Mies2.2020 2021h

1. Сэдэв 2.ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЗАСГИЙН ТОГТОЛЦОО
I.Үндсэн ойлголтууд /Орчуулж бич/
 Economic system - Эдийн засгийн тогтолцоо
o Market mechanism - Зах зээлийн механизм
o Free enterprice system - Чөлөөт үйлвэр эздийн систем
o Centrally planned economy - Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засаг
o Mixed economy - Холимог эдийн засаг
 The Economic problems - Эдийн засгийн асуудлууд
 What, How, for Whom - Юу, хэн, яаж
 Circular Flow - Орчил
 Households - Өрхүүд
 Firms - Пүүсүүд
 Government - Засгийн газар
 Production possiblities curve - Үйлвэрлэлийн боломжийн муруй
 Opportunity (alternative) cost - Алдагдсан боломжийн зардал
 Pareto optimum - Парето үр ашиг
II. Үнэн / Худал
Доорх асуудлуудын үнэн, худлыг нягтлан тунгааж, хариулт өг
1. Зах зээлийн эдийн засагт “Юуг, яаж, хэнд зориулж үйлдвэрлэх вэ?” гэдэг асуудлыг үнийн механизмын
тусламжтайгаар шийдвэрлэнэ. Ү
2. Хүмүүсийн материаллаг хэрэглээ хязгааргүй байдаг тул нөөц ховор хомс байдаг. Ү
3. Үйлдвэрлэлийн боломжийн шугам дээрх цэгээр тодорхойлогдож байгаа эдийн засгийн байдлыг судалж
мэдсэнээр “Үйлдвэрлэл хэний төлөө хөгжиж, хэний хэрэгцээг хангахад чиглэгдэж байгаад” хариулт
өгч болно.Х
4. Нөөцийн хангалтгүй ашиглалтыг харуулах график дүрслэл нь үйлдвэрлэл нь үйлдвэрлэлийн боломжийн
муруйн зүүн талд байрлаж байгааг харуулна. Х
5. Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй нь хомсдол, алдагдсан боломжийн өртөг, алдагдсан сонголтыг илэрхийлнэ.Ү
6. Хэрэв эдийн засаг үйлдвэрлэлийн боломжийн хязгаарын дагуу өөрчлөгдвөл алдагдсан боломжийн өртөг
тогтмол байна.Х
7. Чөлөөт өрсөлдөөний зарчим дээр үндэслэсэн бодлого нь эдийн засагт засгийн газрын зүгээс бага оролцож
байгааг харуулдаг. Ү
8. “Юуг, яаж, хэнд зориулж үйлдвэрлэх?” гэдэг асуудал захиран тушаах эдийн засагт аяндаа шийдвэрлэгдэнэ. Х
9. Хэрэв хоѐр орны үйлдвэрлэлийн боломжууд адилхан, тэдгээр нь үйлдвэрлэлийн хэрэгсэл ба хэрэглээний
бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн хооронд сонголт хийх үндэс болж байвал үйлдвэрлэлийн хэрэгсэлийн
үйлдвэрлэлийг өргөтгөхөөр сонголт хийсэн орны ирээдүйн үйлдвэрлэлийн боломжийн шугам нь нөгөө
орныхтой харьцуулахад баруун тийш хурдан шилжинэ. Ү
10.Зах зээлийн эдийн засагт хэн их мөнгөтэй нь их бараа худалдан авч чадна. Ү
11.Холимог эдийн засаг нь төрийн болон хувийн шийдвэрийн үндсэн дээр хөгждөг. Ү
12.Холимог эдийн засагт төгс ба төгс бус өрсөлдөөний аль аль нь байдаг. Ү
13.Английн эдийн засагч А.Смит “Үл үзэгдэгч гар” хэмээх нэр томъѐог анх хэрэглэсэн Ү
