Θερμοπύλες, Κ. Π Καβάφης, Λογοτεχνία Β Γυμνασίου

1. ΚΕΙΜΕΝΑ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, Β
ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ, Κ. Π.
ΚΑΒΑΦΗΣ

2. Γραμματολογικά στοιχεία
- Ο ποιητής
• Κωνσταντίνος Π. Καβάφης (Αλεξάνδρεια, 1863- 1933)
• Από τους σημαντικότερους Νεοέλληνες ποιητές με
παγκόσμια ακτινοβολία
• Ένατος γιος εύπορης οικογένειας έχασε μικρός τον
πατέρα του και η οικογένεια του έμεινε διαδοχικά στην
Αγγλία, στην Αλεξάνδρεια, στην Κων/πολη και πάλι στην
Αλεξάνδρεια οριστικά, ενώ χάθηκε η μεγάλη περιουσία
τους
• Δεν έκανε συστηματικές σπουδές, αλλά μελετούσε
μόνος του και είχε μεγάλη ενημέρωση σε θέματα της
γαλλικής και αγγλικής λογοτεχνίας
• Εργαζόταν ως υπάλληλος στο γραφείο Αρδεύσεων της
Αιγύπτου
• Πέθανε 29 – 4 – 1933, ημέρα των γενεθλίων του

3. Ο ποιητής
• Ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά με την
ποίηση
• « Γράφει πολλά, κρατάει λίγα, δημοσιεύει
ελάχιστα» (Δημαράς)
• Τα ποιήματά του τα τύπωνε σε μονόφυλλα ή
σε τεύχη, που τα προσέφερε σε φίλους του ,
αλλά δεν τ αεξέδωσε ποτέ σε βιβλίο
• Στην Ελλάδα έγινε γνωστός το 1903 από τον
Γρ. Ξενόπουλο που τον παρουσίασε υμνητικά
με ένα άρθρο του στο περιοδικό «
Παναθήναια»
• Υπήρξαν και εκείνοι που άσκησαν σκληρά
αρνητική κριτική για την ποίηση του Καβάφη,
όπως ο Ψυχάρης και ο Παλαμάς

4. Ο ποιητής

6. Ιδιοτυπίες της ποίησης του Καβάφη:
o Ο στίχος είναι ελεύθερος, σχεδόν πάντα ιαμβικός, χωρίς ομοιοκαταληξία
o Η γλώσσα των ποιημάτων του είναι δημοτική αλλά ανάμεικτη με λέξεις
καθαρευουσιάνικες και τύπους «καλλωπισμένους» κατά το πρότυπο του Κοραή
o Ως προς το λεξιλόγιο χρησιμοποιούνται λέξεις αντιποιητικές, της καθημερινής
κουβέντας σε έναν λόγο χωρίς περιττά διακοσμητικά στοιχεία και ωραιολογίες
o Το ύφος είναι αντιρητορικό, που με τη λιτότητα, τη σαφήνεια και σε κάποια σημεία
την ειρωνεία δε αφήνει περιθώρια για λυρικές και πομπώδεις εξάρσεις

7. Ιδιοτυπίες της ποίησης του Καβάφη:
o Τα θέματα αντλούνται από τον κόσμο της εμπειρίας του ποιητή και από το
ιστορικό μας παρελθόν, ιδιαίτερα της αλεξανδρινής περιόδου
o Η ποίησή του μοιάζει «πεζολογική»
o Τα ποιήματα του Καβάφη διακρίνονται ως προς το περιεχόμενο σε
• Ιστορικά
• Φιλοσοφικά και
• Ερωτικά

8. Έργα
o Όλο το ποιητικό του έργο εκδόθηκε για πρώτη φορά στην Αθήνα το 1935 με τίτλο Ποιήματα
o Το 1968 δημοσιεύτηκαν τα «ανέκδοτα» ποιήματά του
• Το έργο « Θερμοπύλες»
o Γράφτηκε το 1903
o Ο Ε. Παπανούτσος εντάσσει το ποίημα στα διδακτικά του ποιήματα, πιο συγκεκριμένα στα
ηθικά και σε εκείνα που έχουν ως θέμα τους την αξιοπρέπεια.
o Προβάλλει σε αυτό την έννοια του χρέους των ανθρώπων που αγωνίζονται περισώζοντας
την τιμή και την αξιοπρέπειά τους

13. Περιεχόμενο – Στοιχεία
τεχνικής
• Θέμα: Η προσήλωση των ανθρώπων
στο χρέος, στις αξίες και στους
υψηλούς και δύσκολους στόχους που
έχουν θέσει.
• Περιεχόμενο: Ηθικό - διδακτικό

