Luận Văn Pháp Luật Về Kiểm Soát Ô Nhiễm Môi Trường Không Khí

DỊCH VỤ VIẾT THUÊ ĐỀ TÀI TRỌN GÓI ZALO TELEGRAM : 0934 536 149
TẢI FLIE TÀI LIỆU – TRANGLUANVAN.COM
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
KHẢM
BÙI ĐỨC HIỂN
PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT Ô NHIỄM MÔI
TRƯỜNG KHÔNG KHÍ Ở VIỆT NAM
CHUYÊN NGÀNH : LUẬT
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Phạm Hữu Nghị
HÀ NỘI, 2022

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
KHẢM
BÙI ĐỨC HIỂN
PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT Ô NHIỄM
MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ Ở VIỆT NAM
Chuyên ngành : Luật Kinh tế
Mã số : 62.38.01.07
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Phạm Hữu Nghị
HÀ NỘI, 2022

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận án là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các
kết quả nêu trong Luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào
khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận án đảm bảo tính chính xác, nghiêm túc,
tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các
nghĩa vụ tài chính theo quy định của Học viện Khoa học Xã hội.
Tác giả luận án
Bùi Đức Hiển

LỜI CẢM ƠN
Tác giả luận án xin được gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến PGS.TS. Phạm Hữu
Nghị. Thầy đã luôn hướng dẫn, giúp đỡ tác giả tận tình suốt quá trình nghiên cứu để tác
giả có thể hoàn thành được công trình nghiên cứu của mình.

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ................................................................................................................................................................ 1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU PHÁP LUẬT VỀ KIỂM
SOÁT Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ .......................................................................... 7
1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án................................................................................. 7
1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án ............................................... 18
1.3. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu của đề tài luận án........................................................................... 20
CHƯƠNG 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG
KHÔNG KHÍ VÀ PHÁP LUẬT KIỂM SOÁT Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG KHÔNG
KHÍ......................................................................................................................................................................... 25
2.1. Lý luận về môi trường không khí và ô nhiễm môi trường không khí............................. 25
2.2. Lý luận về kiểm soát ô nhiễm môi trường và kiểm soát ô nhiễm môi trường không
khí................................................................................................................................................................. 35
2.3. Lý luận về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí bằng pháp luật............................. 41
2.4. Quy định về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí trong các công ước quốc tế 54
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT Ô NHIỄM MÔI
TRƯỜNG KHÔNG KHÍ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY................................................................ 67
3.1. Thực trạng pháp luật về quy chuẩn kỹ thuật môi trường không khí và tiêu chuẩn
môi trường không khí .......................................................................................................................... 67
3.2. Thực trạng các quy định về phòng ngừa, dự báo ô nhiễm môi trường không khí....82
3.3. Thực trạng các quy định về phát hiện ô nhiễm môi trường không khí.........................103
3.4. Thực trạng các quy định về ngăn chặn, khắc phục ô nhiễm môi trường không khí 111
3.5. Thực trạng quy định về xử lý hành vi làm ô nhiễm môi trường không khí................116
CHƯƠNG 4. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ
KIỂM SOÁT Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ Ở VIỆT NAM.....................133
4.1. Nhu cầu hoàn thiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm không khí ở Việt Nam hiện nay
133
4.2. Quan điểm hoàn thiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm không khí ở Việt Nam.......135
4.3. Các giải pháp hoàn thiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ở
Việt Nam hiện nay...............................................................................................................................137
KẾT LUẬN......................................................................................................................................................152
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT
Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ
1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án
Trên cơ sở nghiên cứu, tiếp cận các tài liệu, sách, báo, bài viết của các học giả
trong và ngoài nước liên quan đến đề tài nghiên cứu này, nghiên cứu sinh tổng quan tình
hình nghiên cứu theo các nhóm vấn đề sau:
Thứ nhất, nhóm các công trình nghiên cứu về ô nhiễm môi trường, kiểm soát
ô nhiễm môi trường, nội dung của kiểm soát ô nhiễm môi trường, pháp luật về kiểm
soát ô nhiễm môi trường.
Môi trường không khí là một thành phần quan trọng cấu thành môi trường. Do
vậy việc tổng quan các công trình nghiên cứu về ô nhiễm môi trường nói chung, kiểm
soát ô nhiễm môi trường nói riêng, trong đó có pháp luật trong lĩnh vực này sẽ tạo cơ sở
nền tảng lý luận và thực tiễn cho việc nghiên cứu thực trạng pháp luật về kiểm soát ô
nhiễm môi trường không khí. Về ô nhiễm môi trường và kiểm soát ô nhiễm môi trường
nói chung đã có nhiều công trình ở trong nước [8] [28] [94] [96] [118] và nước ngoài
[38] [137] [139] [140] [141] [146] nghiên cứu về vấn đề này ở nhiều giác độ khác nhau
từ lý luận đến thực tiễn. Theo Từ điển mở Merriam-webster online trên cơ sở liệt kê các
nguyên nhân gây ô nhiễm đã chỉ ra: "Ô nhiễm môi trường là tình trạng môi trường bị ô
nhiễm bởi các chất hóa học, sinh học, bức xạ, tiếng ồn,... gây ảnh hưởng đến sức khỏe
con người và các cơ thể sống khác. Ô nhiễm môi trường xảy ra là do con người và cách
quản lý của con người”[11]. Tổ chức Y tế thế giới dựa trên tác động của ô nhiễm môi
trường đến sức khỏe con người và sinh vật, trong một công trình nghiên cứu của mình
khẳng định, ô nhiễm môi trường là việc chuyển các chất thải hoặc năng lượng vào môi
trường đến mức có khả năng gây hại đến sức khỏe con người, đến sự phát triển của sinh
vật hoặc làm suy giảm chất lượng môi trường. Tiếp cận dưới giác độ pháp lý dựa trên
tiêu chuẩn môi trường, quan điểm được ghi nhận trong Giáo trình Luật Môi trường của
Trường Đại học luật Hà Nội hiểu: "Ô nhiễm môi trường là sự biến đổi của các thành
phần môi trường không phù hợp với tiêu chuẩn môi trường gây ảnh hưởng xấu đến con
người và sinh vật” [96]... Có thể thấy, ô nhiễm môi trường đe dọa sự sinh tồn cũng như
phát triển của con người và sinh vật. Theo kết quả nghiên cứu của Diễn đàn kinh tế thế
giới tại Davos, Thụy Sĩ, Việt Nam nằm trong số 10 quốc gia có chất lượng không khí
thấp nhất và ảnh hưởng nhiều nhất đến sức khỏe[88], ô nhiễm môi trường không khí là
một trong những nguyên nhân chính gây ra các căn bệnh ung thư phổi,...[ 6] [110] [122]
[124] [129]... Do vậy, kiểm soát ô nhiễm môi trường có vai trò vô cùng
7