14.Төрийн оролцоогүйгээр “ Хэнд зориулж үйлдвэрлэх вэ?” гэдэг асуудлыг шийдэж чадахгүй. Ү
15.Зах зээлийн эдийн засаг дахь төрийн чухал үүрэг нь эдийн засгийн субъектийн байдлыг зохицуулах хуулиудыг
бий болгоход оршино. Ү
16.Орчин үеийн зах зээлийн эдийн засагт хэдийгээр ажилчдын орлого байнга өсөж байгаа боловч урьдын адил
үйлдвэрлэлийн хэрэгслээсээ хол хөндий байна. Ү
17.Зах зээлийн эдийн засагт ямар бараа, үйлчилгээг үйлдвэрлэх асуудлыг эцсийн эцэст хэрэглэгчид шийддэг. Ү
18.Бараа, үйлчилгээ, нөөцийн орчлын эдийн засгийн загварт өрхийн аж ахуй нь нөөцийн эрэлтийг тодорхойлдог. Х
III. Тест
1) Эдийн засгийн хялбаршуулсан загварын утга санааг илэрхийлэх өгүүлбэр
а) Нэг субъектийн зардал нөгөө субъектийн орлого болдог ба эдийн засгийн субъектүүд хэрхэн
хэрэглэгч, нийлүүлэгч болдог, эдийн засгийн орлого, зарлагын урсгал яаж явагддагийг тус тус харуулна.
b) Өрх гэр бүтээгдэхүүний зах зээлд нийлүүлэгч болдог пүүс хэрэглэгч болдог гэдгийг харуулдаг.
с) Хүчин зүйлийн зах зээл дээр пүүс, өрх гэр хоѐул хэрэглэгч болдог гэдгийг харуулдаг
d) Тохирох хариулт алга бaина
2) Төр нь:
a) Эдийн засагт хэрэглэгчийн байр сууринаас оролцдог субьект
b) Эдийн засагт нийлүүлэгчийн байр сууринаас оролцдог субьект
c) Эдийн засгийн субьектуудын үйл ажиллагаанд шаардагдах хууль дүрэм ,журмыг гарган
зохицуулах байр сууринаас оролцодог субьект

2. d) Эдийн засаг дахь нөөцүүдийг нийлүүлэх болон хэрэглэх байдлаар оролцдог субьект
3) Бараа, үйлчилгээний зах зээл дээр хэрэглэгч, нөөцийн зах зээл дээр нийлүүлэгч болдог субъект
a) Өрх гэр b) Пүүс c)Төр d) Тухайн нөхцлийг илэрхийлэх хариулт алга байна.
4) Эдийн засагт зохицуулалтын үүрэг гүйцэтгэх байдлаар оролцдог субъект
a) Өрх гэр b) Tөp c) Пүүс d) Дээрх хариултууд бүгд зөв
5) Өрх гэр
a) Бараа, үйлчилгээний зах зээл дээр хэрэглэгч болдог субъект
b) Нөөцийн буюу хүчин зүйлийн зах зээл дээр нийлүүлэгч болдог субъект
c) Өөрийн эзэмшилд байгаа нөөцүүдээ хүчин зүйлийн зах зээлээр дамжуулан худалдах замаар
орлого олдог субъект d) Дээрх хариултууд бүгд зөв
6) Пүүс
a) Нөөцийн зах зээл дээр хэрэглэгч, бүтээгдэхүүний зах зээл дээр нийлүүлэгч болдог субъект
b) Нөөцийн зах зээл дээр нийлүүлэгч болдог субъект
c) Бүтээгдэхүүний зах зээл дээр хэрэглэгч болдог субьект d) Зөв хариулт байхгүй
7) Эдийн засгийн субьектуудээс орлого бүрдүүлэх замаар оролцох
a) Пүүс b) Өрх гэр c) Төр d) Гадаад сектор
8)Хэрэглэгч , үйлдвэрлэгчийн хүсэл сонирхол хэрэгжиж буй талбар буюу газар
a) Эдийн засгийн судалгааны обьект b) Эдийн засгийн судалгааны арга
c) Эдийн засгийн судлах зүйл d) Зах зээл
9) Зах зээлийг дараах байдлаар ангилдаг.
