1. ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.
Διιεληθή Υισξίδα:
Γηαηήξεζε θαη Αμηνπνίεζε ησλ
Αξσκαηηθψλ -Φαξκαθεπηηθψλ Δηδψλ
(ΔΘ.Ι.ΑΓ.Δ.)
Γξ. Διέλε Μαινχπα, Σαθηηθή Δξεπλήηξηα ΔΘ.Ι.ΑΓ.Δ.
Δξγαζηήξην Πξνζηαζίαο θαη Αμηνπνίεζεο Απηνθπψλ θαη Αλζνθνκηθψλ Δηδψλ,
Κέληξν Γεσξγηθήο Έξεπλαο Βφξεηαο Διιάδαο, Δζληθφ Ίδξπκα Αγξνηηθήο
Έξεπλαο, 57001, Σ.Θ. 60125, Θέξκε, Θεζζαινλίθε, Δ-mail: bbgk@bbgk.gr
Fritilaria pontica

2. Γηαηί ε Διιεληθή Υισξίδα Παξνπζηάδεη
Δλδηαθέξνλ;
Η ηξίηε πινπζηφηεξε ζε ρισξίδα πεξηνρή παγθνζκίσο
Φηινμελεί ην 50% πεξίπνπ ηεο θπηηθήο
βηνπνηθηιφηεηαο ηεο Δπξψπεο
&
ην 80% πεξίπνπ ηεο Βαιθαληθήο ρισξίδαο

3. Ο Υισξηδηθφο Πινχηνο ηεο Διιάδαο
Η πινπζηφηεξε ρισξίδα ζηελ Δπξψπε
ζε ζρέζε κε ηελ επηθάλεηα ηεο ρψξαο,
> 6.000 απηφρζνλα είδε θαη ππνείδε
(taxa) ζε 132.000 km2
Τςειφο ελδεκηζκφο (c. 13,2 %):
Η θαηαγξαθή ηεο Διιεληθήο
Υισξίδαο είλαη έλα δπλακηθφ 1 ζηα 5 θπηηθά είδε είλαη ελδεκηθφ ζηελ
πξφγξακκα. Διιάδα
Φπηηθά είδε, λέα γηα ηνπο
Δπηζηήκνλεο, αλαθαιχπηνληαη 739 θαηαρσξεκέλα θπηηθά taxa ζηελ IUCN
ζπλερψο.
c. 40% ησλ θπηψλ:
άγλσζηε θαηάζηαζε ζηελ θχζε

4. Ο Υισξηδηθφο Πινχηνο
ηεο Διιάδαο ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.
Πνιππνίθηιε γεσινγηθή ηζηνξία
3130
2944
1689 Πνηθηιφηεηα θιηκαηηθψλ ζπλζεθψλ
2012
2155 1890
1909 Πνηθίια ελδηαηηήκαηα θαη βηφηνπνη
1886 2872
270 πεξηνρέο Natura 2000
2766 2355
1640
400 πγξνβηφηνπνη
13 θπηνγεσγξαθηθέο πεξηνρέο,
Διιάδα 2078 γεηηλίαζε κε ζεκαληηθέο
βηνγεσγξαθηθέο πεξηνρέο

5. Βαιθαληθφο Βνηαληθφο Κήπνο Κξνπζζίσλ
Μηα ζηξαηεγηθή κε 6 πνιηηηθέο
1: Μφλνλ απηφρζνλα θπηά
2: Κπξίσο ζεκαληηθά απηφρζνλα θπηά:
ελδεκηθά, ζπάληα, απεηινχκελα, ηξσηά,
πξνζηαηεπφκελα, θπηά κε πηζαλφ
αλζνθνκηθφ ή θαξκαθεπηηθφ ελδηαθέξνλ
3: Πιήξσο ηεθκεξησκέλεο ζπιινγέο
4: Πνιιαπιαζηαζκφο θαηά πξνηεξαηφηεηα ησλ
ζεκαληηθψλ εηδψλ
5: ΢πλδπαζκέλε in situ θαη ex situ δηαηήξεζε
6: Δπαηζζεηνπνίεζε γηα ηελ πνηθηιφηεηα απηνθπψλ θπηηθψλ
εηδψλ

6. Απνζηνιέο ΢πιινγήο
ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.
΢πιιέγνληαη:
 θηλδπλεχνληα, Πξνζηαηεχνληαη απφ ηελ εζληθή ή/θαη
 ηξσηά, δηεζλή λνκνζεζία
 ζπάληα, Πεξηιακβάλνληαη ζε θαηαιφγνπο
 ηνπηθά ειιεληθά θαη πξνζηαηεπφκελσλ εηδψλ: είδε ηνπ
βαιθαληθά ελδεκηθά δηθηχνπ ΦΤ΢Η 2000

7. Δγγελήο Αλαπαξαγσγή
ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.
Γηαδνρηθά ζηάδηα θχηξσζεο ζπεξκάησλ

8. Αγελήο Αλαπαξαγσγή
ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.
Ιζηνθαιιηέξγεηα
Melissa officinalis
Μνζρεχκαηα
Γηαίξεζε
Crithmum maritimum
Sedum sp.

