1. Лекц №12
Бүлэг хамт олны нийгэм сэтгэлзүйн
асуудал.
Зөрчил маргаан

2. Тодорхойлолт
 Бүлэг гэдэг нь нийтлэг чанартай үйл
ажиллагаанд ордог ба нийтлэг сонирхол, үнэт
зүйлс, хэм хэмжээгээр зохицуулагддаг.
 Бүлэг гэдэг нь ерөнхий нэг зорилгод хүрэхийг
эрмэлздэг, хамт олны гишүүд нь бие биендээ
харилцан нөлөөлж ажилладаг, өөр хоорондоо
уялдаа холбоо бүхий хоѐр ба түүнээс дээш
хүмүүсийг хэлнэ.
 Нийгмийн, үйлдвэрлэлийн, эдийн
засгийн, ахуйн, мэргэжлийн, насны, хүйсийн
зэрэг нэгдмэл нэг шинжээр яригдах хэсэг
хүмүүсийг бүлэг гэнэ.

3. Бүлгийг ангилах нь
 Албан бүлэг- Энэ нь байгууллагад тодорхой
зорилготойгоор албан ѐсоор бий болсон бүлгийг
хэлнэ
 Албан бус бүлэг - байгууллагын гишүүдийн
сонирхол, нийгмийн хэрэгцээгээр бий болдог
 Их – анги, нийгмийн давхарга, үндэстэн ястан
 Бага – гишүүд нь шууд холбоотой ба бүрэлдэхүүн
нь их биш
 Дунд – газар нутгийн харьяаллаар нэгтгэгддэг
 Бичил – бага бүлгийн дотор үүсдэг, гишүүд нь ойр
дотно харьцаатай гэж ангилдаг.

4.  зохион байгуулалттай – тогтвортой удаан
хугацаагаар оршин тогтнож байгаа бүлэг
 зохион байгуулалтгүй – тодорхой
бүтэцгүй, эсвэл дөнгөж үүссэн бүлэг
 Сул хөгжилтэй – Энэ нь өөрийн оршин тогтнох
эхний шатандаа байгаа бүлгүүд
 Өндөр хөгжилтэй – Энэ нь бий болоод
удсан, эв нягтрал сайтай хамт олны иж бүрдэл
юм.

5.  бодит. Гишүүд нь амьдрал ба үйл
ажиллагааны өдөр тутмын харилцаанд оршдог.
 Болзолт. Нас, хүйс зэрэг ямар нэг нийтлэг
шинжээр нэгтгэгдсэн.
 анхдагч. Бүлгийн гишүүдийн хооронд хувийн
холбоо шууд үүсдэг.
 хоѐрдогч. Анхдагч бүлгээс тогтдог.

6. Бүлгийг тодорхойлох сэтгэлзүйн
шинж
 Бүлгийн нягтрал. Өөр хоорондоо холбоотой
байх хэмжүүр.
 Референт. Бүлэг доторх ѐс суртахууны
дүрэм, журмыг гишүүд дагаж мөрдөх шинж
 Манлайлал. Нэг гишүүнээс бусдадаа нөлөө
үзүүлэх шинж
 Бичил уур амьсгал. Бүлэгт хамааралтайгаар
сэтгэл хангалуун байх шинж
 Идэвх

7.  Чиг хандлага
 Зохион байгуулалт
 Хоорондоо ойлголцох
 Сэтгэлийн хөдөлгөөний нийц
 Саад бэрхшээлийг давахад хамтрах
 Бүлэгт
тэмүүлэл, зорилго, сэдэл, хэрэгцээ, зөрчилдөө
н, урам зориг

8. А.Г Ковалѐв бүлгийн хөгжлийг 3 үе шатанд авч үзсэн.
- Анхдагч байдлаар нэгдэх үе.
- Ялгаран хөгжих үе.
- Эргээд нэгдэх үе.
Нилээн түгээмэл хэрэглэгддэг үе шат нь:
Номиналь
Ассоциац
Коопераци /зохион байгуулалт хийгдсэн/
Автономи /идэвхээс бусад шинж/
Коллектив

9.  Хамт олон гэдэг нь нэгдмэл нэг чиг зорилго, нэг
үйл ажиллагаа холбоо уялдаатай
яригдаж, түүнийг хэрэгжүүлэх идэвх оролдлого
илэрсэн, зохион байгуулалтын дээд хэлбэр.
 Бүлгийн гишүүдийн оновчтой тоо 7+-2. Гадна
дотроосоо амархан удирдагддаг. 3-4 хүн
өөрийгөө хэт үнэлдэг, зөрчил ихтэй.
 ϰ