quan trọng. Vấn đề kiểm soát ô nhiễm môi trường không chỉ thu hút sự quan tâm nghiên
cứu của học giả, các nhà khoa học các nước mà cả các tổ chức quốc tế, như các tổ chức,
như: Ngân hàng thế giới (WB), Tổ chức Y tế thế giới, Chương trình môi trường liên hợp
quốc (UNEP) và nhiều tổ chức quốc tế khác,... cũng đã có những nghiên cứu, hoặc tài
trợ cho nhiều công trình nghiên cứu về kiểm soát ô nhiễm môi trường. Theo Bách khoa
toàn thư mở đã định nghĩa kiểm soát ô nhiễm môi trường dưới giác độ liệt kê kiểm soát
các nguyên nhân làm ô nhiễm môi trường là các chất thải và phát thải đồng thời đề cao
biện pháp phòng ngừa ô nhiễm môi trường, cụ thể: Kiểm soát ô nhiễm bao gồm việc
kiểm soát phát thải và chất thải vào không khí, nước và đất. Nếu không có việc kiểm
soát ô nhiễm, các chất thải từ các hoạt động tiêu thụ, sản xuất, vận tải, đốt nhiên liệu
tạo nhiệt, và các hoạt động khác của con người sẽ làm tích tụ hoặc phát tán chất ô
nhiễm sẽ làm giảm chất lượng môi trường sống. Trong các cấp kiểm soát, phòng chống
ô nhiễm và giảm thiểu chất thải được xem là các biện pháp hiệu quả [11]. Kiểm soát ô
nhiễm môi trường (Polluton control) được hiểu một cách tổng quát là tổng hợp các hoạt
động, hành động, biện pháp và công cụ nhằm phòng ngừa, khống chế không cho ô
nhiễm xảy ra, hoặc khi có ô nhiễm xảy ra thì có thể chủ động xử lý làm giảm thiểu hay
loại trừ được nó. Các hoạt động, hành động, biện pháp và công cụ phải được áp dụng
với cấu trúc có sẵn, đó chính là thể chế, luật pháp, chính sách văn bản, tiêu chuẩn, quy
định, các giải pháp công nghệ, các công cụ kinh tế, đánh giá tác động môi trường, quan
trắc và giám sát môi trường,...[124]. Có thể thấy dưới giác độ kinh tế, kỹ thuật các công
trình nghiên cứu trong và ngoài nước về kiểm soát ô nhiễm môi trường cho thấy hoạt
động này được áp dụng chủ yếu trên hai phương diện là mục tiêu giảm thiểu và kiểm
soát các loại chất thải thông thường, chất thải nguy hại...;
Tiếp cận dưới giác độ pháp lý, quan điểm ghi nhận trong Giáo trình Luật Môi
trường của Trường Đại học luật Hà Nội, NXB. Công an nhân dân, Hà Nội năm 2007
cho rằng: kiểm soát ô nhiễm môi trường là tổng hợp các hoạt động của Nhà nước, của
các tổ chức và cá nhân nhằm loại trừ, hạn chế những tác động xấu đối với môi trường;
phòng ngừa ô nhiễm môi trường; khắc phục, xử lý hậu quả do ô nhiễm môi trường gây
nên [96]. Đồng thời có phân biệt giữa kiểm soát ô nhiễm môi trường với quản lý nhà
nước về môi trường, trong đó kiểm soát ô nhiễm môi trường có nội hàm rộng hơn, thể
hiện ở nhiều khía cạnh như mục đích kiểm soát, chủ thể kiểm soát, cách thức, công cụ
và phương tiện kiểm soát. Cụ thể mục đích của kiểm soát ô nhiễm môi trường chính là
nhằm phòng ngừa, khống chế không để ô nhiễm môi trường xảy ra. Còn nếu vì các lý do
khác nhau mà ô nhiễm môi trường vẫn xảy ra thì kiểm soát ô nhiễm chính là hoạt động
xử lý, khắc phục hậu quả, phục hồi lại tình trạng môi trường như trước khi bị ô nhiễm;
chủ thể của kiểm soát ô nhiễm môi trường không chỉ là Nhà nước (thông qua các cơ
8

