хичээл 11

1. Фитопатологи ойлголт,
халдваргүй өвчин
Лекц 11

2. Сэдэв
1. Фитпатологийн түүх
2. халдваргүй өвчин

3. Фитон – ургамал
Патос- эмгэг
Логос-сургаал

4. Фитопатологийн гол зорилго
Халдваргүй ба халдварт
/вирус, бактеран, мөөгөн,
цэцэгт паразитууд /өвчнийг
судлаж тэдэнтэй тэмцэх олон
янзын аргыг /химийн,
агротехникийн, биологийн,
физик механикийн, хорионы /
боловсруулах явдал юм

5.  Фитопатологи нь ургамлын өвчний
тархалт, хөгжилт буй болсон зүй
тогтоол шалтгаануудыг судлана.
Түүнчлэн ургамлын өвчний хөнөөл,
түүнээс гарах алдагдал, тэсвэртэй
сорт зэргийг судалдаг

6. Фитопатологийн түүх
 Ойн өвчний улмаас үүссэн хор хөнөөл
бүр эрт мэдрэгдэж байсан ч 18-р зууны
2-р хагаст зарим нэг өвчний халдварыг
илрүүлснээр ойн өвчин судлалын түүх
эхэлсэн.

7.  19-р зууны дунд үеэс ургамлын өвчин
судлалыг идэвхитэй хөгжихөд
францын эрдэмтэн Л.Пастерийн
бүтээлүүд1822-1895, немцийн
микробиологч Р. Кохын 1843-1910 онд
микроорганизмын шингэн дээр өөрөө
үүсэх концепци нь өвчний паразит
үүсэлтийн онолын эхлэлийг тавьсан.

8.  М.С. Воронин 1838-1903 онд ХАА-н
таримлын өвчнүүд, булцууны
бактерийг судалсан бөгөөд түүний
удирдлаган дор С.Г. Навашин хусны
үрийн дүрс хувирал өвчнийг судалсан.
 М. В. Сорокины модны илжрэлийн
тухай түүнчлэн нарсны өвчний талаар
судалгаа явуулж байсан.

9. Ургамлын өвчнийг дотор нь 2
ангилна.
Халдваргүй
Халдвартай

10. Ургамлын халдваргүй өвчин
 Халдваргүй өвчнүүд маш олон янз
бөгөөд гадаад орчны
тохиромжгүй нөхцөлийн үндсэнд
үүсдэг тул нэг ургамлаас нөгөөд
өвчин тархаж дамждаггүй.

11.  Хөрсний чийг илүүдэх, дутагдах,
температурын огцом хувьсалт, (ихсэх
буюу буурах) шим тэжээлийн бодисын
илүүдэх эсвэл дутагдах зэрэг
үйлчилгээний үндсэнд халдваргүй
өвчин үүсэх ба уул нөхцөлийг өөрчлөх
үед халдваргүй өвчин эдгэрнэ. Гэвч
тохиромжгүй нөхцөл их удаан үйлчилж
ургамлын дотоод үйл ажиллагааг
ихээр өөрчилвөл үхүүлж ч болно.

12.  Харин хүйтрэлт модлог ургамалд өөр
үйлчилгээтэй. Өвлийн цагт модны
гадаргууд «хүйтэнд цохиулсан» маягийн ан
цав гарах явдал олонт болой. Ийм хүйтний
цохиулалт үүсэхдээ модлогийн гадаргуу их
амархан халж, хөрснөөс болдог ба энэ нь
модлогийн дотоод хэсэгт тийм эрс
явагддаггүй болдгоос үүснэ. Хаврын цагт
өдрийн халуунд модны холтос их халж,
шөндөө хөлддөг тул хүрэнтэн ан цав гарч
модлогоос холтосны хөндийрэх үзэгдлийг
холтосны «түлэгдэл» гэдэг.

14.  Холтосны түлэгдэл ихэвчлэн жимсний
модонд их үзэгдэж аюултай хэлбэр
болон хувирах болзошгүй байдаг.
Ингэж үүссэн ан цаваар мөөгний
спорууд нэвтрэн орж ур үүсэгдэг.
Ялангуяа мөчир, салааны үү их
аюултай. Модыг хүйтэнд цохигдохоос
хамгаалах зорилгоор шохойн сүүгээр
намрын цагт буддаг. Цагаан өнгө
нарны гэрлийг их хугалдаг тул хэт
халж хөрхөөс хамгаалж чадна.

15.  Тэжээлийн ямар нэг бодисын
дутагдах юм уу илүүдлээс болж янз
бүрийн өвчин үүсдэг.

16.  хөрсөнд азот дутагдвал ургамал
цайвар ногоон өнгөтэй болж цаашид
шарлан, түүний өсөлт удааширч
ургац багасана.

17.  Кали дутагдвал навч захаасаа
шарлан хүрэнтэн хатна.

18.  Хэрэв хөрсөнд төмөр, ургамалд
хэрэглэгдэж чадахгүй нэгдэлд
байвал хлороз үүснэ. Үүнд: навч
аажимдаа шарлах ба ургамал
доройтно.

19.  Ургамал хамгаалах зорилгоор
хэрэглэх химийн хорт бодис ба
бордоог буруу хэрэглэснээс болж
таримал ургамалд олон тооны өвчин
үүсгэдэг.

20.  Ургамлын ургацыг нэмэгдүүлэхэд
суперфосфат чухал бордооны нэг
боловч түүнийг талбайд жигд
тараалгүй хэсэг газар бөөнөөр
цацвал ургамлыг хордуулна.

21.  гехсахлоран нь утсан өтийг
үхүүлхээс гадна ургамлын
хөгжилтийг түргэсгэдэг боловч их
хэмжээгээр хэрэглэвэл үр тарианы
ургамлыг доройтуулна. (ялангуяа
чийг багатайд).

22.  2,4 Д мэтийн гербицидууд үрийн
хоёр талт хог ургамлыг үхүүлхээс
гадна үр тарианы ургамлын
хөгжлийг түргэсгэнэ. Гэвч их
хэмжээгээр зарцуулах юм уу
түрүүлэх үед хэрэглэвэл үр тарианы
ургамлыг гэмтээн доройтуулж
түүнийг үргүй болгодог.

23.  Үүнээс үзвэл халдваргүй өвчин олон
янз бөгөөд гадаад илэрлээрээ
харилцан адилгүй байдаг. Ийм
өвчинтэй тэмцэхдээ зөв задлан
шинжилгээний үндсэнд шалтгааныг
илрүүлэх хэрэгтэй.

24. Үхрийн нүдний зэв
Телейтоспоруредоспор
3 сард эцид
спор
10 сарт хуш
модонд
очино

25. Навчин дээр
Шар толбо үүснэ
Шар өнгийн бөөн уредоспор