IDdagen 2013 - Politiserende en depolitiserende tendensen Pascal Debruyne & Bart Van Bouchaute

2. Het middenveld zal politiek zijn,
of het zal niet zijn.
Pascal Debruyne
onderzoeker MENARG Universiteit Gent
&
Bart Van Bouchaute
onderzoeker OASES Universiteit Antwerpen

3. “Toch mag je een sociale beweging niet
reduceren tot dienstverlening, wederzijdse
ondersteuning en gezelligheid. Zeker in de
huidige dramademocratie – waar politiek niet
langer via sociale organisaties, maar wel via de
media met kiezers communiceert – hebben
sociale bewegingen meer dan ooit de plicht om
zelf aan politiek te doen door in het publieke
debat een kritische stem te laten horen, door
maatschappelijk problemen op de politieke
agenda te plaatsen en door gelijkgezinden te
mobiliseren. Kortom, het middenveld is politiek,
of zal niet zijn.”
Prof. Dr. Jaak Billiet
(9 maart 2013 in De Standaard)

4. Het middenveld zal ‘politiek’ zijn?
• Stelling: “Het middenveld is politiek, of zal niet zijn”
• Als het middenveld politiek wil zijn, moeten we eerst weten
wat ‘politiek’ is.
• Nood aan zelfreflectie voor we vastlopen in een defensieve
reactie op ‘gestolen autonomie’
• Er is niet zoiets als een autonome positie:
 Middenveld tussen “systeem” en “leefwereld”
 ‘De staat is een sociale relatie’

5. 1. MIDDENVELD, ‘DE POLITIEK’
EN ‘HET POLITIEKE’

6. DE POLITIEK
HET POLITIEKE
Dagelijkse beheer of
management van de
bestaande samenleving
Een politieke daad moet niet
enkel functioneren binnen het
kader van de bestaande relaties,
maar moet dat kader zelf ook
kunnen veranderen.
‘politiek’ als de kunst van
het mogelijke
‘het politieke’ als de kunst van
het onmogelijke
Doorheen de tijd is er in spreken en handelen van het
middenveld zélf een verwarring ontstaan tussen ‘de politiek’ (la
politique) en ‘het politieke’ (le politique). (Claude Lefort)

7. Middenveld en ‘de politiek’
• Politiek als beleidsbeïnvloeding
– Analyse
• welke ruimte om ‘aan politiek te doen’
• actorenanalyse, machtsanalyse …
– methoden beleidsbeïnvloeding
– de bestaande politiek/het beleid als
kader
• Verschuiving naar “middenveld in
de politieke ruimte”

8. Middenveld en ‘het politieke’
• Publieke ruimte: ruimte van tegenstellingen
– Conflicten zonder zetten wat honderd jaar geleden
«Laten we eens op een rijtjezuiver rationele oplossing
onhaalbaar werd geacht. Telt u even mee: samenleving
– Strijd over de inrichting van de het algemeen
kiesrecht, de achturige werkdag, het stakingsrecht, de algemene
• ‘Hegemoniale projecten’ :
ziektekostenverzekering, het pensioen, de oudedagsvoorziening,
gratis – Common sense: beslissingenvan dede inrichting en de
algemeen onderwijs, afschaffing over kinderarbeid van
samenleving op betaalde als ‘noodzakelijk’ vast
het recht van vrouwenvoorgesteld arbeid. En er zijn er en een
paar die ‘onvermijdelijk’
ik vergeet. Allemaal zogenaamd utopische eisen, maar
ze zijn– Maar elke consensus is gebonden aan tijd en ruimte
allemaal werkelijkheid geworden.»
– Dus tegenstrijd blijft altijd mogelijk
Riccardo Petrella op de vraag of zijn ideaal van een mondiale welzijnsstaat niet
‘utopisch’ was (De Groene Amsterdammer, 1998)
• Democratie is een open proces

9. Middenveld en ‘het politieke’ ‘(2)
Praktijken van burgerschap
• “Het politieke”: strijd over de goede
samenleving in een open democratie
• Praktijken van burgerschap (Isin)
– Groepen burgers eisen rechten op
binnen de gedeelde democratische ruimte
– Burgerschap is geen kwestie van ‘status’
maar van sociale praktijken
– Mensen ontwikkelen zich
tot politieke subjecten
doorheen die praktijken