quan quản lý nhà nước về môi trường) mà còn bao gồm các doanh nghiệp, các cộng
đồng dân cư, các hiệp hội ngành nghề, các tổ chức, hộ gia đình và cá nhân,... Kiểm soát
ô nhiễm môi trường không chỉ thực hiện bằng biện pháp mệnh lệnh – kiểm soát bằng
các công cụ hành chính mà còn được thực hiện bằng các công cụ kinh tế, các biện pháp
kỹ thuật, các giải pháp công nghệ, các yếu tố xã hội và yếu tố thị trường... trong đó các
yếu tố thị trường, yếu tố xã hội ngày càng được quan tâm cân nhắc, lựa chọn. Nội dung
của kiểm soát ô nhiễm môi trường dưới giác độ pháp lý gồm: thu thập, quản lý và công
bố các thông tin về môi trường, xây dựng và thực hiện quy hoạch, kế hoạch kiểm soát ô
nhiễm; ban hành và áp dụng các tiêu chuẩn môi trường; quản lý chất thải; xử lý, khắc
phục tình trạng môi trường bị ô nhiễm,... [96].
Trong khi đó Từ điển giải thích thuật ngữ luật học của Trường Đại học Luật Hà
Nội lý giải kiểm soát ô nhiễm môi trường dưới hai giác độ: Một là, kiểm tra về phương
diện môi trường của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền đối với cơ sở sản xuất, kinh
doanh kể từ khi đi vào hoạt động cho tới khi chấm dứt hoạt động và quá trình tự kiểm
tra, tự giám sát của chính cơ sở sản xuất, kinh doanh trong suốt quá trình hoạt động của
mình; hai là, quá trình theo dõi, kiểm tra về phương diện môi trường đối với cơ sở sản
xuất, kinh doanh kể từ thời điểm các cơ sở này được cấp quyết định phê chuẩn báo cáo
đánh giá tác động môi trường đến thời điểm được cấp giấy chứng nhận đạt tiêu chuẩn
môi trường. [94].
Không chỉ đưa ra cách hiểu về kiểm soát ô nhiễm môi trường dưới các giác độ khác
nhau, một số công trình nghiên cứu còn xác định nội dung kiểm soát ô nhiễm môi trường.
Trong Luận án tiến sĩ: Pháp luật kiểm soát ô nhiễm môi trường biển trong hoạt động hàng
hải ở Việt Nam, của Lưu Ngọc Tố Tâm đã liệt kê kiểm soát ô nhiễm môi trường, gồm: đánh
giá môi trường, quản lý chất thải, hệ thống quy chuẩn kỹ thuật môi trường; giải quyết các
tranh chấp môi trường; kiểm soát ô nhiễm môi trường trong các hoạt động cụ thể...[90].
Trong Dự án Nhiệm vụ điều tra, khảo sát, xây dựng các bộ tiêu chí khoanh vùng ô nhiễm và
đề xuất dự án xây dựng bản đồ ô nhiễm trên phạm vi toàn quốc của Cục Kiểm soát ô nhiễm,
Tổng Cục Môi trường đã xác định, kiểm soát ô nhiễm bao gồm: kiểm soát các nguồn thải
gây ra ô nhiễm môi trường (nguồn thải khí ô nhiễm, nguồn thải nước ô nhiễm, nguồn thải
chất thải rắn, nguồn thải tiếng ồn, nguồn thải bức xạ), kiểm soát ô nhiễm môi trường xuyên
biên giới, kiểm soát ô nhiễm môi trường các ngành sản xuất công nghiệp, kiểm soát ô
nhiễm môi trường xung quanh ở các khu vực đô thị, các khu công nghiệp, khu kinh tế, các
làng nghề... và kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí, môi trường nước mặt, nước ngầm
và môi trường nước biển ven bờ [91].
9

