Presentación sobre a astrónoma Williamina Fleming, do grupo das "calculadoras de Harvard".

1. As calculadoras de Harvard
Williamina Fleming

2. A astronomía -a ciencia en
xeral- na segunda metade do
XIX xa non é un labor solitario
de xenios pegados ao ocular,
senón que necesita moitos
ollos e mans para acadar
certa sistematización, mais
aínda nun momento no que a
fotografía se converte nunha
ferramenta común e a
investigación depende da
análise exhaustiva de miles e
miles de placas.
Galaxia de Andrómeda. Colección de placas da Universidade de Harvard.

3. A fotografía supuxo na segunda
metade do século XIX un
cambio radical na observación
do universo. Grazas á maior
capacidade de captación de luz
que ten o filme fotográfico, a
ciencia puido adquirir moita
información nova que non
estaba ao alcance do ollo
humano.
Pléiades. Colección de placas da Universidade de Harvard.

4. Nas últimas décadas do século XIX o observatorio
de Harvard, baixo a dirección de Edward Charles
Pickering, emprendeu un proxecto científico
ambicioso: a creación dun catálogo estelar
actualizado financiado con diñeiro achegado pola
viúva de Henry Draper en homenaxe ao seu
marido. O mítico grupo das “calculadoras de
Harvard” naceu arredor deste proxecto. As
mulleres cobraban un salario moito menor e iso
era unha vantaxe para o observatorio, que podía
multiplicar a man de obra polo mesmo diñeiro;
mais tamén é xusto recoñecer que o profesor
Pickering lles recoñeceu un papel impensábel
nesa altura en moitos outros lugares do planeta e
as animaba a publicar artigos e medrar
profesionalmente.
Edward Charles Pickering (1846-1919)

5. Unha desas mulleres foi Williamina
Paton Stevens, por todos chamada Mina,
nacida en Dundee, Escocia, o 15 de maio
de 1857. Revelouse coma unha nena
intelixente na escola e xa con 14 anos
púxose do outro lado na aula: ao tempo
que seguía aprendendo empezou a dar
clases nas escolas públicas da vila para
así axudar coas necesidades dunha casa
con nove fillos.
En maio de 1877 casou cun home viúvo,
James Fleming, e ao cabo dun ano, en
decembro de 1878, os dous marcharon a
Boston, Massachussetts, para emprender
novos camiños.
Williamina Fleming (1857-1911)

6. Uns meses despois ela queda embarazada e foi
niso que a súa vida deu un primeiro xiro
inesperado: o seu home, James, abandonouna e
Mina Fleming quedou soa, cun fillo por vir e a miles
de quilómetros do seu país natal. De mestra precoz
en Escocia a inmigrante e nai solteira na costa leste
dos Estados Unidos, sen diñeiro nin lugar onde
vivir.
Nun curioso e inesperado golpe de fortuna, Mina
atopou traballo coma asistenta na casa do profesor
Pickering. Este non tardou moito en ofrecerlle un
posto ben diferente no observatorio: facer traballos
“de despacho”, manter arquivos, ordenar e copiar a
información e facer cálculos matemáticos. Pasou
en poucos meses de levar a casa do señor
Pickering a exercer coma astrónoma profesional.
No outono do mesmo 1879 volveu a Escocia para
dar a luz ao seu fillo e despois regresou a Harvard,
onde en 1881 obtería un posto permanente no
equipo do observatorio.
Williamina Fleming (1857-1911)

7. Unha das achegas de Williamina foi a de
desenvolver un sistema de clasificación dos
tipos de estrelas mediante letras en función
da cantidade de hidróxeno detectado nelas
co estudo do seu espectro luminoso. Máis
alá da catalogación de estrelas, Mina
descubriu ao longo da súa carreira 10 novas
(estrelas que ao final do seu ciclo “explotan”
producindo un súbito aumento de brillo),
cincuenta e tantas nebulosas -unha delas,
en 1888, é un dos obxectos máis fermosos
do ceo profundo, a Nebulosa da Cabeza de
Cabalo– e máis de 300 estrelas variábeis. Foi
tamén a editora das publicacións e informes
do observatorio e estivo ao mando do grupo
das “calculadoras”.
Nebulosas da Chama (NGC2024) e da Cabeza de Cabalo. Autor:
Alfredo Madrigal

8. Os diarios de Mina dan conta, porén,
da súa claridade de ideas respecto da
inxusta brecha salarial entre homes e
mulleres. Así, o 12 de marzo de 1900
escribe estas liñas memorábeis:

9. “Tiven unha conversa co Director a conta dos salarios das mulleres. El parece
pensar que ningún traballo é demasiado ou difícil para min, non importa cal
sexa a responsabilidade ou cantas as horas de dedicación. Mais en canto saco o
tema do salario, inmediatamente se me di que eu recibo un pagamento
excelente para o que é común entre as mulleres.
Se el dese apenas un paso para averiguar como está de equivocado en relación
con este tema aprendería unhas cantas cousas que lle abrirían os ollos e o
deixarían pensando. Ás veces síntome tentada a deixalo e que probe con
algunha outra, ou que algúns dos homes fagan o meu traballo, para que
descubra por el mesmo o que está conseguindo de min por 1500 dólares ao ano,
comparado cos 2500 que cobran outros asistentes.
Pensará el algunha vez que eu teño unha casa e unha familia que sacar adiante,
igual que calquera home? Mais supoño que unha muller non ten dereito a tales
comodidades. E esta é considerada unha era progresista! …Síntome ao bordo de
virme abaixo”.

10. En 1899 Williamina foi designada
arquiveira -”curator”- das fotografías
astronómicas: era o primeiro posto
de responsabilidade en mans dunha
muller na Universidade de Harvard.
Logo, en 1906, foi ordenada membro
honoraria da Royal Astronomical
Society de Londres.
Case ao final da súa vida, en 1910
participou noutro gran achado, o das
“ananas brancas”, estrelas no final
das súas vidas despois de case
esgotar o hidróxeno (o “combustíbel”
para as reaccións nucleares), perder
as capas externas e ficar
comprimidas nun espazo reducido
extremadamente denso (coma o Sol
mais comprimido no volume da
Terra).

11. Morreu de pneumonía en Boston o 21 de maio de 1911. O obituario que
apareceu no boletín mensual da Royal Astronomical Society menciona unha
curiosa lenda familiar que ela contaba. Ao parecer, a bisavoa de Williamina
casou cun oficial dos 79th Highlanders, o capitán Walker, que prestou servizos
na Guerra de Independencia de España ás ordes do tenente xeneral Sir John
Moore. A muller non se separou del durante a guerra e quedou embarazada.
Na batalla de Elviña, o 16 de xaneiro de 1809, morreu o capitán Walker canda
sir John Moore e varios centos de militares británicos máis. O mesmo día e no
campo de batalla deu a luz a señora Walker: foi en territorio galego que naceu
John Walker, o avó de Williamina.