9. Μεηξηθέο Φπηείεο
 Αλεχξεζε θαηαιιειφηεξσλ ζπλζεθψλ αλάπηπμεο
Γηαηήξεζε ζην έδαθνο Γηαηήξεζε ζε θπηνδνρεία Φπηά κεηέξεο
Γηαηήξεζε νξρηδεψλ Γηαηήξεζε βνιβσδψλ Κξπνθήπην
Σνπιίπεο

10. Σξάπεδα ΢πεξκάησλ
 ΢πιινγή απφ ηα κεηξηθά θπηά θαη απφ ηηο βνηαληθέο απνζηνιέο
 Καζαξηζκφο θαη αθπδάησζε
 Βξαρπρξφληα δηαηήξεζε ζε ςπθηηθφ ζάιακν 4νC
 Δμππεξέηεζε αλαγθψλ αλαπαξαγσγήο θαη αληαιιαγήο πιηθνχ
Plant acn:
Family:
Genus:
Species:
Seed collection date:
Seed acn:
Container acn:
Seed weight/number:

11. Ιζηνθαιιηέξγεηα
 ΢εκαληηθά θπηηθά είδε (ζπάληα, ελδεκηθά, απεηινχκελα θ.ά.)
 Δίδε κε ηδηαίηεξν εξεπλεηηθφ ελδηαθέξνλ
 Γηαηήξεζε ζε αζεπηηθέο ζπλζήθεο, ζε in vitro πεξηβάιινλ
Grigoriadou K. and Maloupa E. 2008. Micropropagation and salt tolerance of in vitro grown
Crithmum maritinum L. Plant Cell Tissue and Organ Culture v. 94: 209-217.

12. Βνηαληθνί Κήπνη
Βαιθαληθφο Βνηαληθφο Κήπνο Κξνπζζίσλ
 Ννκφο Κηιθίο
 Τςφκεηξν: 600 κέηξα
 Έθηαζε: 300 ζηξ. 150 ζηξ. θπζηθφ δξπνδάζνο
150 ζηξ. εηδηθνί ρψξνη θχηεπζεο & κνλνπάηηα
 10 ρξφληα ιεηηνπξγίαο

13. Βαιθαληθφο Βνηαληθφο Κήπνο Κξνπζζίσλ
Ννκφο Κηιθίο, Τςφκεηξν: 600 κέηξα, Έθηαζε: 300 ζηξ. ,10 ρξφληα ιεηηνπξγίαο
Γηαηήξεζε: 25.000 θπηηθά
άηνκα > 1500 θπηηθά είδε N
N
Οξγαλσκέλα ζε ζεκαηηθέο
ελφηεηεο
in situ πξνζηαζία: 300
απηνθπή θπηηθά είδε
Δίζνδνο
Greece
Ex situ : 15ha
In situ : 16ha
Δίζνδνο

14. Βαιθαληθφο Βνηαληθφο Κήπνο Κξνπζζίσλ
«Οσμές από θυμάρια» Πολυετή ποώδη
Dianthus corymbosus
Thymus thracicus
Υδρόφιλα είδη Αρωματικά-φαρμακευτικά
Iris pseudacorus
Teucrium divaricatum

15. Βαιθαληθφο Βνηαληθφο Κήπνο Κξνπζζίσλ
Geum coccineum
Αλπικά φυτά Iberis sempervirens
Υδρόφιλα είδη
Geranium macrorrhizum
Nymphaea alba
Εκπαιδευτικός ποόκηπος

16. Κήπνο Πεξηβαιινληηθήο Δπαηζζεηνπνίεζεο
Ννκφο Θεζζαινλίθεο, Γήκνο Θέξκεο,
Κηήκα ΔΘ.Ι.ΑΓ.Δ., Έθηαζε: 10 ζηξ.

17. Aξσκαηηθά Φπηά
 Πεξηέρνπλ πςειή ζπγθέληξσζε πηεηηθψλ ζπζηαηηθψλ
πνπ εμαεξψλνληαη θαη πξνζδίδνπλ ραξαθηεξηζηηθή
νζκή, ε νπνία είλαη επράξηζηε γηα ηνλ άλζξσπν.
 ΢πλήζσο ε νζκή νθείιεηαη ζε κίγκα πηεηηθψλ νπζηψλ
πνπ παξάγνπλ ηα θπηά, γλσζηά σο αηζέξηα έιαηα.
 Σα αξσκαηηθά θπηά είλαη δηαδεδνκέλα ζηα κεζνγεηαθά
νηθνζπζηήκαηα θαη ε παξνπζία ηνπο γίλεηαη αηζζεηή
κέζσ ηεο νζκήο (ηδηαίηεξα θαηά ηνπο θαινθαηξηλνχο
κήλεο ιφγσ ησλ πςειψλ ζεξκνθξαζηψλ).

