÔn ¸i
Quèc ®· tiÕn hμnh nhiÒu c«ng viÖc to lín - truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c -
Lªnin, x¸c ®Þnh ®−êng lèi cøu n−íc ®óng, chuÈn bÞ thμnh lËp §¶ng ®Ó b¶o
®¶m cho th¾ng lîi cña çch m¹ng ViÖt Nam. §ång thêi, Ng−êi kh«ng quªn
tr¸ch nhiÖm cña mét chiÕn sÜ quèc tÕ, ®¹i diÖn cña Quèc tÕ Céng s¶n tham
gia tæ chøc x©y dùng phong trμo çch m¹ng ë nhiÒu n−íc kh¸c cña ch©u ¸.
Nh÷ng ho¹t ®éng phong phó cña NguyÔn ¸i Quèc, vÒ t− duy lý luËn
còng nh− thùc tiÔn trong thêi kú 1924-1930, ®−îc ph¶n ¸nh trong tËp 2
cña bé Hå ChÝ Minh Toμn tËp, xuÊt b¶n lÇn nμy. Nhê kÕt qu¶ s−u tÇm, x¸c
minh cña nhiÒu c¬ quan l−u tr÷, b¶o tμng... vμ cña çc nhμ khoa häc, nhiÒu
tμi liÖu ®· ®−îc ph¸t hiÖn, dÞch, xö lý, vμ lÇn ®Çu tiªn ®−îc c«ng bè b»ng
tiÕng ViÖt.
QuyÓn "B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p", xuÊt b¶n n¨m 1925, tr−íc in ë
tËp 1, lÇn xuÊt b¶n nμy ®−îc ®−a vμo tËp 2, cho phï hîp víi thêi ®iÓm ra
®êi cña t¸c phÈm. Çc tμi liÖu míi ®−îc x¸c ®Þnh theo nh÷ng nguyªn t¾c
cña v¨n b¶n häc: tμi liÖu cã ghi tªn cña NguyÔn ¸i Quèc, hoÆc nh÷ng bót
danh kh¸c nhau ®· ®−îc x¸c nhËn; cã trong hå s¬ l−u tr÷ cña Quèc tÕ Céng
s¶n trao cho Trung −¬ng §¶ng ta ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh... Mét sè tμi liÖu
ch−a x¸c ®Þnh ch¾c ch¾n lμ cña NguyÔn ¸i Quèc th× ®−îc xÕp ë phÇn Phô
lôc ®Ó nghiªn cøu thªm.
Qua khèi l−îng tμi liÖu ®−îc ®−a vμo tËp 2 nμy, chóng ta nhËn thÊy
b−íc ph¸t triÓn cña t− t−ëng Hå ChÝ Minh vμ c«ng lao to lín cña Ng−êi ®èi
víi d©n téc, giai cÊp vμ phong trμo çch m¹ng thÕ giíi. Ng−êi ®· sím tiÕp
thu ¸nh s¸ng cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t×m thÊy con ®−êng gi¶i phãng
çc d©n téc thuéc ®Þa g¾n chÆt víi cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n, tõ ®ã
Ng−êi ®· tiÕn hμnh ®Êu tranh vμ phª ph¸n m¹nh mÏ nh÷ng nhËn thøc sai
lÇm vÒ vÊn ®Ò d©n téc vμ thuéc ®Þa trong phong trμo c«ng nh©n ë çc n−íc
ch©u ¢u, ®ång thêi, Ng−êi ®· ra søc ®Èy m¹nh viÖc truyÒn b¸ nh÷ng t−
t−ëng cña Lªnin vμ Quèc tÕ Céng s¶n, vμo çc d©n téc thuéc ®Þa.
Trong bμi "Lªnin vμ çc d©n téc thuéc ®Þa" Ng−êi viÕt: "Lªnin lμ ng−êi
®Çu tiªn ®· hiÓu vμ ®¸nh gi¸ hÕt tÇm quan träng lín lao cña viÖc l«i cuèn
nh©n d©n çc n−íc thuéc ®Þa vμo phong trμo çch m¹ng. Lªnin lμ ng−êi
®Çu tiªn ®· chØ râ r»ng, nÕu kh«ng cã sù tham gia cña çc d©n téc thuéc
®Þa, th× çch m¹ng x· héi kh«ng thÓ cã ®−îc" (tr. 136).
Trong mét bμi kh¸c cïng nhan ®Ò, nh−ng ®Ó nãi víi çc d©n téc bÞ ¸p
bøc, Ng−êi viÕt: "Khi cßn sèng, Lªnin lμ ng−êi thÇy, ng−êi cha cña nh©n
d©n bÞ ¸p bøc. Sau khi mÊt, Ng−êi lμ ng«i sao chØ ®−êng tiÕn tíi sù nghiÖp
gi¶i phãng vÜ ®¹i cña nh©n d©n bÞ ¸p bøc.
Lªnin sèng m·i trong lßng mäi ng−êi d©n n« lÖ ë çc n−íc thuéc ®Þa!"
(tr.209).
Khi ho¹t ®éng ë Qu¶ng Ch©u, Ng−êi ®· lËp ra “ViÖt Nam Thanh niªn
çch mÖnh ®ång chÝ héi", trong ®ã cã céng s¶n ®oμn lμm nßng cèt. §ã lμ
b−íc ®i thÝch hîp ®Ó tiÕn tíi thμnh lËp mét chÝnh ®¶ng v« s¶n kiÓu míi
theo chñ nghÜa Lªnin ë mét n−íc thuéc ®Þa, n«ng nghiÖp l¹c hËu. §©y lμ
IXVII

b−íc chuÈn bÞ vÒ chÝnh trÞ, t− t−ëng, tæ chøc vμ ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh
çch m¹ng cho ®éi tiªn phong chiÕn ®Êu cña giai cÊp c«ng nh©n ViÖt Nam.
Nh÷ng bμi gi¶ng cña Ng−êi ë çc líp huÊn luyÖn chÝnh trÞ Qu¶ng Ch©u
(1925-1927), sau ®−îc tËp hîp thμnh cuèn §−êng çch mÖnh ®· ®Æt c¬ së
cho viÖc h×nh thμnh ®−êng lèi vμ ph−¬ng ph¸p cña çch m¹ng ViÖt Nam
theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin.
§−êng çch mÖnh lμ sù tiÕp nèi hîp l«gÝc. B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n
Ph¸p; nã chØ râ môc tiªu con ®−êng vμ nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó ®i tíi
th¾ng lîi. §iÒu kiÖn quan träng hμng ®Çu lμ ph¶i cã §¶ng cña giai cÊp
c«ng nh©n l·nh ®¹o "®Ó trong th× vËn ®éng vμ tæ chøc d©n chóng, ngoμi th×
liªn l¹c víi d©n téc bÞ ¸p bøc vμ v« s¶n giai cÊp mäi n¬i. §¶ng cã v÷ng çch
mÖnh míi thμnh c«ng" (tr.267-268), §¶ng muèn v÷ng th× ph¶i cã chñ nghÜa
lμm cèt... §¶ng mμ kh«ng cã chñ nghÜa còng nh− ng−êi kh«ng cã trÝ kh«n,
tÇu kh«ng cã bμn chØ nam" (tr.268). Ng−êi kh¼ng ®Þnh: "B©y giê häc thuyÕt
nhiÒu, chñ nghÜa nhiÒu, nh−ng chñ nghÜa ch©n chÝnh nhÊt, ch¾c ch¾n
nhÊt, çch mÖnh nhÊt lμ chñ nghÜa Lªnin" (tr.268).
B»ng sù ph©n tÝch s©u s¾c trªn c¬ së cø liÖu lÞch sö chÝnh x¸c, NguyÔn
¸i Quèc ®· chØ cho nh©n d©n ViÖt Nam còng nh− nh©n d©n nhiÒu n−íc
thuéc ®Þa thÊy r»ng c«ng cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc kh«ng thÓ ®i
theo con ®−êng çch m¹ng t− s¶n, v× ®ã lμ “çch mÖnh kh«ng ®Õn n¬i, tiÕng
lμ céng hoμ vμ d©n chñ, kú thùc trong th× nã t−íc lôc c«ng n«ng, ngoμi th×
nã ¸p bøc thuéc ®Þa" (tr. 268). Con ®−êng ®óng theo NguyÔn ¸i Quèc lμ con
®−êng Çch m¹ng th¸ng M−êi Nga: “Çch mÖnh Nga d¹y cho chóng ta
r»ng muèn çch mÖnh thμnh c«ng th× ph¶i d©n chóng (c«ng n«ng) lμm gèc,
ph¶i cã ®¶ng v÷ng bÒn, ph¶i bÒn gan, ph¶i hy sinh, ph¶i thèng nhÊt. Nãi
tãm l¹i ph¶i theo chñ nghÜa M· Kh¾c T− vμ Lªnin" (tr.280).
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh còng v¹ch râ sù cÇn thiÕt ph¶i g¾n çch m¹ng
gi¶i phãng d©n téc víi çch m¹ng v« s¶n thÕ giíi. Trong B¶n ¸n chÕ ®é
thùc d©n Ph¸p, Ng−êi viÕt: "§øng tr−íc chñ nghÜa t− b¶n vμ chñ nghÜa ®Õ
quèc, quyÒn lîi cña chóng ta lμ thèng nhÊt" (tr.128). V× vËy, cÇn cã sù liªn
minh chiÕn ®Êu gi÷a çc lùc l−îng çch m¹ng v« s¶n vμ çch m¹ng gi¶i
phãng d©n téc chèng chñ nghÜa ®Õ quèc nh»m thùc hiÖn môc tiªu ®éc lËp
d©n téc, d©n chñ vμ chñ nghÜa x· héi. §iÒu ®ã ®· ®−îc NguyÔn ¸i Quèc ®óc
kÕt thμnh nguyªn lý:
..."Lμm cho ®éi tiªn phong cña lao ®éng thuéc ®Þa tiÕp xóc mËt thiÕt
víi giai cÊp v« s¶n ph−¬ng T©y ®Ó dän ®−êng cho mét sù hîp t¸c thËt sù
sau nμy, chØ cã sù hîp t¸c nμy míi b¶o ®¶m cho giai cÊp c«ng nh©n quèc tÕ
giμnh ®−îc th¾ng lîi cuèi cïng" (tr.124).
"Lμm cho çc d©n téc thuéc ®Þa, tõ tr−íc ®Õn nay vÉn çch biÖt nhau,
hiÓu biÕt nhau h¬n vμ ®oμn kÕt l¹i ®Ó ®Æt c¬ së cho mét Liªn minh ph−¬ng
§«ng t−¬ng lai, khèi liªn minh nμy sÏ lμ mét trong nh÷ng çi çnh cña
çch m¹ng v« s¶n". (tr.124).
Trong khi ch¨m lo x©y dùng §¶ng m¸cxÝt lªninnÝt, x©y dùng khèi
®oμn kÕt quèc tÕ, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÉn tiÕp tôc lªn ¸n, tè ço téi ¸c
cña chñ nghÜa ®Õ quèc thùc d©n ë §«ng D−¬ng vμ ë çc n−íc thuéc ®Þa, phô
thuéc kh¸c trªn çc mÆt chÝnh trÞ, kinh tÕ, qu©n sù, v¨n ho¸, gi¸o dôc...
Trong bμi ph¸t biÓu t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø II cña Quèc d©n
®¶ng Trung Quèc (14-1-1926), NguyÔn ¸i Quèc ®· tè ço mét çch toμn
diÖn "sù tμn ¸c cña ¸ch ¸p bøc cña ng−êi Ph¸p" vμ ®i tíi kÕt luËn r»ng:
"Bän ®Õ quèc cè nhiªn lμ ¸p bøc ng−êi An Nam, nh−ng ®ång thêi chóng
còng ¸p bøc c¶ ng−êi Trung Quèc... Chóng ta biÕt r»ng, çc d©n téc bÞ ¸p
bøc trªn thÕ giíi hiÖn nay cã Ai CËp, Marèc, Xyri, An Nam, Trung Quèc vμ
rÊt nhiÒu n−íc kh¸c. Cho nªn, chóng ta ph¶i liªn hiÖp l¹i, cïng nhau chèng
chñ nghÜa ®Õ quèc" (tr.216). B»ng nhiÒu dÉn chøng chÝnh x¸c, cô thÓ vÒ téi
¸c cña chñ nghÜa thùc d©n ®Õ quèc ë kh¾p mäi n¬i, NguyÔn ¸i Quèc kÕt
luËn: "... mäi chÕ ®é thùc d©n ®Õ quèc ®Òu tiªu diÖt hÕt çc nßi gièng b¶n
xø, vμ muèn cøu v·n nh÷ng nßi gièng nμy, ta ph¶i lËt ®æ chñ nghÜa ®Õ
quèc!" (tr.340).
Khi cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi ngμy cμng tíi gÇn th× ¸ch ¸p
bøc vμ bãc lét thùc d©n ngμy cμng t¨ng; ®ång thêi cuéc ®Êu tranh cña nh©n
d©n ViÖt Nam, còng nh− nh©n d©n Trung Quèc, Ên §é, d−íi sù t¸c ®éng
cña nh÷ng t− t−ëng tiÕn bé còng mçi ngμy mét s«i næi. Hå ChÝ Minh ®· thÓ
hiÖn tinh thÇn quèc tÕ v« s¶n kh«ng chØ trªn lêi nãi mμ cßn b»ng hμnh
®éng cô thÓ cho sù ph¸t triÓn cña phong trμo çch m¹ng thÕ giíi.
ë ViÖt Nam, nh÷ng tæ chøc céng s¶n ®Çu tiªn ®−îc h×nh thμnh vμo
cuèi nh÷ng n¨m 1920 ®¸nh dÊu sù chÝn muåi cho sù ra ®êi cña mét chÝnh
®¶ng v« s¶n m¸cxÝt - lªninnÝt cña giai cÊp c«ng nh©n. V× vËy, Ng−êi ®·
thay mÆt Quèc tÕ Céng s¶n ®øng ra thèng nhÊt çc tæ chøc céng s¶n ë
trong n−íc, chÝnh thøc thμnh lËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam.
Toμn bé t¸c phÈm cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trong tËp 2 cña lÇn xuÊt
XIX

Hồ ChÝ Minh toμn tËp 0 1
b¶n nμy ph¶n ¸nh sù s¸ng t¹o ®éc ®¸o cña Ng−êi kh«ng chØ trong viÖc vËn
dông s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c-Lªnin vμo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam, vμ
çc n−íc thuéc ®Þa, phô thuéc kh¸c, mμ cßn gãp phÇn ph¸t triÓn vμ lμm
phong phó thªm lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh
vÒ çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc ë thuéc ®Þa.
T− t−ëng Hå ChÝ Minh ë giai ®o¹n nμy ®· ®Æt c¬ së khoa häc cho
®−êng lèi çch m¹ng ®óng ®¾n, s¸ng t¹o cña §¶ng ta. §−êng lèi ®ã lμ ngän
®Ìn pha soi s¸ng cho çch m¹ng ViÖt Nam tiÕn tíi, ®ång thêi lμ vò khÝ s¾c
bÐn ®Ó chiÕn th¾ng nh÷ng t− t−ëng c¶i l−¬ng, d©n téc hÑp hßi, t− t−ëng
tho¶ hiÖp cña giai cÊp t− s¶n gãp phÇn x¸c lËp v÷ng ch¾c ®Þa vÞ l·nh ®¹o
cña giai cÊp v« s¶n vμ chÝnh §¶ng cña nã ®èi víi çch m¹ng ViÖt Nam. Nã
còng gióp cho nhiÒu chiÕn sÜ yªu n−íc chuyÓn sang lËp tr−êng cña giai cÊp
v« s¶n kh¾c phôc nh÷ng biÓu hiÖn cña t− t−ëng t¶ khuynh, hÑp hßi, biÖt
ph¸i...
T− t−ëng cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vμ ®−êng lèi cña §¶ng ®· nhanh
chãng th©m nhËp vμo quÇn chóng nh©n d©n, biÕn thμnh søc m¹nh to lín
®−a ®Õn nh÷ng th¾ng lîi vÜ ®¹i.
VIÖN NGHI£N Cøu CHñ NGhÜa M¸C - lªNIN
Vμ T¦ T−ëNG Hå CHÝ MiNH
GöI TæNG TH¦ Ký QUèC TÕ N¤NG D¢N 1)
Qu¶ng Ch©u, ngμy 12-11-1924
Göi ®ång chÝ §«mban, Tæng th− ký Quèc tÕ N«ng d©n1
,
§ång chÝ th©n mÕn,
ChuyÕn ®i cña t«i tõ M¸txc¬va ®−îc quyÕt ®Þnh h¬i ®ét ngét, vμ
t«i kh«ng thÓ b¸o tr−íc cho ®ång chÝ ®iÒu ®ã. T«i xin ®ång chÝ thø lçi
vμ chuyÓn sù t¹ lçi cña t«i ®Õn çc ®ång chÝ chóng ta ë Héi ®ång.
ë ®©y, chóng ta cã mét phong trμo n«ng d©n rÊt ®¸ng chó ý:
d−íi sù b¶o trî cña Quèc d©n ®¶ng vμ d−íi sù l·nh ®¹o cña nh÷ng
ng−êi céng s¶n, nh÷ng n«ng d©n nghÌo ®· tù tæ chøc l¹i. VÒ phÝa
çc ®Þa chñ, hä còng cã tæ chøc nh−ng tÊt nhiªn víi mét môc ®Ých
kh¸c. §ã lμ mét c¬ héi tuyÖt diÖu cho sù tuyªn truyÒn cña chóng ta.
VËy t«i ®Ò nghÞ ®ång chÝ vui lßng göi cho t«i tÊt c¶ mäi tμi liÖu mμ
®ång chÝ cã thÓ cã nh− çc b¸o, çc tuyªn ng«n, v.v.. T«i sÏ ®¶m
nhiÖm thu xÕp víi çc ®ång chÝ chóng ta ë ®©y ®Ó phæ biÕn chóng.
VÒ viÖc liªn quan tíi vÞ trÝ cña t«i lμ uû viªn §oμn Chñ tÞch
Quèc tÕ N«ng d©n th× ®ång chÝ cø lμm nÕu nh− ®ång chÝ xÐt lμ tèt
hoÆc lμ ®Ò nghÞ thay thÕ t«i, ë tr−êng hîp nμy ®ång chÝ nãi lμ t«i
èm, chø ®õng nãi lμ t«i v¾ng mÆt, bëi v× t«i sèng bÊt hîp ph¸p ë
®©y. HoÆc lμ nÕu ®ång chÝ thÊy cã Ých th× cø gi÷ l¹i çi danh nghÜa
d©n thuéc ®Þa NguyÔn ¸i Quèc ®Ó trang trÝ cho nh÷ng tuyªn ng«n
vμ nh÷ng lêi kªu gäi cña Héi ®ång.
___________
1) §Çu ®Ò do BBT ®Æt.
XII

