Συνοπτική εισαγωγή στη δραματική ποίηση με όλες τις σχετικές πληροφορίες που πρέπει να έχουν οι μαθητές πριν τη διδασκαλία της τραγωδίας "Ελένη" του Ευριπίδη. Από το υλικό αυτό αντλείται και η 1η ερώτηση κατά την εξέταση του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας από μετάφραση στις απολυτήριες εξετάσεις.
2. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ (τα είδη της) ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ (8ος αι. π.Χ) ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ (7οςαι.π.Χ) ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ (6ος – 5ος αι. π.Χ) Η δραματική ποίηση είναι σύνθεση της επικής και λυρικής ποίησης και προορίζεται για παράσταση. Αναπαριστάνει, ζωντανεύει ένα γεγονός μπροστά στους θεατές. Δράμα < δράω-ω = πράττω Με λίγα λόγια το δράμα είναι πράξη που περιέχει λόγο (επικό μέρος), μουσική και τραγούδι (λυρικό μέρος) και ΚΙΝΗΣΗ. Σε αντίθεση με τα δυο πρώτα είδη που πρωτοεμφανίστηκαν στα παράλια της Μικράς Ασίας, η δραματική ποίηση γεννιέται στην Αττική.
3. Πως γεννήθηκε το δράμα; Από τις θρησκευτικές τελετές (δρώμενα) προς τιμήν του θεού Διόνυσου. Τι αντιπροσώπευε ο Διόνυσος και από ποιους κυρίως λατρεύονταν;
4. Διονυσιακές λατρείες Οι πιστοί μεταμφιέζονταν σε Σάτυρους, τραγόμορφα όντα. Έπιναν άφθονο κρασί, μεθούσαν και πείραζαν ο ένας τον άλλον. Σας θυμίζει κάτι που έχει σχέση με την πόλη μας;
5. Διθύραμβος Θρησκευτικό λατρευτικό άσμα με συνοδεία αυλού που χορεύονταν από τους πιστούς. Το περιεχόμενό του αφορούσε τη ζωή του θεού το οποίο αφηγούνταν ο πρωτοχορευτής και ακολουθούσε ο χορός των μεταμφιεσμένων χορευτών.
9. Η τραγωδία εντάχθηκε στα πλαίσια των Διονυσιακών εορτών, στα «Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια», όπου δόθηκε και η πρώτη παράσταση τραγωδίας το 534 π.Χ στον ιερό χώρο του Ελευθερέως Διονυσίου στη νότια πλευρά της Ακρόπολης.
10. Η ακμή της τραγωδίας Η τραγωδία ακμάζει στα χρόνια της δημοκρατίας (5ος αι.) στην Αθήνα. Τυχαίο; Δε νομίζω! Οι παραστάσεις έγιναν ιδιαίτερα αγαπητές στο κοινό
11. Στις τραγωδίες εξυμνείται ο ηρωϊκός άνθρωπος, που συγκρούεται με τη Μοίρα, την Ανάγκη, τη Θεία δικαιοσύνη. Το σχήμα ύβρις – άτη – δίκη Αποτελεί τη βάση κάθε τραγωδίας. Η ύβρη οδηγεί στην καταστροφή, προκαλείται η θεϊκή τιμωρία (άτη) και στο τέλος επικρατεί το δίκαιο.
12. Δραματικοί αγώνες Οι παραστάσεις τραγωδιών (διδασκαλίες) γίνονταν στα Μεγάλα Διονύσια (τέλη Μάρτη ως τα μέσα Απρίλη και διαγωνίζονταν οι τραγικοί ποιητές. Οργανώνονταν με κρατική φροντίδα μια και αποτελούσαν υπόθεση της πόλης κράτους της Αθήνας. Η διαδικασία είχε ως εξής:
13. Επιλογή ποιητών κατόπιν αίτησης τους από τον αρμόδιο άρχοντα. Κάθε φορά διαγωνίζονταν 3 ποιητές με μία τετραλογία (3 τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα) ο καθένας. Ο ποιητής ζητούσε από τον άρχοντα Χορό και ο άρχοντας του υποδείκνυε τον χορηγό. Οι χορηγοί κάλυπταν τα έξοδα της παράστασης. (υπάρχει κάτι αντίστοιχο σήμερα και τι κερδίζουν οι χορηγοί;) Επιλέγονται 10 κριτές (ένας από κάθε φυλή) με κλήρωση. Αυτοί αποφάσιζαν για τον νικητή. Το βραβείο ήταν ένα στεφάνι κισσού (Διόνυσος) για τους ποιητές και χάλκινοι τρίποδες για τους χορηγούς. Αναγράφονταν τα ονόματα των ποιητών, των χορηγών και των πρωταγωνιστών σε πλάκες.
