More Related Content
Similar to E m.sp713, lesson 2
Similar to E m.sp713, lesson 2 (20)
E m.sp713, lesson 2
- 2. Нэр томъёоны
тайлбар
1. “хүнсний хангамж” food supply - улсын
хэмжээнд хүн ам жилийн хэрэгцээт бүх
төрлийн хүнсний зүйлээр хангагдсан
байдал, өрх, иргэний хоногийн хүнсний
хэрэгцээ зөвлөмж хэмжээний дагуу
хангагдаж буй бодит түвшин. Хүнсний
хангамж=(эх орны үйлдвэрлэл+импорт)-
экспорт
2. Хүнсний хүртэмжfood access - хүн амын
бүх хэсгийн хүнсний хэрэгцээ зөвлөмж
хэмжээний дагуу жилийн турш жигд
хангагдсах байдал
3. Хүнсний хэрэглээfood utilization - хүнсний
бодит хэрэглээ
4. Тогтвортой байдалenhance food stability -
улсын хэмжээнд болон тодорхой бүс нутагт
ямар ч онцгой нөхцөл байдалд хүн ам
хүнсний зүйлээр тогтвортой хангагдаж байх
- 3. Онолын “алтан гурвалжин”
Өмнө бидний үзсэнээр хүнсний
хангамж, хүртэмж нь хөдөө аж
ахуй, хүнсний үйлдвэр,
худалдаа үйлчилгээний бодит
түвшин, хөгжлөөс шууд
хамаарна. Үүнд нөлөөлөх орчны
хүчин зүйл нь улс орны хүнсний
чадавхи, өөрөөр хэлбэл хүн
амын хэрэгцээг хангах өөрийн
нөөц, түүнийг ашиглаж байгаа
байдал, хүнсний импорт,
тусламж юм. Ийм учраас
Монгол улсын хүнсний чадавхи,
бодит нөөц зэргийг тодорхой
оноор бус, харин ерөнхий
тоймоор авч үзэх нь хүнсний
асуудлыг шийдвэрлэхэд ач
холбогдолтой.
- 4. Хүнсний чадавхи, баталгаа
• Өºðèéí ¿éëäâýðëýëýýñ
õ¿íñíèé ãîë íýðèéí
á¿òýýãäýõ¿¿íий õýðýãöýýã
õàíãàõ íººöòýé áîë õ¿íñíèé
õàíãàìæèéí ÷àäâ õèòàé îð îí
ãýæ ¿çýõ áºãººä õàðèí óã
íººöèéã õèð çýðýã àøèãëàæ
áàéãààãààð íü õ¿ íñíèé
õàíãàìæèéí áàòàë ãààòàé ãýæ
¿çäýã îëîí óëñûí æèøèã бий
• õ¿íñíèé íèéò õýðýãöýýíèé 30
äýýø õóâèéã èìïîðòîîð àâäàã
îðíûã õ¿ íñíèé õàíãàìæèéí
áàòàë ãààã¿ é ãýæ ¿çдэг
• íýã òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé
õýðýãöýýíèé 20-èîñ èë¿¿
õóâèéã çºâõºí ãàíö îðíîîñ
èìïîðòîëäîã áîë óã óëñûã
òóõàéí ã¿ðíýýñ õ¿íñíèé
õàíãàìæèéí õóâüä õàðààò
áàéäàëòàé ãýæ ¿íýëäýã
• Манай улс мах, сүү, гурил,
зарим будаа, төмс, хүнсний
ногоогоор өөрийгөө хангах
боломжтой
- 5. Монгол улсын хүнсний чадавхи, нөөц
Ìàëын òîî, ñàÿ òîë 24,0-30,0
ýõ ìàë 1 2,0-1 4,0
æèëä áîéæóóëàõ òºë 1 2,0-1 3,0
Æèëä ¿éëä-ëýõ ìàõ,
íÿä. æèí ìÿí. Ò 230.0-300.0
Æèëä ¿éëäâýðëýõ ñ¿¿, ñàÿ ë 500,0-600,0
Æèë á¿ð òàðèàëàõ áîëîìæòîé
òàëáàé, ìÿí. ãà 800,0
Үүнээс:
- ¯ð òàðèàíû 600,0
- Òºìñíèé 1 1 0,0
Õ¿íñíèé íîãîîíû 90,0
Õóðààõ ¿ð òàðèà, á¿ãä мян.т 600,0
- Áóóäàé 400,0
- 񼓖 1 30,0
- Õ¿íñíèé íîãîî 1 50,0
Ó íäíû óñ, êì.êóá 34000.0
- 6. Æèë èéí õýðý ãö ýý , ¿ éë äâ ýð ë ý ë ò
(2010 îíы түвшинд)
õýðýãöýý ¿éëäâ. + ;-
Ìàëûí ìàõ, ìÿí.ò 1 80.0 204.4 + 24.4
Ñ¿¿, ñàÿ.ë 297.4 338.4 + 41 .0
Áóóäàé,ìÿí.ò 400.0 355.1 + 44.9