18. Φαξκαθεπηηθά Φπηά
 Σνπιάρηζηνλ θάπνην ηκήκα ηνπο παξάγεη ρεκηθέο ελψζεηο
κε ζεξαπεπηηθέο δξάζεηο γηα ηνλ άλζξσπν.
 Απφ ηα θπηά απηά ζπιιέγνληαη ηα ρξήζηκα ζηελ ίαζε
ηκήκαηα, ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχληαη είηε απηνχζηα είηε
κεηά απφ επεμεξγαζία.
 Η βηνκεραλία κπνξεί ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο λα
απνκνλψζεη ηηο δξαζηηθέο νπζίεο απφ ηα θπηηθά ηκήκαηα,
λα δηεπθξηλίζεη ηε δνκή ηνπο θαη λα ηηο αλαπαξάγεη ζην
εξγαζηήξην ζε κεγάιε θιίκαθα γηα ηε δεκηνπξγία
θαξκάθσλ.

19. Melissa officinalis, Lamiaceae
Μειηζζφρνξην, κειηζζνβφηαλν, κειηζζάθη.
 Πνιπεηήο πφα έσο 80 cm.
 Δπδνθηκεί ζε εδάθε πινχζηα,
πνηηζηηθά, κε θαιή απνζηξάγγημε.
 Αλζίδεη απφ ηνλ Ινχλην έσο ηνλ
Αχγνπζην.
 ΢πιιέγεηαη ην ππέξγεην ηκήκα ηνπ ζε
πιήξε άλζεζε.
 Αηζέξην έιαην (θηηξάιε, θηηξνλειιάιε,
ιηλαινφιε, γεξαληφιε).
 Αξσκαηνπνηία θαη παξαζθεπή
εδχπνησλ.
 Έγρπκα θαηά ηεο αλνξεμίαο, λεπξηθψλ
παζήζεσλ, αυπλίαο θιπ.

20. (Melissa officinalis) Lamiaceae
Μειηζζφρνξην
Αληηνμεηδσηηθέο, αληηθιεγκνλψδεηο, αληηκηθξνβηαθέο,
εξεκηζηηθέο, θαη ξπζκηζηηθέο ηνπ ζπξενεηδή ηδηφηεηεο.
Κξέκεο κε εθρχιηζκα ηνπ θπηνχ γηα ηελ ζεξαπεία ηνπ ηνχ
ηνπ απινχ έξπεηα.
Γεξκαλία: εγθξίζεθε ηππνπνηεκέλν ηαηξηθφ ηζάη γηα ηε
ζεξαπεία ηεο λεπξηθήο αυπλίαο θαη ησλ πεπηηθψλ
δηαηαξαρψλ.
ΗΠΑ: ζπζηαηηθφ ησλ ήπησλ ππλαγσγψλ θαη ησλ
ππνβνεζεηηθψλ ζηε πέςε ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο.

21. Καιιηέξγεηα-Αλάπηπμε Πξσηνθφιισλ
ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.
Πηινηηθή θαιιηέξγεηα Μειηζζφρνξηνπ (Melissa officinalis)

22. Κξίηακν (Crithmum maritimum)
- Umpelliferae
Δδαθνθιηκαηηθέο ζπλζήθεο:
 Βξαρψδε, παξαζαιάζζηα, ακκνπδεξά εδάθε
Αληέρεη ζε εμαηξεηηθά ζεξκέο πεξηνρέο
Πεξηνξηζκέλε αλάγθε ζε πγξαζία
Τςειέο αληνρέο ζε αιαηφηεηα
Πνιιαπιαζηαζκφο
΢πφξνο, Ιζηνθαιιηέξγεηα

23. Κξίηακν (Crithmum maritimum)
- Umpelliferae
Καιιηέξγεηα:
Απνζηάζεηο θχηεπζεο:
30 εθ. κεηαμχ ησλ γξακκψλ, 60-70 εθ. επί ηεο γξακκήο.
3000-4000 θπηά/ζηξέκκα.
Άξδεπζε: ΢ηάγδελ
Αλαγθαία κε ηε θχηεπζε.
Δθαξκνγή θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θαιιηέξγεηαο νδεγεί ζε κεγαιχηεξε αλάπηπμε
Λίπαλζε: νξγαληθή ιίπαλζε απμάλεη ηνλ αξηζκφ ησλ αλζηθψλ θεθαιψλ.
Καηαπνιέκεζε δηδαλίσλ: κεραληθή ή κε εδαθνθάιπςε
Αζζέλεηεο-Δρζξνί: πεξηζηαζηαθέο πξνζβνιέο απφ αθίδεο

