1. BY TASSANEEYA CHUENCHAROEN

2. จุดประสงค์การเรียนรู้
 สืบค้นข้อมูล อภิปราย และสรุปความหมายของของ
เสีย และการขับถ่าย
 สืบค้นข้อมูล อภิปราย และอธิบายกระบวนการ
ขับถ่ายของสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวและสัตว์บางชนิด
 สืบค้นข้อมูล ทากิจกรรม และสรุปเกี่ยวกับ
โครงสร้างของไต และอวัยวะที่เกี่ยวข้อง

3. จุดประสงค์การเรียนรู้
 สืบค้นข้อมูล ทากิจกรรม และสรุปการทางานของ
ไตกับการรักษาดุลยภาพของน้าและแร่ธาตุในร่างกาย
 สืบค้นข้อมูล อภิปราย และอธิบายความผิดปกติที่
เกี่ยวเนื่องกับไตและโรคของไต พร้อมทั้งเสนอแนะ
แนวทางในการดูแลสุขภาพของระบบขับถ่ายของ
ตนเองให้ปกติ
 สืบค้นข้อมูล อภิปราย และสรุปเกี่ยวกับการทางาน
ของผิวหนังกับการรักษาดุลยภาพ

4. ...คาถามนี้มีคาตอบ...
Q1 : กระบวนการขับถ่ายมีความสาคัญต่อการรักษาดุลยภาพของ
สิ่งมีชีวิตอย่างไรและโครงสร้างของอวัยวะในการขับถ่ายของสิ่งมีชีวิตมี
ความเหมาะสมต่อการทาหน้าที่อย่างไร
A1 : การที่สิ่งมีชีวิตจะสามารถดาเนินกิจกรรมต่างๆ ในสภาพแวดล้อม
ที่อาศัยอยู่อย่างปกติได้นั้น สิ่งมีชีวิตต้องสามารถรักษาดุลยภาพของ
ร่างกายไว้ให้ได้ การขับถ่ายเป็นกระบวนการสาคัญอย่างหนึ่งที่จะช่วย
รักษาดุลยภาพของร่างกายเพราะภายในเซลล์ของสิ่งมีชีวิตมีปฏิกิริยา
ทางเคมีต่างๆ เกิดขึ้นมากมาย ทาให้เกิดผลิตภัณฑ์หลายชนิดทั้งที่เป็น
ประโยชน์ต่อเซลล์ และบางชนิดไม่ต้องการ จาเป็นต้องกาจัด
ออก หรือมิฉะนั้นก็เปลี่ยนเป็นสารที่เป็นอันตรายน้อยลงแล้วกาจัดออก
จากร่างกายภายหลัง สารที่ร่างกายจาเป็นต้องกาจัดออกเหล่านี้
เรียกว่า ของเสีย

5. ...คาถามนี้มีคาตอบ...
Q2 : ของเสียที่เกิดจากเมแทบอลิซึมได้แก่
อะไรบ้าง
A2 :คาร์บอนไดออกไซด์และสารประกอบ
ไนโตรเจน
Q3 :การถ่ายอุจาระออกจากร่างกายถือว่าเป็นการ
ขับถ่ายหรือไม่ เพราะเหตุใด
A3 : ???

6. ระบบขับถ่าย
 การขับถ่ายของสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว
 การขับถ่ายของสัตว์
การขับถ่ายของคน

7.  อาศัยอยู่ในสภาพแวดล้อมที่เป็นน้าหรือมีน้าเป็น
ส่วนประกอบอยู่มาก
 เมแทบอลิซึม
 จะสามารถแพร่ผ่านเยื่อหุ้มเซลล์ออกสู่สิ่งแวดล้อม

8.  Anabolism เป็นกระบวนการสร้างสารอินทรีย์โมเลกุลใหญ่
จากสารโมเลกุลเล็กโดยใช้พลังงานจากเซลล์เช่นการสร้างโปรตีน
ไขมันคาร์โบไฮเดรตโมเลกุลใหญ่ ซึ่งมีผลทาให้เซลล์เกิดการ
เติบโต
 Catabolism เป็นกระบวนการสลายสารโมเลกุลใหญ่ให้เป็น
สารโมเลกุลเล็ก เช่นการย่อยอาหารการหายใจโดยเฉพาะการ
หายใจจะทาให้ได้พลังงานในรูป ATP ( adenosine triphosphate )
เป็นส่วนใหญ่ ซึ่งสารพลังงานสูงนี้สามารถนาไปใช้ใน
กระบวนการแอนาบอลิซึมต่อไป