a) Бүтээгдэхүүний зах зээл b ) Санхүүгийн зах зээл
c) Нөөцийн буюу хүчин зүйлийн зах зээл d) Дээрх хариултууд бүгд зөв
10) Бүтээгдэхүүний зах зээлийн ангилал
a) Төгс өрсөлдөөнт ба төгс бус өрсөлдөөнт b) Монополь, монопольт өрсөлдөөнт, олигополь
c) Хөдөлмөр ба капитал d) a) , b) хариултууд зөв байна
11) Нөөцүүдийг худалдах, худалдан хэрэгжиж буй талбар
a) Бүтээгдэхүүний зах зээл b) Санхүүгийн зах зээл
c) Хүчин зүйлийн зах зээл d) Тохирох хариулт алга байна.
12) Валют, хувьцаа, бонд, вексель зэрэг үнэт цаасуудыг худалдах, худалдан авах үйл ажиллагаа
хэрэгжиж буй газар
a) Бүтээгдэхүүний зах зээл b) Санхүүгийн зах зээл c) Хүчин зүйлийн зах зээл
d) Тохирох хариулт алга байна.
13) Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйн хязгаар ……………. дүрсэлдэг.
a) Эдийн засагт бэлэн байгаа капитал болон хөдөлмөрийн хамгийн их хэмжээг
b) Хэрэглэгчдийн дотор ялгаатай байдаг бараа, үйлчилгээний хослолуудын хэмжээг
c) Бараа, үйлчилгээний үйлдвэрлэж чадах хамгийн их түвшинг
d) Тухайн улс дахь хөдөлмөр, капиталын өсөлтийн хамгийн их түвшинг
14) Үйлдвэрлэлийн боломжийн хязгаарын гадна байгаа цэг нь_____ гэдгийг заадаг.
a)Тухайн нөөцүүд үр ашигтай хэрэглэгдэж чадаагүй_____
b) Нийгэм өнөөгийн нөөц болон технологийн аливаа түвшинд бүтээгдэхүүний аливаа хослолыг бий
болгож чадахгүй _________
c)Нөөцүүд нь маш үр ашигтай хуваарилагддаг_____
d) Хоѐр барааны хувьд зардал нь өссөн________
15) Хэрэв _______үйлдвэрлэлээ явуулж чаддаг бол үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй нь хоѐр ялгаатай
барааны хамгийн их хэмжээг дүрсэлдэг.
a) Нийгэм илүү их үр ашигтай байж болох бүх нөөцүүдийг ашиглан______
b) Хоѐр барааны үнэ ижил байхад________ c) Хоѐр барааны үнүүд тогтмол байхад______
c) Доогуур мэргэжилтэй ажилчдыг ажлаас нь халах замаар___________
16) Дараах өгүүлбэрүүдээс аль нь үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйн хязгаараар дүрслэгдэхгүй вэ?
a) Ховор хомс байдал b) Алдагдсан боломжийн зардал c) Сонголт зайлшгүй болох нь
d)Хамгийн сайныг нь хэн авсан.
17) Монгол улс зөвхөн талх ба ундаа үйлдвэрлэдэг гэе. Монгол улс ундааны үйлдвэрлэлээ бууруулахгүйгээр
талхны үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлэн үйлдвэрлэж чадахгүй бол бид Монгол Улсыг______ байна гэж бид
ярьдаг.
a) Нөөцүүдээ дутуу ашигласан______ b) Үйлдвэрлэлийн үр ашигтай ______
c )Нөөцүүд нь үйлдвэрлэлд хүрэлцэхгүй______ d) Алдагдсан боломжийн зардал өндөр______
18) Үйлдвэрлэлийн үр ашиг нь ______ тодорхойлогддог.
a) Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйн гадна талд үйлдвэрлэгдэж байгаагаар_______
b) Алдагдсан боломжийн зардал нь хамгийн бага байгаагаар___________
c) Hэг барааны үйлдвэрлэлийг бууруулахгүйгээр нөгөө барааны үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх боломжгүй
байдлаар _________
d) Хязгааргүй хэрэгцээг хязгаарлагдмал нөөцөөр сайн хангаж байгаа байдлаар_______
19) Нийгэм үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй дээр байвал______

3. a) Нөөцүүдийг доогуур ашиглаж байна. b) Үр ашиггүй байна.
b) Маш их хэмжээний бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж байна.
c) Бүтээмжит нөөцүүдийг бүрэн дүүрэн ашиглаж байна.
20) Эдийн засаг үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйн дотор талд үйл ажиллагаа явуулж байгаа бол
a)Нийгмийн нөөцүүд нь үр ашиггүй ашиглагдаж байгааг харуулдаг.
b)Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй нь дотогш шилжих болно.
c) Нийгмийн нөөцүүд маш олон хэрэглэгчдийн хэрэглээний бараа, үйлчилгээг үйлдвэрлэхэд ашиглагдаж
байна.
d) Үйлдвэрлэл үр ашигтай явагдаж байна.
21) Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй дээр оршин байгаа аливаа цэг нь
a) Үйлдвэрлэлийн үр ашигтай байдлыг харуулдаг.
b) Үйлдвэрлэлийн хүрэх боломжгүй байдлыг харуулдаг.
c) Үйлдвэрлэлийн үр ашиггүй байдлыг харуулдаг. d) Зөв хариулт байхгүй байна.
22) Улс нэг барааны үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэхийн тулд нөгөө барааны үйлдвэрлэлийг бууруулдаг.
a) Нөөцүүд үр ашиггүй ашиглагдаж байгаа бол
b) Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй дээр үйлдвэрлэл явагддаг бол
c) Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйн доор үйлдвэрлэл явагддаг бол
d) Дээрх хариултууд бүгд зөв байна.
23) Монгол улсын ерөнхий сайд бусад барааны үйлдвэрлэлийг бууруулахгүйгээр батлан хамгаалахын
барааны үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлж болно гэж үзсэн. Энэ нь _____утгыг харуулна.
a) Монгол улс үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй дээр үйлдвэрлэлээ явуулж байгаа гэдгийг
b) Монгол улс үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйн дотор талын цэгт үйлдвэрлэлээ явуулж байгаа
гэдгийг___
c) Монгол улс үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйн гадна талд үйлдвэрлэлээ явуулж байгаа гэдгийг___
d) Баруун дээш үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй шилжилт хийсэн гэдгийг________
24) Тухайн улс үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй дээр үйл ажиллагаа явуулдаг ба 2 тонн цөцгийн тос,
200 машин үйлдвэрлэдэг, эсвэл 3 тонн цөцгийн тос, 150 машин үйлдвэрлэдэг гэж үзье. 1 тонн тосны
алдагдсан боломжийн зардал нь
a) 300 машин b) 200 машин c) 50 машин d) 0,75 машин
25) Хүчин зүйлийн зах зээл дээр хэрэглэгч болдог , бүтээгдэхүүний зах зээл дээр нийлүүлэгч болдог субъект
a) Пүүс b) Төр c) Өрх гэр d) Дээрх хариултууд бүгд зөв
26) Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйн дагуух ямар нэг цэгт 10 пицца, 7 хуушуур үйлдвэрлэдэг. Яг
ижил үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйн өөр нэг цэгт 9 пицца, 10 хуушуур үйлдвэрлэж чадна.