Òºìñ,ìÿí.ò 1 50.0 1 68.0 + 1 8,0
Õ¿íñ. íîãîî,ìÿí.ò 1 80.0 82.3 -97.7
ªíäºã,ñàÿ.øèð 1 08.5 49.7 -58.8
- 7. МОНГОЛЫН ХҮНСНИЙ ИМПОРТ2010 оны түвшин
жилийн хэрэгцээт:
ИМПОРТЫН ХҮНСНИЙ БАРАА
- Гурилын 15.9%
- Хүнсний ногооны 60%
- Сүү,цаг.идээний 20%
- Цагаан, шар будаа,
ургамлын тос, элсэн
чихэр, жимс,
жимгэнийг 100%
импорт
- “Атар 3” аян- гурил,
төмсөөр 2010 оноос
өөрөө хангаж байна
- 8. ХАА-д мах, сүү үйлдвэрлэлт
Мах үйлдвэрлэлт, Сүү үйлдвэрлэлт,
мян.т сая.л
- 10. ГУРИЛ ҮЙЛДВЭРЛЭЛТ
Эх орны г урилын үйлдвэрлэл
2008 онд 62.5 мян. т болж,
хэрэгцээний 26%-ийг хангасан.
“Атар-3” аяны зорилтын дагуу
2010 онд 143,5 мян.т гурил
үйлдвэрлэж, хэрэгцээгээ
үндсэнд нь хангадаг болов.
- 11. ТӨМС, ХҮНСНИЙ НОГОО
Төмс, мян.т
2010 онд 108,0
мян.т төмс
хурааж,
хэрэгцээг бүрэн
хангав.
Хүнсний ногоо, мян.т
2010 онд – 82,3 мян.т
- 13. Хүнсний аж үйлдвэр
аж ахуйн нэгж -1300
• Үйл ажиллагаа явуулж – 926,
үүнээс:
- Махны 33, хиам, махан бүт.-ний 123
- Сүү, цаг. идээний 71
- исгэлт, ундаа, шүүсний 193,
- талх, боов, чихэр, гурил, жимс, ногооны
зэрэг 498
- 14. Хүнсний бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэлт
Бүтээгдэхүүн Хэмжих нэгж 1990 2000 2005 2007
Малын мах мян.т 57,8 6.4 4,8 6,8
Махан консерв т 1108,5 211,3 201,4 139,4
Хиамын зүйл т 5522,4 754,7 1299,7 1412,3
Сүү, цагаан идээ сая.л 59,6 1,5 7,1 9,2
Гурил мян.т 189,8 40,2 58,3 70,8
Талх мян.т 63,3 20,2 22,6 20,4
Нарийн боов, мян.т 41,6 7,2 8,5 13,4
жигнэмэг
Чихэр мян.т 15,8 0,1 0,1 0,1
Гоймон мян.т 8800.0 865.9 886.1 1361.4
Амтат ус, ундаа сая.л 24,4 8,7 42,2 69,7
Пиво сая.л 7,6 3,3 7,9 18,4
Спирт сая.л 3,5 3,8 3,1 5,7
Архи, дарс сая.л 6,4 6,6 8,0 12,6
- 15. Мах
-Мà õáî ë â ó ë õ28¿ëâ , íýã
î ñð óà éäýð
боловсруулах
үйлдвэр ýýë è 3 04 0 áî ä 1750 - 0 0
æíä 50 - 0 0 , 018 0
áî ãìà ëò ººð õ íî ã 24 òìà õ
ºõ ч, î ò 0
ñýâýýõ8 0òìà õõ ä ,
ð , 8 ºëººõнэг удаад
3 70 - 50 0òìà õõ ä à ë õõ÷
3 03 0 à ã à ¿
÷à ä алтай.Хүч чадлын
ашиглалт 14 %
- Хиам, махан
бүтээгдэхүүний 123
үйлдвэр
- 16. МАХНЫ ЭКСПОРТ
Монголд мал өсч, мах
экспортлох боломж нэмэгдэж
байна
Дэлхийн зах зээл дээр
махны хэрэгцээ өсч байгаа
“Махны экспорт” Засгийн
газрын төсөл 1999 оноос
хэрэгжүүлсэн боловч зудын
улмаас махны нөөц багассан
Монгол улсын малын 41.6%
Монголын экспорт, мян.т
ямаа байгаа боловч дотоод
хэрэглээний дөнгөж15% нь
ямааны мах
Экспортод үхэр, адуу,
дотор мах голлож байна
Малын эрүүл мэнд, мах
боловсруулах үйлдвэрийн
мал, эмнэлэг, ариун цэврийг
сайжруулах талаар цогц арга
хэмжээ авах шаардлагатай
- 17. СҮҮ БОЛОВСРУУЛАХ ҮЙЛДВЭР
Сүү боловсруулалт, сая л
• Сүү
боловсруулах 123 2007 он