10. Зөрөлдөөн, түүнийг шийдвэрлэх
арга зам
 Бүлэг хамт олны тухай яригдаж байгаа үед
зөрчил маргааны асуудал зайлшгүй
хөндөгддөг. Зөрчил 2 янзаар ойлгогддог.
 Хүмүүс хоорондын харилцан үйлдэл нь эерэг
үйлдлийн хэлбэрээр илэрч байгаа зөрчил
 Хүмүүсийн хоорондын харилцааны эсрэг
байдлыг илэрхийлсэн сэтгэлзүйн байдал
 Эхний зөрчлийн хэлбэр нь
нээлттэй, дараагийх нь хаалттай байдлаар
гарч ирдэг. Зөрчлөөс маргаан үүснэ.

11.  Зөрчил хэд хэдэн янзаар гарч ирнэ.
 Санал зөрөлдөх хэлбэрээр
 Нийгэм сэтгэлзүйн дарамт, сэтгэл хөдлөлөөр
 Маргааны өмнөх байдал
 Маргаан ил хэлбэрт орох

12. Сөргөлдөөний талаар үзэл
 Маргааны талаар сөрөг хандлага.
Зөрчил, маргаан нь бүлгийн гишүүдийн үл
ойлголцлын илрэл бөгөөд бүлгийн дундах
өвчин гэж үздэг.
 Маргааны талаар эерэг хандлага. Бүлгийн
дунд маргаан гарч, үүнийг зөв шийдвэрлэснээр
бүлэг улам нягтарч хөгждөг.
 Маргааны талаар дундаж хандлага. Аливаа
бүлэгт маргаан гарах нь хэвийн үзэгдэл бөгөөд
үүнийг зайлшгүй байх үзэгдэл гэж үздэг.

13. Маргааныг ангилах нь:
 Бие хүний дотоод маргаан - Өөрийн үзэл бодол, зан үйл
тохирохгүй, эсвэл үйлдвэрлэлийн шаардлага, бие хүний
хэрэгцээ үнэлэмжтэй тохирохгүй байх, ажлын хэт
ачаалал, эсвэл хэт хөнгөн байдлаас үүсдэг. Уг зөрчил нь
хуримтлагдсаар гэнэт гадагшилдаг.
 Бие хүмүүсийн хоорондын маргаан - байгууллагын хэт
ачаалал, түүхий эд хүрэлцээгүй байх, цуг ажиллаж буй хүмүүс
зан төрхийн хувьд нийцгүй зэргээс болон үүсдэг.
 бие хүн бүлгийн - Маргаан нь бүлгийн хэвшсэн төрх
байдал, хөдөлмөрийн норм ба бие хүний шаардлага, хүсэл
эрмэлзэлтэй нь нийцэхгүй үед уг маргаан үүсдэг. Уг маргаан
нь удирдлагын арга барил хамт олны сэтгэлд нийцэхгүй
байх, удирдагчийн мэдлэг нь хамт олны түвшнээс доогуур
байх, хамт олон удирдагчийн имидж, зан төлвийг хүлээн
зөвшөөрөөгүйн улмаас маргаан үүсдэг.
 бүлэг хоорондын маргаан - албан ёсны, албан ёсны бус хамт
олон, бүлгийн дотор явагддаг. Ж: Байгууллагын

14.  Богино хугацааны маргаан нь харилцан бие
биенээ буруу ойлгож, алдаатай дүгнэлт хийж
тун удалгүй ойлголцож эвлэрэхийг хэлдэг.
 Удаан үргэлжилдэг маргаан нь обьектив
хүндрэл эсвэл ёсзүй, сэтгэлзүйн гүнзгий
хямралаас үүсэлтэй байна.
 Маргааны үргэлжлэх хугацаа нь зөрчлийн
агуулга, зөрөлдөж буй хүмүүсийн
темперамент, зан төлвийн онцлогоос ихээхэн
хамаардаг. Удаан үргэлжилсэн маргаан нь бие
хүмүүст сэтгэлзүйн хувьд тааламжгүй
сэтгэцийн байдлыг үлдээж, дийлэнх
тохиолдолд сөрөг тогтсон хандлага
хадгалагдан үлддэг.