10. 2. EEN KORTE GESCHIEDENIS VAN
HET MIDDENVELD IN DE POLITIEKE
RUIMTE

11. Breuklijnen, conflicten en ‘Gewapende vrede’
• Verdeelde samenleving, sterke bewegingen
– Sociaal-economische breuklijn
– Levensbeschouwelijke breuklijn
– Communautaire breuklijn
• Conflicthantering door ‘Gewapende vrede’
– Oplopende spanning en machtsopbouw
– Ontmijning door afsluiten van ‘pact’
• Gesloten, vaak geheim topoverleg tussen elites
• Package deals met voor elk wat wils

12. Ondertekening
Schoolpact
20 november
1958
Het Schoolpact was
het einde van de
Schoolstrijd na
discrete
onderhandeling
tussen de top van de
grote politieke
families
3/12/2013
12

13. Interprofessioneel
akkoord
22 december 2008
Na onderhandeling
tussen de sociale
partners
ondertekenen Luc
Cortebeeck (AVC) en
Rudy De Leeuw
(ABVV) het
interprofessioneel
akkoord
3/12/2013
13

14. Betrokkenheid en onderaanneming:
het verzuilde middenveld
• Verzuild middenveld omringt leefwereld
• Sterke betrokkenheid in beleidsvoorbereiding
– ‘partners’ in gesloten overlegcircuits
– compromis en package deals
• Grote rol in beleiduitvoering
– grote autonomie
– ‘onderaannemers’ van overheid

15. Verzwakking verzuiling
Verschuiving in het ‘klassieke’ middenveld
• Ontzuiling: binding verzwakt
– Achterban – organisatie
– Organisatie – beweging
– Beweging – centrale ideologie en partij
• Verschuiving
 Inhoud: van grote verhaal naar pragmatiek
 Functie: van collectieve strijd naar kwalitatieve dienstverlening
• Ondanks ontzuiling: nog altijd groot en
bijzonder actief!

16. Tegelijk:
nieuwe sociale bewegingen en actiegroepen
• Tijdsgeest ‘Mei 68’/1974: links-libertaire onderstroom
– Gelijkheid blijft belangrijk doel >< ongelijke samenleving
– Aangevuld met autonomie >< autoritaire samenleving
• Nieuwe dynamiek in middenveld
– Nieuwe thema’s
– Nieuwe mobilisatiemiddelen
– Grote mobilisatiekracht
• Elite-uitdagend protest
– Politieke elite...
– .. maar ook de klassieke zuilelites worden uitgedaagd!
• Moeizame toegang tot politieke systeem

17. “Pandinistisch Verblijvingsfront” (1980)
3/12/2013

18. Kritiek en herontdekking
• Neoliberale kritiek (jonge Verhofstadt)
– Middenveld ‘koloniseert’ het openbaar bestuur
– Middenveld betuttelt de vrije burger
• Middenveld in defensief
• Zwarte Zondagen:
– ‘de kloof’
– paniek over gebrek aan democratisch burgerschap
– herontdekking van het middenveld als remedie
Middenveld verhoogt ‘sociaal kapitaal’:
‘features of social life – networks, norms and trust – that enable
participants to act together more effectively to pursue shared objectives’
(Putnam)

19. Middenveld herstelt sociaal weefsel
• Instrument voor sociale cohesie als antwoord op:
– diversiteit/integratie;
– sociaaleconomische breuklijn/armoede.
• Nieuwe ‘politieke’ opdracht van middenveld.
• Evaluatie:
– Succes: nieuwe legitimiteit
– Maar: depolitisering?
“Toch mag je een sociale beweging niet reduceren tot
dienstverlening, wederzijdse ondersteuning en gezelligheid....
Kortom, het middenveld is politiek, of zal niet zijn.”

20. 3. DEPOLITISERING
VAN, IN EN DOOR HET MIDDENVELD?

21. Depolitisering (x3)
Overgang
van ‘het politieke’ als de kunst van het onmogelijke
naar ‘politiek’ als kunst van het mogelijke..
3 niveaus van depolitisering:
1) Depolitisering “van” het middenveld:
denken van de overheid over het middenveld depolitiseert;
2) Depolitisering “in” het middenveld:
denken van het middenveld zelf depolitiseert;
3) Depolitisering “door” het middenveld:
denken en handelen ten aanzien van achterban depolitiseert.