9.  สภาพแวดล้อมที่เป็นแหล่งน้าจืดจะสภาพเป็น
ไฮโพทอนิก ( เมื่อเปรียบเทียบกับความเข้มของสาร
ภายในสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว น้าจากสิ่งแวดล้อมจะแพร่
เข้าสู่เซลล์มากกว่าแพร่ออกจากเซลล์)
 เช่น พารามีเซียม และอะมีบา จะมีออร์แกเนลล์
เรียกว่า คอนแทร็กไทล์แวคิวโอล ช่วยรักษาสมดุลของ
น้าและแร่ธาตุในเซลล์

10. คอนแทร็กไทล์แวคิวโอล

11. คอนแทร็กไทล์แวคิวโอล

12.  Sponges, Hydra
 Planaria
 Earthworm
 Insect
 Bird and Reptile
 Vertebrates

13.  เซลล์ทุกเซลล์สามารถสัมผัสกับน้าได้โดยตรง
 ของเสียพวกแอมโมเนีย (NH3)จึงถูกขับออกโดย
แพร่เข้าสู่สิ่งแวดล้อม
Sponges, Hydra

14.  เฟลมเซลล์(flame cell) ทาหน้าที่กาจัดของเสีย
 ซึ่งกระจายอยู่ทั้งสองข้างตลอดความยาวของลาตัว
และการเชื่อมต่อกับช่องขับถ่ายที่ผนังลาตัวทาง
ผิวหนัง
Planaria

15. Planaria

16.  เป็นสัตว์ที่มีลาตัวเป็นปล้อง
มีอวัยวะขับถ่ายของเสียเรียกว่า เนฟริเดียม
(nephridiun) ปล้องละ 1 คู่
nephridiun เป็นท่อขดไปมา มีปลายเปิดสอง
ข้าง ปลายข้างหนึ่งอยู่ในช่องของลาตัวมีลักษณะ
เหมือนปากแตร เรียกว่า เนโฟรสโตน (nephrostome)
Earthworm

17.  nephrostome ทาหน้าที่รับของเหลวจากช่องของลาตัว
ส่วยปลายอีกด้านหนึ่งเป็นช่องเปิดออกสู่ภายนอกทาง
ผิวหนัง
 nephridiun จะทาหน้าที่ขัยถ่ายของเสียพวกแอมโมเนีย
และยูเรีย ส่วนน้าและแร่ธาตุบาชนิดมีประโยชน์จะถูก
ดูดกลับโดยผนังท่อของ nephridiun เข้าสู่กระแสเลือด
Earthworm

18. nephridiun จึงทาหน้าที่ทั้งกรองและดูดสาร
กลับ ซึ่งลักษณะการทางานของ nephridiun
คล้ายคลึงกับหน่วยไตของสัตว์ที่มีกระดูสันหลัง
บางประเภท
Earthworm

19. Earthworm

20. Earthworm

21.  อวัยวะขับถ่ายเรียกว่า ท่อมัลพิเกียน (Malpinghian
tubule)
 Malpinghian tubule ประกอบด้วยท่อเล็กๆ จานวนมาก
 ท่อเหล่านี้มีลักษณะคล้ายถุงยื่นออกมาจากทางเดินอาหาร
ตรงบริเวณรอยต่อของทางเดินอาหารส่วนกลางกับ
ส่วนท้าย
Insect

22.  ปลายของท่อมัลพิเกียนจะลอยเป็นอิสระอยู่ในของเหลว
ภายในช่องของลาตัว
ในของเหลวจะมีของเสียน้าและสารต่างๆ ซึ่งจะถูก
ลาเลียงเข้าสู่ท่อมัลพิเกียนไปยังทางเดินอาหารโดยจะมีการ
ดูดสารที่มีประโยชน์กลับเข้าสู่ระบบหมุนเวียนเลือด
ส่วนของเสียพวกสารประกอบไนโตรเจนจะเปลี่ยนเป็น
ผลึกกรดยูกริกขับออกมาพร้อมกากอาหาร
Insect

23. Insect

24.  ส่วนใหญ่มีการป้องกันการสูญเสียน้าออกจากร่างกาย
 มีโครงสร้างร่างกายที่ป้องกันการสูญเสียน้า
 เช่น มีผิวหนังหนา มีเกล็ดหรือมีขนปกคลุมร่างกาย
 มีการขับถ่ายของเสียที่มีไนโตรเจนเป็นองค์ประกอบใน
รูปกรดยูริก (C5H4N4O3) ซึ่งใช้น้าในการกาจัดน้อยมาก
Bird and Reptile