Эдгээр цэгүүдийн хоорондох пиццаны алдагдсан боломжийн зардал нь
a) 7/10 хуушуур b) 10/7 хуушуур c) 1/3 хуушуур d) 3 хуушуур
27) Хүн амын орлогын болон аж ахуйн нэгжийн татврын талаархи асуудлыг Улсын Их Хурлаар авч
хэлэлцэв. Энэ нь ... –ийн эдийн засагт оролцож буйн илрэл юм.
a) Пүүс b) Төр c) Өрх гэр d) Дээрх хариултууд бүгд буруу бай
IV. Бодлого
1. Нэгэн пүүс 40 $-ын үнэ бүхий А бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэснээр хамгийн их ашиг олох бололцоотой гэж
бодъѐ. Мөн энэхүү бүтээгдэхүүнийг шаардагдах хэмжээгээр үйлдвэрлэхэд дараах хүснэгтэнд үзүүлсэн гурван
технологи гурвуулаа тохирдог гэж бодъѐ.
Нөөц Нэгж нөөцийн үнэ, $ Технологи I Технологи II Технологи III
Хөдөлмөр 3 5 2 3
Газар 4 2 4 2
Капитал 2 2 4 5
Ур чадвар 2 4 2 4
А.Нөөцийн үнийн тухайн түвшинд пүүс аль технологийг нь сонгох вэ? Яагаад? Энэхүү сонголт ашиг,
алдагдлын алийг нь авч ирэх вэ? Салбар өргөжихүү, эсвэл хумигдахуу ? Хэзээ үйлдвэрлэлийн
шинэ тэнцвэр хангагдах вэ?
Б. Одоо шинэ технологи гарч ирсэн гээд төсөөлье. Ингэснээр 2 нэгж хөдөлмөр, 2 нэгж газар, 6 нэгж
капитал, 3 нэгж ур чадварыг хослуулан хэрэглэх боломжтой болжээ. Хүснэгтэд өгөгдсөн нөөцийн үнэ
хэвээр гэж үзвэл пүүс шинэ технологийг нэвтрүүлэх үү?
В.Хөдөлмөрийн нийлүүлэлт огцом нэмэгдсэний улмаар нэгж хөдөлмөрийн үнэ 1.5 болтлоо хямдарч, харин
Бусад нөөцийн үнэ хэвээр үлдсэн гэж бодъѐ.Энэ тохиолдолд аль технологийг сонгох вэ? Яагаад гэдгээ
тайлбарлана уу?

4. Бодолт
А. Ашиг = TR – TC
TR - Нийт орлого
TC – Нийт зардал
TR = P * Q
P – Бүтээгдэхүүний үнэ
Q – Бүтээгдэхүүний тoo хэмжээ
TC = L x PL + La x PLa + K x Pk + S x Ps
L – Хөдөлмөрийн тоо хэмжээ
PL – Нэгж хөдөлмөрийн үнэ
La - Газрын тоо хэмжээ
PLa – Нэгж газрын үнэ
К - Капиталын тоо хэмжээ
Pk - Нэгж капиталын үнэ
S - Ур чадварын тоо хэмжээ
Ps - Нэгж ур чадварын тоо хэмжээ
TR = P * Q = 1 x 40 = 40 $
Технологи I. TC = L x PL +La x PLa + K x Pk + S x Ps = 5 x 3 + 2 x 4 + 2 x 2 + 4 x 2 = 35$
Ашиг = TR – TC = 40 – 35 = 5$
Технологи II. TC = L x PL +La x PLa + K x Pk + S x Ps = 2 x 3 + 4 x 4 + 4 x 2 + 2 x 2 = 34$
Ашиг = TR – TC = 40 – 34 = 6$
Технологи III. TC = L x PL +La x PLa + K x Pk + S x Ps = 3 x 3 + 2 x 4 + 5 x 2 + 4 x 2 = 35$
Ашиг = TR – TC = 40 – 35 = 5$
Пүүс хамгийн бага зардлаар хамгийн их олж байгаа учраас Технологи II -г сонгоно. Ашигтай учраас салбар
өргөжинө. TR – TC = 0 үед пүүсийн үйдввэрлэлийн шинэ тэнцвэр тогтоно.