24. Κξίηακν (Crithmum maritimum)
- Umpelliferae
Καιιηέξγεηα:
΢πγθνκηδή-Απφδνζε:
΢πιινγή ηξπθεξψλ θνθπθψλ φηαλ πξννξίδεηαη γηα θνλζεξβνπνίεζε ή λσπή
θαηαλάισζε.
΋ιν ην ππέξγεην ηκήκα κε ηηο αλζηθέο θεθαιέο γηα παξαγσγή εθρπιίζκαηνο.
Ινχιην-Αχγνπζην θαη ηέινο Οθησβξίνπ (αλάινγα κε ην θιίκα ηεο πεξηνρήο)
Απφδνζε ζε λσπφ βάξνο:
1000-1300θηιά/ζηξέκκα
΢ρέζε λσπνχ-μεξνχ βάξνπο: 1:4

25. Crithmum maritimum

26. Δθρχιηζε μεξήο δξφγεο Κξίηακνπ γηα παξαζθεπή Κξέκαο
Crithmum maritimum

27. Αξσκαηηθά απηνθπή θπηά
Αμηνπνίεζε ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.
Origanum vulgare Melissa officinalis Salvia fruticosa Sideritis scardica
subsp. hirtum Μειηζζφρνξην Φαζθφκειν Σζάη ηνπ βνπλνχ
Ρίγαλε
Thymus sibthorpii -Θπκάξη Thymus longicaulis
Θπκάξη

28. Μαδηθή Αλαπαξαγσγή Φπηηθνχ Τιηθνχ

29. Πηινηηθή Δθαξκνγή Καιιηεξγεηψλ ζηνλ Αγξφ
Δπηινγή αγξνηεκαρίνπ θαη αγξφηε θαηφπηλ δηαγσληζκνχ
Φχηεπζε πέληε εηδψλ ζε πέληε ζηξέκκαηα (έλα ζηξέκκα
γηα θάζε είδνο)
Δθαξκνγέο βηνινγηθήο ιίπαλζεο:
 Μάξηπξαο
 ΒIOSOL (βηνινγηθνχ ζθεχαζκα κε νιηθφ άδσην 6-8%,
θσζθνξηθφο αλπδξίηεο P2O5 0,5-1,5%, νμείδην ηνπ
θαιίνπ Κ2Ο 1-3%, νξγαληθή νπζία 80-90%) 80 kg/ζηξ
 Αλφξγαλε ιίπαλζε6 kg N + 1 kg P2O5 + 2 kg K2O/ζηξ
(πνζφηεηεο Ν, P, K πνπ πεξηέρνληαη ζην ΒIOSOL)

30. Thymus spp. (Lamiaceae)
Θπκάξη
 Πνιπεηέο, πνψδεο 50cm χςνο θαη
έληνλε δηαπεξαζηηθή νζκή.
 Σνπιάρηζηνλ 20 είδε ζηελ Διιάδα,
απφ ηελ επηθάλεηα ηεο ζάιαζζαο κέρξη
2500 m, ζε εδάθε θησρά-κέηξηαο
γνληκφηεηαο.
 Αλζίδεη απφ ηνλ Ινχλην κέρξη ηνλ
Αχγνπζην.
 ΢πιιέγεηαη ην ππέξγεην ηκήκα ηνπ ζε
πιήξε άλζεζε.

31. Thymus spp. (Lamiaceae)
Θπκάξη
΢ηε κειηζζνθνκία ρξεζηκνπνηείηαη σο
βαζηθφ θπηφ γηα ηελ παξαγσγή
αξσκαηηθνχ κειηνχ.
Μεηψλεη απνηειεζκαηηθά ηα επίπεδα ηεο
ρνιεζηεξίλεο θαη ησλ ηξηγιπθεξηδίσλ
ηνπ αίκαηνο θαη γηα ηνλ ιφγν απηφλ
ζπζηήλεηαη ε ηαθηηθή ηνπ ρξήζε (αθφκε
θαη θαζεκεξηλά ζηε ζαιάηα ή ην
θαγεηφ) ζε φινπο φζνπο παξνπζηάδνπλ
θαξδηαγγεηαθά πξνβιήκαηα.