14. Το κοινό Χιλιάδες Αθηναίοι, μέτοικοι και ξένοι παρακολουθούσαν τους δραματικούς αγώνες που κρατούσαν τρεις μέρες κάθε χρόνο. Μπορούσαν να παρακολουθούν και γυναίκες. Χειροκροτούσαν, αλλά και αποδοκίμαζαν. Έπαιρναν μαζί τους και φαγητό μια και οι παραστάσεις γίνονταν σε όλη τη διάρκεια της ημέρας.
15. Ο Περικλής είχε καθιερώσει τα «θεωρικά», δηλαδή δωρεάν εισιτήρια για τους άπορους πολίτες. Αυτό δείχνει τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα των παραστάσεων και το πόσο μεγάλη σημασία είχαν. Γίνεται κάτι αντίστοιχο σήμερα;
24. Συντελεστές της παράστασης Ο κύριος συντελεστής μίας παράστασης ήταν ο ποιητής ο οποίος τουλάχιστον στην αρχαιότητα, συγκέντρωνε στο πρόσωπό του το ρόλο του συγγραφέα, του σκηνοθέτη, του σκηνογράφου, του ηθοποιού, του συνθέτη και του χορογράφου. Με άλλα λόγια ήταν ο μοναδικός οργανωτής και εκτελεστής της παράστασης. Όμως με τον πολλαπλασιασμό των παραστάσεων και την βαθμιαία αύξηση των υποκριτών που είχε ως συνέπεια την δημιουργία συντεχνίας ηθοποιών, οι παραπάνω ρόλοι ανατίθοντανσε διαφορετικούς συντελεστές.
25. Υποκριτές Στην αρχή ένας. Ο Αισχύλος εισάγει τον δεύτερο και ο Σοφοκλής τον τρίτο. Επαγγελματίες, έμμισθοι και αθηναίοι πολίτες. Οι υποκριτές και ο Χορός ήταν ΠΑΝΤΑ άντρες. Γιατί άραγε;
26. Χορός Ο Χορός παράλληλα με το τραγούδι χόρευε με εκφραστικές και μιμητικές κινήσεις. Η ενδυμασία τους ήταν απλούστερη απ' αυτή των υποκριτών. Εκπρόσωπος της κοινής γνώμης και ουδέτερος παρατηρητής, προέβαλε τα πάθη των ηρώων και τα μηνύματα των ποιητών. Επικεφαλής του χορού ήταν ο αυλητής, που με την συνοδεία αυλού πλαισίωνε την κίνηση και την όρχηση. Έμπαινε από την δεξιά πάροδο και μόνο ο κορυφαίος διαλεγόταν με τους υποκριτές. Στην αρχή 12 και με τον Σοφοκλή έγιναν 15
27. Χορός από την παράσταση «Ιππείς» του Αριστοφάνη.
28. Ένδυμα (κουστούμι) Ανδρικά ή γυναικεία ανάλογα με το ρόλο. Μια και οι υποκριτές ήταν μόνο τρεις έπρεπε να αλλάζουν πολύ γρήγορα.
29. Προσωπείον Τα προσωπεία κάλυπταν, όχι μόνο το πρόσωπο, αλλά κι όλο το κεφάλι και τα μαλλιά και διακρίνονταν κατά φύλο, κατά ηλικία, κατά κοινωνικές τάξεις, σε θεϊκά, σε προσωπεία ηρώων κλπ. Είχαν ανοιχτό το στόμα, για να βγαίνει εύκολα η φωνή, ενώ των βουβών προσώπων το είχαν κλειστό.