Các khái niệm ô nhiễm môi trường, kiểm soát ô nhiễm môi trường được nêu và
phân tích ở trên là những kết quả nghiên cứu quan trọng của nhiều nhà nghiên cứu. Tác
giả sẽ có sự kế thừa hợp lý trong quá trình nghiên cứu đề tài của mình.
Thứ hai, tổng quan các công trình nghiên cứu các vấn đề lý luận về kiểm soát
ô nhiễm môi trường không khí.
Một là, về xuất xứ của thuật ngữ kiểm soát ô nhiễm môi trường, kiểm soát ô
nhiễm môi trường không khí. Qua khảo cứu một số các công trình nghiên cứu của nước
ngoài cũng trong nước có thể thấy trên thế giới kiểm soát ô nhiễm môi trường là thuật
ngữ vẫn còn rất mới trong nhiều ngôn ngữ của nhiều quốc gia. Thuật ngữ này được bắt
đầu được đề cập từ năm 1960 của thế kỷ XX sau những cảnh báo được đưa ra bởi các
nhà khoa học khi nghiên cứu về hiện trạng ô nhiễm môi trường và những ảnh hưởng tiêu
cực của nó đến con người và sinh vật. Ở Việt Nam, qua khảo cứu các công trình nghiên
cứu, tác giả chưa thấy một công trình nào nghiên cứu bài bản về vấn đề này, thậm chí
trong các giáo trình, các luận án về kiểm soát ô nhiễm môi trường cũng chưa chỉ ra [8]
[28] [67] [77] [94] [96] [100] [110] [118]... Tuy vậy, nghiên cứu chính sách, pháp luật
môi trường Việt Nam cho thấy thuật ngữ kiểm soát ô nhiễm môi trường mới được chính
thức ghi nhận lần đầu tiên trong Luật Bảo vệ Môi trường năm 2005. Do vậy, trong đề tài
luận án này tác giả sẽ nghiên cứu và lý giải sâu hơn về sự ra đời và phát triển cũng như
ghi nhận trong pháp luật Việt Nam về thuật ngữ kiểm soát ô nhiễm môi trường.
Hai là, tổng quan các công trình nghiên cứu về khái niệm kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí và pháp luật về kiểm soát ô nhiễm không khí. Ô nhiễm môi trường
không khí là sự có mặt một chất lạ hoặc một sự biến đổi quan trọng trong thành phần
không khí, làm cho không khí không sạch hoặc gây mùi khó chịu, giảm thị lực khi nhìn
xa do bụi [92]. Hiện nay, đã có môt số công trình, đề tài, bài viết trong và ngoài nước
[7] [67] [77] [96] [101] [110] nghiên cứu về vấn đề này dưới giác độ pháp lý đã dựa trên
cơ sở quy chuẩn kỹ thuật môi trường không khí để xác định ô nhiễm môi trường không
khí. Trong Luận văn thạc sĩ: Pháp luật bảo vệ môi trường không khí ở Việt Nam – Thực
trạng và hướng hoàn thiện của ThS. Vũ Thị Duyên Thủy đã định nghĩa: ô nhiễm môi
trường không khí là tình trạng không khí có xuất hiện một, một số chất lạ hoặc một sự
biến đổi quan trọng trong thành phần không khí làm thay đổi tính chất lý, hóa vốn có
của nó và sự thay đổi này phải vi phạm tiêu chuẩn môi trường do cơ quan nhà nước có
thẩm quyền ban hành, gây tác động có hại cho con người và thiên nhiên. [110]. Nguyên
nhân của ô nhiễm môi trường không khí là do cả yếu tố tự nhiên và nhân tạo gây ra. Yếu
tố tự nhiên gồm hoạt động núi lửa, cháy rừng, bão bụi, quá trình phân hủy động thực vật
tự nhiên; nguồn nhân tạo như, hoạt động giao thông vận tải, hoạt động dân sinh, hoạt
động công nghiệp… [100]. Có thể thấy, hàng năm con người khai thác và sử dụng hàng
10

tỉ tấn than đá, dầu mỏ, khí đốt. Đồng thời cũng thải vào môi trường một khối lượng lớn
các chất thải khác nhau như: chất thải sinh hoạt, chất thải từ các nhà máy và xí nghiệp
làm cho hàm lượng các loại khí độc hại tăng lên nhanh chóng. Việc sử dụng nhiều các
phương tiện giao thông như ô tô, xe gắn máy cũng là một loại ô nhiễm tiếng ồn và khí
thải đáng lo ngại [135] [136] [137]. Việc thải các chất gây ô nhiễm vào tự nhiên đã làm
ô nhiễm bầu khí quyển tạo nên sự ngột ngạt và "sương mù", gây nhiều bệnh cho con
người. Nó còn tạo ra các cơn mưa axít làm huỷ diệt các khu rừng và các cánh đồng.
Điều đáng lo ngại nhất là con người thải vào không khí các loại khí độc như: CO2, đã
gây hiệu ứng nhà kính. Theo nghiên cứu thì chất khí quan trọng gây hiệu ứng nhà kính
là CO2, nó đóng góp 50% vào việc gây hiệu ứng nhà kính, CH4 là 13%, nitơ 5%, CFCs
là 22%, hơi nước ở tầng bình lưu là 3%... Nếu như chúng ta không ngăn chặn được hiện
tượng hiệu ứng nhà kính thì trong vòng 30 năm tới mặt nước biển sẽ dâng lên từ 1,5 –
3,5 m (Stepplan Keckes). Có nhiều khả năng lượng CO2 sẽ tăng gấp đôi vào nửa đầu thế
kỷ sau. Điều này sẽ thúc đẩy quá trình nóng lên của Trái Đất diễn ra nhanh chóng. Nhiệt
độ trung bình của Trái Đất sẽ tăng khoảng 3,60°C (G.I.Plass), và mỗi thập kỷ sẽ tăng
0,30 °C. Theo các tài liệu khí hậu quốc tế, trong vòng hơn 130 năm qua nhiệt độ Trái
Đất tăng 0,40 °C. Tại hội nghị khí hậu tại Châu Âu được tổ chức gần đây, các nhà khí
hậu học trên thế giới đã đưa ra dự báo rằng đến năm 2050 nhiệt độ của Trái Đất sẽ tăng
thêm 1,5 – 4,50 °C nếu như con người không có biện pháp hữu hiệu để khắc phục hiện
tượng hiệu ứng nhà kính. Một hậu quả nữa của ô nhiễm khí quyển là hiện tượng lỗ
thủng tầng ôzôn. CFC là "kẻ phá hoại" chính của tầng ôzôn. Sau khi chịu tác động của
khí CFC và một số loại chất độc hại khác thì tầng ôzôn sẽ bị mỏng dần rồi thủng [62].
Do vậy, giữ gìn môi trường không khí được trong lành, để bảo vệ được tầng ozon, ứng
phó với biến đổi khí hậu, vấn đề đặt ra là phải kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí
có hiệu quả.
Kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí là một thuật ngữ mới mang tính
chuyên sâu. Nếu kiểm soát ô nhiễm môi trường bao hàm trong đó là kiểm soát ô nhiễm
đất, nước,… thì kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí mang tính đặc thù hơn. Hiện
nay, có một số công trình nghiên cứu [67] [77] [96] [100] [110] [116] đã đưa ra các ý
kiến về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí. Cụ thể trong đề tài: Pháp luật về kiểm
soát ô nhiễm không khí của tác giả Hà Thị Phương Ngọc đã định nghĩa: kiểm soát ô
nhiễm môi trường không khí là hoạt động của các cơ quan nhà nước cũng như tổ chức,
cá nhân, tiến hành để bảo vệ môi trường không khí khỏi những tác động bất lợi từ phía
con người và những biến đổi bất thường của tự nhiên[77]. Bên cạnh đó, các nghiên cứu
cũng chỉ ra kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí gồm những hoạt động, như: ban
hành, tổ chức, thực hiện quy chuẩn kỹ thuật môi trường không khí, bao gồm nhóm quy
11