15. Хамт олны амьдралд нөлөөлөх түвшингээр нь
өнгөц /хөнгөн хэлбэрээр бие биений дургүйг хүргэх оролдлого
бөгөөд гишүүдийн нийцгүй байдлаас жижиг мөргөлдөөнүүд
үүсдэг/,
харилцааг хөндийрүүлэх маргаан /үзэл бодлын хувьд гүнзгий
маргаан үүсч урт биш хугацаагаар үргэлжилдэг/,
хүндрэл үүсгэх маргаан /маргаан шийдвэрлэгдсэн боловч
гишүүдийн сэтгэлд үр дүн үл нийцэх, шударга бус шийд
гаргах үед уг маргаан үүсдэг/ гэж ангилдаг.
Дээрх маргааныг шийдвэрлэхэд зан байдлын хүчин зүйл чухал
нөлөөтэй. Тухайлбал буруутай этгээдийг олох гэж
эрмэлзэх, өөртөө ашиг эрж хайх, маргаанд оролцож буй
талуудын хүчний тэнцвэрийг алдагдуулах зэрэг нь маргааныг
улам гүнзгийрүүлдэг.

16.  Маргааныг эх үүсвэрээр нь:
 бодит үүсэлтэй маргаан – хүмүүсээс өөрсдөөс нь
төдийлөн хамаарахгүй төвөгтэй нөхцөл
байдал, хөдөлмөрийн нөхцөл байдал, ажилчдын
эрх үүргийн буруу тодорхой бус хуваарилах
зэргээс үүсдэг. Үүнийг шийдвэрлэхийн тулд
маргаан үүсгэсэн бодит нөхцлийг шийдвэрлэх
хэрэгтэй.
 Субъектив үүсэлтэй маргаан – зөрөлдөж буй
хүмүүсийн бие хүний онцлог, хүсэл
эрмэлзэл, сонирхлоо хангахад ажлын нөхцөл
байдлаас шалтгаалж бэрхшээл учрахад уг маргаан
үүсдэг. Ж: Удирдагчийн гаргасан шийдвэр
алдаатай зарим нэг ажилчдын сэтгэлд нийцэхгүй
зэргээс уг маргаан үүснэ.

17. Маргааны шалтгаан:
 Удирдлагын арга барил
 Бүлэг доторх хэм хэмжээ, зорилготой санал
нийлэхгүй байгаагаас
 Бүлгийн үйл ажиллагааны нөхцөл, зохион
байгуулалттай холбоотой
 Ажил үүргийн тодорхой бус байдлаар
 Хөдөлмөрийн хуваарилалт г.м.

18. Маргаан үүсэх хүчин зүйл
 Мэдээллийн
 Бүтцийн
 Үнэлэмжийн
 Харилцааны
 Төрх байдлын

19.  Мэдээллийн. Мэдээлэл 2 талд
тааламжтай, тааламжгүй сэтгэгдэл
төрүүлэх хүчин зүйл. Цуу яриа г.м.
 Бүтцийн. Өмч, нийгмийн статус, эрх
мэдэл, баялаг, ашиг хуваарилах г.м
шалтгааныг хэлнэ.
 Үнэлэмжийн. Хүмүүсийн хүлээн
зөвшөөрдөг, эсвэл эсэргүүцдэг амьдралын
үзэл бодол юм. Үүнд олон
нийтийн, бүлгийн, бие хүний үзэл, итгэл, зан
байдал, эрхэмлэн дээдлэх хүсэл
эрмэлзэл, буруу зуршил, айдас г.м орно. Үзэл
суртлын, соѐлын, шашны, ѐс
суртахууны, мэргэжлийн үнэлэмж орно.

20.  Харилцааны хүчин зүйл. Харилцан нөлөөлөл, үйлдлийн
улмаас тааламжтай, тааламжгүй мэдрэмж төрдөг.
Харилцааны үндэс нь сайн дурын, албан хүчээр болдог.
Харилцааны мөн чанар нь бие даасан, бусдаас
шалтгаалах, харилцан бие биеэсээ
хамаарах, харилцааны хүчний тэнцвэржилт г.м. Энэ нь
өөртөө болон бусдад хариуцлага хүлээх, харилцааны
үргэлжлэх хугацаа, үнэлэмжийн хувьд харилцагч
талууд хэрхэн тохирох, зан байдлын хувьд хэр
нийцдэг, мэргэжлийн болон амьдралын
туршлага, сэтгэлийн хөдөлгөөн, нэр хүнд зэрэг хүчин
зүйл хамаарна.
 Төрх байдлын. Сонирхлыг үл харгалзах, өөрийн үнэлгээ
буруу байх, нийгмийн аюулгүй байдал
алдагдах, хөдөлмөрийг шударга бус үнэлэх зэрэгт
үүсдэг.
 Маргааны шалтгааны ингэж олон бүлэгт хувааснаар
түүний мөн чанарыг ойлгох, задлан шинжлэхэд
тусалдаг. Гэвч бодит амьдрал нь ямар ч ангиллаас
баялаг бөгөөд зөрчил үүсгэдэг хүчин зүйлүүдийг
дурдаж болох юм.