үйлдвэр, нийт хүч
2006 он
чадал жилд 30
сая л сүү 2005 он
Сүү боловсруулалт,
сая л
• Хүч чадлын 2000 он
ашиглалт 30%
1990 он
• Импорт –
хэрэглээний 20% 0 20 40 60 80
- 18. Талх, нарийн боов,
чихэр, жимс, гурилын
үйлдвэр
нийт 496 аж ахуйн нэгж
гол төлөв жижиг үйлдвэрүүд
Технологийн шинэчлэл:
- “Талх чихэр” ХК
- “Өгөөж чихэр боов” ХК
- “Атар Өргөө” ХК
- “Алтан тариа” ХК
Шинэ үйлдвэрүүд:
- “Үндсэн хүнс” ХХК
- “Жүр үр” ХХК
- “Бат байгаль” ХХК
-
- 19. ИСГЭЛТ, УНДААНЫ ҮЙЛДВЭР
- Исгэлт, ундаа, шүүсний 193
үйлдвэр ажиллаж байгаа
- архи, спирт, ундаа, шүүсний дотоод
зах зээлд үндэсний үйлдвэрүүд
давамгайлах болсон
- Пивоны үйлдвэрлэлт сүүлийн 3
жилд эрс нэмэгдсэн
- Спирт, архины үйлдвэрийг
томосгосон, харин пивоны
үйлдвэрийг жижиг хэлбэрээр
хөгжүүлэх бодлого баримталж байна
- Монголын ургамал, жимс,
жимсгэнийг ашиглан биологийн
идэвхит хүнсний нэмэлтийн
үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, гадаад
зах зээлд гарах өргөн боломж бий
- Архины экспортыг нэмэгдүүлэх
боломжийг ашиглах шаардлагатай
- 20. Анхаарал татсан асуудал
-Хүнсэнд хэрэглэж байгаа
махны 95%, сүүний 97%-ийг
үйлдвэрийн бус аргаар
бэлтгэдэг
- Мах боловсруулах үйлдвэрт
суурилагдсан хүч чадлын
ашиглалт 14%
- Төмс, хүнсний ногооны
зоорь, сав хүрэлцээгүй
- Төмс, хүнсний ногоо, жимс,
жимсгэнэ боловсруулах
үйлдвэрлэл хөгжөөгүй
- Салбарын нийт
борлуулалтад архи, спиртийн
үйлдвэрлэл давамгайлах
хандлага үргэлжилж байна.
- 21. хүнсний барааны хуваарилалт,
борлуулалт
• Хүнсний барааны
хуваарилалтын менежмент
хангалтгүйгээс хот, хөдөөд
хүнсний бүтээгдэхүүний
хүртэмж жигд бус
• Зарим аймагт бөөний
худалдааны сүлжээ
байгуулагдсан боловч
хүнсний барааг “дамын
наймаачид – ченжүүд” үнэ
өсгөн худалдаалж байна.
• Хот, суурин газрын хүнсний
захууд зохих стандартын
шаардлага хангахгүй байна.
• Зах зээлд чанаргүй,
хуурамч, дуураймал
бүтээгдэхүүний их байна.
- 23. ДҮГНЭЛТ
1. Мах, махан бүтээгдэхүүнээр дотоодын
хэрэгцээг бүрэн хангаж, жилд 15-20 мян. т
мах экспортлох боломжтой
2. Саалийн фермерийн аж ахуйг хөгжүүлэх,
орон нутагт удаан хадгалагдах цагаан идээ
үйлдвэрлэх, сүү цуглуулан чанарыг нь
хамгаалах менежментийг нэвтрүүлэх замаар
сүүний хэрэгцээг дотоодын үйлдвэрлэлээр
хангах боломжтой
3. “Атар – 3” аяны үр дүнд манай улс 2010
оноос гурил, төмс, хүнсний ногооны
хэрэгцээг эх орны үйлдвэрлэлээс хангах
боломж бүрдэв
4. Шар, цагаан будаа, элсэн чихэр, жимс,
жимсгэнэ, ургамлын тосны хэрэгцээг
тогтвортой хангах зорилгоор гадаадын
нийлүүлэгчтэй урт хугацааны гэрээ
байгуулах шаардлагатай
5. Хүнсний үйлдвэрийг хөгжүүлэх мастер
төлөвлөгөө баталж, хэрэгжүүлэх нь чухал
байна.