chuẩn về chất lượng môi trường không khí xung quanh và nhóm quy chuẩn về khí thải;
hoạt động đánh giá tác động môi trường không khí; hoạt động kiểm soát các nguồn thải
vào môi trường không khí; hoạt động ngăn chặn, hạn chế ô nhiễm, sự cố, phục hồi môi
trường không khí; hoạt động xử lý các hành vi làm ô nhiễm môi trường không khí.
Kiểm soát ô nhiễm môi trường nói chung, ô nhiễm môi trường không khí nói riêng
muốn hiệu quả cần phải được pháp luật điều chỉnh.
Như trình bày trên có thể thấy, cho đến nay các công trình nghiên cứu trong nước
mặc dù đã đưa ra được khái niệm về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí, tuy nhiên
các khái niệm này chưa thể hiện đầy đủ nội hàm của từ kiểm soát ô nhiễm,… Hơn nữa,
khi phân tích khái niệm pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí, các đề tài
này lại tiếp cận dưới giác độ liệt kê các quy định, gồm: các quy định pháp luật về quy
chuẩn kỹ thuật môi trường không khí, hoạt động phòng chống, khắc phục ô nhiễm không
khí, khắc phục ô nhiễm không khí, và xử lý vi phạm pháp luật về kiểm soát ô nhiễm
không khí [100]. Việc liệt kê sẽ giúp xác định được cụ thể từng nội dung nghiên cứu,
mặt khác cũng có thể dẫn tới trường hợp không liệt kê được đầy đủ nội dung của vấn đề
nghiên cứu. Do vậy, trong quá trình nghiên cứu đề tài luận án, tác giả sẽ kế thừa cách
hiểu về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí và pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí, trên cơ sở đó xây dựng một khái niệm mới có thể khắc phục được
một số hạn chế của các khái niệm này.
Ba là, tổng quan các công trình nghiên cứu về đặc điểm kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí và pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí. Không khí
là một thành phần của môi trường nên có những đặc điểm chung của môi trường, tuy
nhiên môi trường không khí cũng có những đặc thù riêng khác biệt so với môi trường
đất, môi trường nước,… Vấn đề này đã có một số công trình nghiên cứu phân tích, nhận
diện [67] [77] [96] [100] [110], trong đó trong đề tài: Pháp luật về kiểm soát ô nhiễm
môi trường không khí, của tác giả Nguyễn Kim Thoa đã nhấn mạnh một số đặc điểm,
như: không khí không thể phân chia được cho nên không có biên giới, nó có phạm vi rất
rộng lớn và điều này dẫn tới việc xác định quyền sở hữu và sử dụng không khí là không
thể. Không khí thuộc quyền sở hữu của tất cả các quốc gia, tổ chức và cá nhân. Do vậy
rất khó kiểm soát được ô nhiễm không khí nên cần phải kiểm soát được khí thải trước
khi nó được thải ra ngoài môi trường; giá trị môi trường không khí không biểu hiện
ngay trước mắt, đặc biệt là lợi ích kinh tế, hơn nữa ảnh hưởng của không khí thường tác
động đến sức khỏe con người mang tính lâu dài nên mọi người chưa quan tâm bảo vệ; ô
nhiễm môi trường không khí là tác nhân dẫn đến biến đổi khí hậu, do vậy ứng phó với
biến đổi khí hậu cần gắn với kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí; kiểm soát ô
nhiễm không khí cần dựa trên công nghệ kỹ thuật tiên tiến,…[100].
12