Xin göi ®ång chÝ vμ tÊt c¶ çc ®ång chÝ cña chóng ta lêi chμo
céng s¶n.
§Þa chØ ®Ó göi tμi liÖu:
¤.Lu, H·ng th«ng tÊn R«xta, Qu¶ng Ch©u, Trung Quèc.
NGUYÔN ¸I QUèC
Th− ®¸nh m¸y b»ng tiÕng Ph¸p,
b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.
GöI BAN BI£N TËP T¹P CHÝ RABOTNHITXA
Çc n÷ ®ång chÝ th©n mÕn,
Khi t«i cßn ë Quèc tÕ Céng s¶n2
, t«i phÊn khëi ®−îc ®«i lÇn
céng t¸c víi tê b¸o cña çc ®ång chÝ. Nay t«i muèn tiÕp tôc sù céng
t¸c Êy. Nh−ng v× ë ®©y t«i ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p, cho nªn t«i göi
bμi cho çc ®ång chÝ d−íi h×nh thøc "Nh÷ng bøc th− tõ Trung
Quèc" vμ ký tªn mét phô n÷. T«i nghÜ r»ng lμm nh− vËy nh÷ng bμi
viÕt cã tÝnh chÊt ®éc ®¸o h¬n vμ phong phó h¬n ®èi víi ®éc gi¶,
®ång thêi còng b¶o ®¶m giÊu ®−îc tªn thËt cña t«i.
Xin çc ®ång chÝ göi ®Òu ®Æn cho t«i kh«ng chØ riªng b¸o cña
çc ®ång chÝ, mμ c¶ nh÷ng s¸ch b¸o Nga mμ phô n÷ vμ thiÕu nhi cã
thÓ −a thÝch, bëi v× ë ®©y cßn ph¶i lμm nhiÒu viÖc vËn ®éng phô n÷
vμ thiÕu nhi, nh−ng çc ®ång chÝ cña chóng ta ë ®©y l¹i ch−a cã ®ñ
tμi liÖu huÊn luyÖn vμ tuyªn truyÒn. VÒ phÇn t«i, t«i høa sÏ cung
cÊp cho çc ®ång chÝ tin tøc vÒ phong trμo phô n÷ ë ph−¬ng §«ng
nãi chung vμ ë Trung Quèc nãi riªng.
NÕu ph¶i tr¶ tiÒn ®Æt mua çc thø b¸o mμ çc ®ång chÝ sÏ göi cho
t«i, xin çc ®ång chÝ cø gi÷ l¹i tiÒn thï lao çc bμi b¸o t«i viÕt ®Ó tr¶.
Xin çc ®ång chÝ nhËn lêi chμo céng s¶n cña t«i.
§Þa chØ nhËn b¸o:
¤.Lu, H·ng th«ng tÊn R«xta,
Qu¶ng Ch©u, Trung Quèc.
nguyÔn ¸i quèc

Göi mét ®ång chÝ
trong quèc tÕ céng s¶1F1
)
ChØ cã mét dßng ch÷ ®Ó b¸o cho ®ång chÝ biÕt r»ng t«i ®· ®Õn
®©y h«m qua, vμ ®ang ë nhμ ®ång chÝ B«r«®in víi 2 hoÆc 3 ®ång chÝ
Trung Quèc. T«i ch−a gÆp ai c¶.
Mäi ng−êi ë ®©y ®Òu bËn vÒ viÖc B¸c sÜ T«n lªn ph−¬ng B¾c.
T«i sÏ viÕt th− cho ®ång chÝ sím.
Xin göi lêi chμo anh em cña t«i ®Õn ®ång chÝ vμ tÊt c¶ çc ®ång
chÝ chóng ta ë Quèc tÕ Céng s¶n.
NguyÔn ¸i quèc
§Þa chØ:
¤.Lu, H·ng th«ng tÊn R«xta, Qu¶ng Ch©u, Trung Quèc.
Vui lßng chuyÓn gióp bøc th− sau ®©y tíi V¨n phßng §¶ng Ph¸p.
___________
1) Th− kh«ng ®Ò tªn ng−êi nhËn. Cã thÓ lμ göi ®Õn mét ®ång chÝ trong
Ban ph−¬ng §«ng cña Quèc tÕ Céng s¶n.
TH¦ Tõ TRUNG QUèC, Sè 1
Çc n÷ ®ång chÝ th©n mÕn,
Çc ®ång chÝ biÕt r»ng n−íc t«i, Trung Quèc, bÞ k×m kÑp tμn
nhÉn trong mét çi k×m mμ nh÷ng ®Õ quèc n−íc ngoμi lμ mét gäng
vμ nh÷ng tay sai trung thμnh cña chóng - nh÷ng bän qu©n phiÖt
Trung Quèc - lμ gäng kh¸c. Bän chóng gióp nhau ®Ó bãc lét chóng
t«i. Mçi khi chóng thÊy phong trμo gi¶i phãng n¶y sinh - dï cña
®μn «ng hay ®μn bμ - chóng kh«ng tõ viÖc g× ®Ó bãp chÕt nã. Sù ¸p
bøc ®Ì nÆng lªn chóng t«i, nh−ng chóng t«i bÞ ¸p bøc nÆng nÒ h¬n
gÊp ngh×n lÇn ®μn «ng ... Kh«ng cã chót quyÒn tù do chÝnh trÞ, kinh
tÕ vμ x· héi, chóng t«i bÞ bãc lét gÊp ®«i bëi v× lμ lao ®éng vμ v× lμ
®μn bμ. ViÖc kh«ng cã häc vÊn, tÝnh thô ®éng, tËp tôc cßn lμm cho
nh÷ng nçi khæ cùc cña chóng t«i cμng nÆng nÒ thªm.
TiÕng vang cña çch m¹ng Nga3
lμm cho chóng t«i d−êng nh−
tho¸t khái c¬n ¸c méng ®au ®ín. DÇn dÇn chóng t«i b¾t ®Çu nghe,
nh×n, suy nghÜ vμ trë nªn ý thøc ®−îc r»ng chóng t«i còng vËy,
chóng t«i lμ nh÷ng con ng−êi nh− nh÷ng ®μn «ng, r»ng chóng t«i
còng vËy, chóng t«i ph¶i cã quyÒn sèng vμ lμm viÖc, vμ sau hÕt
r»ng ®Ó giμnh ®−îc quyÒn ®ã, chóng t«i còng ph¶i ®Êu tranh nh−
nh÷ng ®μn «ng vμ cïng víi ®μn «ng chèng l¹i nh÷ng kÎ bãc lét
chóng t«i. Tõ ®ã, nh÷ng ng−êi tiÕn bé nhÊt trong chóng t«i vμo
§¶ng céng s¶n, vμo Thanh niªn céng s¶n; nh÷ng ng−êi kh¸c gia
nhËp ®¶ng çch m¹ng lμ Quèc d©n ®¶ng. §¶ng nμy cã c¶m t×nh
thμnh thËt víi n−íc Céng hoμ X«viÕt.

N−íc Nga çch m¹ng kh«ng chØ nªu mét tÊm g−¬ng mμ cßn cho
chóng t«i ng−êi h−íng dÉn n÷a. Chóng t«i ®−îc may m¾n lμ ë ®©y
cã n÷ ®ång chÝ, ®ång chÝ B«r«®in. §ång chÝ nμy nç lùc lμm cho
chóng t«i hiÓu vμ lμm viÖc trªn con ®−êng gi¶i phãng. §ång chÝ tæ
chøc, gi¸o dôc, khuyÕn khÝch, lμm thøc tØnh t¹i mäi n¬i mμ ®ång
chÝ ®Õn. Khi lμm cho chóng t«i c¶m phôc Çch m¹ng Nga, ®ång
thêi, ®ång chÝ còng lμm cho chóng t«i c¶m thÊy sù tÊt yÕu cña çch
m¹ng Trung Quèc. §ång chÝ cã çch ®Æc biÖt ®Ó nãi chuyÖn víi
chóng t«i. Nh÷ng lêi râ rμng, ®¬n gi¶n vμ thμnh thùc cña ®ång chÝ
khiÕn chóng t«i hiÓu ®−îc vμ suy nghÜ. §ång chÝ biÕt khuyÕn khÝch
nh÷ng chÞ ®· hiÓu chót Ýt vμ lμm cho nh÷ng chÞ kh¸c cßn ch−a hiÓu
th× hiÓu. Çc ®ång chÝ biÕt r»ng chóng t«i, phô n÷ Trung Quèc, cßn
rÊt l¹c hËu, nhót nh¸t vμ h÷ng hê. §ã lμ mét nhiÖm vô kh¸ khã
kh¨n ®Ó lμm cho chóng t«i ®ét nhiªn tho¸t khái tËp qu¸n hμng
ngh×n n¨m ®ã, vËy mμ ®ång chÝ th©n mÕn cña chóng t«i ®· lμm çi
®ã khÐo lÐo ®Õn thÕ vμ ©n cÇn niÒm në ®Õn thÕ, nÕu nh− t«i cã thÓ
bμy tá nh− vËy. Çc ®ång chÝ h·y ghi nhËn ®©y lμ mét vÝ dô: Th¸ng
tr−íc, t¹i buæi lÔ kû niÖm Çch m¹ng Nga, do lêi kªu gäi cña n÷
®ång chÝ B«r«®in, h¬n 3.000 n÷ c«ng nh©n vμ n÷ sinh viªn Qu¶ng
Ch©u ®· ®i biÓu t×nh víi nam giíi vμ ®· dù mÝt tinh. Sau khi nghe
ng−êi ®ång chÝ chóng ta nãi trong mét giê mμ bμi diÔn v¨n bÞ ng¾t
qu·ng bëi nh÷ng trμng vç tay kÐo dμi, mét chÞ cña chóng t«i ®· ®äc
nghÞ quyÕt sau ®©y:
H«m nay, chóng t«i ë ®©y ®Ó lμm lÔ kû niÖm cuéc Çch m¹ng vÜ
®¹i nhÊt mμ lÞch sö ®· chøng kiÕn: Cuéc Çch m¹ng Nga. ChÝnh
nhê cuéc çch m¹ng nμy mμ c¬ së cña quyÒn tù do ch©n chÝnh vμ
quyÒn b×nh ®¼ng thùc sù ®· ®−îc ®Æt ra cho loμi ng−êi. ChÝnh nhê
cuéc çch m¹ng nμy mμ sù gi¶i phãng phô n÷ sÏ cã gi¸ trÞ vμ cã
nh÷ng ý nghÜa ®Çy ®ñ, trän vÑn.
Thay mÆt cho tÊt c¶ çc chÞ em, c¶m ¬n n÷ ®ång chÝ vμ
cam kÕt lμm viÖc hÕt søc m×nh ®Ó hîp søc vμo sù chiÕn th¾ng
cuèi cïng cña çch m¹ng thÕ giíi, më ®Çu mét çch th¾ng lîi
bëi giai cÊp v« s¶n anh hïng n−íc Nga.
NghÞ quyÕt nμy ®· ®−îc biÓu quyÕt nhÊt trÝ víi tiÕng h« to:
Çch m¹ng Nga mu«n n¨m!
Çch m¹ng Trung Quèc mu«n n¨m!
§¶ ®¶o chñ nghÜa ®Õ quèc!
Ng−êi ta ch−a bao giê thÊy phÊn khëi nhiÒu nh− thÕ trong phô
n÷ chóng t«i! §ã thËt sù ®· lμ cuéc çch m¹ng nhá!
Trong th− sau, t«i sÏ cho çc ®ång chÝ biÕt chóng t«i ho¹t ®éng
ë ®©y nh− thÕ nμo. Trong khi chê ®îi niÒm vui ®−îc ®äc th− çc
®ång chÝ, thay mÆt çc ®ång chÝ cña t«i, xin göi ®Õn çc ®ång chÝ lêi
chμo ch©n thμnh nhÊt.
Qu¶ng Ch©u, 12-11-1924. LOO SHING YAN2F1
)
n÷ ®¶ng viªn Quèc d©n ®¶ng
___________
1) Trong th− göi t¹p chÝ Rabotnhitxa ngμy 12-11-1924, NguyÔn ¸i
Quèc th«ng b¸o: çc bμi b¸o göi t¹p chÝ lÊy tªn "Th− tõ Trung Quèc" vμ ký
tªn mét phô n÷.

GöI CHñ TÞCH §OμN QUèC TÕ CéNG S¶N
T«i ®Õn Qu¶ng Ch©u4
vμo gi÷a th¸ng 12. T«i ®· gÆp t¹i ®©y
vμi ba nhμ çch m¹ng quèc gia An Nam, trong sè nμy cã mét ng−êi
®· xa rêi xø së tõ ba m−¬i n¨m 3F1
)
. Trong thêi gian ®ã «ng ta ®· tæ
chøc nhiÒu cuéc næi dËy chèng Ph¸p. TÊt c¶ nh÷ng cuéc næi dËy Êy
®Òu ®· ®−a tíi çi chÕt cña mÊy tªn sÜ quan vμ binh lÝnh Ph¸p, sù
chiÕm ®o¹t mÊy khÈu sóng vμ... lμ viÖc ng−êi cña chóng ta ch¹y
tho¸t, do kh«ng ®−îc gióp ®ì vμ viÖn trî.
Môc ®Ých duy nhÊt cña «ng nμy lμ tr¶ thï cho n−íc, cho nhμ ®·
bÞ bän Ph¸p tμn s¸t. ¤ng kh«ng hiÓu chÝnh trÞ, vμ l¹i cμng kh«ng
hiÓu viÖc tæ chøc quÇn chóng. Trong çc cuéc th¶o luËn, t«i ®· gi¶i
thÝch cho «ng hiÓu sù cÇn thiÕt cña tæ chøc vμ sù v« Ých cña nh÷ng
hμnh ®éng kh«ng c¬ së. ¤ng ®· ®ång ý. Vμ ®©y lμ nh÷ng viÖc mμ
chóng t«i b¾t ®Çu cïng nhau tiÕn hμnh:
a) T«i ®· v¹ch mét kÕ ho¹ch tæ chøc vμ xin göi kÌm b¶n sao
theo ®©y.
b) Sau khi ®· t¸n thμnh kÕ ho¹ch nμy, «ng ®· ®−a cho t«i mét
b¶n danh s¸ch 10 ng−êi An Nam ®· cïng «ng ho¹t ®éng bÊy l©u.
c) T«i ®· chän 5 ng−êi quª ë 5 tØnh kh¸c nhau. Chóng t«i
sÏ cö mét ng−êi An Nam ®−a hä tíi Qu¶ng Ch©u. T«i sÏ huÊn
luyÖn cho hä vÒ ph−¬ng ph¸p tæ chøc. Chóng t«i sÏ göi hä trë
___________
1) Nguyªn b¶n tiÕng Ph¸p viÕt lμ: "ba m−¬i n¨m nay". Cã lÏ "hai m−¬i
n¨m nay" ®óng h¬n.
vÒ §«ng D−¬ng ho¹t ®éng sau 3 th¸ng häc tËp; vμ chóng t«i
sÏ lÊy ra mét ®oμn kh¸c. Trong lóc nμy, ®©y lμ biÖn ph¸p duy
nhÊt.
§Ó chi vμo çc phÝ tæn, t«i ®· lÊy sè cßn l¹i trong mãn tiÒn ®i
®−êng cña çc ®ång chÝ ®· cho t«i (150 ®ång) vμ vÒ sau th× sao ?
T«i lμm viÖc mçi ngμy vμi giê cho h·ng R«xta; nh−ng tiÒn
l−¬ng cña t«i kh«ng cho phÐp t«i cã thÓ mét m×nh bao cho "çc häc
viªn" cña t«i. Vμ khi çc häc viªn ®Õn Qu¶ng Ch©u, rÊt cã thÓ råi sÏ
ph¶i ®em tÊt c¶ hoÆc gÇn tÊt c¶ th× giê cña t«i vμo viÖc huÊn luyÖn
hä, lóc ®ã t×nh h×nh tμi chÝnh cña t«i sÏ kh«ng cã lèi tho¸t. Bëi vËy,
t«i ®Ò nghÞ ®ång chÝ chØ thÞ cho çc ®¹i diÖn cña ®ång chÝ ë Qu¶ng
Ch©u còng ph¶i ch¨m lo ®Õn §«ng D−¬ng.
T«i thiÕt t−ëng ch−a cÇn ph¶i th¶o mét b¶n b¸o ço vÒ t×nh
h×nh Trung Quèc bëi v× çc ®ång chÝ Trung Quèc vμ Nga ®· lμm
viÖc ®ã; tuy nhiªn, b©y giê t«i l−u ý ®ång chÝ vÊn ®Ò tuyªn truyÒn
trong phô n÷ vμ thiÕu nhi. N÷ ®ång chÝ B«r«®in ®· phμn nμn lμ
kh«ng nhËn ®−îc tμi liÖu (b¸o chÝ, ch−¬ng tr×nh, v.v.) mμ n÷ ®ång
chÝ ®· xin M¸txc¬va. §iÒu ®ã ®· ng¨n c¶n kh«ng cho c«ng t¸c cña
n÷ ®ång chÝ Êy tiÕn triÓn vμ còng cã lóc ®· c¶n trë hoμn toμn c«ng
t¸c cña n÷ ®ång chÝ Êy. N÷ ®ång chÝ Êy ®· viÕt th− nhiÒu lÇn cho
Quèc tÕ Phô n÷, nh−ng çc bøc th− ®Òu kh«ng cã håi ®¸p vμ kh«ng
mang l¹i kÕt qu¶.
Mong çc ®ång chÝ nhËn cho lêi chμo céng s¶n.
Qu¶ng Ch©u, ngμy 18 th¸ng 12 n¨m 1924.
(Trong lóc nμy t«i lμ mét ng−êi Trung Quèc chø
kh«ng ph¶i lμ mét ng−êi An Nam, vμ tªn t«i lμ Lý
Thuþ chø kh«ng ph¶i lμ NguyÔn ¸i Quèc).
Tμi liÖu tiÕng Ph¸p, l−u t¹i
Côc l−u tr÷ V¨n phßng
Trung −¬ng §¶ng.