Б олон В – г дээрх бодолтын адилаар бодно уу
2. Дараах хүснэгтийн жишээнд үндэслэн боломжийн муруйг байгуулна уу. Алдагдсан боломжийн өртгийг олж,
өөрчлөлтийг тодорхойл.
Бүтээгдэхүүн Үйлдвэрлэлийн боломжийн хувилбарууд
A B C D E
Гурил 0 10 20 30 40
Мах 18 16 12 7 0
Бодолт
Бүтээгдэхүүн Үйлдвэрлэлийн боломжийн хувилбарууд
A B C D E
Гурил 0 10 20 30 40
Мах 18 16 12 7 0
Алагдсан боломжийн
өртөг
- 2 4 5 7

5. 3. Халуун уур амьсгалтай арал дээр 5 хүн амьдардаг байв гэж үзье. Эдгээр хүмүүс наргил мод ба яст
мэлхийн өндөг цуглуулах ажилтай. Нэг өдөрт нэг хүн 20 кокос эсвэл 10 яст мэлхийн өндөг цуглуулна.
а) Энэ арлын эдийн засгийн үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйг зур
Зураг 1. Технологийн өөрчлөлтийн үр ашиг
б) Арал дээр зөөврийн жижиг тэргэнцэр аваачсан гэж үзвэл түүний тусламжтайгаар нэг хүн өдөрт 28
кокос цуглуулах болно. Тэгвэл энэ арлын үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй яаж өөрчлөгдөхийг график дээр
харуулна уу?
Бодолт:
Зураг 1. Технологийн өөрчлөлтийн үр ашиг
а. Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй – 1
б. Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй – 2 нь уг арлын үйлдвэрлэлийн боломжийн шинэ хязгаар юм.
Шинэ технологи нь өндөгний үйлдвэрлэлийг бууруулахгүйгээр кокосны үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх
боломж олгосон байна
4. Хүснэгт 1-д дайны үеийн А орны үйлдвэрлэлийн бүтцийн өөрчлөлтийг харуулсан үзүүлэлтүүд өгөгджээ.
Хувилбарууд Трактор Минометууд Зардлын хувилбарууд
/Алдагдсан
боломжиийн өртөг/
A 7 0
B 6 10
C 5 19
D 4 27
E 3 34
F 2 40
G 1 45
H 0 49

6. Хүснэгт 1- д өгөгдсөн үзүүлэлтийг ашиглан график байгуул (Зураг 2)
Зураг 2. Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй
б) Энэ графикт үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй ямар хэлбэртэй байна вэ?
в) А орны эдийн засаг үйлдвэрлэлийн боломжийн шугам дээр байхын тулд ямар нөхцөлийг мөрдөх хэрэгтэй вэ?
г) Хүснэгт.1-д өгөгдсөн үзүүлэлтийг ашиглан нэг минометийн үйлдвэрлэлийн зардлын трактор үйлдвэрлэх
хувилбарыг тодорхойл
д) Эдгээр зардлын хувилбарууд яаж өөрчлөгдөж байна вэ? (буурах, өсөх, өөрчлөгдөхгүй)
Бодолт:
а)
Зураг1.Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй
б) Гүдгэр
в) Бүрэн ажил эрхлэлт ба бүх нөөцийн бүрэн ашиглалт
г) 1/10; 1/9; 1/8; 1/7; 1/6; 1/5; 1/4
д) Өснө
Хувилбарууд Трактор Минометууд Зардлын хувилбарууд
/Алдагдсан
боломжиийн өртөг/
A 7 0
B 6 10 10
C 5 19 9
D 4 27 8
E 3 34 7
F 2 40 6
G 1 45 5
H 0 49 4