32. Thymus spp. (Lamiaceae)
Θπκάξη
Θπκέιαην: αξσκαηνπνηία θαη θνζκεηνινγία.
Γηα ηελ αληηκεηψπηζε βαθηεξηνινγηθψλ αζζελεηψλ ησλ
θπηψλ.
΢πζηαηηθφ ζθεπαζκάησλ γηα λεπξαιγίεο, αληηζεςία ηνπ
ζηφκαηνο. Πινχζην ζε θαηλφιεο (ζπκφιε, θαξβαθξφιε),
ππεχζπλεο γηα ηελ αληηζεπηηθή δξάζε.
Βεβαησκέλεο αληηκηθξνβηαθέο, αληηνμεηδσηηθέο
ηδηφηεηεο, ρξήζε σο απνζκεηηθφ.
Πεγή θπζηθψλ αληηκηθξνβηαθψλ θαη αληηνμεηδσηηθψλ
παξαγφλησλ.

33. Origanum vulgare subsp. Hirtum (Lamiaceae)
ξίαλν, αξίγαλε, ξνχαλν, ξνχβαλν, νξίγαλν ην εξαθιεηψηηθν
 Πνιπεηήο πφα, χςνπο έσο 80
cm.
 ΢ε ρακειά έσο κέζα πςφκεηξα,
ζε θσηεηλέο ζέζεηο,
θαιιηεξγείηαη ζε δηάθνξα κέξε
ηεο Διιάδαο.
 Δπδνθηκεί ζε ρσξάθηα
αζβεζηνχρα, θησρά, μεξά.
 Αλζίδεη απφ ηνλ Ινχλην έσο θαη
ηνλ Αχγνπζην.
 ΢πιιέγεηαη ην ππέξγεην ηκήκα
ηνπ ζε πιήξε άλζεζε.

34. Origanum vulgare (Lamiaceae)
ξίαλν, αξίγαλε, ξνχαλν, ξνχβαλν, νξίγαλν ην εξαθιεηψηηθν
 Δπξεία ρξήζε σο θαξχθεπκα ζηε κεζνγεηαθή καγεηξηθή, κε
πηπέξη, ζθφξδν, θξεκκχδηα θ.ι.π.
 Έρεη επεξγεηηθή επίδξαζε ζην πεπηηθφ θαη αλαπλεπζηηθφ
ζχζηεκα θαη ρξεζηκνπνηείηαη επίζεο σο εκκελαγσγφ.
 Λακβάλεηαη εζσηεξηθά ζε θξπνινγήκαηα, γξίπε, ήπηεο
εκπχξεηεο αζζέλεηεο, δπζπεςία, δπζκελφξξνηα. Ιζρπξφ
θαηαπξαυληηθφ, φρη ζε κεγάιεο δφζεηο, αλ θαη ηα ήπηα ηζάγηα
βνεζνχλ ζε έλαλ ήξεκν χπλν.
 Δμσηεξηθά, ην αηζέξην έιαην ηνπ θπηνχ γηα εληξηβέο ζε
πεξηπηψζεηο βξνγρίηηδαο, άζζκαηνο, αξζξίηηδαο θαη κπτθνχ
πφλνπ. Μεξηθέο ζηαγφλεο αηζεξίνπ ειαίνπ αλαθνπθίδνπλ ζπρλά
ηνλ πνλφδνλην.

35. Origanum vulgare (Lamiaceae)
ξίαλν, αξίγαλε, ξνχαλν, ξνχβαλν, νξίγαλν ην εξαθιεηψηηθν
 Σν θπηφ είλαη έλα απφ ηα θαιχηεξα θπζηθά αληηζεπηηθά
ιφγσ ηεο πςειήο πεξηεθηηθφηεηαο ηνπ αηζεξίνπ ειαίνπ ζε
ζπκφιε.
 Σν αηζέξην έιαην ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ αξσκαηνζεξαπεία.
 Έρεη ρξεζηκνπνηεζεί σο θζεηξνθηφλν, αλ θαη κπνξεί λα
πξνθαιέζεη εξεζηζκνχο ζην δέξκα.
 Δπηπιένλ ην θπηφ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα απσζεί ηα
κπξκήγθηα.

36. Πηινηηθή Δθαξκνγή Καιιηεξγεηψλ ζηνλ Αγξφ
Ρίγαλε
 Ππθλφηεηα θχηεπζεο 0,70 m X 0,30 m (3.600
θπηά/ζηξ)
 ΢πγθνκηδή ζηελ πιήξε αλζνθνξία, ηνλ κήλα Ινχιην,
απφδνζε 1500 – 1900 kg/ζηξ μεξήο βηνκάδαο,
δηάξθεηα θαιιηέξγεηαο 10-12 έηε
 Γπλαηή ε μεξηθή θαιιηέξγεηα, απμεκέλεο απνδφζεηο
κε άξδεπζε
 Πηζαλφηεηα 2 ζπγθνκηδψλ / έηνο
 Οξγαληθή ιίπαλζε (BIOSOL) αχμεζε ηελ
ζηξεκκαηηθή απφδνζε μεξήο δξφγεο ζε ζρέζε κε ηελ
αλφξγαλε ιίπαλζε