T×NH H×NH §¤NG D¦¥NG
Th¸ng 11 vμ 12-1924
T×nh h×nh kinh tÕ:
1. Mét tæng ng©n s¸ch 76.743.000 ®ång §«ng D−¬ng ®· ®−îc
biÓu quyÕt. 1/5 sè tiÒn ®ã lμ tiÒn l·i trong viÖc b¸n thuèc phiÖn
(14.900.000 ®ång §«ng D−¬ng).
2. Vμo th¸ng 10, nhiÒu tØnh ®· bÞ lôt vμ b·o tμn ph¸. Nh÷ng sù
thiÖt h¹i kh«ng ®−îc râ; ChÝnh phñ kh«ng muèn cho biÕt ®iÒu nμy.
Theo nh÷ng th«ng tin ç nh©n th× cã nh÷ng n¬i cã tíi nöa sè d©n bÞ
chÕt ®uèi hay chÕt ®ãi. Trõ Nam Kú, sù khèn cïng ngù trÞ ë kh¾p n¬i.
3. Ng©n hμng c«ng nghiÖp Trung Quèc - mμ sù ph¸ s¶n vμ sù
cøu trî ®· g©y nªn nhiÒu tin ®ån trong b¸o chÝ Ph¸p - ®· hoμn l¹i
tiÒn cho kh¸ch hμng ng−êi n−íc ngoμi cña nã, nh−ng kh«ng tr¶ cho
§«ng D−¬ng chót nμo tiÒn gãp 30 triÖu phr¨ng. Vμo nh÷ng ngμy
chãt nμy, nh÷ng chñ nî ng−êi Ph¸p vμ ng−êi An Nam ®· lËp thμnh
mét mÆt trËn thèng nhÊt ®Ó ®ßi nî cña hä.
4. H×nh nh− ChÝnh phñ thuéc ®Þa s¾p ®ång ý cho th−¬ng
nghiÖp NhËt B¶n biÓu gi¸ thÊp nhÊt. Nh÷ng ng−êi An Nam lo sî,
cßn nh÷ng nhμ bu«n Ph¸p chèng l¹i sù ®ång ý nμy.
T×nh h×nh chÝnh trÞ:
1. ChÝnh phñ cè søc ng¨n c¶n thanh niªn An Nam ®i häc ë
Ph¸p. §iÒu ®ã ch¾c ch¾n v× lo sî tuyªn truyÒn céng s¶n.
2. Nh÷ng tê b¸o An Nam ®· nãi ®Õn mét Uû ban ®−îc lËp nªn ë
Pari, gåm 10 nhμ chÝnh trÞ, nhμ b¸o vμ nhμ tμi chÝnh ng−êi Ph¸p.
Uû ban nμy cã môc ®Ých nghiªn cøu kh¶ n¨ng b¸n §«ng D−¬ng cho
mét n−íc kh¸c. §ã lμ vÊn ®Ò ®· nªu ra tõ trong chiÕn tranh.
C¨n cø h¶i qu©n cña Anh ë Xanhgapo, nh÷ng cuéc diÔn tËp cña
h¶i qu©n Mü ë Th¸i B×nh D−¬ng vμ sù x©m nhËp khÐo lÐo cña NhËt
B¶n h×nh nh− lμm cho thùc d©n Ph¸p thËt sù lo l¾ng. ë ®©y, viÖc lo
sî chñ nghÜa b«nsªvÝch còng ®¸ng kÓ.
B»ng nhiÒu bμi diÔn v¨n vμ qu¶ng ço, ChÝnh phñ th«ng b¸o
mét cuéc c¶i çch lín: ChÝnh phñ s¾p tæ chøc "§¹i héi §«ng D−¬ng"
th−êng trùc. §¹i héi sÏ gåm cã 27 ng−êi Ph¸p - phÇn lín lμ viªn
chøc - ®−îc bÇu 4 n¨m mét lÇn; vμ 17 ng−êi An Nam - tÊt nhiªn lμ
®−îc chän trong sè nh÷ng ng−êi trung thμnh nhÊt víi chñ - ®−îc
bÇu mét n¨m mét lÇn. §¹i héi cã tiÕng nãi tham kh¶o cho c«ng viÖc
cña ChÝnh phñ, ®iÒu ®ã nghÜa lμ ®¹i héi nμy sÏ rÊt v« tÝch sù.
3. ChÝnh trÞ b¶n xø:
Cã mét ®¶ng gäi tªn lμ "§¶ng lËp hiÕn An Nam"5
. §ã kh«ng
ph¶i lμ mét ®¶ng cã tæ chøc, mμ ®¬n thuÇn chØ lμ mét vμi nhμ trÝ
thøc theo kiÓu Ph¸p ®Æt tªn ®¶ng. Nh÷ng thñ lÜnh cña ®¶ng nμy lμ
nh÷ng ng−êi theo quèc tÞch Ph¸p (cã 250 ng−êi Nam Kú).
C−¬ng lÜnh cña hä. Nh÷ng yªu s¸ch cña hä lμ nh− sau:
a) C¶i çch gi¸o dôc (hiÖn nay cã 90% trÎ em An Nam kh«ng cã
tr−êng häc).
b) C¶i çch vÒ t− ph¸p: cho nh÷ng ng−êi An Nam tèt nghiÖp vÒ
luËt ph¸p ®−îc lμm luËt s− (tíi nay, nh÷ng ng−êi tèt nghiÖp Êy
th−êng cã thÓ hμnh nghÒ ë Ph¸p, nh−ng kh«ng bao giê ë chÝnh ®Êt
n−íc hä, trõ phi hä ®−îc nhËp quèc tÞch Ph¸p).
ChuÈn y cho nh÷ng ng−êi An Nam quyÒn cã Ban héi thÈm
(hiÖn nay chØ cã Ban héi thÈm Ph¸p, v× thÕ, tÊt c¶ nh÷ng ng−êi
Ph¸p ®· giÕt h¹i ng−êi An Nam hay ph¹m nh÷ng téi ¸c kh¸c ®èi
víi ng−êi b¶n xø lu«n lu«n ®−îc miÔn nghÞ).
c) Giíi thiÖu ng−êi An Nam vμo Quèc héi Ph¸p.
d) Më réng viÖc nhËp quèc tÞch Ph¸p.

§Ó tr×nh bμy nh÷ng yªu s¸ch cña hä víi Bé tr−ëng Bé Thuéc
®Þa, hä ®· ph¸i mét ng−êi nguyªn lμ tªn v« chÝnh phñ ng−êi Ph¸p:
Gioãcgi¬ Gr¨nggi¨ng.
B¸o chÝ cña hä.
a. Do cã quyÒn tù do b¸o chÝ nh− nh÷ng c«ng d©n Ph¸p, hä lîi
dông ®iÒu ®ã ®Ó xuÊt b¶n 2 hoÆc 4 tê b¸o mμ 2 tê lín nhÊt cã sè
l−îng ph¸t hμnh mçi ngμy 2000 b¶n.
b. Hä bao giê còng nóp sau çi méc "lßng trung thμnh" khi phª
b×nh c«ng khai nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña ChÝnh phñ thuéc ®Þa. Trong
tÊt c¶ çc bμi b¸o, hä tuyªn bè "vÜnh viÔn g¾n bã víi mÉu quèc". Hä
theo khuynh h−íng cña §¶ng X· héi cÊp tiÕn Ph¸p6
(®¶ng cña
Eri«), Ýt nhÊt trong lóc nμy lμ thÇn t−îng lín cña hä.
c. Hä vèn rÊt kÝnh träng TriÒu ®×nh n−íc Nam. §ét nhiªn, hä
®æi giäng vμ b¾t ®Çu c«ng kÝch nã kh¸ thËm tÖ. ThËm chÝ hä cßn
viÕt: "T− t−ëng céng hoμ ®· th¾ng trªn thÕ giíi, vμ nh÷ng ng−êi An
Nam ®· d©n chñ vÒ c¨n b¶n, ®· ®−îc chuÈn bÞ kü ®Ó hiÓu çi ®Ñp
cña nã. Mét v−¬ng quyÒn ®Ó ph« tr−¬ng chØ cã thÓ lμm mê ý nghÜa
cña nã tr−íc quÇn chóng".
§iÒu ®ã ë An Nam ®¸ng khÐp téi khi qu©n. Gi¶ dô r»ng nh÷ng
ng−êi ë §¶ng lËp hiÕn cña chóng ta, ®· c¶m thÊy çi g× ®ã tõ Pari
déi vÒ: §Êng uy nghiªm Khê kh¹o ngåi trªn ng«i vua n−íc An Nam
lμ ng−êi ®−îc che chë bëi Anbe Xar«, cùu Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa,
bÞ khai trõ khái ®¶ng cña Eri«, bÞ khai trõ v× ®· bÇu cho
Po¨ngcarª. Khi bá ®¶ng, Xar« ®· c«ng bè mét bøc th− ngá rÊt v« lÔ
göi Eri«, Chñ tÞch ®¶ng nμy. Eri« s¾p th¶i vua An Nam ®Ó tr¶ thï
Xar« ch¨ng? RÊt cã thÓ.
Nh÷ng ®¶ng viªn §¶ng lËp hiÕn An Nam vμ chñ nghÜa céng s¶n.
Hä lμ nh÷ng ng−êi cã thiÖn c¶m víi chñ nghÜa céng s¶n − ?
Kh«ng h¬n g× nh÷ng ng−êi d©n chñ x· héi cña nh÷ng n−íc kh¸c.
Tuy nhiªn hä kh¸ kh«n khÐo chiÕm lÊy mäi c¬ héi ®Ó lμm ChÝnh
phñ thuéc ®Þa sî h·i bãng ma b«nsªvÝch. VÒ viÖc Ph¸p c«ng nhËn
Liªn X«, hä viÕt:
"Mét sè kÎ thùc d©n ®· dù ®o¸n mét t−¬ng lai ®en tèi cho §«ng
D−¬ng, tiÕp sau viÖc ChÝnh phñ Ph¸p c«ng nhËn Liªn X«; trªn thùc
tÕ, ng−êi Nga dù ®Þnh n©ng ®ì nh÷ng ng−êi b¶n xø ë çc thuéc ®Þa
cña ch©u ¢u chèng l¹i sù thèng trÞ cña n−íc ngoμi t¹i ch©u ¸. T×nh
h×nh sôc s«i cña çc sinh linh trong n−íc chóng t«i do nh÷ng sai
lÇm cña ¸ch cai trÞ thùc d©n thiÓn cËn g©y ra th× çi g× còng cã thÓ
x¶y ra ë ®Êt n−íc nμy (t«i g¹ch d−íi) chØ cÇn nh÷ng ph−¬ng ph¸p
khai ho¸ Êy tiÕp tôc ®−îc ¸p dông ®èi víi çc d©n téc bÞ lÖ thuéc vμ
®−îc b¶o hé". §e däa nh− thÕ råi, hä tiÕp tôc cho tíi cuèi bμi b¸o,
kªu nμi sù hîp t¸c Ph¸p- An Nam. Nh−ng cßn mét vÝ dô kh¸c n÷a.
Hä ®· in l¹i mét bμi cña b¸o Les Continents xuÊt b¶n ë Pari cña
R¬nª Mar¨ng. §©y lμ bμi b¸o ®ã:
"Sù tuyªn truyÒn céng s¶n ë nh÷ng thuéc ®Þa Ph¸p.
Chóng t«i míi b¸o tin r»ng nh÷ng ng−êi Liªn X« chuÈn bÞ mét
chiÕn dÞch tuyªn truyÒn réng r·i ë nh÷ng thuéc ®Þa cña chóng ta.
§¹i héi lÇn thø V cña Quèc tÕ Céng s¶n cña M¸txc¬va7
võa cho
thÊy chóng ta cã lý. ThËt vËy, viÖc thiÕt lËp mét Ban thuéc ®Þa gåm
cã nh÷ng ng−êi Anh, ng−êi BØ, ng−êi Hμ Lan vμ ng−êi T©y Ban
Nha ®· ®−îc quyÕt ®Þnh.
Trô së cña Ban nμy ®Æt ë Gi¬nev¬. NhiÖm vô cña nã lμ dÊy lªn
nh÷ng sù næi dËy vμ khëi nghÜa trong nh÷ng thuéc ®Þa.
Thuéc ®Þa chÝnh ®−îc nh»m tíi lμ Ma®ag¸txca råi §ah«m©y.
Ng−êi ta còng ph¶i ho¹t ®éng ë Tuynidi, ë Marèc, ë Goa®¬lóp, ë
¡ngti¬ vμ ë B¾c Kú.
ChÝnh phñ X«viÕt ®· ®Ó 10 triÖu phr¨ng vμng cho Ban sö dông
nh−ng nh÷ng ®¶ng céng s¶n Ph¸p, Anh, BØ ph¶i ®ãng gãp nhiÒu, v×
nh÷ng chi phÝ dù tÝnh lμ to lín.
Nh÷ng uû viªn ng−êi Ph¸p cña Ban lμ çc «ng Casanh,
T¬ranh, Xeliª, Ghinb« vμ C«xta.
§øng tr−íc nguy c¬ nμy, nh÷ng sù tÕ nhÞ qu¸ ®¸ng, khóm nóm
cña «ng §enphètx¬ kh«ng thÓ lμm g× h¬n. VÊn ®Ò kh«ng cßn lμ t×m
ra bμn tay cña M¸txc¬va ë kh¾p mäi n¬i n÷a. Ph¶i tè ço n¬i nã Èn
nÊp. Kh«ng ph¶i b»ng cÆp m¾t bÞ b−ng bÝt bëi ãc bÌ ph¸i thuéc ®Þa
mμ chóng ta sÏ t×m ®−îc bμn tay Êy. Sau ®ã, nhÊt lμ NghÞ viÖn hiÖn
nay vμ ChÝnh phñ ph¶i ngay lËp tøc cho ng−êi b¶n xø cña çc thuéc
®Þa nh÷ng quyÒn s¬ ®¼ng mμ hä ®ßi (t«i g¹ch d−íi). Nh÷ng cùu

chiÕn binh, nh÷ng gi¸o viªn vμ nh÷ng viªn chøc ng−êi b¶n xø sÏ lμ
nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn bÞ xóc ®éng bëi sù tuyªn truyÒn nμy... ChÝnh
nhê ®Êu tranh chèng l¹i çc nhμ cai trÞ vông vÒ vμ chèng l¹i nh÷ng
thèng ®èc chuyªn chÕ qu¸ ®¸ng mμ chóng ta sÏ lμm yªn ®−îc sù
bÊt b×nh chÝnh ®¸ng cña ng−êi b¶n xø.
NÕu kh«ng th× nh÷ng n÷ thÇn Xiren sÏ cã dÞp tèt ®Ó ca tông sù
næi lo¹n".
NguyÖn väng cña nh÷ng ®¶ng viªn lËp hiÕn An Nam.
G.Gr¨nggi¨ng, ®¹i biÓu cña hä ë Ph¸p ®· tãm t¾t ®óng nh÷ng
nguyÖn väng Êy: "Hä chØ muèn ®¬n gi¶n lμ chÝnh s¸ch hîp t¸c
(Ph¸p- An Nam) ®−îc thùc hμnh ... Hä muèn ®−îc dÇn dÇn tham
gia vμo nh÷ng c«ng viÖc cña ®Êt n−íc hä ... Kh«ng muèn g× h¬n".
V¶ l¹i, tÊt c¶ nh÷ng g× hä ®ßi lμ quyÒn nhËp quèc tÞch Ph¸p,
miÔn trõ qu©n dÞch (4 n¨m ®èi víi ng−êi An Nam), bÇu cö, v.v.. Hä
chØ ®ßi cho "líp th−îng l−u ®· ®−îc gi¸o dôc th«i". Cßn quÇn chóng
th× ch¼ng ®−îc g×.
Chóng ta cã thÓ dïng hä kh«ng? §iÒu ®ã tuú thuéc hai ®iÒu:
th¸i ®é cña ChÝnh phñ Ph¸p vμ sù kh«n khÐo cña chóng ta.
Linh tinh -
Mét lÝnh Ph¸p ®· giÕt mét ng−êi An Nam; h¾n
®· bÞ kÕt ¸n mét th¸ng tï ¸n treo.
200 häc sinh trÎ tuæi cña mét tØnh ë Nam Kú ®·
biÓu t×nh tr−íc ®ån c¶nh s¸t ®ßi th¶ hai ng−êi b¹n
cña hä bÞ b¾t gi÷. §ång thêi, hä do¹ b·i kho¸ nÕu çc
b¹n cña hä kh«ng ®−îc th¶ ngay. Hä ®· th¾ng lîi.
§©y lμ lÇn ®Çu tiªn, ë §«ng D−¬ng x¶y ra mét viÖc
nh− vËy. §ã lμ mét dÊu hiÖu cña thêi ®¹i.
19-12-19244F1
)
Tμi liÖu tiÕng Ph¸p, b¶n chôp
l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.
___________
1) B¸o ço cña NguyÔn ¸i Quèc göi Ban ChÊp hμnh Quèc tÕ Céng s¶n.
TH¦ GöI MéT §åNG CHÝ
TRONG QUèC TÕ CéNG S¶N5F1
)
T«i göi ®Õn ®ång chÝ mét b¸o ço vÒ t×nh h×nh §«ng D−¬ng. T«i
®· t×m thÊy ë ®©y vμi ng−êi §«ng D−¬ng mμ víi hä, t«i hy väng lμm
®−îc viÖc g× ®ã. Xin ®ång chÝ chØ thÞ cho nh÷ng ®ång chÝ ng−êi Nga
ë ®©y còng nhËn tr¸ch nhiÖm vÒ çc c«ng viÖc cña §«ng D−¬ng, bëi
v× mét m×nh t«i kh«ng thÓ lμm nhiÒu ®−îc. T«i ®ang c«ng t¸c ë
h·ng R«xta. T«i chØ gÆp ®ång chÝ Malaca mét lÇn; ®ång chÝ Êy èm
vμ nãi víi t«i r»ng ®ång chÝ cè g¾ng trë vÒ n−íc. T«i nghÜ r»ng ®ång
chÝ Êy ®· vÒ råi, bëi v× ®· rÊt l©u t«i kh«ng gÆp n÷a.
T«i sÏ göi ®Õn ®ång chÝ mét b¸o ço vÒ c«ng t¸c chÝnh trÞ cña
t«i tiÕp sau. §Þa chØ cña t«i: «ng Lu, H·ng th«ng tÊn R«xta, Qu¶ng
Ch©u. NÕu ®ång chÝ viÕt th− vÒ th× nhê ®ång chÝ nh¾n çc ®ång chÝ
chóng ta göi nh÷ng th− cña t«i ®Õn ®©y cho t«i. T«i tin r»ng thÕ
nμo còng cã mét vμi çi.
Chμo céng s¶n.
Qu¶ng Ch©u, ngμy 22-12-1924. NGUYÔN ¸I QUèC
Th− ®¸nh m¸y b»ng tiÕng Anh,
___________
1) Cã thÓ th− nμy göi ®ång chÝ ®¹i diÖn V¨n phßng Ban Ph−¬ng §«ng
cña Quèc tÕ Céng s¶n ë Th−îng H¶i.