21. Маргааны үе дэх хүмүүсийн төрх
байдлын хэв шинж
 Практик хэв шинж. “Давшилт хамгийн сайн
хамгаалалт мөн” гэсэн уриатай. Хамгийн
чухал нь орчноо өөрчлөх, аливаа үйлийг
төгсгөх, дуусгах, өөртөө тааламжтай
шийдвэр гаргахыг эрмэлздэг. Маргааны
хугацааг сунжруулдаг. Даамжран янз
бүрийн маргаан үүсгэдэг. Практик нь
өөрийн байдал хэт мэдрэг, жижиг
хэрэгцээгүй зүйлийг дөвийлгөдөг.
Ингэснээр маргаан хүчтэй явагдаж
харилцааг нураадаг.

22.  Харилцагч хэв шинж. “Сайн дайнаас муу энх
тайван дээр” гэсэн уриатай. Харилцааны хувьд
өнгөц, танилын хүрээ өргөн, төдийлөн дотны
бус, үүгээрээ компенсац хийгддэг. Хүний
сэтгэлийг гүнзгий хөнддөггүй, сэтгэлийн
дарамт үүсгэхгүйгээр маргааныг шийдвэрлэх
чадвартай, удаан хугацаагаар маргааныг
үргэлжлүүлдэггүй, маргаан эхэлмэгц төгсгөх
бодолтой, харилцагчийн сэтгэлийн хөдөлгөөнд
мэдрэг, хамтарч ажиллахыг хүсдэг, бусдын
үзэл бодлыг амархан хүлээн авдаг. Тиймээс
дийлэнх тохиолдолд хамт олны албан бус
лидер болдог.

23.  Сэтгэгч хэв шинж. “Тэр өөрийгөө ялсан гэж
бодож л байг” гэсэн уриатай. өөрийгөө
хүрээлэн буй орчныг танин мэдэхэд
чиглэнэ. Маргаанд урьдчилан
бэлдэн, өөрийн зөвийг батлах нарийн
тогтолцоог боловсруулдаг. Мөн эсрэг
талдаа буруутайг нь батлах замаар дүн
шинжилгээ хийж ойлгуулдаг. Өөрийн
нөхцөл байдлыг хянан, болгоомжтой, зай
барьж харьцдаг. Ер нь аливаа байгууллагад
яс хаягч, эвийг эрхэмлэгч хэв шинжийн
хүмүүс байдаг.

24. Маргааны үе дэх хүмүүсийн
байр суурь
 Би ялна, чи ялагдана гэсэн хатуу байр суурь
 Зөвхөн би гэсэн сохор байр суурь
 Үзэл бодлын хувьд тодорхой шийдгүй
 Хамтрах чиглэл. Асуудал биднийх гэсэн утгаар

25. Маргааныг шийдвэрлэх дүрэм
аргууд
 2 бүлэг аргыг хэрэглэдэг.
 - Бүтцийн
 - Бие хүмүүс хоорондын

26. Бүтцийн арга
 Ажилд тавигдах шаардлагыг тайлбарлах. Ямар
үр дүнд хүрэхээ
ухамсарласан, хариуцлагатай, эрх
мэдэлтэй, мэдээллээр хангагдсан байх ѐстой.
Ингэсэн тохиолдолд уг арга биеллээ олно.
 Зохицуулах, нягтруулах арга. Эрх мэдлийн
шатлал нь хүмүүсийн харилцаанд шийдвэр
гаргах, мэдээлэл дамжуулах зэргийг зохицуулж
цэгцэлдэг. Удирдагч зөрчилтэй асуудлыг
судлан шийдвэр гаргаж, ингэснээр маргаанаас
урьдчилан сэргийлж болно.