22. (1) (De)politisering
VAN
het middenveld?
Hier staat de vraag
centraal of/in
hoeverre/waarom/hoe
organisaties in het
middenveld de ruimte
krijgen om politiserend te
werken.
• Opdracht: integreren of
politiseren?
• Positie: verantwoordelijk
beheerder?
• Inhoud: consensus?
• Ruimte voor nieuwkomers?
• Inspraak ‘nemen’ of ‘krijgen’?

23. 1) Depolitisering van het middenveld

24. (2) (De)politisering
IN
het middenveld?
Nog los van die externe
druk vanuit de overheid is er
ook de depolitisering in het
middenveld zelf.
Geen algemene uitspraken
– Type organisatie/beweging
– Historiek en traditie
– Maatschappelijk doel...
... Maar toch kritisch bekijken
• Zelfdiscipline en
zelfcensuur?
• Managementtechnologie?
• Allianties/frontvorming?
• Methodische expertise ?

25. (2) Depolitisering van binnenuit:

29. (3) (De)politisering
DOOR het
middenveld
• Burgers mobiliseren rond
kwesties
– Verhaal?
– Methodisch?
• Leefwereld politiseren?
Hier staat de vraag centraal
of/in hoeverre/waarom/hoe
organisaties in het
middenveld er al dan niet in
slagen om kwesties en/of
burgers en groepen in de
samenleving te politiseren
– Koppeling leefwereld >> bredere
politisering
– Actor ontstaat in het proces
– Methodisch?
• De depolitisering van autonomie

30. (3) Depolitisering naar onder toe:‘doelgroepen’ (A)

31. (3) Depolitisering naar onder toe: ‘doelgroepen’
(B)

32. 4. REPOLITISERING VAN, DOOR
EN IN HET MIDDENVELD

33. Waarom ‘repolitisering’?
• Politieke verklaring
– weinig steun voor een politieke rol van het middenveld
– komst van N-VA: aanval op sociaal middenveld en zuilenorganisaties
– verdere afbrokkeling (vertrouwens)relaties zuil-partijen
• Economische verklaring
– economische crisis en besparingen
– de paradox van de participatiemaatschappij
– doelgroepen onder druk: “voor wat hoort wat
• Groeiend zelfinzicht
– Door interne druk en tweespalt ‘in’ organisaties
– Contestatie van nieuwe, minder geïnstitutionaliseerde organisaties

34. Waarom ’repolitisering’?
• Politieke verklaring
– weinig steun voor een politieke rol van het middenveld
– komst van N-VA: aanval op sociaal middenveld en zuilenorganisaties
– verdere afbrokkeling (vertrouwens)relaties zuil-partijen
• Economische verklaring
– economische crisis en besparingen
– de paradox van de participatiemaatschappij
– doelgroepen onder druk: “voor wat hoort wat”
• Groeiend zelfinzicht
– Door interne druk en tweespalt ‘in’ organisaties
– Contestatie van nieuwe, minder geïnstitutionaliseerde organisaties

35. Politiserend middenveld

36. Politiserend middenveld

37. Politiserend middenveld

38. Politiserend middenveld

39. Repolitisering?
• Politieke ruimte serieus nemen:
– tegenstellingen, conflict en macht zijn de kern van “het
politieke”
– (ook) buiten het beleidskader: kunst van het onmogelijke
• Middenveld zit in/geeft mee vorm aan de politieke
ruimte >> eigen opstelling heeft altijd betekenis
• Politiserend bewegingswerk is een noodzaak
– Een scherp eigen verhaal (durven) vertellen
– Autonome positie en strategie van de beweging
– Achterban, doelgroepen zijn/worden politieke subjecten

40. “De weg naar een politiserend middenveld in een
vitale democratie ligt open als organisaties zich
niet langer vooral beschouwen als een
verlengstuk van de overheid, als
verantwoordelijke partner, of hoogstens als
spreekbuis en signaalgever voor groepen in de
samenleving, maar integendeel als betrokken
ondersteuners van mensen die zich doorheen
praktijken van burgerschap zelf tot politieke
subjecten ontwikkelen.”
DANK VOOR UW BELANGSTELLING!