VÊN §Ò §¤NG D¦¥NG6F1
)
1- NÕu ®ång chÝ ®ång ý cho t«i göi ngay mét hoÆc hai sinh viªn th×
®iÒu ®ã sÏ cho phÐp t«i tuyªn truyÒn tèt, vμ nãi r»ng c¸ch m¹ng Nga
®ang vμ sÏ cã thÓ lμm g× cho d©n chóng thuéc ®Þa. §iÒu ®ã còng sÏ cho
phÐp t«i - tõ nay ®Õn th¸ng t¸m - tranh thñ ®−îc nh÷ng phÇn tö tèt
cña Quèc d©n ®¶ng §«ng D−¬ng. H¬n n÷a, ®iÒu ®ã cho phÐp t«i chän
ngay ®−îc vμi ng−êi trong sè hä ®Ó ph¸i vÒ n−íc.
2- T«i kh«ng hiÓu râ v× sao ®ång chÝ ngÇn ng¹i cho t«i vay tiÒn.
§ã lμ mét viÖc gi÷a ®ång chÝ víi t«i, vμ kh«ng mét ai kh¸c biÕt ®−îc
tý nμo vÒ viÖc nμy. TiÒn vay ®ã sÏ cho phÐp t«i:
a/ Cã ®−îc mét c¬ së ë trong n−íc.
b/ Cã ng−êi s½n sμng lμm tuyªn truyÒn viªn.
c/ Thùc hiÖn viÖc tuyªn truyÒn ®Õn n¬i ®Õn chèn vμ,
d/ B¾t ®Çu ngay c«ng t¸c tæ chøc.
Kh«ng cã ng−êi nμo kh¸c cã thÓ gióp t«i trong viÖc nμy, bëi v×
t«i lμ mét d©y liªn l¹c gi÷ bÝ mËt kÕ ho¹ch cña chóng ta.
3- Tuyªn truyÒn vμ lμm c«ng t¸c kh¸c, t«i ph¶i:
a/ DÞch tμi liÖu
b/ In Ên nã
c/ LÊy ng−êi tõ trong n−íc ®Õn Qu¶ng Ch©u
d/ HuÊn luyÖn hä
___________
1) Th− kh«ng ®Ò ngμy th¸ng vμ tªn ng−êi nhËn. C¨n cø néi dung,
chóng t«i dù ®o¸n th− göi cho mét ®ång chÝ ®¹i diÖn §¶ng Céng s¶n Ph¸p
t¹i Quèc tÕ Céng s¶n, kho¶ng ®Çu n¨m 1925.
e/ Ph¸i hä trë vÒ.
Kh«ng cã tiÒn, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®Òu kh«ng thÓ lμm ®−îc.
V× thÕ t«i muèn ®Ò nghÞ ®ång chÝ cÊp cho mét quü nμo ®ã.
4- Kh«ng cã sù ®ång ý vμ sù gióp ®ì cña c¸c ®ång chÝ Nga cña
chóng ta th× t«i sÏ khã mμ tr¸nh khái sai lÇm. Nh−ng t«i còng
kh«ng nhËn ®−îc g× nÕu kh«ng cã chØ thÞ cña ®ång chÝ. Vμ hä cã thÓ
kh«ng lμm g× cho t«i khi t«i ®Õn tay kh«ng.
5- NÕu 4 yªu cÇu nμy kh«ng cã kÕt qu¶ th× triÓn väng vÒ sau
®èi víi t«i sÏ lμ nh− sau:
a/ T«i kh«ng cã chøng cø ®Ó chØ ra ®−îc nh÷ng phÇn tö tèt
nhÊt ë Quèc d©n ®¶ng §«ng D−¬ng ®Ó nhËn hä ®Õn víi ta.
b/ T«i kh«ng thÓ vÒ n−íc ®−îc.
c/ Do ®ang m¾c nî trªn 350 ®«la cho c«ng t¸c ®Çu tiªn, t«i sÏ
ph¶i lμm viÖc Ýt ra lμ 5 th¸ng ®Ó tr¶ nî. ë ®iÒu kiÖn ®ã, t«i sÏ
kh«ng cã thêi giê, kh«ng cã tiÒn ®Ó lμm c«ng t¸c kh¸c.
T«i rÊt hy väng ®ång chÝ sÏ ñng hé yªu cÇu cña t«i.

TH¦ GöI MéT §åNG CHÝ ë QUèC TÕ CéNG S¶N
Quèc d©n ®¶ng §«ng D−¬ng võa ®−îc thμnh lËp vμo ngμy 3
th¸ng nμy víi 3 ®¶ng viªn lóc b¾t ®Çu.
Mét ng−êi sÏ ®−îc ph¸i ®i Trung Kú vμ Lμo. Mét ng−êi kh¸c
(ch−a ph¶i lμ ®¶ng viªn) sÏ ®−îc ph¸i ®Õn B¾c Kú ®Ó lÊy 5 ng−êi ®i
Qu¶ng Ch©u häc çch lμm c«ng t¸c tæ chøc.
T«i nghÜ cã thÓ t×m nam thanh niªn ®Ó göi ®i häc ë Tr−êng ®¹i
häc M¸txc¬va8
. Xin ®ång chÝ vui lßng cho biÕt cã thÓ cho t«i göi bao
nhiªu sinh viªn.
§ång thêi, t«i xin ®ång chÝ chØ thÞ cho çc ®ång chÝ Nga ë ®©y
còng nhËn tr¸ch nhiÖm vÒ çc c«ng viÖc cña §«ng D−¬ng bëi v× cã
mét m×nh, t«i kh«ng thÓ lμm qu¸ nhiÒu viÖc ®−îc.
Qu¶ng Ch©u, ngμy 5-1-25. Chμo céng s¶n
N.A.Q
GöI §OμN CHñ TÞCH QUèC TÕ CéNG S¶N
KÝnh göi §oμn Chñ tÞch Quèc tÕ Céng s¶n,
Çc ®ång chÝ th©n mÕn,
Quèc d©n ®¶ng (Quèc d©n ®¶ng §«ng D−¬ng), chiÒu h«m qua
®· kÕt n¹p ng−êi ®¶ng viªn thø t−.
Mét trong sè nh÷ng ®¶ng viªn ®ã, xÕ tr−a nay, ®· ®i Trung Kú
vμ Lμo, víi nhiÖm vô lμ tæ chøc nh÷ng c¬ së ë çc xø ®ã vμ t×m thanh
niªn ®Ó ®i häc Tr−êng ®¹i häc céng s¶n chñ nghÜa ë M¸txc¬va.
Çc ®ång chÝ cho t«i biÕt çc ®ång chÝ muèn nhËn bao nhiªu
sinh viªn An Nam vμo häc Tr−êng ®¹i häc Êy.
Ngμy 15 s¾p tíi, mét ®¶ng viªn thø hai sÏ ®−îc göi ®Õn B¾c Kú
®Ó lÊy 5 ng−êi B¾c Kú sang häc Tr−êng n«ng d©n ë Qu¶ng Ch©u.
Nh÷ng ng−êi nμy sÏ häc çch tæ chøc nh− thÕ nμo.
Ph¶i chi phÝ cho ph¸i viªn thø nhÊt lμ 290 ®«la vμ cho ph¸i
viªn thø hai 230 ®«la. Sè tiÒn ®ã lμ do sè tiÒn ®i ®−êng cßn l¹i cña
t«i, gép víi sè tiÒn l−¬ng mμ R«xta ®· øng tr−íc cho t«i.
Q.D.§7F
1)
cã thÓ cã nhiÒu triÓn väng, nh−ng nh÷ng ph−¬ng tiÖn
tμi chÝnh cña nã rÊt eo hÑp: Ýt ra lμ tíi lóc nμy, nh÷ng ph−¬ng tiÖn
Êy chØ do t«i cung cÊp th«i.
___________
1) ViÕt t¾t Quèc d©n ®¶ng.

ChuyÕn th− s¾p khëi hμnh råi. T«i xin kÕt thóc b¶n b¸o ço
cña t«i. ChuyÕn th− sau, t«i sÏ göi çc ®ång chÝ mét b¶n b¸o ço chi
tiÕt h¬n.
Xin göi lêi chμo céng s¶n
NGUYÔN ¸I QUèC
T.B. Yªu cÇu çc ®ång chÝ chØ thÞ cho çc ®¹i diÖn cña çc ®ång
chÝ ë Qu¶ng Ch©u còng ph¶i ch¨m lo ®Õn §«ng D−¬ng.
Tμi liÖu tiÕng Ph¸p, l−u t¹i
Côc l−u tr÷ V¨n phßng
Trung −¬ng §¶ng.
B¶N ¸N CHÕ §é THùC D¢N PH¸P9
ViÕt b»ng tiÕng Ph¸p,
xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn t¹i
Pari (Ph¸p) n¨m 1925,
xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn
ë ViÖt Nam n¨m 1946.
DÞch theo cuèn s¸ch
xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn vμ ®·
®èi chiÕu víi cuèn xuÊt b¶n
n¨m 1946 ë ViÖt Nam.
Ký tªn: NGUYÔN ¸I QUèC.

CH¦¥NG I8F1
)
THUÕ M¸U
I- CHIÕN TRANH Vμ "NG¦êI B¶N Xø"
Tr−íc n¨m 1914, hä chØ lμ nh÷ng tªn da ®en bÈn thØu, nh÷ng tªn
"AnnamÝt" bÈn thØu, giái l¾m th× còng chØ biÕt kÐo xe tay vμ ¨n ®ßn
cña çc quan cai trÞ nhμ ta. Êy thÕ mμ cuéc chiÕn tranh vui t−¬i võa
bïng næ, th× lËp tøc hä biÕn thμnh nh÷ng ®øa "con yªu", nh÷ng ng−êi
"b¹n hiÒn" cña çc quan cai trÞ phô mÉu nh©n hËu, thËm chÝ cña c¶
çc quan toμn quyÒn lín, toμn quyÒn bÐ n÷9F2
)
. §ïng mét çi, hä (nh÷ng
ng−êi b¶n xø) ®−îc phong cho çi danh hiÖu tèi cao lμ "chiÕn sÜ b¶o vÖ
c«ng lý vμ tù do". Nh−ng hä ®· ph¶i tr¶ b»ng mét gi¸ kh¸ ®¾t çi vinh
dù ®ét ngét Êy, v× ®Ó b¶o vÖ cho çi c«ng lý vμ tù do mμ chÝnh hä
kh«ng ®−îc h−ëng mét tÝ nμo, hä ®· ph¶i ®ét ngét xa l×a vî con, rêi bá
m¶nh ruéng hoÆc ®μn cõu cña hä, ®Ó v−ît ®¹i d−¬ng, ®i ph¬i th©y trªn
çc b·i chiÕn tr−êng ch©u ¢u. Trong lóc v−ît biÓn, nhiÒu ng−êi b¶n
xø, sau khi ®−îc mêi chøng kiÕn c¶nh kú diÖu cña trß biÓu diÔn khoa
häc vÒ phãng ng− l«i, ®· ®−îc xuèng tËn ®¸y biÓn ®Ó b¶o vÖ tæ quèc
cña çc loμi thuû qu¸i. Mét sè kh¸c ®· bá x¸c t¹i nh÷ng miÒn hoang
vu th¬ méng vïng Banc¨ng, lóc chÕt cßn tù hái ph¶i ch¨ng n−íc mÑ
muèn chiÕm ng«i nguyªn phi trong cung cÊm vua Thæ, - ch¶ thÕ sao
l¹i ®em n−íng hä ë nh÷ng miÒn xa x«i Êy? Mét sè kh¸c n÷a th× ®· anh
dòng ®−a th©n cho ng−êi ta tμn s¸t trªn bê s«ng M¸cn¬, hoÆc trong
b·i lÇy miÒn S¨mpanh¬, ®Ó lÊy m¸u m×nh t−íi nh÷ng vßng nguyÖt
quÕ cña çc cÊp chØ huy vμ lÊy x−¬ng m×nh ch¹m nªn nh÷ng chiÕc gËy
cña çc ngμi thèng chÕ.
___________
1) B¶n in n¨m 1925 cã lêi giíi thiÖu cña NguyÔn ThÕ TruyÒn.
2) Nguyªn v¨n: nos gouverneurs plus ou moins gÐnÐraux.

Cuèi cïng, ë hËu ph−¬ng, nh÷ng ng−êi lμm kiÖt søc trong çc
x−ëng thuèc sóng ghª tëm, tuy kh«ng ph¶i hÝt h¬i ng¹t cña bän
"b«s¬"10F
1)
, nh−ng l¹i nhiÔm ph¶i nh÷ng luång khÝ ®éc ®á èi cña ng−êi
Ph¸p; ®»ng nμo còng thÕ th«i, v× nh÷ng kÎ khèn khæ Êy còng ®·
kh¹c ra tõng miÕng phæi, ch¼ng kh¸c g× ®· hÝt ph¶i h¬i ng¹t vËy.
Tæng céng cã 700.000 ng−êi b¶n xø ®· ®Æt ch©n lªn ®Êt Ph¸p;
vμ trong sè Êy, 80.000 ng−êi kh«ng bao giê cßn tr«ng thÊy mÆt trêi
trªn quª h−¬ng ®Êt n−íc m×nh n÷a!
II- CHÕ §é LÝNH T×NH NGUYÖN
Mét b¹n ®ång nghiÖp nãi víi chóng t«i: d©n lao khæ b¶n xø ë
§«ng D−¬ng tõ bao ®êi nay bÞ bãp nÆn b»ng ®ñ mäi thø thuÕ kho¸,
s−u sai, t¹p dÞch, b»ng c−ìng bøc ph¶i mua r−îu vμ thuèc phiÖn
theo lÖnh quan trªn, tõ 1915-1916 tíi nay, l¹i cßn ph¶i chÞu thªm
çi v¹ mé lÝnh n÷a.
Nh÷ng biÕn cè trong mÊy n¨m gÇn ®©y lμ çi cí ®Ó ng−êi ta tiÕn
hμnh nh÷ng cuéc lïng r¸p lín vÒ nh©n lùc trªn toμn câi §«ng D−¬ng.
Nh÷ng ng−êi bÞ b¾t ®Òu bÞ nhèt vμo tr¹i lÝnh víi ®ñ thø tªn: lÝnh khè
®á, lÝnh thî chuyªn nghiÖp, lÝnh thî kh«ng chuyªn nghiÖp, v.v..
Theo ý kiÕn cña tÊt c¶ çc c¬ quan cã thÈm quyÒn kh«ng thiªn
vÞ ®−îc giao cho sö dông ë ch©u ¢u "vËt liÖu biÕt nãi" ch©u ¸, th×
vËt liÖu nμy ®· kh«ng ®−a l¹i kÕt qu¶ t−¬ng xøng víi chi phÝ rÊt
lín vÒ chuyªn chë vμ b¶o qu¶n.
Sau n÷a, viÖc s¨n b¾t thø "vËt liÖu biÕt nãi" ®ã, mμ lóc bÊy giê
ng−êi ta gäi lμ "chÕ ®é lÝnh t×nh nguyÖn" (danh tõ mØa mai mét
çch ghª tëm) ®· g©y ra nh÷ng vô nhòng l¹m hÕt søc tr¾ng trîn.
§©y! ChÕ ®é lÝnh t×nh nguyÖn Êy ®−îc tiÕn hμnh nh− thÕ nμy:
vÞ "chóa tØnh"- mçi viªn c«ng sø ë §«ng D−¬ng qu¶ lμ mét vÞ "chóa
tØnh"- ra lÖnh cho bän quan l¹i d−íi quyÒn, trong mét thêi h¹n nhÊt
®Þnh ph¶i nép cho ®ñ mét sè ng−êi nhÊt ®Þnh. B»ng çch nμo, ®iÒu
®ã kh«ng quan träng. Çc quan cø liÖu mμ xoay xë. Mμ çi ngãn
xoay xë kiÓu D11F2
)
th× çc «ng t−íng Êy th¹o hÕt chç nãi, nhÊt lμ xoay xë
lμm tiÒn.
___________
1) "Boches". Tõ cã nghÜa xÊu chØ qu©n §øc.
2) Nguyªn v¨n: Le SystÌme D. D, ch÷ ®Çu cña tõ dÐbrouillard, cã
nghÜa lμ xoay xë, th¸o v¸t.
Tho¹t tiªn, chóng tãm nh÷ng ng−êi khoÎ m¹nh, nghÌo khæ,
nh÷ng ng−êi nμy chØ chÞu chÕt th«i kh«ng cßn kªu cøu vμo ®©u ®−îc.
Sau ®ã, chóng míi ®ßi ®Õn con çi nhμ giμu. Nh÷ng ai cøng cæ th×
chóng t×m ngay ra dÞp ®Ó sinh chuyÖn víi hä hoÆc víi gia ®×nh hä, vμ
nÕu cÇn, th× giam cæ hä l¹i cho ®Õn khi hä ph¶i døt kho¸t chän lÊy
mét trong hai con ®−êng: "®i lÝnh t×nh nguyÖn, hoÆc x× tiÒn ra".
Nh÷ng ng−êi bÞ tãm ®i nh− thÕ cßn hμo høng g× n÷a víi çi
nghÒ cét vμo cæ hä. Cho nªn, b−íc ch©n vμo tr¹i lÝnh lμ hä liÒn t×m
mäi c¬ héi ®Ó trèn tho¸t.
Cßn nh÷ng ng−êi nμo thÊy kh«ng thÓ tho¸t khái sè phËn hÈm
hiu, th× t×m çch tù lμm cho m×nh nhiÔm ph¶i nh÷ng bÖnh nÆng
nhÊt, mμ th«ng th−êng h¬n c¶ lμ bÖnh ®au m¾t toÐt ch¶y mñ, g©y
ra b»ng çch x¸t vμo m¾t nhiÒu thø chÊt ®éc, tõ v«i sèng ®Õn mñ
bÖnh lËu.
*
* *
Êy thÕ mμ trong mét b¶n bè ço víi nh÷ng ng−êi bÞ b¾t lÝnh,
phñ toμn quyÒn §«ng D−¬ng, sau khi høa hÑn ban phÈm hμm cho
nh÷ng lÝnh sÏ cßn sèng sãt vμ truy tÆng nh÷ng ng−êi sÏ hy sinh
"cho Tæ quèc", ®· trÞnh träng tuyªn bè r»ng:
"Çc b¹n ®· tÊp nËp ®Çu qu©n, çc b¹n ®· kh«ng ngÇn ng¹i rêi
bá quª h−¬ng xiÕt bao tr×u mÕn ®Ó ng−êi th× hiÕn d©ng x−¬ng m¸u
cña m×nh nh− lÝnh khè ®á12F1
)
, kÎ th× hiÕn d©ng çnh tay lao ®éng cña
m×nh nh− lÝnh thî".
NÕu qu¶ thËt ng−êi An Nam phÊn khëi ®i lÝnh ®Õn thÕ, t¹i sao
l¹i cã c¶nh, tèp th× bÞ xÝch tay ®iÖu vÒ tØnh lþ, tèp th× tr−íc khi
xuèng tμu, bÞ nhèt trong mét tr−êng trung häc ë Sμi Gßn, cã lÝnh
Ph¸p canh g¸c, l−ìi lª tuèt trÇn, ®¹n lªn nßng s½n? Nh÷ng cuéc
biÓu t×nh ®æ m¸u ë Cao Miªn, nh÷ng vô b¹o ®éng ë Sμi Gßn, ë Biªn
Hoμ vμ ë nhiÒu n¬i kh¸c n÷a, ph¶i ch¨ng lμ nh÷ng biÓu hiÖn cña
lßng sèt s¾ng ®Çu qu©n "tÊp nËp" vμ "kh«ng ngÇn ng¹i"?
Nh÷ng vô trèn ®i lÝnh vμ ®μo ngò (tÝnh ra cã ®Õn 50 phÇn tr¨m
___________
1) B¶n tiÕng Ph¸p: "Les tirailleurs".