Thứ ba, tổng quan các công trình nghiên cứu thực trạng các quy định pháp
luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường, kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí.
Để bảo vệ quyền được sống trong môi trường trong lành, đảm bảo phát triển bền
vững đất nước, việc tạo hành lang pháp lý cho vấn đề này đóng vai trò quan trọng. Theo
hướng nghiên cứu này hiện nay đã có một số công trình nghiên cứu tập trung vào các
nội dung pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường, môi trường không khí, như [15]
[42] [61] [67] [77] [90] [100] [110] [113] [116]… trong đó đề tài: Pháp luật về bảo vệ
môi trường không khí ở Việt Nam, của tác giả Lê Thị Phương Thảo đã tập trung phân
tích thực trạng pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí; pháp luật về đánh
giá tác động môi trường không khí; pháp luật về trách nhiệm, nghĩa vụ của tổ chức, cá
nhân trong kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí và xử lý các hành vi làm ô nhiễm
môi trường không khí,...[116];
Một là, về quy chuẩn kỹ thuật môi trường không khí. Quy chuẩn kỹ thuật môi
trường nói chung, quy chuẩn kỹ thuật môi trường không khí nói riêng là xương sống của
chu trình kiểm soát ô nhiễm môi trường cũng như môi trường không khí. Nếu không có
quy chuẩn kỹ thuật môi trường thì sẽ không thể xác định đánh giá được hiện trạng môi
trường, mức độ ô nhiễm môi trường,... Trong Luật bảo vệ môi trường năm 2005 gọi
thuật ngữ này là tiêu chuẩn môi trường. Tiêu chuẩn môi trường là những chuẩn mực,
giới hạn cho phép, được quy định dùng làm căn cứ để quản lý môi trường. Tuy nhiên,
theo Nghị định số 21/2008/NĐ-CP ngày 28/2/2008 về sửa đổi, bổ sung một số điều của
Nghị định số 80/2006/NĐ-CP ngày 09/8/2006 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành
Luật bảo vệ môi trường năm 2005 thì các tiêu chuẩn môi trường do Nhà nước công bố
bắt buộc áp dụng được chuyển đổi thành quy chuẩn kỹ thuật môi trường (Điều 1). Sự
thay đổi này là nhằm phù hợp với các quy định trong Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ
thuật năm 2006. Đã có một số nghiên cứu trong và ngoài nước có đề cập đến quy chuẩn
kỹ thuật môi trường không khí [42] [67] [77] [100] [113] [116]. Trong đề tài Pháp luật
về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ở Việt Nam, của tác giả Nguyễn Kim Thoa
đã phân tích: "Quy chuẩn kỹ thuật môi trường nói chung và quy chuẩn kỹ thuật môi
trường không khí nói riêng được hiểu là giới hạn cho phép của các thông số về chất
lượng môi trường xung quanh, về hàm lượng của chất gây ô nhiễm trong chất thải được
cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định làm căn cứ để quản lý và bảo vệ môi
trường”[100]. Đối với môi trường không khí chuẩn mực này được hiểu là mức độ hoặc
phạm vi giới hạn các chất ô nhiễm nhất định trong thành phần môi trường không khí đó.
Các giới hạn ấy được cơ quan nhà nước sử dụng để đánh giá hiện trạng môi trường
không khí, kiểm soát ô nhiễm không khí, dự báo những thay đổi trong thành phần không
khí. Từ đó đưa ra những giải pháp để cải thiện chất lượng môi trường không khí. Về vấn
13