25.  สัตว์ที่มีกระดูกสันหลังมี ไต (kidney)
 kidney เป็นอวัยวะขับถ่ายทาหน้าที่ทั้งจากัดของ
เสียและรักษาสมดุลของน้าและแร่ธาตุ โดยทางาน
รวมกับระบบหมุนเวียนเลือด
Vertebrates

27.  Sponges, Hydra
 Planaria
 Earthworm
 Insect
 Bird and Reptile
 Vertebrates

29.  kidney ของคนเรามี 1 คู่ อยู่ในช่องท้องสองข้างของกระดูกสัน
หลังบริเวณเอว
 ยาวประมาณ 10-13 เซนติเมตร กว้าง 6 เซนติเมตร และหนา 3
เซนติเมตร
 ไตแต่ละข้างหนักประมาณ 150 กรัม ต่อจากไตทั้งสองข้างมี
ท่อไต (ureter) ทาหน้าที่ลาเลียงปัสสาวะจากไตไปเก็บไว้ที่
กระเพาะปัสสาวะ (urinry bladder) ก่อนที่จะ
ขับถ่ายออกนอกร่างกายทาง ท่อปัสสาวะ (urethra)

30. KIDNEY

31. KIDNEY
 หลอดเลือดเข้าสู่ไตคือ Renal artery
 หลอดเลือดที่รับเลือดที่กรองแล้วออกจากไตคือ
Renal vein
 Ureter:ท่อไต คือ ท่อที่ลาเลียงของเสียที่ผ่านการ
กรองจากไต 2 ข้าง โดยส่งต่อไปยัง
Urinary Bladder

32. KIDNEY
 Urinary Bladder คือ ที่สะสมปัสสาวะ มีเยื่อบุ
สามารถยืดหยุ่นได้บรรจุปัสสาวะได้ประมาณ 700-
800 ml.
 การควบคุมการปัสสาวะถูกควบคุมโดยก้านสมอง
 Urethra : ท่อปัสสาวะ คือ ที่ระบายปัสสาวะจาก
กระเพาะปัสสาวะสู่ภายนอก

33. KIDNEY
 Urethra ในผู้หญิงจะสั้นกว่าผู้ชาย (ผู้หญิง 5 cm.
ผู้ชาย 20 cm.) มีผลทาให้มีโอกาสติดเชื้อง่ายกว่า

34. กิจกรรมที่ 6.4 โครงสร้างของไต
อุปกรณ์
1. ไตหมูหรือไตวัว
2. เครื่องมือผ่าตัด
3. ถาดผ่าตัด
4. แว่นขยาย

35. วิธีการทดลอง
1. ศึกษาโครงสร้างภายนอกของไตหมูหรือไตวัว
2. ใช้มีดผ่าครึ่งไตตามยาวดังภาพ แล้วใช้แว่นขยาย
ส่องดูลักษณะโครงสร้างภายในไต
3. วาดภาพโครงสร้างของไต พร้อมทั้งชี้
ส่วนประกอบที่สาคัญ โดยเปรียบเทียบของจริงกับภาพที่ 6-20
* โครงสร้างภายนอกและภายในของไตเท่าที่
สังเกตและศึกษาได้มีลักษณะเป็นอย่างไรบ้างได้มีผู้ศึกษา
โครงสร้างภายในของไต และหน่วยของไต

38. Kidney แบ่งออกเป็น 2 บริเวณ คือ
1. บริเวณส่วนนอกเรียกว่า คอร์เทกซ์ (cortex)
2. บริเวณส่วนในเรียกว่า เมดัลลา (medolla)
(ส่วนปลายของเมดัลลาจะยื่นเข้าไป
จรดกับส่วนที่เป็นโพรงเรียกว่า
กรวยไต (pelvis))

40. โครงสร้างภายในของไตและส่วนประกอบของหน่วยไต

41. KIDNEY
1. Nephron
2. Bowman’s capsule
3. Glomerulus
4. proximal convoluted tubule
5. distal convoluted tubule
6. collecting duct

44. NEPHRON
หน้าที่ คือ
1. Filtration : การกรอง
2. Reabsoption : การดูดกลับ
3. Secretion : การคัดหลั่ง

45. FILTRATION : การกรอง
- เส้นเลือดมีการโป่งเป็นกระเปาะมีรูพรุน เรียกว่า
Glomorulus
Glomorulus
-ทาหน้าที่กรอง มีแรงดันสูงกว่าเส้นเลือดปกติ 2 เท่า
-สารส่วนใหญ่ที่ผ่านได้เป็นสารขนาดเล็ก(ของเหลว
ที่ผ่านได้Protien free filtrate) ส่วนสารที่ผ่านไม่ได้
คือ เม็ดเลือด และโปรตีนในเลือด