trong hμng ngò qu©n dù bÞ) ®Òu bÞ ®μn ¸p kh«ng gím tay vμ nh÷ng
cuéc ®μn ¸p l¹i g©y ra nh÷ng cuéc binh biÕn bÞ d×m trong biÓn m¸13F1
)
.
B¶n bè ço cña phñ toμn quyÒn cßn cÈn thËn nh¾c thªm r»ng, tÊt
nhiªn muèn xøng ®¸ng víi "lßng tèt râ rÖt" vμ "®é l−îng lín lao" cña
chÝnh phñ th× "çc anh (binh lÝnh §«ng D−¬ng) cÇn ph¶i c− xö ®óng
®¾n vμ kh«ng ®−îc lμm mét ®iÒu g× cho ng−êi ta ph¶i phμn nμn c¶".
Viªn chØ huy tèi cao qu©n ®éi §«ng D−¬ng cßn cã mét lèi ®Ò phßng
kh¸c: «ng ta b¾t thÝch vμo l−ng hoÆc cæ tay cña tõng ng−êi lÝnh míi mé
mét con sè kh«ng thÓ nμo tÈy xo¸ ®−îc b»ng mét dung dÞch nit¬r¸t b¹c.
ë ®©y còng gièng nh− ë ch©u ¢u, sù khèn khæ cña nh÷ng ng−êi
nμy lμ nguån lîi nhuËn cña nh÷ng kÎ kh¸c: nμo lμ bän ®eo lon
chuyªn nghiÖp may m¾n ví ®−îc c«ng viÖc tuyÓn mé vμ qu¶n lý lÝnh
míi b¶n xø mμ l¸nh xa ®−îc cμng l©u cμng tèt nh÷ng cuéc giao chiÕn
nguy hiÓm ë ch©u ¢u; nμo lμ bän chñ thÇu l−¬ng thùc lμm giμu vïn
vôt b»ng çch bá ®ãi nh÷ng lÝnh mé khèn khæ; nμo lμ bän ®éc quyÒn
tiÕp liÖu th«ng ®ång víi bän quan chøc ®Ó gian lËn, ®Çu c¬.
VÒ chuyÖn nμy, cÇn nãi thªm lμ cßn mét lo¹i chÕ ®é t×nh
nguyÖn kh¸c n÷a: t×nh nguyÖn mua c«ng tr¸i. BiÖn ph¸p tiÕn hμnh
th× còng nh− thÕ. Ai cã m¸u mÆt lμ ph¶i bá tiÒn ra. KÎ nμo khã b¶o
th× ng−êi ta dïng çch dô dç vμ c−ìng b¸ch ®Õn ph¶i mua míi th«i.
PhÇn ®«ng nh÷ng ng−êi mua c«ng tr¸i ë §«ng D−¬ng kh«ng
hiÓu g× vÒ thÓ thøc tμi chÝnh c¶; hä coi viÖc mua c«ng tr¸i còng nh−
®ãng mét thø thuÕ míi vμ coi çc phiÕu c«ng tr¸i kh«ng kh¸c g×
nh÷ng biªn lai nép thuÕ.
*
* *
B©y giê thö xem chÕ ®é mé lÝnh t×nh nguyÖn ®· ®−îc tæ chøc ë
çc thuéc ®Þa kh¸c nh− thÕ nμo.
LÊy T©y Phi lμm thÝ dô:
ë ®©y, bän chØ huy qu©n ®éi kÐo qu©n ®Õn tõng lμng b¾t bän
___________
1) B¶n tiÕng Ph¸p: "... qui ont ÐtÐ ÐtouffÐes dans le sang" chØ cã nghÜa
"bÞ d×m trong m¸u".
hμo môc ph¶i nép ngay lËp tøc ®Çy ®ñ sè ng−êi chóng muèn tuyÓn
mé. §Ó buéc nh÷ng thanh niªn Xªnªgan bá trèn ph¶i ra nhËn ®éi
mò lÝnh, ch¼ng ph¶i mét viªn chØ huy ®· tra tÊn, hμnh h¹ çc th©n
nh©n cña hä, vμ cho r»ng lμm nh− thÕ lμ tμi giái ®ã sao? ChÝnh h¾n
®· b¾t çc «ng bμ giμ, ®μn bμ cã thai, con g¸i, ®em lét trÇn truång,
råi ®èt hÕt quÇn ¸o tr−íc mÆt hä. Nh÷ng n¹n nh©n khèn khæ ®ã
m×nh trÇn nh− nhéng, tay trãi çnh khuûu buéc ph¶i ch¹y kh¾p çc
th«n x· d−íi lμn roi vät, ®Ó "nªu g−¬ng"! Mét ng−êi ®μn bμ câng con
ph¶i van xin m·i míi ®−îc cëi trãi mét tay ®Ó ®ì ®øa bÐ. Trong khi
ch¹y, hai cô giμ ®· ng· chÕt ngÊt ®i; nhiÒu em g¸i khiÕp sî tr−íc
nh÷ng hμnh vi b¹o ng−îc ®ã, ®· hμnh kinh tr−íc tuæi; mét ng−êi
®μn bμ truþ thai, mét chÞ kh¸c ®Î mét ®øa con mï.
*
* *
Cã rÊt nhiÒu thñ ®o¹n b¾t lÝnh.
Thñ ®o¹n sau ®©y ®· tá ra nhanh vμ tiÖn nhÊt:
LÊy d©y ch¨ng ngang hai ®Çu con ®−êng chÝnh trong lμng l¹i.
ThÕ lμ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi da ®en ë vμo gi÷a ®Òu coi nh− chÝnh thøc
ph¶i tßng qu©n.
Mét nh©n chøng ®· viÕt cho chóng t«i nh− sau: "Gi÷a tr−a
ngμy 3 th¸ng 3 n¨m 1923, bän hiÕn binh v©y r¸p çc bÕn c¶ng
Ruyphixc¬ vμ §14F1
)
råi tãm tÊt c¶ nh÷ng ng−êi b¶n xø lμm viÖc ë ®ã.
Nh÷ng anh chμng nμy v× kh«ng tá vÎ sèt s¾ng ®i b¶o vÖ v¨n minh
ngay, nªn ng−êi ta r−íc hä lªn « t« cam nh«ng mêi vÒ nhμ lao. ë
®Êy, sau khi hä cã ®ñ th× giê ®Ó thay ®æi ý kiÕn råi, ng−êi ta míi
®−a hä sang tr¹i lÝnh.
"ë tr¹i lÝnh, sau nh÷ng nghi lÔ biÓu d−¬ng tinh thÇn yªu n−íc,
29 lÝnh t×nh nguyÖn ®−îc tuyªn d−¬ng cã thÓ trë nªn anh hïng cña
cuéc chiÕn tranh cuèi cïng nay mai... B©y giê th× tÊt c¶ ®Òu nãng
lßng muèn lÊy l¹i miÒn R 15F2
)
cho n−íc mÑ.
___________
1) Rufisque et Dakar. Tªn nh÷ng h¶i c¶ng cña n−íc Xªnªgan.
2) Ruhr. Vïng c«ng nghiÖp cña §øc, sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø
nhÊt bÞ c¾t giao cho Ph¸p tõ n¨m 1921 ®Õn n¨m 1925.

Nh−ng theo t−íng M¨ 16F1
)
, ng−êi hiÓu râ hä nhÊt, th× ®ã chØ lμ
nh÷ng ®éi qu©n ®Ó ®em n−íng tr−íc mïa ®«ng".
Chóng t«i hiÖn cã trong tay bøc th− cña mét ng−êi §ah«m©y,
vèn lμ cùu binh, ®· tõng lμm "nghÜa vô" trong cuéc chiÕn tranh "v×
c«ng lý". Mét vμi ®o¹n trÝch trong bøc th− sÏ v¹ch râ cho çc b¹n
thÊy ng−êi "B 17F2
)
®· ®−îc b¶o vÖ nh− thÕ nμo vμ çc quan cai trÞ thuéc
®Þa nhμ ta ®· nÆn ra lßng trung thμnh cña ng−êi b¶n xø nh− thÕ
nμo ®Ó t« ®iÓm cho tÊt c¶ nh÷ng bμi diÔn v¨n cña çc nhμ cÇm
quyÒn vμ lμm ®Ò tμi cho tÊt c¶ nh÷ng bμi b¸o cña bän Rªgixm¨ngxª
vμ H«18F3
)
thuéc ®ñ cì.
Bøc th− viÕt: "N¨m 1915, khi «ng M.Nuphla, thèng ®èc
§ah«m©y, ra lÖnh b¾t lÝnh, th× lμng t«i bÞ bän c¶nh s¸t cïng lÝnh c¬
c−íp ph¸ vμ ®èt s¹ch. TÊt c¶ tμi s¶n cña t«i ®Òu bÞ mÊt hÕt trong
çc cuéc ®èt ph¸ ®ã. Tuy thÕ, t«i vÉn bÞ c−ìng b¸ch nhËp ngò, vμ
mÆc dÇu lμ n¹n nh©n cña viÖc xóc ph¹m bØ æi ®ã, t«i ®· lμm nghÜa
vô cña t«i ë mÆt trËn bªn Ph¸p. T«i bÞ th−¬ng ë trËn Exn¬.
"Ngμy nay, chiÕn tranh ®· chÊm døt, t«i s¾p trë vÒ n−íc,
nh−ng kh«ng cßn nhμ cöa, cña c¶i g× c¶.
"Ng−êi ta ®· c−íp cña t«i:
1000 phr¨ng tiÒn mÆt;
12 con lîn;
15 - cõu;
10 - dª;
60 - gμ;
8 tÊm v¶i quÊn m×nh;
5 ¸o mÆc ngoμi;
10 quÇn;
___________
1) Mangin. T−íng Ph¸p (1866-1925) ®· tham gia chiÕn th¾ng
VÐc®oong, tõng chØ huy ®éi qu©n x©m l−îc Xu®¨ng, B¾c Kú, Marèc.
2) Batouala. Tªn mét bé l¹c ë vïng xÝch ®¹o ch©u Phi.
3) RÐgismanset et Hauser. Tªn nh÷ng ng−êi viÕt b¸o tay sai, cã nghÜa
nh− nh÷ng tªn båi bót.
7 mò;
1 d©y chuyÒn b»ng b¹c;
2 hßm ®å vÆt.
"§©y lμ tªn nh÷ng b¹n cïng ë mét xãm ®· bÞ c−ìng b¸ch nhËp
ngò cïng ngμy víi t«i, vμ nhμ cöa còng ®· bÞ c−íp ph¸ vμ ®èt s¹ch.
(Ghi tiÕp theo tªn b¶y ng−êi).
"Cßn nhiÒu n¹n nh©n n÷a cña nh÷ng chiÕn c«ng kiÓu Êy cña
ngμi thèng ®èc Nuphla, nh−ng t«i kh«ng biÕt râ tªn nh÷ng ng−êi ®ã
®Ó göi cho çc anh h«m nay...".
Ch¾c bän "b«s¬" cña vua Ghi«m còng kh«ng lμm ®−îc h¬n thÕ.
III- KÕT QU¶ CñA Sù HY SINH
Khi ®¹i b¸c ®· ngÊy thÞt ®en, thÞt vμng råi, th× nh÷ng lêi tuyªn
bè t×nh tø cña çc ngμi cÇm quyÒn nhμ ta bçng d−ng im bÆt nh− cã
phÐp l¹, vμ c¶ ng−êi Nªgr«19F
1)
lÉn ng−êi "AnnamÝt" mÆc nhiªn trë l¹i
"gièng ng−êi bÈn thØu".
§Ó ghi nhí c«ng lao ng−êi lÝnh An Nam, ch¼ng ph¶i ng−êi ta
®· lét hÕt tÊt c¶ cña c¶i cña hä, tõ chiÕc ®ång hå, bé quÇn ¸o míi
toanh mμ hä bá tiÒn tói ra mua, ®Õn çc vËt kû niÖm ®ñ thø, v.v.
tr−íc khi ®−a hä ®Õn M¸cx©y xuèng tμu vÒ n−íc, ®ã sao? Ch¼ng
ph¶i ng−êi ta ®· giao hä cho bän sóc sinh kiÓm so¸t vμ ®¸nh ®Ëp hä
v« cí ®ã sao? Ch¼ng ph¶i ng−êi ta ®· cho hä ¨n nh− cho lîn ¨n vμ
xÕp hä nh− xÕp lîn d−íi hÇm tμu Èm −ít, kh«ng gi−êng n»m,
kh«ng ¸nh s¸ng, thiÕu kh«ng khÝ ®ã sao? VÒ ®Õn xø së, ch¼ng ph¶i
hä ®· ®−îc mét quan cai trÞ biÕt ¬n ®ãn chμo nång nhiÖt b»ng mét
bμi diÔn v¨n yªu n−íc. "Çc anh ®· b¶o vÖ Tæ quèc, thÕ lμ tèt. B©y
giê, chóng t«i kh«ng cÇn ®Õn çc anh n÷a, cót ®i!", ®ã sao?
ThÕ lμ nh÷ng "cùu binh" - ®óng h¬n lμ çi x¸c cßn l¹i - sau khi
®· dòng c¶m b¶o vÖ chÝnh nghÜa vμ c«ng lý nay tay kh«ng trë vÒ
víi chÕ ®é b¶n xø cña hä, mét chÕ ®é kh«ng biÕt g× ®Õn chÝnh nghÜa
vμ c«ng lý c¶.
*
* *
___________
1) NÐgro. Tõ chØ ng−êi da ®en.