đề này trong đề tài: Khía cạnh pháp lý của tiêu chuẩn chất lượng môi trường không khí
Việt Nam, của tác giả Trần Thị Thúy cũng phân tích đặc điểm và vai trò của quy chuẩn
kỹ thuật môi trường không khí; các khía cạnh kỹ thuật, pháp lý, kinh tế - xã hội của quy
chuẩn môi trường không khí; thực trạng pháp luật môi trường về quy chuẩn kỹ thuật
môi trường không khí: gồm quy chuẩn về chất lượng môi trường không khí xung quanh
và quy chuẩn về khí thải; trách nhiệm pháp lý đối với hành vi vi phạm quy chuẩn kỷ
thuật môi trường không khí. Qua đó, đánh giá pháp luật hiện hành của Việt Nam đang
thiếu quy chuẩn kỹ thuật môi trường không khí trong lĩnh vực nông nghiệp, một số quy
chuẩn đã lạc hậu so với các nước trong khu vực và trên thế giới đồng thời đưa ra kiến
giải hoàn thiện pháp luật về vấn đề này.
Hai là, tổng quan các công trình nghiên cứu các quy định về nghĩa vụ của các tổ
chức, cá nhân chủ nguồn thải trong kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí. Thực tiễn
cho thấy ô nhiễm môi trường nói chung, ô nhiễm môi trường không khí nói riêng đa
phần là do các cá nhân, tổ chức gây ra trong các hoạt động của mình gây ra do vậy họ là
chủ thể đầu tiên có vai trò quan trọng trong phòng ngừa ô nhiễm môi trường. Đối với
môi trường không khí, do có phạm vi rộng, phát tán nhanh, không xác định được chủ sở
hữu nên để kiểm soát được ô nhiễm môi trường không khí vai trò phòng ngừa của các cá
nhân, tổ chức càng trở nên quan trọng hơn. Hiện nay, chưa có công trình nghiên cứu
chuyên biệt về trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân chủ nguồn thải trong kiểm soát ô
nhiễm môi trường không khí. Tuy nhiên, ở nước ta trong một số công trình nghiên cứu
[67] [77] [96] [100] [110] [113] [116] [128] cũng đã đề cập vấn đề này, trong đó phân tích
các quy định pháp luật môi trường hiện hành về trách nhiệm, nghĩa vụ của các tổ chức, cá
nhân khi tham gia các hoạt động làm ảnh hưởng đến môi trường không khí, như: cá nhân
phải có trách nhiệm lập báo cáo đánh giá tác động môi trường khi có các dự án đầu tư có
nguy cơ làm ô nhiễm môi trường không khí; nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân trong kiểm soát
nguồn thải động, nguồn thải tĩnh; trách nhiệm ngăn chặn, phục hồi hiện trạng môi trường
không khí,... Tuy nhiên, do không nghiên cứu chuyên sâu vào vấn đề này nên đa phần các
công trình nghiên cứu chưa nghiên cứu rạch ròi các quy định về nghĩa vụ của tổ chức, cá
nhân chủ nguồn thải cũng như chưa đánh giá được rõ ràng những thành công, hạn chế của
các quy định pháp luật về vấn đề này. Do vậy, trong quá trình nghiên cứu đề tài luận án, tác
giả sẽ tiếp thu các kết quả nghiên cứu trên, như: về chủ thể có nghĩa phải kiểm soát ô nhiễm
môi trường không khí; trách nhiệm, nghĩa vụ, công cụ, phương tiện của các chủ thể này
trong kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí.
Ba là, tổng quan các công trình nghiên cứu về đánh giá tác động môi trường
không khí (ĐTM). Đánh giá tác động môi trường là việc phân tích dự báo những tác
động xấu đối với môi trường của dự án đầu tư cụ thể để đưa ra các biện pháp bảo vệ môi
14

trường khi triển khai dự án đó [96]. Đánh giá tác động môi trường áp dụng với các dự án
đầu tư cụ thể có nguy cơ làm ô nhiễm môi trường, trong đó có môi trường không khí.
Đánh giá tác động môi trường lần đầu tiên được ghi nhận ở Hoa Kỳ năm 1970 trong
Luật về chính sách môi trường quốc gia. Sau đó ĐTM được lan rộng sang các hệ thống
pháp khác như Anh, Cộng hòa liên bang Đức và phần lớn Bắc Âu. Do tầm quan trọng
của việc lập báo cáo đánh giá tác động môi trường nên các định chế tài chính quốc tế
như: Ngân hàng thế giới, Ngân hàng phát triển châu Á đã tích cực thúc đẩy việc tiến
hành ĐTM. Đánh giá tác động môi trường ĐTM đã được chính thức ghi nhận trong Luật
Bảo vệ môi trường năm 1993 của Việt Nam. Trong luận văn thạc sĩ: Pháp luật Việt Nam
về đánh giá tác động môi trường, thực trạng và hướng hoàn thiện, của tác giả Võ Trung
Tín, Đại học luật Tp. Hồ Chí Minh năm 2005, đã phân tích thực trạng pháp luật Việt
Nam về đánh giá tác động môi trường, trong đó có đánh giá tác động môi trường không
khí. Bên cạnh đó, một số công trình nghiên cứu khác [67] [77] [96] [100] [110] tuy
không trực tiếp nghiên cứu chuyên sâu pháp luật về đánh giá tác động môi trường không
khí, nhưng cũng có đề cập đến hiện trạng các quy định pháp luật về đánh giá tác động
môi trường chỉ ra những bất cập trong quy định về hội đồng thẩm định, về tổ chức dịch
vụ thẩm định, về ý kiến của cộng đồng dân cư nơi thực hiện dự án đầu tư,... Đây cũng là
cơ sở quan trọng cho nghiên cứu sinh trong quá trình nghiên cứu đề tài luận án liên quan
đến vấn đề này.
Bốn là, tổng quan các công trình nghiên cứu về tổ chức và trách nhiệm của các
cơ quan quản lý nhà nước trong kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí. Đảng và Nhà
nước ta đã khẳng định bảo vệ môi trường là trách nhiệm của nhà nước và là nghĩa vụ
của mọi tổ chức, cá nhân. Nhân dân thành lập ra nhà nước để quản lý xã hội, nộp thuế
để Nhà nước thực hiện được chức năng, nhiệm vụ của mình, trong đó có trách nhiệm
kiểm soát ô nhiễm môi trường nói chung, môi trường không khí nói riêng. Do vậy, Nhà
nước phải có trách nhiệm hàng đầu trong kiểm kiểm soát ô nhiễm môi trường không
khí. Hiện nay, ở nước ta chưa có một công trình nghiên cứu chuyên sâu nào về trách
nhiệm của nhà nước trong kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí, tuy nhiên đã có một
số công trình nghiên cứu chung về tổ chức và hoạt động quản lý nhà nước về môi
trường, như: Tiến tới kiện toàn hệ thống cơ quan quản lý nhà nước về môi trường, của
Ban khoa giáo trung ương và Bộ Khoa học công nghệ và môi trường năm 2001 [4],
Thực tiễn áp dụng công cụ kinh tế trong quản lý môi trường ở Việt Nam hiện, nay của
tác giả Chu Hoa [48], Quản lý môi trường đô thị và khu công nghiệp, của Phạm Ngọc
Đăng[29]... Bên cạnh đó, cũng có một số công trình nghiên cứu nhỏ về kiểm soát ô
nhiễm môi trường không khí trong đó có đề cập đến trách nhiệm của cơ quan quản lý
nhà nước trong kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí [67] [77] [96] [100] [110]
15

