1. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 1
Tου γιοφυριού της Άρτας
Η παραλογή αυτή είναι ένα από τα γνωστότερα και ωραιότερα δημιουργήματα της λαϊκής
μούσας και στηρίζεται σε μια μακραίωνη παράδοση, σχετική με τη θεμελίωση μεγάλων
έργων. Από τους αρχαίους ακόμα χρόνους υπήρχε η δοξασία ότι, για να στερεωθεί και να
προφυλαχθεί από κάθε κίνδυνο ένα κτίσμα, έπρεπε να θυσιαστεί στα θεμέλιά του κάποιο
ζωντανό πλάσμα. Το γεφύρι της Άρτας, ένα έργο τόσο δύσκολο και θαυμαστό για την εποχή
του, ενέπνευσε το ομώνυμο δημοτικό τραγούδι και πλούτισε την παράδοση με το δικό του
θρύλο. Παραλλαγές του τραγουδιού, που αναφέρονται και σε άλλα γεφύρια ή
οικοδομήματα, υπάρχουν όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την περιοχή των
Βαλκανίων. Το κείμενο που ακολουθεί είναι η κερκυραϊκή παραλλαγή Του γιοφυριού της
Άρτας, από την έκδοση του Νικόλαου Γ. Πολίτη Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού
λαού (1914).
2. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 2
Διδακτικοί στόχοι
Να γνωρίσουν οι μαθητές μια από τις καλύτερες και πιο γνωστές
παραλογές και να μελετήσουν τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του είδους.
Οι παραλογές αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία δημοτικών
τραγουδιών. Έχουν όλα τα γνωρίσματα που διακρίνουν γενικά τη
δημοτική ποίηση. Παράλληλα, όμως, παρουσιάζουν και ορισμένα
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, με τα οποία ξεχωρίζουν από τις άλλες
κατηγορίες δημοτικών τραγουδιών. Συγκεκριμένα, οι παραλογές, ως
ιδιαίτερη κατηγορία δημοτικών τραγουδιών, παρουσιάζουν τα
ακόλουθα χαρακτηριστικά:
α) είναι συνήθως πολύστιχα ποιήματα με αφηγηματικό και
επικολυρικό χαρακτήρα. Από την άποψη αυτή, πλησιάζουν κάπως
και συγγενεύουν με τα ακριτικά τραγούδια. Ορισμένες μάλιστα
φορές, δεν είναι και τόσο ευδιάκριτα τα όρια μεταξύ των
παραλογών και των ακριτικών τραγουδιών.
β) ως αφηγηματικά τραγούδια αναπτύσσουν ένα μύθο (=μια
υπόθεση, μια ιστορία) που εξελίσσεται σταδιακά και έχει όλα τα
γνωρίσματα και τα στοιχεία της αφηγηματικής ποιητικής γραφής:
αρχή και δέση του μύθου, σταδιακή εξέλιξη και κορύφωση και,
τέλος, λύση
γ) αντλούν το περιεχόμενό τους από αρχαίους ελληνικούς μύθους,
από νεότερες παραδόσεις, από διάφορα δραματικού χαρακτήρα
κοινωνικά περιστατικά, από την ιστορική μνήμη, ή έχουν υπόθεση
εντελώς πλαστή
δ) παρουσιάζουν έντονα παραμυθιακά και εξωλογικά στοιχεία,
δηλαδή στοιχεία που η λογική μας δεν τα δέχεται ως πραγματικά
και φυσικά
ε) παρουσιάζουν το χαρακτηριστικό της αφηγηματικής πυκνότητας
στην πλοκή του μύθου, με αποτέλεσμα να διακρίνονται από έναν
γρήγορο και γοργό ρυθμό στην όλη ροή και εξέλιξη του μύθου
στ) διαφέρουν ριζικά από άλλα αφηγηματικά τραγούδια, γιατί η
υπόθεσή τους παρουσιάζει στοιχεία έντονης δραματικότητας.
3. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 3
ΘΕΜΑ: Η θυσία της αγαπημένης γυναίκας, άρα και η θυσία της
ευτυχίας, του πρωτομάστορα, για να θεμελιωθεί το γεφύρι της Άρτας.