30. Παράσταση ηθοποιού που φορά κοθόρνουςυποδυόμενος τον Ηρακλή. Στο καθημερινής χρήσεως αυτό υπόδημα των αρχαίων Ελλήνων ο Αισχύλος επέφερε τροποποιήσεις που το καθιστούσαν κατάλληλο για θεατρική χρήση. Από το ότι δεν εφάρμοζε ακριβώς στο πόδι αλλά μπορούσε να φορεθεί είτε στο δεξί είτε στο αριστερό οι αρχαίοι ονόμαζαν κοθόρνους όσους άλλαζαν εύκολα κόμματα και απόψεις.
31. Ψιμύθιον Το γνωστό μακιγιάζ Λευκή σκόνη από ανθρακικό μόλυβδο (στουπέτσι).
33. Ορισμός της τραγωδίας Αριστοτέλης , Ποιητική. "Έστινουν τραγωδία, μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας, μέγεθος εχούσης, ηδυσμένω λόγω, χωρίς εκάστου των ειδών εν τοις μορίοις, δρώντων και ου δι` απαγγελίας, δι` ελέου και φόβου περαίνουσαν την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν". Η τραγωδία είναι μίμηση πράξης σπουδαίας και τέλειας, η οποία έχει αρχή, μέση και τέλος, καθώς και κάποια έκταση, με έκφραση καλλιτεχνική χωριστά για κάθε μέρος (δηλ. μέτρο στα διαλογικά μέρη και μελωδία στα χορικά), που εκτελείται με πρόσωπα, τα οποία δρουν πάνω στη σκηνή και δεν απαγγέλλουν απλώς και που με τη συμπάθεια του θεατή για τον ήρωα που πάσχει και το φόβο μήπως και ο ίδιος ο θεατής βρεθεί σε όμοια θέση με τον ήρωα, εξαγνίζει στην ψυχή των θεατών τα πρόσωπα που δρουν για τα σφάλματά τους.
35. ΔΙΑΛΟΓΙΚΑ - ΕΠΙΚΑ Ο πρόλογος (πρώτος λόγος) είτε με την μορφή μονολόγου είτε με την διαλογική μορφή εισήγαγε τον θεατή στην υπόθεση της τραγωδίας. Τα επεισόδια είναι οι πράξεις που διαδραματίζονται ανάμεσα στους υποκριτές, μεταξύ τους ή με τον χορό. Η έξοδος, το τελευταίο μέρος μίας τραγωδίας, έκλεινε με το εξόδιο άσμα του Χορού, καθώς αυτός αποχωρούσε από την σκηνή.
36. ΛΥΡΙΚΑ - ΧΟΡΙΚΑ Όταν ο χορός είχε μπει και είχε λάβει την θέση του στην ορχήστρα, τραγουδούσε κάποιες ωδές, τα στάσιμα τις οποίες συνόδευε με χορευτικές κινήσεις. Η πάροδος, ήταν τραγούδι που έψελνε ο Χορός με την είσοδό του στην ορχήστρα. Εξυπακούεται ότι υπήρχε συγκεκριμένη ρύθμιση του βηματισμού και του σχηματισμού.
42. Ευριπίδης Γεννήθηκε στην Σαλαμίνα γύρω στο 480 με 485 π.Χ. Ήταν γιος του εύπορου κτηματία Μνήσαρχου, και έλαβε μεγάλη μόρφωση. Επηρεάστηκε από τον Ηρόδοτο, τον Φειδία, τον Αναξαγόρα και τους σοφιστές. Διατηρούσε την μεγαλύτερη βιβλιοθήκη, και συχνά έγραφε τα έργα του μόνος, κοντά στην θάλασσα. Ήταν κλειστός και ιδιόμορφος χαρακτήρας αλλά νοιαζόταν για την πατρίδα του. Αντιμετώπισε σκληρό ανταγωνισμό και ειρωνεία. Ο Αριστοφάνης τον διακωμώδησε, ενώ οι συμπολίτες του τον κατηγόρησαν ως ασεβή. Λίγα χρόνια πριν τον θάνατό του πήγε στην Πέλλα της Μακεδονίας στην αυλή του βασιλιά Αρχέλαου όπου και πέθανε το 406 π.Χ.
43. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΤΕΧΝΗΣ Η αξία των έργων του Ευριπίδη βρίσκεται στο εξής: Ενώ ο Σοφοκλής παρουσίαζε τα πράγματα όπως πρέπει να είναι στο μέλλον και ο Αισχύλος όπως ήταν στο παρελθόν, ο Ευριπίδης απηχούσε τα προβλήματα του καιρού του, παρουσιάζοντας τα γεγονότα όπως πραγματικά είναι.Αναφέρθηκε στα ανθρώπινα πάθη, και χαρακτήρισε τους θεούς ανήθικους και αχάριστους. Γι' αυτό κατηγορήθηκε για αθεΐα.Είναι ρεαλιστής, νεωτεριστής και ορθολογιστής αλλά δεν καταφέρεται εναντίον της θρησκείας. Η αμφισβήτηση των μυθικών λαϊκών αντιλήψεων και η υψηλή του σύλληψη για έναν απρόσιτο θεό, μπορεί να έδωσαν αφορμή για επικριτικά σχόλια όμως δεν εμπόδισαν το χαρακτηρισμό του ως τραγικότατο και από σκηνής φιλόσοφο. Επιπλέον αναφέρθηκε στην θέση και στην υποκρισία των γυναικών αλλά κατέκρινε και τους άνδρες για την κακία και την υπεροψία τους. Τέλος ασχολήθηκε με τον πόλεμο και την απανθρωπιά.
44. Οι ήρωές του είναι καθημερινοί άνθρωποι, με πάθη και αδυναμίες. Μπροστά στο αδιέξοδο, είναι μόνοι τους και ευθύνονται για τις πράξεις τους. Δεν έχουν υπερφυσικές ιδιότητες και συντρίβονται. Τα θέματά του τα αντλεί από την πολιτική και την ηθική ζωή της εποχής του. Διαγράφει ρεαλιστικά τους χαρακτήρες. Παρότι θεωρείται κατώτερος ως προς την ποιητική τέχνη, αφού δεν φρόντιζε τόσο τη μορφή, με την τραγικότητα του κατόρθωνε να συναρπάζει. Βασική καινοτομία του ήταν η εισαγωγή του από μηχανής θεού. Μονιμοποίησε τους μακρούς προλόγους, περιόρισε τα χορικά μέρη και αύξησε τις μονωδίες. Στη μελωδία και στο ρυθμό επηρεάστηκε από την ανατολή κάτι που έκανε τους σύγχρονούς του να τον κατηγορήσουν ως βάρβαρο. Θεωρήθηκε ο πατέρας του δράματος και τιμήθηκε με 5 βραβεία και ένα μετά τον θάνατό του. Το έργο του ακολούθησαν τόσο οι Λατίνοι και οι Αναγεννησιακοί όσο και όλοι οι νεότεροι Ευρωπαίοι.
45. Το έργο του Έλαβε μέρος στους δραματικούς αγώνες το 455 π.Χ. και κέρδισε 4 νίκες. (την πρώτη το 441 π.Χ.) Από τα 92 δράματα σώθηκαν τα 19. "Άλκηστις", "Μήδεια", "Ηρακλείδαι", "Ιππόλυτος", "Ανδρομάχη", "Εκάβη", "Ηρακλής μαινόμενος", "Ικέτιδες", "Ίων", "Ηλέκτρα", "Τρωάδες", "Ιφιγένεια η εν Ταύροις", "Ελένη", "Φοίνισσαι", "Ορέστης", "Ιφιγένεια η εν Αυλίδι", "Βάκχαι", το σατυρικό δράμα "Κύκλωψ" και ο "Ρήσος" που αμφισβητείται αν του ανήκει.