27.  Урамшуулах тогтолцоог боловсруулах.
Талархал, сайшаал, шагнал албан тушаал
ахиулах зэргийг маргааныг шийдвэрлэх арга
болгон ашиглаж болно.
 Ерөнхий зорилгод хүрэхэд бүх ажилчдын хүч
бололцоог дайчлах г.м арга байна. Энэ аргыг
хэрэглэхийн тулд ажилтан тус бүрээр хагас
жилийн ажлын төлөвлөгөөг хийлгэж сар тутам
хамт олны хурлаар ямар ахиц байна, аль
түвшинд явж байна гэдгийг тодорхойлж өгнө.

28.  Буулт хийх.
 Зайлсхийх.
 Зохицуулах. Хүсч буй үр дүндээ хүрэхийг тэмүүлж буй хоѐр
талын харилцан зөвшөөрөхүйц тийм хариуг олох замаар
зөрөлдөөнийг шийдвэрлэх явдал юм.
 Өрсөлдүүлэх. Зөрчилдөж байгаа нөгөө нэг хэсгийг нь үнэ
цэнээр нь өрсөлдөн ялах арга юм.
 Хэлцэл хийх. Зонхилж байгаа нөгөө хэсгийн хүсэлтийг
зөвшөөрүүлснээр зөрөлдөөнийг шийдвэрлэх явдал юм.
 Хүч хэрэглэх арга. Бүрэн эрхийнхээ дагуу албаар шийднэ.
Сөрөг үр дагавар ихтэй. Эсэргүүцэлтэй тулгарч болно.
 Маргааныг үргэлжлүүлэх арга.
 Зөөлрүүлэх
 Зөвшөөрөх
 Зохион байгуулалтыг өөрчлөх арга

29. Дараах зүйлийг анхаарах хэрэгтэй:
 Маргааныг шийдвэрлэхэд шударга хандах
 Хамтран ажиллах уур амьсгалыг бүрдүүлэх
 Биеэ барьж сурах
 Шинэ мэдээлэл хүлээн авах чадвартай байх
 Харилцагч талын үзэл бодол биш харин
сонирхлыг чухалчлах хэрэгтэй.

30. Бие хүмүүс хоорондын арга
 Зайлсхийх, булзаарах. Маргааныг
үгүйсгэх, зөвшөөрөхгүй зайлсхийх, нөхцөл байдлыг
хүлээн авахгүй байхыг хэлнэ.
 Зөөлрүүлэх, аяыг нь дагах. Эсрэг талын сонирхлыг
хангахын тулд өөрийн хэрэгцээг үл
харгалзан, дагалдахыг хэлдэг. Ийм төрх байдлын
шалтгаан нь сайн санааны илрэл, ирээдүйгээ бодон
эсрэг талд тал засах, маргаан газар авахаас айх, нэр
хүндээ унагахаас эмзэглэх үе юм. Энэ байдал нь
зөвхөн гадаад илрэл байж болно. Шаардлагатай үед
хэрэглэж болно.
 Тохиролцох арга. 2 талд ашигтай байдлаар асуудлыг
шийдвэрлэхийг хэлнэ. Харилцагч талууд эрх үүргийн
хувьд ижилхэн үед хэрэглэгддэг. Хурц байдлыг арилган
хамгийн оновчтой шийд гаргахад тусалдаг.

31.  Сөргөлдөх арга. Эцсийн үр дүнд харилцагч
талуудын аль нэг нь ноѐрхон, нөгөө тал нь
уналтанд ордог. Бололцоо, авьяас чадварыг
хөгжүүлдэг ч маргааныг тааламжгүй, үр дүн
бага байдлаар шийдвэрлэдэг. Эсрэг талаа
дутуу үнэлснээс үүснэ.
 Хамтран ажиллах арга. Харилцагч талуудын
сонирхлыг хангах явдал нь асуудал
шийдвэрлэхээс чухал байдаг.

32. Гэр бүлийн маргааны үед
 Ялахыг эрмэлзэхгүй байх
 Доромжлохгүй байх
 Өмнөх маргааныг сэргээхгүй байх
 Сөрөг тогтсон хандлагаас зайлсхийх
 Бусад хүмүүсийг хамруулахгүй байх

33. 1. Маргаан олон шалтгаанаар үүсч болно.
Туайлбал хувь хүний зан чанарын
онцлог, буруу ойлголцох, хөндлөнгийн
хүмүүсийн нөлөө, ашиг сонирхлын зөрчил г.м.
2. Маргааныг шийдвэрлэх аргыг зөв сонгох
хэрэгтэй
3. Маргаанд заавал дийлэх гэж зүтгэх хэрэггүй
4. Маргалдаж байгаа хоёрын хэн ухаантай нь
буруутай 