37. Πηινηηθή Δθαξκνγή Καιιηεξγεηψλ ζηνλ Αγξφ
Μειηζζφρνξην
 Ππθλφηεηα θχηεπζεο 0,70 Υ 0,30-0,40 m (3.600 –
4.000 θπηά / ζηξ)
 ΢πγθνκηδή ππέξγεηνπ κέξνπο πξηλ ηελ άλζηζε. Μέρξη 3
ζπγθνκηδέο ηνλ ρξφλν. Γηάξθεηα θαιιηέξγεηαο 6-8 έηε.
 Απαξαίηεηε ε άξδεπζε ζε πεξηπηψζεηο αλνκβξίαο
 Απφδνζε 500-600 kg/ ζηξ μεξήο δξφγεο
 Λίπαλζε (αλφξγαλε ή νξγαληθή ζε πεξίπησζε
βηνινγηθήο θαιιηέξγεηαο) ζπληζηάηαη θαζψο παξάγεηαη
κεγάιε πνζφηεηα βηνκάδαο.

38. Φαζθφκειν (Salvia spp.) – Lamiaceae
ειειίζθαθνο ν θαξκαθεπηηθφο, αιεζθαθηά,
ρακνζθαθηά
Δίδε ηνπ γέλνπο πνπ ζπλαληψληαη ζηελ Διιάδα:
S. officinalis : θαζθφκειν ην θαξκαθεπηηθφ
S. triloba ή fruticosa : θαζθφκειν ην Διιεληθφ
S. pomifera : θαζθφκειν ην Κξεηηθφ
Σα είδε απηά παξνπζηάδνπλ δηαθνξέο σο πξνο
ηε ζχζηαζε ησλ αηζεξίσλ ειαίσλ ηνπο.
Σηην Ελλάδα αυηοθύονηαι ακόμη 20
είδη θαζκόμηλου

39. Φαζθφκειν (Salvia spp.) – Lamiaceae
• Πνιπεηήο ζάκλνο
• Δπδνθηκεί ζε πνηθίιεο εδαθνθιηκαηηθέο ζπλζήθεο αιιά
αλαπηχζζεηαη θαιχηεξα ζε ζπλζήθεο πιήξνπο ειηνθάλεηαο.
• Καηάιιεια εδάθε: ακκψδε θαη πνιχ βαξηά.
• Αληνρή ζε έιιεηςε λεξνχ θαη ζξεπηηθψλ ζηνηρείσλ.
• Τςφκεηξν: 0-1500 κ.
• pH: -8
• Ππθλφηεηα: 1.700 έσο 2.200 θπηά/ζηξ.
• Παξαγσγή: 700 θηιά/ζηξ.
• Αλζίδεη: Απξίιην-Μάην
• ΢πιιέγεηαη ην ππέξγεην ηκήκα ηνπ: ζε πιήξε άλζεζε γηα παξαγσγή
αηζεξίνπ ειαίνπ - ιίγν πξηλ ηελ άλζεζε γηα παξαγσγή μεξήο δξφγεο.

40. Φαζθφκειν (Salvia spp.) – Lamiaceae
Υξήζε ηεο δξφγεο
 ζηε καγεηξηθή ζαλ άξηπκα,
 ζαλ κέζν αξσκαηηζκνχ θαη ζπληήξεζεο ηξνθίκσλ,
 ζαλ αθέςεκα.
Υξήζε αηζεξίνπ ειαίνπ
 ζπληήξεζε ηξνθίκσλ
 αξσκαηηζκφ ηξνθίκσλ θαη πνηψλ
 αξσκαηνπνηία
 βηνκεραλία θαιιπληηθψλ
αληηνμεηδσηηθέο ηδηφηεηεο (αθεςήκαηα, εθρπιίζκαηα)
 εληνκναπσζεηηθφ
αληηθιεγκνλψδεηο ηδηφηεηεο (εθρπιίζκαηα)

41. Πηινηηθή Δθαξκνγή Καιιηεξγεηψλ ζηνλ Αγξφ
Φαζθφκειν
 Ππθλφηεηα θχηεπζεο 0,70 - 1 m X
0,50 – 0,6 m (2.200 θπηά/ζηξ)
 ΢πγθνκηδή ζηελ πιήξε αλζνθνξία
Απξίιην- Μάην, απφδνζε 350-400
kg/ ζηξ μεξήο δξφγεο, δηάξθεηα
θαιιηέξγεηαο 10-12 έηε
 Ξεξηθή θαιιηέξγεηα
 Πηζαλφηεηα ζπγθνκηδήο θαη ηνλ
΢επηέκβξην
 Αλφξγαλε (ή νξγαληθή ζε
πεξίπησζε βηνινγηθψλ
θαιιηεξγεηψλ) ιίπαλζε ζπληζηάηαη
γηα απμεκέλεο απνδφζεηο