Theo b¸o chÝ §«ng D−¬ng th× th−¬ng binh ng−êi Ph¸p bÞ mÊt mét
phÇn th©n thÓ vμ vî cña tö sÜ ng−êi Ph¸p ®Òu ®−îc cÊp m«n bμi
b¸n lÎ thuèc phiÖn.
Nh− thÕ lμ trong mét viÖc mμ chÝnh quyÒn thuéc ®Þa ®· ph¹m
tíi hai téi ¸c ®èi víi nh©n lo¹i. Mét mÆt, hä vÉn ch−a tho¶ khi tù
tay lμm çi viÖc bØ æi cña ng−êi ®Çu ®éc, mμ cßn muèn l«i kÐo vμo
®©y c¶ nh÷ng n¹n nh©n ®¸ng th−¬ng h¹i cña cuéc huynh ®Ö t−¬ng
tμn n÷a. MÆt kh¸c, hä coi rÎ tÝnh m¹ng vμ x−¬ng m¸u cña nh÷ng
kÎ ®· bÞ hä lõa bÞp, ®Õn nçi t−ëng r»ng chØ cÇn qu¼ng cho nh÷ng
ng−êi nμy khóc x−¬ng thèi Êy lμ ®ñ ®Òn bï ®−îc mét phÇn cña çnh
tay bÞ mÊt hoÆc m¹ng cña mét ng−êi chång.
Chóng t«i ch¾c r»ng th−¬ng binh vμ qu¶ phô chiÕn tranh sÏ ®¸
v¨ng mãn quμ nh¬ nhíp Êy vμ nhæ vμo mÆt kÎ tÆng quμ. Chóng t«i
còng tin ch¾c r»ng thÕ giíi v¨n minh vμ ng−êi Ph¸p l−¬ng thiÖn sÏ
®øng vÒ phÝa chóng t«i ®Ó lªn ¸n bän ç mËp thùc d©n ®ang kh«ng
ngÇn ng¹i ®Çu ®éc c¶ mét d©n téc ®Ó v¬ vÐt cho ®Çy tói.
*
* *
Theo tôc lÖ An Nam, khi trong lμng cã ng−êi chÕt th× nh÷ng
ng−êi xay lóa, gi· g¹o ph¶i tá lßng kÝnh träng vong linh ng−êi chÕt
vμ th«ng c¶m nçi ®au buån cña tang gia b»ng çch im lÆng kh«ng
h¸t hß trong khi xay gi· nh− hä vÉn th−êng lμm. Nh−ng nÒn v¨n
minh hiÖn ®¹i ®−îc ®−a vμo n−íc chóng t«i b»ng b¹o lùc cã cÇn g×
ph¶i tÕ nhÞ ®Õn nh− thÕ. Xin ®äc c©u chuyÖn sau ®©y ®¨ng trªn mét
tê b¸o ë Nam Kú:
Nh÷ng ngμy héi ë Biªn Hoμ
"§Ó lÊy tiÒn bá vμo quü x©y dùng ®μi kû niÖm ng−êi An Nam
trËn vong cña tØnh Biªn Hoμ, ban tæ chøc ngμy héi ®ang tÝch cùc
chuÈn bÞ mét ch−¬ng tr×nh tuyÖt diÖu.
"Ng−êi ta bμn t¸n sÏ cã nμo lμ yÕn tiÖc gi÷a v−ên20F1
)
, nμo lμ chî
phiªn, nμo lμ khiªu vò ngoμi trêi, v.v., tãm l¹i, sÏ cã nhiÒu vμ ®ñ thø
trß ch¬i ®Ó ai ai còng cã thÓ gãp phÇn lμm viÖc nghÜa mét çch thó
vÞ nhÊt ®êi.
___________
1) Nguyªn v¨n: Garden - Party.
"Quý «ng phi c«ng ë s©n bay Biªn Hoμ cã nh· ý sÏ gãp phÇn
vμo cuéc vui, vμ ngay tõ b©y giê ban tæ chøc ®· cã thÓ kh¼ng ®Þnh
r»ng sù cã mÆt cña çc quan chøc cao cÊp nhÊt ë Sμi Gßn sÏ lμm
cho ngμy héi thªm phÇn rùc rì.
"Xin tin thªm cho çc b¹n nam n÷ ë Sμi Gßn lªn dù héi biÕt
r»ng, çc b¹n sÏ kh«ng cÇn ph¶i bá dë cuéc vui ®Ó vÒ nhμ dïng
c¬m, v× ngay t¹i chç, sÏ cã phßng ¨n tæ chøc cùc kú chu ®¸o vμ ®Æc
biÖt ®Çy ®ñ, çc b¹n sμnh ¨n uèng nhÊt còng sÏ ®−îc hμi lßng.
"Ngμy 21 th¸ng 1 tíi, tÊt c¶ chóng ta h·y ®i Biªn Hoμ, chóng
ta sÏ võa ®−îc dù nh÷ng héi hÌ linh ®×nh vui t−¬i, võa ®−îc dÞp tá
cho nh÷ng gia ®×nh tö sÜ An Nam ë Biªn Hoμ thÊy r»ng chóng ta
biÕt t−ëng nhí ®Õn sù hy sinh cña con em hä".
ThËt lμ thêi ®¹i kh¸c, phong tôc kh¸c.
Nh−ng phong tôc kú qu¸i lμm sao!
Ng−êi ta cßn cho chóng t«i xem bøc th− sau ®©y n÷a:
Sμi Gßn, ngμy...
"NÕu trªn ®êi nμy mμ cã mét viÖc qu¸i gë võa th−¬ng t©m l¹i
võa lè bÞch, th× ®ã h¼n lμ viÖc b¾t mét d©n téc vÉn ®ang chÞu ®ùng
®ñ mäi thø bÊt c«ng vμ kh«ng cã bÊt cø thø quyÒn nμo ph¶i lμm lÔ
mõng cuéc chiÕn th¾ng cña "c«ng lý" vμ "chÝnh nghÜa". Êy thÕ mμ ë
bªn nμy chóng t«i ®· lμm nh− thÕ ®Êy. T«i t−ëng kh«ng cÇn thuËt
l¹i cho anh nghe vÒ nh÷ng héi hÌ vμ "trß vui c«ng céng" trong
thμnh phè nμy ngμy 11 th¸ng 11 lμm g×. ë ®©u vμ bao giê còng thÕ
th«i, r−íc ®Ìn, ®èt ph¸o b«ng, duyÖt binh, khiªu vò ë dinh thèng
®èc, ®ua xe hoa, më l¹c quyªn v× n−íc, qu¶ng ço, diÔn v¨n, tiÖc
tïng, v.v.. Trong tÊt c¶ nh÷ng trß hÒ ®ã, t«i chØ cßn nhí l¹i mét viÖc
®¸ng chó ý vÒ ph−¬ng diÖn t©m lý nh− sau: còng nh− c«ng chóng ë
tÊt c¶ çc n−íc, c«ng chóng Sμi Gßn rÊt thÝch xi nª. V× thÕ, mét
®¸m ng−êi dμy ®Æc ®· tô tËp tr−íc kh¸ch s¹n Palax¬ ®Ó xem phim,
nμo hÒ S¸cl«, nμo bän cao båi, nμo nh÷ng ng−êi "lÝnh quang vinh"
lÇn l−ît diÔn trªn mμn ¶nh. C«ng chóng trμn ngËp c¶ ®¹i lé, ®øng
chËt c¶ mÆt ®−êng vμ hÌ phè. Lóc bÊy giê «ng chñ kh¸ch s¹n Sμi
Gßn - Palax¬ kh«ng muèn cho ng−êi ta ®øng ®«ng trªn vØa hÌ tr−íc
cöa tiÖm cña «ng ta, «ng ta liÒn vung roi m©y quÊt tói bôi. Bμ chñ

còng ra gióp mét tay vμ ®¸nh bõa vμo ®¸m ®«ng. MÊy chó trÎ ranh
m·nh kh«ng biÕt lμm thÕ nμo mμ l¹i "c−íp" ®−îc ngän roi cña bμ, lμm
cho mäi ng−êi vç tay c−êi Çm lªn. ¤ng chñ ®iªn tiÕt ch¹y l¹i tiÕp viÖn
cho bμ chñ. LÇn nμy, «ng cÇm mét çi ba toong vμ hïng dòng phang
tíi tÊp xuèng ®Çu ng−êi ta, cø mái tay nμy th× ®æi tay kh¸c. Nh÷ng
ng−êi "nhμ quª" ph¶i ch¹y dån xuèng ®−êng; nh−ng v× say s−a víi
"chiÕn th¾ng" cña m×nh, «ng ng−êi Ph¸p quý ho¸ Êy liÒn hïng hæ v−ît
qua ®−êng vμ cø tiÕp tôc vôt tói bôi çi gËy to t−íng xuèng ®Çu, xuèng
vai, xuèng l−ng nh÷ng ng−êi d©n b¶n xø ®¸ng th−¬ng Êy. Mét em bÐ
bÞ «ng tóm lÊy vμ "®¶" cho mét trËn nªn th©n"...
IV- HμNH VI QU¢N PHIÖT TIÕP DIÔN
B−íc ch©n ®Õn C 21F1
)
, thèng chÕ Li«t©y göi cho binh sÜ cña ®¹o
qu©n chiÕm ®ãng Marèc mét b¶n nhËt lÖnh nh− sau:
"B¶n chøc cã vinh dù ®−îc ChÝnh phñ n−íc Ph¸p céng hoμ
phong qu©n hμm cao nhÊt lμ nhê, trong chÝn n¨m nay, çc ng−êi ®·
hiÕn d©ng lßng trung thμnh vμ m¸u x−¬ng cña çc ng−êi mμ kh«ng
hÒ tÝnh to¸n.
"Chóng ta s¾p më mét chiÕn dÞch ®Ó hoμn thμnh c«ng cuéc
b×nh ®Þnh xø Marèc, v× lîi Ých chung cña d©n chóng trung thùc trªn
®Êt n−íc nμy, còng nh− v× lîi Ých cña quèc 22F2
)
b¶o hé, v.v.".
Nh−ng, còng trong ngμy Êy (ngμy 14 th¸ng 4), l¹i cã b¶n th«ng
ço sau ®©y:
"Trong mét cuéc giao chiÕn víi bän B¬ni B 23F3
)
ë B¸p en H¸cbe, bªn
ta ®· cã 29 binh sÜ hy sinh vμ 11 bÞ th−¬ng".
Khi ng−êi ta nhí r»ng ®· ph¶i tèn x−¬ng m¸u cña mét triÖu
r−ëi ng−êi lao ®éng míi t¹o nªn ®−îc s¸u chiÕc gËy thèng chÕ, th×
çi chÕt cña 29 kÎ khèn khæ ch−a ®ñ ®Ó hoan h« bμi diÔn v¨n hïng
___________
1) Casablanca. H¶i c¶ng lín cña n−íc Maroocs.
2) B¶n tiÕng Ph¸p: "nation protectrice".
3) Beni - Bouzert. Qu©n khëi nghÜa do ¸ptlen Crim, l·nh tô phong
trμo chèng Ph¸p cña Marèc, l·nh ®¹o.
hån cña ngμi thèng chÕ - kh©m sø! Nh−ng nh− vËy th× çi quyÒn
d©n téc tù quyÕt, mμ v× nã trong suèt bèn n¨m trêi, ng−êi ta ®·
chÐm giÕt lÉn nhau, çi quyÒn Êy, çc ngμi ®Ó ®©u mÊt råi? ThËt lμ
mét çch khai ho¸ kú kh«i: ®Ó d¹y mäi ng−êi sèng cho ra sèng,
ng−êi ta b¾t ®Çu b»ng viÖc giÕt hä ®i ®·!
*
* *
ë ®©y (H¶i Phßng), còng cã nh÷ng cuéc b·i c«ng cña thuû thñ.
Ch¼ng h¹n nh− h«m thø n¨m (ngμy 15 th¸ng 8) lμ ngμy mμ hai
chiÕc tμu ph¶i nhæ neo ®Ó chë mét sè lín lÝnh khè ®á An Nam ®i
Xyri.
Nh−ng thuû thñ kh«ng chÞu ®i, v× ng−êi ta kh«ng chÞu ph¸t
l−¬ng cho hä b»ng tiÒn §«ng D−¬ng. Theo gi¸ thÞ tr−êng, th× mét
®ång §«ng D−¬ng ¨n kho¶ng m−êi phr¨ng chø kh«ng ph¶i 2
phr¨ng 50, thÕ mμ çc c«ng ty hμng h¶i l¹i lμm mét viÖc hμ l¹m
tr¾ng trîn lμ ®Þnh tr¶ l−¬ng cho thuû thñ b»ng phr¨ng chø kh«ng
tr¶ b»ng tiÒn §«ng D−¬ng nh− ®· tr¶ cho c«ng chøc.
ThÕ lμ ng−êi ta liÒn xua tÊt c¶ mäi ng−êi ë d−íi tμu lªn, råi lËp
tøc b¾t hÕt çc thuû thñ.
Râ rμng lμ thuû thñ Hoμng H¶i ch¼ng cã g× ph¶i so b× víi thuû
thñ H¾c H¶i.
Chóng t«i cùc lùc ph¶n ®èi viÖc ®−a lÝnh An Nam sang Xyri.
Ph¶i ch¨ng çc nhμ cÇm quyÒn cÊp cao cho r»ng bao nhiªu anh em
da vμng xÊu sè cña chóng t«i bÞ giÕt h¹i trªn çc chiÕn tr−êng tõ
n¨m 1914 ®Õn n¨m 1918, trong cuéc "chiÕn tranh v× v¨n minh vμ
c«ng lý", vÉn cßn ch−a ®ñ hay sao?
*
* *
Çc ngμi chiÕn th¾ng quang vinh cña chóng ta th−êng quen
thãi "gi¸o dôc" ng−êi b¶n xø b»ng ®¸ ®Ýt hoÆc roi vät.
Anh Nah«ng ®¸ng th−¬ng h¹i ®· bÞ ¸m s¸t ®Õn hai lÇn. LÇn
thø nhÊt bëi tay tªn ®¹i uý Vida, lÇn thø hai bëi tay tªn lang b¨m
®ãng lon qu©n nh©n coi viÖc phÉu nghiÖm x¸c chÕt. Tªn nμy ®·

®¸nh c¾p vμ giÊu biÖt bé ãc ng−êi chÕt ®Ó phi tang, ®Æng cøu hung thñ
lμ b¹n cña h¾n. Nh−ng than «i! Anh Nah«ng kh«ng ph¶i lμ n¹n nh©n
duy nhÊt cña bän qu©n phiÖt thuéc ®Þa! Mét b¹n ®ång nghiÖp cña
chóng t«i ë thuéc ®Þa ®· thuËt chuyÖn mét n¹n nh©n kh¸c nh− sau:
"LÇn nμy, sù viÖc x¶y ra trong trung ®oμn lÝnh khè ®á thø 5 ë
Med«ng - C ª24F1
)
. N¹n nh©n lμ mét ng−êi lÝnh trÎ tuæi tªn lμ Terie quª ë
TªnÐt18)
thuéc líp qu©n dÞch n¨m 1921.
"Anh chÕt trong tr−êng hîp rÊt th−¬ng t©m. Ngμy 5 th¸ng 8,
anh lÝnh trÎ Terie ®Õn bÖnh x¸ cña trung ®oμn ®Ó xin thuèc tÈy.
Ng−êi ta ®−a thuèc tÈy cho anh, nãi ®óng h¬n lμ ®−a cho anh mét
thø thuèc mμ anh t−ëng lμ thuèc tÈy. Anh uèng vμ vμi giê sau anh
®au bông qu»n qu¹i, råi l¨n ®ïng ra chÕt.
"Cô th©n sinh ra Terie nhËn ®−îc mét bøc ®iÖn b¸o tin r»ng
ng−êi con ®éc nhÊt cña cô ®· chÕt vμ s¸ng h«m sau, chñ nhËt, sÏ
®−a ®¸m. Bøc ®iÖn kh«ng cã ®Õn nöa lêi an ñi hay gi¶i thÝch.
"§au xãt ®Õn cùc ®é, cô Terie ®Õn ngay Angiª, t×m trung ®oμn
lÝnh khè ®á thø 5 ë Med«ng- Carª. ë ®Êy cô ®−îc biÕt x¸c con ®ang
®Ó ë bÖnh viÖn Mai«. (Mμ lμm sao x¸c Terie l¹i chë ®Õn ®©y ®−îc
nhØ? Ph¶i ch¨ng ®Ó tr¸nh viÖc kh¸m nghiÖm mμ luËt lÖ ®· quy ®Þnh
lμ b¾t buéc ®èi víi mäi tr−êng hîp chÕt ë tr¹m y tÕ, ng−êi ta ®· chë
x¸c anh ta ®Õn bÖnh viÖn lμm ra vÎ nh− bÖnh nh©n ®· chÕt ë däc
®−êng?).
"§Õn bÖnh viÖn, ng−êi cha ®au khæ xin th¨m x¸c con; ng−êi ta
b¶o h·y chê ®·.
"M·i sau, mét quan t− thÇy thuèc míi ®Õn b¸o cho cô biÕt lμ
viÖc phÉu nghiÖm kh«ng ph¸t hiÖn dÊu vÕt g× kh¶ nghi c¶. Nãi xong
h¾n bá mÆc cô ®øng ®ã, kh«ng cho phÐp cô vμo th¨m x¸c con.
"Theo tin cuèi cïng th× h×nh nh− cô th©n sinh ra Terie ®· ®Õn
hái viªn ®¹i t¸ chØ huy trung ®oμn lÝnh khè ®á thø 5 vÒ nguyªn do
çi chÕt cña Terie vμ ®· ®−îc tr¶ lêi lμ con «ng chÕt v× ngé ®éc!".
___________
1) Maison- CarÐe. Mét thÞ x· thuéc tØnh Angiª ë Angiªri.
2) TÐnÌs. H¶i c¶ng cña Angiªri.
CH¦¥NG II
VIÖC §ÇU §éC NG¦êI B¶N Xø
Cø theo lêi ngμi Xar« quý mÕn, ®¶ng viªn ®¶ng cÊp tiÕn, nguyªn
Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa, th× ngμi lμ ng−êi cha hiÒn cña d©n b¶n xø,
ngμi rÊt quý mÕn ng−êi An Nam vμ ®−îc ng−êi An Nam quý mÕn l¹i.
§Ó nhåi nhÐt v¨n minh "§¹i Ph¸p" cho ng−êi An Nam, ngμi
Xar«, ng−êi trïm cña sù nghiÖp ®ã ®· kh«ng tõ mét thñ ®o¹n nμo,
kÓ c¶ nh÷ng thñ ®o¹n bØ æi nhÊt vμ nh÷ng téi ¸c. §©y, mét chøng
cí: ®ã lμ bøc th− mμ ngμi ®· göi cho nh÷ng ng−êi thuéc quyÒn ngμi,
víi t− çch lμ toμn quyÒn §«ng D−¬ng vμ nh»m v¬ vÐt cho ®Çy tói
tham cña bän kÎ c−íp thùc d©n vμ c¶ cña ngμi n÷a:
"KÝnh göi «ng c«ng sø,
"T«i tr©n träng yªu cÇu «ng vui lßng gióp ®ì nh÷ng cè g¾ng cña
nha th−¬ng chÝnh trong viÖc ®Æt thªm ®¹i lý b¸n lÎ thuèc phiÖn vμ r−îu,
theo chØ thÞ cña «ng tæng gi¸m ®èc nha th−¬ng chÝnh §«ng D−¬ng.
"§Ó tiÕn hμnh viÖc ®ã, t«i xin göi «ng mét b¶n danh s¸ch
nh÷ng ®¹i lý cÇn ®Æt trong çc x· ®· kª tªn; phÇn lín çc x· nμy,
tíi nay, vÉn hoμn toμn ch−a cã r−îu vμ thuèc phiÖn.
"Qua çc tØnh tr−ëng vμ çc x· tr−ëng Cao Miªn, «ng cã thÓ
dïng ¶nh h−ëng to t¸t cña «ng ®Ó lμm cho mét sè tiÓu th−¬ng ng−êi
b¶n xø thÊy r»ng bu«n thªm r−îu vμ thuèc phiÖn lμ rÊt cã lîi.
"VÒ phÇn chóng t«i, th× nh÷ng viªn chøc l−u ®éng trong khi ®i
kinh lý sÏ t×m çch ®Æt ®¹i lý, trõ phi «ng muèn hä ®îi «ng tranh
thñ ®−îc sù gióp ®ì cña çc quan chøc ®Þa ph−¬ng tr−íc ®·. Trong
tr−êng hîp nμy, t«i ®Ò nghÞ «ng vui lßng b¸o ço cho t«i biÕt.
"Chóng ta chØ cã thÓ ®¹t kÕt qu¶ mü m·n, nÕu chóng ta hîp