46. REABSOPTION : การดูดกลับ
- ยกเว้นน้า
-Active transport
-Mitochondria
-ท่อขดส่วนต้น (NaCl , K+, H2O, HCO3
- , Glucose, Amino,
Acid)
-ห่วงเฮนเลขาลง (H2O)
-ห่วงเฮนเลขาขึ้น (NaCl)
-ท่อขดส่วนท้าย (H2O, NaCl , HCO3
- )
-ท่อรวม (H2O, Urea , Salt)

47. SECRETION : การคัดหลั่ง
- ท่อขดส่วนต้น (H+, NH3, กรดบางชนิด)
-ห่วงเฮนเล (Na+ , Cl- , K+ , CA2+ , HCO3
- , Mg2+)
-ท่อขดส่วนท้าย (H2O , Na+ , Cl- , ยาและสารพิษ
หลายชนิด)
-ยาและสารพิษเช่น ยาบ้า มอร์ฟีน เฮโรอีน

51. - สารที่กรองผ่านโกลเมอรูลัสโดยเฉลี่ยประมาณ
วันละ 180 ลิตร
- ร่างกายขับถ่ายปัสสาวะประมาณวันละ 1.5-2.5
ลิตร
- แสดงว่าไตมีการดูดน้าและสารต่างๆ กลับ
ประมาณวันละ 178.5 ลิตร

52. -การดูดกลับน้าถูกควบคุมโดย ฮอร์โมนแอนติได
ยูเรติก (antidiuretic hormone) เรียกย่อๆ ว่า ADH
- สร้างจาก Hypothalamus
- ต่อมใต้สมองส่วนหลังทาหน้าที่เก็บฮอร์โมนคัด
หลัง

54. - สารนี้มีสมบัติทาให้เซลล์ในไตสูญเสียน้าออกไป
มากกว่าการดูดซึมน้าเข้ามา
- สารคาแฟอีน (ซึ่งพบได้ในกาแฟ ชา ช็อกโกแลต
น้าอัดลมประเภทโคล่า) และแอลกอฮอล์
น่ารู้:diuretic

55. -ADH จะดูดกลับน้า ที่ distal convoluted tubule
และ collecting duct

56. - โรคเบาจืด (diabetes insipidus) การหลั่ง
ADH ต่า ทาให้ปัสสาวะมาก และเจือจาง
- ผลของยับยั้งการหลั่ง ADH คือ การกิน
Alcohol
น่ารู้

57. - โรคเบาหวาน (diabetes mellitus)
กลูโคสมากกว่า 126
น่ารู้

59. - ถูกควบคุมโดย
Aldosterone จาก Adrenal
gland

60. - จะควบคุมสมดุลของ Na, P, K
-โดยกระตุ้นให้มีการดูดสาร
กลับเข้าสู่กระแสเลือดช่วยรักษา
สมดุลของกรด-เบสในร่างกาย
ด้วยการขับ H+ และดูดซึม
HCO3
- กลับจากท่อไตที่
proximal convoluted tubule
และ distal convoluted tubule

61. ระดับ
Aldosterone
ระดับ Na+
ในเลือด
ระดับ Na+
ในปัสสาวะ
สูง สูง ต่า
ต่า ต่า สูง

63. -กระเพาะปัสสาวะอักเสบ (cystitis) พบบ่อยในเพศหญิง
ส่วนใหญ่เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรียซึ่งปนเปื้อนจาก
อุจาระ
-หากไม่ได้รับการรักษา เชื้อแบคทีเรียจะสามารถเคลื่อน
ตัวผ่านไปทางท่อไต ทาให้ไตและกรวยไตเกิดการอักเสบ
(pyelonephritis) ได้

64. ความผิดปกติที่เกี่ยวเนื่องกับไตและโรคของไต
1. นักเรียนศึกษาค้นคว้าเกี่ยวกับโรคที่เกี่ยวข้อง
กับความผิดปกติที่เกี่ยวเนื่องกับไตและโรคของ
ไต
2. ให้นักเรียนทาออกมาในรูปของชิ้นงาน 1 ชิ้น
(ครูและนักเรียนตกลงกันว่าจะเป็นชิ้นงานอะไร)