14. Δομή του κειμένου
1η ενότητα « Τιμή …για τους
ψευδομένους» : Η
συναίσθηση του χρέους
1
2η ενότητα « Και
περισσότερη…θα διαβούνε»: Η
εμμονή στο χρέος παρά την
επίγνωση για την αποτυχία
2

15. Σχολιασμός Περιεχομένου
• Γενικές παρατηρήσεις:
• Στις θερμοπύλες ο Καβάφης αξιοποιεί το ιστορικό γεγονός της μάχης των Θερμοπυλών, που είχε
ως αποτέλεσμα την ηρωϊκή θυσία των Σπαρτιατών, την οποία υψώνει σε σύμβολο με
διαχρονική σημασία και προεκτάσεις σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δράσης
• Το ύφος και το περιεχόμενο παραπέμπουν στα αρχαία επιγράμματα (επιγράμματα Σιμωνίδη
που αναφέρονται στους ήρωες των Περσικών πολέμων)
• Είναι μια ποιητική έκφραση τιμής, ένας ύμνος για τον άνθρωπο κάθε εποχής, ο οποίος έχει
επίγνωση του χρέους του, μένει προσηλωμένος στις αξίες του, προβάλλει αντίσταση
υπερασπίζοντας τα ιδανικά του, χωρίς να περιμένει ανταμοιβή και συχνά γνωρίζοντας εκ των
προτέρων τις αρνητικές εξελίξεις και την μοιραία έκβαση των πραγμάτων

16. Οι συμβολισμοί του ποιήματος:
Θερμοπύλες: Είναι ο τόπος τον οποίο
υπερασπίστηκαν με αυτοθυσία οι
Σπαρτιάτες το 480 πΧ. Η λέξη συμβολίζει
τις ηθικές αξίες και τα υψηλά ιδανικά, τη
συναίσθηση του χρέους χωρίς ανταμοιβή
και τη μέχρις εσχάτων αγωνιστικότητα
παρά την επίγνωση των μοιραίων
εξελίξεων
Εφιάλτης: Είναι ο Έλληνας προδότης που
φανέρωσε το κρυφό μονοπάτι στον
Ξέρξη με αποτέλεσμα να βρεθούν οι
Πέρσες στα νώτα των Ελλήνων
υπερασπιστών. Συμβολίζει την προδοσία
( εσωτερική ή εξωτερική)

17. Μήδοι: Είναι οι Πέρσες που
επιτέθηκαν στην Ελλάδα και
σκότωσαν τους υπερασπιστές των
στενών των Θερμοπυλών. Η λέξη
χρησιμοποιείται ως σύμβολο των
ανυπέρβλητων εμποδίων, των
αντίθετων δυνάμεων που θα
επικρατήσουν, της καταστροφής, της
μοίρας

18. Η απόδοση τιμής στους αρχαίους
υπερασπιστές των Θερμοπυλών
• Στην ιστορία η λέξη «Θερμοπύλες» είναι
το σύμβολο της αυτοθυσίας των
τριακοσίων Σπαρτιατών ( και των
εφτακοσίων Θεσπιέων), οι οποίοι ύστερα
από την προδοσία του Εφιάλτη, παρόλο
που γνώριζαν ότι ο αγώνας είναι
χαμένος, επέλεξαν συνειδητά τη θυσία,
αγωνίστηκαν ηρωικά και έπεσαν, πιστοί
υπερασπιστές των αξιών και ιδανικών
τους. Η ιστορία έγραψε με χρυσά
γράμματα την μεγαλειώδη πράξη τους
και η υστεροφημία που κέρδισαν
αποτελεί για αυτούς αιώνια τιμή

19. • Στο ποίημα η λέξη «Θερμοπύλες» έχει συμβολική σημασία: είναι το καθήκον
που επιβάλλεται από τη συνείδηση και όχι από τον νόμο, είναι οι ηθικές
αξίες τις οποίες κάποιοι άνθρωποι κρατούν ψηλά και αγωνίζονται με πείσμα
και αυταπάρνηση να τις διαφυλάξουν, ακόμα κι αν όλοι συνωμοτούν
εναντίον των επιλογών τους, ακόμα κι αν εκτιμούν ότι ο αγώνας τους είναι
εκ των προτέρων καταδικασμένος
• Σε αυτούς ο ποιητής αποδίδει τιμή για να τιμήσει την ηρωική τους θυσία,
όπως έκανε και ο Σιμωνίδης με το επίγραμμα του