®ång víi nhau chÆt chÏ vμ liªn tôc, v× lîi Ých tèi cao cña ng©n khè".
"Ký tªn: Anbe Xar«"
Lóc Êy, cø mét ngh×n lμng th× cã ®Õn mét ngh×n n¨m tr¨m ®¹i
lý b¸n lÎ r−îu vμ thuèc phiÖn. Nh−ng còng trong sè mét ngh×n lμng
®ã l¹i chØ cã vÎn vÑn m−êi tr−êng häc.
Tr−íc khi cã bøc th− quý ho¸ trªn, h»ng n¨m ng−êi ta còng ®·
täng tõ 23 ®Õn 24 triÖu lÝt r−îu cho 12 triÖu ng−êi b¶n xø, kÓ c¶
®μn bμ vμ trÎ con.
*
* *
"Nãi ®Õn çc mãn ®éc quyÒn, ng−êi ta cã thÓ h×nh dung §«ng
D−¬ng nh− mét con nai bÐo mËp bÞ trãi chÆt vμ ®−¬ng hÊp hèi d−íi
nh÷ng çi má quÆp cña mét bÇy diÒu h©u rØa rãi m·i kh«ng thÊy no".
Trong sè ng−êi cã cæ phÇn trong c«ng ty ®éc quyÒn r−îu, cã çc
nh©n vËt cao quý nhÊt ë §«ng D−¬ng vμ tÊt c¶ çc ngμnh cai trÞ
®Òu cã ®¹i diÖn tai to mÆt lín trong Êy. PhÇn ®«ng çc quan lín nμy
®Òu rÊt cã Ých cho c«ng ty, kh«ng ai chèi c·i ®−îc:
Ngμnh t− ph¸p, cã Ých ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vô l«i th«i víi
nh÷ng kÎ mμ ng−êi ta muèn c−ìng bøc, cã:
2 ch−ëng lý;
1 biÖn lý;
1 lôc sù - ch−ëng khÕ.
Ngμnh qu©n ®éi, cã Ých ®Ó ®μn ¸p mét cuéc næi lo¹n mμ ng−êi
ta tÝnh lμ cã thÓ x¶y ra do chØ riªng çi viÖc thi hμnh chÕ ®é ®éc
quyÒn bÐo bë, cã:
1 thiÕu t−íng;
1 trung t¸;
2 qu©n y sÜ cao cÊp;
1 thiÕu t¸;
2 ®¹i uý.
Ngμnh hμnh chÝnh mμ sù ©n cÇn v« t− lμ ®iÒu ®¶m
b¶o nhÊt cho viÖc kinh doanh thμnh c«ng, th× cã:
1 c«ng sø;
1 gi¸m ®èc tμi chÝnh;
1 tæng gi¸m ®èc ng©n khè;
1 thanh tra b−u chÝnh;
1 gi¸m ®èc tr−íc b¹;
1 quan cai trÞ;
2 gi¸o s−, v.v..
Vμ cuèi cïng lμ: ngμi Clªm¨ngten ®¸ng kÝnh, nghÞ viªn h¹t
Puy®¬- §«m.
*
* *
Trong héi chî triÓn l·m thuéc ®Þa ë M¸cx©y10
, «ng Xar« lín
tiÕng ba hoa: "N−íc Ph¸p h·y nh×n vμo ®©y vμ lÊy ®ã lμm tù hμo!".
Mμ qu¶ thÕ thËt. Nh÷ng anh l¹c ®μ Tuynidi th¶n nhiªn ®øng ng¸p
bªn c¹nh mÊy chó ç sÊu oai vÖ cña T©y Phi vμ nh÷ng anh chμng
ç sÊu25F
1)
®¸ng yªu cña Ma®ag¸txca chuyÖn trß th©n mËt víi çc ¶ bß
çi mü miÒu cña §«ng D−¬ng. Ch−a bao giê l¹i cã mét sù hoμ hîp
tuyÖt diÖu ®Õn thÕ, vμ tr−íc sù x©m nhËp hoμ b×nh cña çc loμi thó
thuéc ®Þa, chÞ ç trÝch trong huyÒn tho¹i cña H¶i c¶ng cò11
në nô
c−êi duyªn d¸ng cña mét bμ chñ nhμ mÕn kh¸ch.
Ng−êi ®i xem nh×n mét çch rÊt thÝch thó chiÕc tr−êng kû lÞch
sö cña mét vÞ toμn quyÒn nä, thanh g−¬m cña viªn c«ng sø §¸cl¬
tõng dïng ®Ó ®©m vμo ®ïi tï nh©n B¾c Kú vμ c©y ®uèc mμ viªn
quan cai trÞ Bruye ®· dïng ®Ó thui sèng h¬n 200 thæ d©n Hu¸txa26F
2)
.
Gian hμng Cam¬run ®−îc ®Æc biÖt chó ý. ë ®Êy cã tÊm b¶ng ®Ò
mÊy dßng ch÷ yªu n−íc sau ®©y:
"Tr−íc kia ng−êi §øc nhËp vμo xø Cam¬run rÊt nhiÒu r−îu.
"Ngμy nay ng−êi Ph¸p l¹i cÊm r−îu".
___________
1) T¸c gi¶ dïng ch÷ crocodile, caiman, chóng t«i t¹m dÞch lμ ç sÊu c¶.
2) Houassas. Tªn mét bé téc ë ch©u Phi.

Nh−ng, mét bμn tay ranh m·nh nμo ®ã ®· d¸n ngay vμo d−íi
tÊm b¶ng bøc th− cña ngμi Xar« chØ thÞ cho ng−êi thuéc quyÒn ngμi
t¨ng sè ®¹i lý b¸n lÎ r−îu vμ thuèc phiÖn ë çc lμng An Nam, kÌm
theo lêi phª:
"ThÕ mμ ng−êi An Nam l¹i ®· cã: nh÷ng 10 tr−êng häc, nh÷ng
1.500 ®¹i lý r−îu vμ thuèc phiÖn cho 1.000 lμng kia ®Êy!".
*
* *
§©y lμ mét sù kiÖn ®Çy ý nghÜa cña mét viªn chøc ®øng ®Çu
tØnh S¬n T©y, mét tØnh ë B¾c Kú.
Sè d©n tØnh nμy −íc tÝnh chØ ®é 200.000 ng−êi. Nh−ng ®Ó n©ng
sè l−îng r−îu ph¶i tiªu thô lªn, sè d©n Êy bçng nhiªn t¨ng vät
nhanh nh− chíp tíi 230.000 ng−êi. Nh−ng v× 230.000 d©n nμy uèng
qu¸ Ýt, viªn c«ng sø S¬n T©y ®· ra c«ng mét n¨m ®Èy sè l−îng r−îu
tiªu thô lªn 560.000 lÝt.
Ngay lËp tøc, viªn c«ng sø ®−îc th¨ng cÊp vμ ®−îc khen.
¤ng ®ê C... kh¼ng ®Þnh r»ng mét viªn c«ng sø kh¸c ®· ®−a «ng
xem mét bøc th− cña cÊp trªn, trong ®ã cã ®o¹n viÕt: "Sè r−îu tiªu
thô trong phñ X, ®· tôt xuèng d−íi con sè Z, cho mçi d©n ®inh. VËy
«ng cã nghÜ r»ng cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p lμm g−¬ng kh«ng?". Viªn
c«ng sø bÞ c¶nh ço gi¸n tiÕp nh− thÕ bÌn ®ßi tæng lý trong phñ Êy
®Õn hiÓu thÞ r»ng së dÜ hä tiªu thô Ýt r−îu ®Õn nh− thÕ lμ v× hä nÊu
r−îu lËu. §Ó ®−îc yªn chuyÖn, çc lμng liÒn mua ngay sè r−îu quy
®Þnh chiÓu theo d©n sè mμ sù tÝnh to¸n cña çc phßng giÊy b¾t hä
ph¶i chÞu.
Râ rμng lμ ng−êi ta ®· Ên ®Þnh trªn thùc tÕ - nÕu kh«ng ph¶i
b»ng çch hîp ph¸p - møc r−îu mμ mçi ng−êi b¶n xø buéc ph¶i
uèng h»ng n¨m. Vμ khi nãi mçi ng−êi b¶n xø th× còng ®õng t−ëng
®ã chØ lμ ng−êi ®øng tuæi mμ lμ toμn bé d©n sè, kÓ c¶ ng−êi giμ, phô
n÷, trÎ em, c¶ ®Õn ®øa cßn bó mÑ. Nh− thÕ lμ buéc th©n nh©n cña
hä ph¶i uèng thay, kh«ng ph¶i chØ mét lÝt mμ hai, ba lÝt.
D©n mét lμng B¾c Kú, buéc ph¶i uèng r−îu, thÊy tr−íc nguy c¬
®e do¹ Êy, ®· kªu víi viªn quan ng−êi Ph¸p "cña hä" r»ng:
"Ngay ®Õn çi ¨n, chóng t«i còng kh«ng cã g× c¶". Quan ®¸p:
"Chóng mμy quen ngμy ba b÷a, b©y giê bít ®i mét b÷a, hay nÕu cÇn
th× bít ®i mét b÷a r−ìi ®Ó cã thÓ mua r−îu cña nhμ n−íc".
Tr−íc ®©y, ng−êi b¶n xø quen mua r−îu tõng Ýt mét; hä mang
chai lä thÕ nμo cho võa th× th«i. Nay th× ng−êi ta ®ãng r−îu vμo
chai s½n. R−îu chØ b¸n trong chai nöa lÝt hay mét lÝt. Ng−êi An
Nam quen dïng r−îu tõ 20 ®Õn 22 ®é; ngμy nay ng−êi ta b¾t hä
dïng r−îu tõ 40 ®Õn 45 ®é. Hä quen dïng lo¹i r−îu cã mïi vÞ th¬m
dÞu do chÊt l−îng cña nh÷ng nguyªn liÖu mμ hä vÉn dïng; trong sè
nguyªn liÖu nμy cã thø g¹o thuéc vμo lo¹i ngon nhÊt. Cßn thø r−îu
mμ nay ng−êi ta buéc hä ph¶i uèng l¹i cÊt b»ng thø g¹o rÎ tiÒn,
pha thªm chÊt ho¸ häc, cã mïi vÞ nång nÆc khã chÞu.
Bän chñ ®éc quyÒn cßn ra th«ng t− b¾t nh©n viªn cña chóng
pha thªm n−íc l· vμo r−îu ®em b¸n; cø mçi hÐct«lÝt r−îu pha thªm
8 lÝt n−íc l·.
Nh− thÕ, tÝnh trªn toμn câi §«ng D−¬ng mçi ngμy cø b¸n 500
hÐct«lÝt r−îu th× cã 4.000 lÝt n−íc l· pha thªm vμo; 4.000 lÝt, mçi lÝt
gi¸ ba hμo, thμnh 1.200 ®ång mét ngμy, 36.000 ®ång mét th¸ng.
Nh− thÕ chØ cÇn më vßi n−íc l· kh«ng th«i, mçi n¨m c«ng ty còng
thu ®−îc mét mãn l·i nho nhá 432.000 ®ång, hay 4 triÖu phr¨ng.
Xem thÕ, ®ñ biÕt thø r−îu mμ bän ®éc quyÒn cÊt vμ ®em b¸n ë
§«ng D−¬ng lμ kh«ng hîp víi khÈu vÞ cña ng−êi b¶n xø vÒ ®é còng
nh− vÒ mïi vÞ, cho nªn ng−êi ta ph¶i c−ìng bøc hä mua.
V× b¾t buéc ph¶i tr¶ nh÷ng kho¶n chi tiªu th−êng xuyªn, ph¶i
trang tr¶i nh÷ng mãn kinh phÝ ngμy cμng t¨ng cña phñ toμn
quyÒn, cña nh÷ng tr¸i kho¶n lín, cña nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn thiÕt
qu©n sù vμ ph¶i ®Æt ra - nÕu kh«ng ph¶i lμ nh÷ng chøc vô thùc sù-
th× Ýt ra còng lμ nh÷ng kho¶n l−¬ng cho mét ®¸m ®«ng c«ng chøc tõ
Pari g¸n sang, cho nªn ChÝnh phñ ®· t×m mäi çch thóc ®Èy çc
viªn chøc, tõ c«ng sø ®Õn nh©n viªn h¹ng bÐt, ph¶i lμm t¨ng møc
tiªu thô r−îu lªn.

CH¦¥NG III
ÇC QUAN THèNG §èC
I- ¤NG PHUèC
¤ng Phuèc, thèng ®èc xø §ah«m©y, cai trÞ giái ®Õn nçi ng−êi
b¶n xø nμo ë thuéc ®Þa Êy còng kªu ca vÒ «ng ta. §Ó xoa dÞu lßng
c«ng phÉn, ng−êi ta vê ph¸i sang ®ã mét viªn thanh tra. Viªn
thanh tra nμy kiÓm tra giái ®Õn nçi ch−a thÌm xÐt g× ®Õn ®¬n khiÕu
n¹i cña nh©n d©n ®· cuèn gãi chuån th¼27F1
)
.
VÒ viÖc nμy, chóng t«i cã nhËn ®−îc mét bøc th− cña uû ban
hμnh ®éng Ph¸p - Håi ë Poãct« - N«v«2)
trong ®ã cã nh÷ng ®o¹n
chÝnh nh− sau:
"Tr−íc lóc ng−êi Ph¸p ®Õn §ah«m©y rÊt l©u, ë Poãct« - N«v«
®· cã mét thñ lÜnh Håi gi¸o gäi lμ Im¨ng cã nhiÖm vô ®¹i diÖn cho
tËp thÓ ng−êi Håi ë bÊt cø chç nμo cÇn thiÕt, qu¶n lý tμi s¶n cña
tËp thÓ Håi gi¸o Êy vμ tr«ng nom viÖc lÔ b¸i.
"Theo tôc lÖ, Im¨ng ph¶i do mét ®oμn cö tri bÇu lªn, chän trong
nh÷ng ng−êi Håi gi¸o ngoan ®¹o, cã tiÕng lμ ®øc ®é vμ ®· tõng lμm
phã Im¨ng mét thêi gian l©u. H¬n n÷a, tr−íc khi chÕt, Im¨ng ®−¬ng
quyÒn cã ý kiÕn vÒ vÞ phã nμo cã ®ñ t− çch ®Ó thay thÕ m×nh.
"ý kiÕn cña Im¨ng lóc ®ã lμ ý kiÕn kh«ng ®−îc söa ®æi.
"Tr−íc khi qua ®êi, Im¨ng Çtxumu ®· chØ ®Þnh viªn phã
___________
1) B¶n tiÕng Ph¸p: "Celuici inspecte si biªn qu'il f ... le camp", viÕt t¾t
cña tõ foutre le camp, cã nghÜa lμ "chuån th¼ng". Tõ nμy b¾t ®Çu ch÷ f nh−
tªn «ng thèng ®èc Fourn.
2) Porto Novo. Thñ phñ §ah«m©y.
Xarucu lμm ng−êi kÕ vÞ m×nh. §oμn cö tri vμ ®a sè ng−êi Håi
gi¸o còng ®· t¸n thμnh.
"Khi Çtxumu mÊt, ®¸ng lÏ Xarucu ph¶i ®−îc bÇu lªn, nh−ng tªn
Inhaxi« Pared« dùa vμo thÕ cña thèng ®èc ®· ®éc ®o¸n c¶n trë, b¾t Ðp
ng−êi Håi gi¸o ph¶i nhËn tªn Lavani Cètx«c« lμ b¹n th©n cña y, lμm
Im¨ng. Tªn Cètx«c«, còng nh− y, chØ theo ®¹o Håi trªn danh nghÜa.
"ThÊy ®oμn cö tri vμ ®a sè ng−êi Håi gi¸o chèng l¹i viÖc cö tªn
Cètx«c« mét çch bÊt hîp ph¸p, Pared« liÒn nhê viªn thñ lÜnh cao
cÊp lμ Hótgi can thiÖp. Hótgi lμ tÝn ®å ®¹o b¸i vËt, ®−îc chÝnh phñ
che chë, nªn h¾n cø cö tªn Lavani Cètx«c« lμm Im¨ng, bÊt chÊp
nguyÖn väng ng−êi Håi gi¸o.
"KÓ ra, nÕu Lavani Cètx«c« lμ mét ng−êi Håi gi¸o tèt vμ l−¬ng
thiÖn th× chóng t«i còng lμm ng¬ viÖc h¾n ®−îc cö lμm Im¨ng,
nh−ng h¾n l¹i lμ mét tªn bÊt l−¬ng ch−a tõng thÊy trªn ®êi nμy.
Chóng t«i nãi nh− thÕ lμ cã b»ng cø:
"Lavani Cètx«c« sinh ë Lagèt (xø Nigiªria thuéc Anh). H¾n lμ
d©n thuéc ®Þa Anh. V× can nhiÒu téi giÕt ng−êi vμ nhiÒu téi ¸c kh¸c
ë Nigiªria thuéc Anh, nªn bÞ nhμ chøc tr¸ch Anh truy n·.
"¤ng thèng ®èc cña chóng t«i håi ®ã ®· thu dông tªn d©n thuéc
®Þa Anh bÊt l−¬ng nμy vμ nh− ®Ó th−ëng c«ng cho h¾n, ®· cö h¾n
lμm tï tr−ëng çc x· ven hå nh− ¸pph«t«nu Aghªghª,
¸pl¨ngc¨ngt¨ng, v.v.. Toμn d©n vïng Êy ngμy nay ®Òu ghª tëm
nh÷ng hμnh vi nhòng l¹m, nh÷ng téi ¸c cña h¾n, vμ kªu ca vÒ h¾n.
"Nguyªn chóng t«i cã mét ®iÖn thê ë khu phè Atpatxa t¹i
Poãct«- N«v«. Nhμ ®−¬ng côc Ph¸p ®· ph¸ huû ®iÖn thê Êy víi lý do
v× lîi Ých c«ng céng råi båi th−êng cho chóng t«i n¨m ngh×n phr¨ng.
"TiÒn båi th−êng kh«ng ®ñ ®Ó x©y dùng mét ®iÖn thê míi.
Chóng t«i ®· më mét cuéc l¹c quyªn riªng, thu ®−îc 22.000 phr¨ng.
"Pared« lμ ng−êi cã ch©n trong tiÓu ban mua s¾m vËt liÖu vμ
ph¸t l−¬ng cho thî.
"Khi viªn phã Im¨ng BÝtxiriu - ng−êi n¾m gi÷ ch×a khãa kÐt -
chÕt, th× Pared« trë thμnh ng−êi gi÷ ch×a kho¸ kÐt. H¾n lîi dông
®Þa vÞ Êy ®Ó biÓn thñ sè tiÒn 2.775 phr¨ng. TiÓu ban b¾t buéc ph¶i
khai trõ h¾n ra khái tiÓu ban.