42. Sideritis spp. – Lamiaceae
Σζάη ηνπ Βνπλνχ
Σαμηλνκηθά δχζθνιν γέλνο κε
πνιιά είδε ζηε Μεζφγεην
Ρφθεκα κε ην θνηλφ φλνκα «ηζάη ηνπ
βνπλνχ»
Δίδε ηνπ γέλνπο πνπ ζπλαληψληαη ζηελ Διιάδα:
S. scardica : ηζάη ηνπ Οιχκπνπ
S. euboea : ηζάη ηνπ Γέιθη (Δλδεκηθφ)
S. raeseri : ηζάη ηνπ Βεινπρηνχ ή ηζάη ηνπ
Παξλαζζνχ
S. cladestina : ηζάη ηνπ Μαιεβνχ (Δλδεκηθφ)
S. syriaca : καινηήξα

43. Sideritis spp. – Lamiaceae
Σζάη ηνπ Βνπλνχ
Σν είδνο S. scardica θαιιηεξγείηαη ζηνπο
λνκνχο Μαγλεζίαο θαη Κνδάλεο θαη
πξνηηκάεη ρσξάθηα αζβεζηνχρα, πεηξψδε,
κέηξηαο γνληκφηεηαο, μεξά.
Αλζίδεη Ινχλην – Αχγνπζην.
΢πιιέγεηαη ην ππέξγεην ηκήκα ηνπ ζε
πιήξε άλζεζε. Οη αλζνθφξνη βιαζηνί
μεξαίλνληαη ψζηε λα κπνξνχλ λα
δηαηεξεζνχλ γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα.

44. Πηινηηθή Δθαξκνγή Καιιηεξγεηψλ ζηνλ Αγξφ
Σζάη ηνπ βνπλνχ
 Ππθλφηεηα θχηεπζεο 0,70 - 1 m X 0,50 – 0,6
m (2.000 -2.500 θπηά/ζηξ)
 Απαηηείηαη αγελήο αλαπαξαγσγή ιφγσ
αλνκνηνκνξθίαο θπηηθνχ πιηθνχ ζε πιηθφ
απφ ζπφξν
 Τςφκεηξν 600 m
 ΢πγθνκηδή ζηελ πιήξε αλζνθνξία Ινχλην
απφδνζε 150 kg/ ζηξ μεξήο δξφγεο,
δηάξθεηα θαιιηέξγεηαο 10-12 έηε
 Ξεξηθή θαιιηέξγεηα, αμηνπνηεί ην λεξφ ζε
πεξηπηψζεηο αλνκβξίαο
 Γελ απαηηεί ιίπαλζε, θαιιηέξγεηα ζε
πεηξψδε, ζηξαγγεξά εδάθε

45. Γηα ην ζθνπφ απηφ απαηηείηαη ζπληνληζκέλε
δξάζε ζηνπο ηνκείο
 Δπηινγή αξσκαηηθψλ / θαξκαθεπηηθψλ θπηψλ θαη
θαηάιιεισλ ρεκεηνηχπσλ πςειήο απφδνζεο θαη πνηφηεηαο
 Πηζηνπνίεζε πιηθνχ
 Καιιηεξγεηηθέο Φξνληίδεο - Βηνινγηθή Καιιηέξγεηα
 ΢πγθνκηδή – Απνζήθεπζε
 Δπεμεξγαζία (παξαιαβή δξαζηηθψλ ζπζηαηηθψλ,
απφζηαμε, εθρχιηζε, θαζαξηζκφο θαη έιεγρνο πξντφληνο)
 Σειηθφ πξντφλ θαη ηππνπνίεζε (δξφγε, εθρχιηζκα, αηζέξην
έιαην)
 Γηαθίλεζε θαη δηάζεζε

46. Μεηαπνίεζε
Απφζηαθηα : Φαξκαθνηερληθά ζθεπάζκαηα
παξαζθεπδφκελα κε απφζηαμε δξνγψλ κε
πδξαηκνχο, ψζηε λα παξαιεθζνχλ ηα πηεηηθά ηνπο
ζπζηαηηθά.