21. Το ήθος αυτών όπου στη ζωή των
όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες
• Αυτοί που έκαναν ως σκοπό της ζωής τους να φυλάγουν Θερμοπύλες είναι άξιοι και ο
ποιητής τους αποδίδει τιμή. Το ήθος των ατόμων αυτών παρουσιάζεται στους στίχους 3-10:
Το χρέος τους δεν το αφήνουν σε θεωρητικό επίπεδο (δεν όρισαν απλώς να φυλάγουν)
αλλά το κάνουν πράξη (όρισαν και φυλάγουν)
Ποτέ δεν παρατούν το χρέος τους, δεν παρεκκλίνουν από αυτό ( ποτέ από το χρέος μη
κινούντες)
Σε κάθε ενέργειά τους είναι δίκαιοι και ευθείς (δίκαιοι κ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις)

22. Δεν ξεχνούν πως είναι άνθρωποι,
έχουν ανθρώπινα συναισθήματα και
δεν φτάνουν στη ύβρη: συμπάσχουν,
βοηθούν τους αδύναμους, είναι
γενναιόδωροι, ο καθένας στο μέτρο
των δυνατοτήτων του (στ 5-8)
Αγαπούν την αλήθεια και την
υπερασπίζονται, χωρίς ωστόσο να
μισούν αυτούς που ψεύδονται (στ 9-
10)

23.  Από αυτούς τους ανθρώπους πιο άξιοι είναι
εκείνοι που προβλέπουν πως θα νικηθούν, πως θα
καταστραφούν και, όμως, μένουν εκεί,
απαρασάλευτοι. Είναι οι άνθρωποι που διαθέτουν
ανώτερο ήθος, που γνωρίζουν ότι θα ηττηθούν
στον αγώνα τους και ωστόσο επιμένουν στο
καθήκον, θυσιάζουν σε αυτό κάθε συμφέρον και
δε βρίσκουν τη δικαίωση, τη νίκη και τη δόξα παρά
μόνο μετά το θάνατό τους. Ζουν με την τραγική
επίγνωση πως είναι κλειστοί όλοι οι δρόμοι της
ελπίδας και το μόνο που μένει είναι η βεβαιότητα
της ήττας
 Το αναμενόμενο γεγονός της επαπειλούμενης
καταστροφής εκμηδενίζει κάθε απαισιόδοξη
προσδοκία, ωστόσο αυτοί ορθώνονται μπροστά
στην αναπότρεπτη ήττα τους δείχνοντας το
θάρρος του γενναίου ανθρώπου, που ξέρει ότι
σίγουρα θα χαθεί και όμως προχωρά μπροστά
απτόητος (στ 11-14)

24. Στόχος του ποιητή
• Στόχος του ποιητή είναι να τιμήσει τους ανθρώπους που έχουν σταθερές
αξίες και θέτουν υψηλούς στόχους, στους οποίους μένουν σταθεροί, ακόμα
κι αν γνωρίζουν από πριν ότι θα αποτύχουν

25. Γλώσσα του κειμένου – Οι μετοχές
• Στην πρώτη στροφική ενότητα υπάρχουν μετοχές σε αρχαιοελληνικούς τύπους, οι
οποίες συντακτικά είναι επιρρηματικές τροπικές μετοχές που προσδιορίζουν τα
ρήματα όρισαν και φυλάγουν, ενώ σημασιολογικά δίνουν κάποια γνωρίσματα
εκείνων που όρισαν και που φυλάγουν Θερμοπύλες ή τον τρόπο με τον οποίο
εκτελούν αυτοί το χρέος τους
• Μη κινούντες: Η χρήση της μετοχής είναι ιδιάζουσα, γιατί εδώ χρησιμοποιείται με
αμετάβατη σημασία ( μετακινούμαι, αποκλίνω από κάτι). Η μετοχή αποδίδει τη
σταθερότητα και την προσήλωση των ανθρώπων στο χρέος

26. • Συντρέχοντες: Μαζί με τον προσδιορισμό πάλι η μετοχή αποδίδει τη
διάθεση των ανθρώπων για συνδρομή προς τους άλλους, έστω και μικρή,
όταν οι ίδιοι είναι φτωχοί
• Ομιλούντες: Μαζί με το αντικείμενό της την αλήθεια η μετοχή εκφράζει το
γνώρισμα της φιλαλήθειας των ανθρώπων για τους οποίους γίνεται λόγος
• Η μετοχή ψευδομένους (στ 10) δεν είναι επιρρηματική – τροπική αλλά
ουσιαστικοποιημένη και δεν αναφέρεται στο υποκείμενο των ρημάτων «
όρισαν» και « φυλάγουν»