"Inhaxi« Pared« c¨m tøc, bÌn bμn m−u tÝnh kÕ víi «ng thèng
®èc. ThÕ lμ «ng nμy cho thi hμnh nh÷ng biÖn ph¸p ®éc ®o¸n ®èi víi
chóng t«i, vμ lμm trë ng¹i viÖc x©y dùng ®iÖn thê cña chóng t«i.
"Giê ®©y, do m−u m« cña Inhaxi« Pared« ®−îc «ng thèng ®èc tiÕp
tay cho trong viÖc cö mét çch tr¸i ®¹o tªn Cètx«c« lμm Im¨ng, d©n
Håi gi¸o ë Poãct« - N«v« ®· chia thμnh hai phe. T×nh tr¹ng Êy lμm tæn
th−¬ng t×nh ®oμn kÕt, hoμ hîp cña ng−êi Håi gi¸o, lμm h¹i cho viÖc tù
do hμnh ®¹o cña chóng t«i vμ g©y ra nh÷ng vô lén xén lín".
II- ¤NG L¤NG
D−íi ®©y lμ mÊy ®o¹n trÝch ë mét l¸ th− cña ®¹i t¸ BÐcna göi
cho b¸o La RÐpublique Française, ngμy 6 th¸ng 12 n¨m 1922. Th−a
ngμi Bé tr−ëng, xin ngμi v÷ng t©m, ®¹i t¸ BÐcna kh«ng ph¶i lμ
céng s¶n ®©u.
"Con sè hμng xuÊt khÈu ë §«ng D−¬ng, bøc th− viÕt, hiÖn ®ang
giÉm ch©n t¹i chç, thËm chÝ cßn ®ang sôt xuèng. N¨m 1914, §«ng
D−¬ng ®· xuÊt khÈu 45.000 kil« t¬ lôa, 99.000 tÊn ng«, 480 tÊn
chÌ; n¨m ngo¸i chØ xuÊt khÈu cã 15.000 kil« t¬ lôa, 32.000 tÊn ng«,
156 tÊn chÌ.
Ng−êi ta còng t−ëng r»ng hiÖn nay chÝnh phñ §«ng D−¬ng
®ang tÝch cùc tiÕn hμnh nh÷ng c«ng tr×nh lín cÇn thiÕt cho viÖc
khai th¸c thuéc ®Þa. Êy thÕ mμ, tõ n¨m 1914 ®Õn nay, ng−êi ta
kh«ng hÒ ®Æt thªm ®−îc mét kil«mÐt ®−êng s¾t nμo, còng kh«ng
khai th¸c ®−îc lÊy mét hÐcta ruéng nμo. Çch ®©y 10 n¨m, «ng
Xar« cã ®−a th«ng qua mét ch−¬ng tr×nh kiÕn thiÕt, bao gåm viÖc
x©y dùng con ®−êng s¾t tõ Vinh ®Õn §«ng Hμ vμ bèn hÖ thèng ®¹i
thuû n«ng; tÊt c¶ nh÷ng c«ng tr×nh ®ã ®Òu ®· ngõng l¹i tõ h¬n 5
n¨m nay, lÊy cí lμ kh«ng cã kinh phÝ. Nh−ng, còng trong thêi gian
Êy, xø §«ng D−¬ng l¹i bá ra 65 triÖu ®ång tøc lμ 450 triÖu phr¨ng
®Ó lμm ®−êng vμ dinh thù. Mêi «ng Phaghª h·y suy nghÜ vÒ nh÷ng
con sè ®ã xem! Tiªu gÇn nöa tû ®Ó lμm nh÷ng ®−êng « t« mμ trªn
®ã kh«ng hÒ l−u th«ng mét tÊn hμng ho¸ nμo; ®Ó x©y dùng nh÷ng
dinh thù vμ phßng giÊy cho ®¸m c«ng chøc ®ang mäc ®Çy rÉy lªn ë
§«ng D−¬ng nh− cá c©y vïng nhiÖt ®íi; trong khi Êy th× nh÷ng
c«ng tr×nh ®· ®−îc thõa nhËn lμ cÇn thiÕt vμ ®· ®−îc NghÞ viÖn
th«ng qua, l¹i bÞ bá r¬i!
Nh−ng ®õng t−ëng lμ ng−êi ta cã ý muèn thay ®æi ph−¬ng ph¸p ë
§«ng D−¬ng. §Ó hoμn thμnh ch−¬ng tr×nh n¨m 1912, «ng L«ng ®· xin
NghÞ viÖn cho phÐp ph¸t hμnh mét ®ît c«ng tr¸i. Nay, «ng ta l¹i xin
ph¸t hμnh mét ®ît thø hai n÷a. Nh÷ng kÎ hiÖn ®ang ®iÒu khiÓn viÖc
khai th¸c §«ng D−¬ng h×nh nh− ®· ®Þnh t©m kh«ng lμm çi g× thËt sù
cã Ých lîi c¶ nÕu tr−íc hÕt ng−êi ta kh«ng cho phÐp hä vay nî. Cßn ®èi
víi tμi nguyªn ng©n s¸ch, ®èi víi nh÷ng dù tr÷ tÝch luü ®−îc trong vμ
sau thêi kú chiÕn tranh, th× hä quyÕt vung tay nÐm qua cöa sæ nÕu
NghÞ viÖn kh«ng ®−a vμo nÒn nÕp".
III - ¤NG G¸CBI
¤ng G¸cbi, toμn quyÒn ®¶o Ma®ag¸txca, võa vÒ Ph¸p. Còng
nh− tÊt c¶ çc viªn thèng ®èc, b¹n ®ång nghiÖp cña «ng, «ng G¸cbi
rÊt lÊy lμm hμi lßng vÒ çi thuéc ®Þa "cña m×nh": tiÕn bé, giμu cã,
trung thμnh, an c− l¹c nghiÖp, cã tæ chøc, cã dù ¸n nμy, ch−¬ng
tr×nh nä, v.v.. §ã lμ çi bäc hμnh lý mu«n thuë, bÊt di bÊt dÞch cña
çc ngμi thèng ®èc vÒ nghØ, mμ nay ®Õn l−ît «ng G¸cbi l¹i ©n cÇn
më ra cho tÊt c¶ nh÷ng ai muèn xem... Vμ v−ît lªn trªn tÊt c¶
nh÷ng ngãn bÞp bîm cò rÝch Êy, «ng G¸cbi cßn khÐo lÐo gië ra ngãn
bÞp kh¸c (hay ®óng h¬n ngãn bÞp cña ng−êi kh¸c) rÊt mùc tinh vi:
viÖc khai th¸c thuéc ®Þa. Chóng t«i xin chμo mõng quan toμn
quyÒn míi vÒ, vμ xin hái ngμi:
"Ph¶i ch¨ng ph¸i ®oμn thanh tra cña bé ®· kh«ng cã ®ñ xμ
phßng ®Ó x¸28F1
)
lªn ®Çu quan toμn quyÒn, ®ång thêi thoa tr¬n çi dèc,
trªn ®ã cô lín ph¶i tr−ît th¼ng vÒ chÝnh quèc ®Ó ë l¹i ®ã m·i m·i
®Õn m·n ®êi trän kiÕp?
"Ph¶i ch¨ng ®Ó cøu vít thÓ diÖn cho ngμi, mét vμi tªn tay sai
®¾c lùc ®· tæ chøc mét tiÖc r−îu tiÔn hμnh, vμ ®Ó lμm viÖc ®ã,
chóng ®· ph¶i ch¹y bë h¬i tai, v× ngoμi ban tæ chøc ra, kh«ng ma
nμo buån ®Õn dù tiÖc c¶?
"Ph¶i ch¨ng bän tay ch©n cña quan toμn quyÒn ®· ®Þnh lμm
mét l¸ ®¬n ¸i mé xin ngμi trë l¹i thuéc ®Þa, nh−ng l¹i kh«ng d¸m
®−a ra v× sî cã ®¬n chèng l¹i?
___________
1) Savonner. NghÜa ®en lμ x¸t xμ phßng, nghÜa bãng lμ khiÓn tr¸ch
kÞch liÖt.

"Sau cïng, ph¶i ch¨ng nh©n d©n b¶n xø ®· tÆng ngμi lêi chóc th©n
¸i nμy: "Th«i nhÐ, chó G¸cbi! Xin chóc kh«ng bao giê gÆp l¹i chó n÷a!"
IV- ¤NG MÐCLANH
VËn mÖnh hai m−¬i triÖu ng−êi An Nam tèt sè ®ang n»m trong
tay «ng M¸cxian MÐclanh.
Çc b¹n sÏ hái t«i: "Çi «ng MÐclanh Êy lμ ai vËy?". §ã lμ mét
«ng ®· tõng lμm quan cai trÞ ë quÇn ®¶o G¨mbiª, sau gi÷ chøc phã
thèng ®èc T©y Phi, råi lªn lμm thèng ®èc xø Êy. §ã lμ mét «ng ®· bá
ra ba m−¬i s¸u n¨m cña ®êi m×nh ®Ó nhåi nhÐt çi v¨n minh ®Çy
©n huÖ cña n−íc Ph¸p vμo ®Çu ãc ng−êi b¶n xø.
Cã lÏ çc b¹n cho r»ng ®−a mét ng−êi kh«ng hiÓu g× vÒ §«ng
D−¬ng ®Õn n¾m vËn mÖnh §«ng D−¬ng th× thËt lμ mét trß hÒ lín
kiÓu §«ng D−¬ng chø g×.
§óng ®Êy! Nh−ng ®ã lμ çi "mèt". Mét b¹n ®ång nghiÖp cho
biÕt r»ng: t¹i Bé Thuéc ®Þa, mét viªn quan cai trÞ cò ë §«ng D−¬ng
ngåi chÔm chÖ t¹i vô T©y Phi thuéc Ph¸p; mét viªn quan cai trÞ cò
ë T©y Phi phô tr¸ch vô ch©u Phi xÝch ®¹o thuéc Ph¸p; mét viªn
chøc cò ë Xu®¨ng phô tr¸ch nh÷ng vÊn ®Ò vÒ Ma®ag¸txca; cßn ®¹i
diÖn cho xø Cam¬run ë héi chî triÓn l·m thuéc ®Þa l¹i lμ mét viªn
chøc ch−a hÒ bao giê ®Æt ch©n lªn ®Êt Cam¬run.
ThÕ nªn, tr−íc khi sang §«ng D−¬ng khai ho¸ cho ng−êi §«ng
D−¬ng, quan toμn quyÒn MÐclanh ®Þnh b¾t ®Çu khai ho¸ nh÷ng
ng−êi §«ng D−¬ng chÕt ë Ph¸p, tøc lμ nh÷ng ng−êi ®· hy sinh v× tæ
quèc, v× c«ng lý, vμ v× v©n v©n Êy mμ!
C−êi trong nghÜa ®Þa lμ mét çi thó ®èi víi nh÷ng vÜ nh©n,
nh−ng c−êi mét m×nh ë ®ã th× cã lÏ lμ kh«ng kho¸i l¾m. Bëi vËy, Cô
lín MÐclanh ®· ra lÖnh cho nh÷ng thanh niªn An Nam ®−îc trî cÊp
ph¶i theo Cô lín ®Õn nghÜa trang N«gi¨ng trªn bê s«ng M¸cn¬ ®Ó
®äc mét bμi diÔn v¨n tr−íc sù chøng kiÕn long träng cña ngμi.
Nh−ng bμi diÔn v¨n Êy ph¶i ®Ö tr×nh cho Cô lín kiÓm duyÖt tr−íc.
Hä ®· lμm ®óng nh− thÕ. Nh−ng Cô lín thÊy bμi diÔn v¨n qu¸ −
qu¸ khÝch, nªn Cô bá ph¾t ®i vμ thay b»ng mét bμi kh¸c do Cô tù
tay v¹ch ra dμn bμi.
DÜ nhiªn, bμi diÔn v¨n ®−îc xμo x¸o theo kiÓu nhμ quan nh−
vËy th× ph¶i sÆc mïi trung thμnh vμ quyÕn luyÕn.
NÕu ng−êi chÕt mμ nãi ®−îc, nh− bän phï thuû th−êng b¶o, th×
hån ma cña nh÷ng ng−êi An Nam ch«n ë N«gi¨ng, h¼n ®· nãi r»ng:
"Ngμi toμn quyÒn «i! Xin c... c¶m ¬n ngμi! Nh−ng xin Ngμi lμm ¬n...
xÐo ®i cho!"29F
1)
.
V- ¤NG GI£R£MI L¥ME
Chóng t«i ®äc tê Annales coloniales thÊy mÈu tin ng¾n nh− sau:
"Chóng t«i ®−îc tin Giªrªmi L¬me, cùu thèng ®èc thuéc ®Þa,
cùu nghÞ viªn cña Ên §é thuéc Ph¸p, ®−¬ng bÞ truy tè tr−íc toμ.
¤ng ta nguyªn lμ chñ tÞch mét nhμ b¨ng do «ng Phr¬dun lμm qu¶n
trÞ- uû nhiÖm. Nhμ b¨ng Êy ®· tuyªn bè vì nî çch ®©y hai n¨m.
"§ã lμ sù kÕt liÔu ®Ých ®¸ng con ®−êng c«ng danh cña tªn v« l¹i
Êy".
¤! ¤! ThÕ ra còng cã nh÷ng tªn v« l¹i trong çi giíi thèng ®èc
vμ nghÞ viªn thuéc ®Þa cao quý Êy −? Ai ngê nhØ!
VI- ¤NG UT¥R¢Y
¤ng Ut¬r©y lμ mét nghÞ viªn Nam Kú («ng ta lμ ng−êi Nam Kú
còng gièng nh− «ng P. L«ti lμ ng−êi n−íc Thæ vËy). ¤ng ta ®äc diÔn
v¨n ë nghÞ viÖn, vμ kinh doanh ë Sμi Gßn. Lμ nghÞ viªn «ng ta nhËn
cÊp phÝ ®Òu ®Æn; lμ thùc d©n, «ng ta kh«ng nép thuÕ. ¤ng nghÞ liªm
chÝnh nμy cã mét ®ån ®iÒn 2.000 hÐcta, vμ m−êi l¨m n¨m nay, «ng
chñ ®ån ®iÒn ®¸ng kÝnh ®ã kh«ng nép mét xu nhá thuÕ nμo. Khi së
thuÕ yªu cÇu «ng lμm ®óng luËt lÖ th× «ng tr¶ lêi: c...¶m ¬n. V× «ng
ta lμ nghÞ viªn nªn ng−êi ta kh«ng ®éng ®Õn «ng.
§· cã mét thêi, çi «ng Ut¬r©y Êy ®· gi÷ chøc quyÒn thèng ®èc
___________
1) M... erci μ toi,... F... nous la paix! Trong Ph¸p v¨n ch÷ M viÕt t¾t,
ng−êi ta th−êng hiÓu lμ Merde, lμ mét tiÕng chöi rña rÊt tôc, còng cã nghÜa
lμ ph©n; ch÷ F. lμ Foutre, cã nghÜa lμ cót, xÐo ®i, ®Ó yªn... (Foutre le camp,
Foutre la paix... ). §©y lμ lèi ch¬i ch÷ cña t¸c gi¶.

Ho chi minh toan tap tap 2

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (12)

Viewers also liked

Viewers also liked (14)

Similar to Ho chi minh toan tap tap 2

Similar to Ho chi minh toan tap tap 2 (19)

Recently uploaded

Recently uploaded (19)

Ho chi minh toan tap tap 2