48. ΔΚΥΤΛΙ΢Η
Η δηαδηθαζία δηάιπζεο θαη δηαρσξηζκνχ
ζπγθεθξηκέλσλ
ζπζηαηηθψλ απφ έλα δείγκα κέζσ ηεο
ρξήζεο δηαιπηψλ θαηάιιεισλ γηα απηά
ηα ζπζηαηηθά
Δθρχιηζε μεξήο δξφγεο
Κξίηακνπ γηα παξαζθεπή Κξέκαο

49. Γηαιχηεο Φπηηθά ΒΑΜΜΑΣΑ
λεξφ αιθννιηθά ή
•αιθνφιε πδαηναιθννιηθά
• πδαηναιθννιηθά κίγκαηα δηαιχκαηα πνπ
• γιπθεξίλε παξαζθεπάδνληαη κε
• πνιπαιθνφιεο εθρχιηζε θπηηθψλ
• έιαηα δξνγψλ.
•λεξφ
•

50. Αλάπηπμε standards ηππνπνίεζεο
Ήδε έρεη μεθηλήζεη κηα φιν θαη κεγαιχηεξε αλάκημε ησλ
θαξκαθεπηηθψλ εηαηξεηψλ ζηα θπηνζεξαπεπηηθά
ζθεπάζκαηα, αθξηβψο κέζσ ηεο αλάπηπμεο standards
ηππνπνίεζεο. ΢ηηο ΗΠΑ νη παξαγσγνί
ζπκπιεξσκάησλ πξέπεη λα θπθινθνξνχλ κφλν
standardized extracts, δειαδή ηηηινδνηεκέλα
εθρπιίζκαηα θπηψλ πνπ εγγπψληαη ζπγθεθξηκέλε
πεξηεθηηθφηεηα δξαζηηθψλ ζπζηαηηθψλ. Απηφ
πξνυπνζέηεη λα νξηζηνχλ ηα standards
πεξηεθηηθνηήησλ, φπσο γίλεηαη γηα ηηο βηηακίλεο.

51. Αλάπηπμε standards ηππνπνίεζεο
Γελ ππάξρεη θαλέλα παγθνζκίσο απνδεθηφ
"πξφηππν" γηα ηελ θαηαζθεπή ησλ ηππνπνηεκέλσλ
βνηαληθψλ ζθεπαζκάησλ.
Σν πνηα νκάδα ζεσξείηαη ε πην ζεξαπεπηηθά ελεξγή
κπνξεί λα αιιάμεη, φπσο έγηλε γηα ην Hypericum,
φπνπ ε νκάδα hyperforin απνδείρηεθε πξφζθαηα
πην δξαζηηθή απφ ηελ νκάδα hypericin.

52. Πνιππινθφηεηα
Η παξνπζία ελεξγψλ ζπζηαηηθψλ ζ’ έλα θπηφ
εμαξηάηαη θαζνξηζηηθά απφ ηνλ ηφπν θαη ηνλ
ρξφλν ζπιινγήο ηνπ, απφ ηελ ειηνθάλεηα,
απφ ηηο ζπλζήθεο απνζήθεπζεο θαη
θαηεξγαζίαο, ελψ παξνχζα είλαη πάληα ε
πηζαλφηεηα αιινίσζεο ηεο δξφγεο απφ
θπηνθάξκαθα ή απφ άιια αλακεκηγκέλα
θπηά. ΋ια απηά θαζηζηνχλ δχζθνιε ηελ
αμηνιφγεζε ησλ θπηηθψλ παξαζθεπαζκάησλ.

53. Δκπφξην ηεο ειπίδαο
ε αζάθεηα πνπ επηθξαηεί γηα πνιιέο θπηηθέο δξφγεο
ζε φηη αθνξά ηελ ζσζηή ζεξαπεπηηθή ηνπο ρξήζε θαη
ηε δνζνινγία ηνπο, «επηηξέπεη» ζε έλα άιιν
εκπφξην, ην «εκπφξην ηεο ειπίδαο» λα αλζεί.
«Δπηηξέπεη» επίζεο, ιάζε θαη λνζείεο, θαζψο ηα
ζπζηαηηθά κεξηθψλ δξνγψλ κπνξνχλ λα νλνκαζηνχλ
αλαθξηβψο ή λα πξνέξρνληαη απφ ακθίβνιεο
αμηνπηζηίαο πεγέο.
Γελ πξνκεζεπφκαζηε δξφγεο απφ ηε ιατθή ή
δξνγνζθεπάζκαηα, απφ αιεμηπησηηζηέο εηζαγσγείο
θαη κε εμεηδηθεπκέλεο εηαηξείεο παξαγσγήο.

54. Καη ιίγε … αηζζεηηθή απφιαπζε:ζπλζέζεηο
Φξέζθεο Απνμεξακέλεο

55. Καη… Άιιεο Καιιηέξγεηεο
Κξάλα

56. Να δηαρεηξηδφκαζηε
κε γλψζε
θαη κε ζχλεζε
ηε θπζηθή θιεξνλνκηά καο