ΔΟΜΗ
1η
Ενότητα: (στίχοι 1-13): Η δυσκολία της θεμελίωσης του γεφυριού και η
λύση από το πουλί – αγγελιοφόρο.
2η Ενότητα: (στίχοι 14-29): Η απόφαση του πρωτομάστορα, το μήνυμα
προς την κοπέλα, η χαρούμενη άφιξή της.
3η Ενότητα: (στίχοι 30-34): Το «χτίσιμο» της κοπέλας στα θεμέλια του
γεφυριού.
4η Ενότητα: (στίχοι 35-40): Η συνειδητοποίηση του αδιεξόδου της
κοπέλας, τα παράπονα και η κατάρα.
5η Ενότητα: (στίχοι 41-46): Αλλαγή της κατάρας σε ευχή λόγω της
ανάμνησης του ξενιτεμένου αδελφού και της αγάπης προς το πρόσωπό
του.
ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
Τα μεγάλα έργα απαιτούν μεγάλες θυσίες.
Η προσωπική ευτυχία είναι υποδεέστερη της συλλογικής. Τονίζεται το
αίσθημα του καθήκοντος.
Η δύναμη της κατάρας
Η δύναμη της αδερφικής αγάπης.
Η μοίρα και το πεπρωμένο ως καθοριστικοί παράγοντες στη ζωή του
ανθρώπου.
4. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 4
ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ
Που οφείλεται η δυσκολία θεμελίωσης του γεφυριού;
Ποια λύση προτείνεται;
Ποιος είναι ο ρόλος του πουλιού στην εξέλιξη της αφήγησης;
Εντοπίστε τα μαγικά και εξωλογικά στοιχεία του τραγουδιού.
Ποιο επίρρημα χρησιμοποιεί στην παραγγελία του ο πρωτομάστορας και
ποιο ο φτερωτός αγγελιαφόρος του μηνύματος; Τι δείχνει η επιλογή του
επιρρήματος στην πρώτη περίπτωση και τι στη δεύτερη;
Πώς αντιδρά η γυναίκα του πρωτομάστορα στην απρόσμενη δοκιμασία
της, και ποια είναι τα συναισθήματά της για το σύζυγό της;
Ποια στοιχεία αυτού του τραγουδιού αποδεικνύουν ότι ανήκει στο είδος
των παραλογών;
Ποιο είναι το ήθος του πρωτομάστορα; Από ποια σημεία του κειμένου
διαπιστώνουμε την τραγική διάσταση του ρόλου του;
Ποια συναισθήματα σας δημιουργούνται από αυτό το δημοτικό τραγούδι;
ΓΛΩΣΣΑ: Απλή, κατανοητή με ελάχιστους ιδιωματισμούς. Ο διάλογος
βοηθάει στη φυσικότητα.
ΥΦΟΣ: Απλό και απέριττο.
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ:
Υπερβολή : "Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες" - το έργο
ήταν πάρα πολύ σπουδαίο.
"του θανάτου πέφτει" -ο πρωτομάστορας λυπήθηκε πάρα πολύ, κάτι που
αποδεικνύει το πόσο αγαπούσε τη γυναίκα του.
τι όλον τον κόσμο ανάγειρα και τίποτες δεν ήβρα"
Εναλλαγή χρόνων (Παρατατικού - Ενεστώτα) : "εθεμελίωναν",
"χτίζανε", "εγκρεμιζόταν"..."μοιρολογούν", "κλαιν" - οι Παρατατικοί
δείχνουν διάρκεια και δυσκολία ολοκλήρωσης του έργου, ενώ οι
Ενεστώτες στασιμότητα και απελπισία.
5. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 5
Αντίθεση : "ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν" - η αρχή του
δράματος : η κατάρα
"αηδόνι" : Το πουλί με το πιο όμορφο κελάηδημα θα εκτελέσει τη
δυσάρεστη αποστολή
Ασύνδετο σχήμα : "ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν",
"Αλίμονο στους κόπους μας, κρίμα στις δούλεψές μας"
Αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα, αργά να πάει και να
διαβεί της Άρτας το γιοφύρι"
Επανάληψη : "ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν" και "ολημερίς
να χτίζουμε, το βράδυ να γκρεμιέται!" -αδιέξοδο, απελπισία
Νόμος των Τριών : "δεν εκελάηδε σαν πουλί, μηδέ σα χελιδόνι, παρά
εκελάηδε κι έλεγε, ανθρώπινη λαλίτσα"
Προσωποποίηση : Το πουλί μιλάει και μεταφέρει μηνύματα
Πυκνότητα λόγου (όταν με λίγες λέξεις εκφράζουμε πολλά πράγματα) :
"του θανάτου πέφτει"
"Την είδ'ο πρωτομάστορας, ραγίζεται η καρδιά του
Δραματικό απρόοπτο : "παράκουσε" -Η μοίρα είχε πάρει άλλη απόφαση
και δεν μπορεί κανείς θνητός να την ξεγελάσει.
Τυπικός στίχος δημοτικής ποίησης : "Από μακριά τους χαιρετά κι από
κοντά τους λέει."
Νόμος των Τριών : "Ένας πιχάει με το μυστρί, κι άλλος με τον ασβέστη,
παίρνει κι ο πρωτομάστορας και ρίχνει μέγα λίθο."
"η μια' χτισε το Δούναβη, κι η άλλη τον Αφράτη, κι εγώ η πλιο στερνότερη
της Άρτας το γιοφύρι."
Μεταφορά : "κακογραμμένες"
Παρομοιώσεις : "Ως τρέμει το καρυόφυλλο, να τρέμει το γιοφύρι, κι ως
πέφτουν τα δεντρόφυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες."
Σχήμα του αδυνάτου: «Αν τρέμουν τ' άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι,
κι αν πέφτουν τ' άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες,
6. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 6
Εργασίες
Βρείτε τα αφηγηματικά και δραματικά στοιχεία του τραγουδιού.
Πού οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η μεταστροφή της γυναίκας του
πρωτομάστορα να αλλάξει την κατάρα σε ευχή; Τι δείχνει η αλλαγή της
κατάρας σε ευχή σχετικά με τις σχέσεις της παραδοσιακής οικογένειας;
Εντοπίστε και άλλες θυσίες από την αρχαία και νεότερη λογοτεχνική
παράδοση και επισημάνετε ομοιότητες και διαφορές με τη θυσία της
γυναίκας του πρωτομάστορα;
Προσπαθήστε να αφηγηθείτε σε 200 περίπου λέξεις την ιστορία του
τραγουδιού με το ύφος και το λόγο ενός παραμυθιού.
Δώστε ένα διαφορετικό τέλος στην ιστορία. Ακολουθήστε την τεχνική του
δημοτικού τραγουδιού ή όποιο άλλο τρόπο θέλετε.
Φτιάξτε μια παρουσίαση ή βίντεο χρησιμοποιώντας εικόνες, γκραβούρες,
πίνακες και στίχους που σας συγκίνησαν από το τραγούδι και
παρουσιάστε το στην τάξη σας.
Να αναζητήσετε στο διαδίκτυο παραλλαγές του τραγουδιού.
Ο Σ. Κυριακίδης κάνει λόγο για στενή σχέση της παραλογής με την
αρχαία τραγωδία. Εσείς ποιες ομοιότητες διακρίνετε;
ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Αναζητήστε βιβλιογραφικά στοιχεία και βρείτε πληροφορίες για την
κατασκευή των πέτρινων γεφυριών στην Ελλάδα. Επισκεφθείτε, αν
μπορείτε, μια περιοχή με ένα τέτοιο γεφύρι.
Σε συνεργασία με τους καθηγητές της Γεωγραφίας και της Τεχνολογίας,
οργανώστε ερευνητικές ομάδες, με σκοπό τη συλλογή στοιχείων για την
τοποθεσία, τη λειτουργία και την ευρύτερη σημασία των γεφυριών, τόσο
στην παλιά όσο και στη σύγχρονη εποχή της μεγάλης τεχνολογικής
ανάπτυξης.