[116]. Trong đó chỉ ra trách nhiệm của nhà nước trong thành lập hội đồng thẩm định,
thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường không khí, xây dựng quy chuẩn kỹ
thuật môi trường không khí, quan trắc hiện trạng, thông tin tình hình môi trường không
khí trong đó khẳng định đề cao quản lý nhà nước bằng công cụ kinh tế và nhấn mạnh
việc tiếp cận thông tin môi trường sẽ góp phần đảm bảo quyền con người được sống
trong một môi trường không bị ô nhiễm, xử lý các hành vi làm ô nhiễm môi trường
không khí,... Không chỉ vậy một số nghiên cứu cũng đánh giá hoạt động quản lý nhà
nước về môi trường nói chung, trong đó có kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí là
chưa hiệu quả, chưa đáp ứng được yêu cầu của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa
và hội nhập quốc tế. Rất nhiều các vụ việc ô nhiễm môi trường được phanh phui thời
gian gần đây, như vụ Ve dan, ô nhiễm môi trường Thạch Sơn,... đã cho thấy sự bất lực
của các cơ quan quản lý nhà nước về môi trường.
Năm là, tổng quan các công trình nghiên cứu về trách nhiệm pháp lý đối với
hành vi làm ô nhiễm môi trường không khí của các tổ chức, cá nhân chủ sở hữu nguồn
thải. Kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí xét cho cùng là kiểm tra, giám sát các
hành vi của các tổ chức, cá nhân có nguy cơ làm ô nhiễm môi trường không khí. Do vậy
khi cá nhân, tổ chức không tuân thủ các nghĩa vụ phòng ngừa ô nhiễm môi trường
không khí của mình mà có hành vi gây ảnh hưởng, ô nhiễm môi trường không khí thì họ
cần phải chịu những trách nhiệm pháp lý nhất định. Các công trình, bài viết nghiên cứu
về vấn đề này, như: Điều kiện làm phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hành vi
làm ô nhiễm môi trường gây ra, của tác giả Bùi Kim Hiếu; Những điểm mới về tội phạm
môi trường trong Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2009, của PGS.TS. Phạm Văn Lợi; Ngăn
ngừa, xử lý triệt để các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng – Nhìn từ cơ chế,
chính sách, pháp luật về đầu tư, tài chính, lao động, đất đai, môi trường, của
PGS.TS.Phạm Hữu Nghị,... [23] [33] [42] [60] [69] [77] [100] [110] [116] đã chỉ ra các
trách nhiệm pháp lý có thể áp dụng với cá nhân là trách nhiệm hành chính, hình sự, dân
sự và trách nhiệm kỷ luật. Lý giải phân biệt giữa trách nhiệm bồi thường thiệt hại do
hành vi làm ô nhiễm môi trường và trách nhiệm hành chính của cá nhân, pháp nhân.
Nhiều kiến nghị tăng xử phạt hành chính đối với cá nhân, pháp nhân có hành vi làm ô
nhiễm môi trường. Hơn nữa, đối với pháp nhân ngoài trách nhiệm hành chính, trách
nhiệm dân sự ra một số công trình nghiên cứu đề nghị pháp nhân khi có hành vi làm ô
nhiễm môi trường có thể phải chịu cả trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, cũng có công
trình phản bác lại việc đề nghị hình sự hóa đối với pháp nhân có hành vi làm ô nhiễm
môi trường do mâu thuẫn với lý luận của luật hình sự về yếu tố lỗi.
Thứ tư, tổng quan các công trình nghiên cứu về hạn ngạch khí thải, kiểm soát
ô nhiễm môi trường không khí tầm xa.
16

Ô nhiễm môi trường không khí không chỉ ảnh hưởng đến môi trường không khí
tầm thấp xung quanh chúng ta mà còn ảnh hưởng đến môi trường không khí tầm xa mà
xét cho đến cùng thì hậu quả của nó đều tác động nguy hiểm đến sự tồn tại và phát triển
của con người. Khoa học đã chứng mình nếu thải quá nhiều chất thải như clo, flo,
cacbon, CO2 thì tầng ozon sẽ bị hiện tượng hiệu ứng nhà kính là nguyên nhân gây nên
biến đổi khí hậu toàn cầu. Một trong những giải pháp để ứng phó với biến đổi khí hậu là
phải hạn chế thải các chất gây hiệu ứng nhà kính. Trong Báo cáo quốc gia của Việt Nam
được Ngân hàng phát triển châu Á hỗ trợ: Climate Change in Asia: Viet Nam country
report, Asian Development Bank, 1994 đã cho thấy khí hậu ở châu Á đã có sự thay đổi
theo chiều hướng ngày càng xấu đi cả môi trường đất, nước và đặc biệt là không khí;
hay trong bài viết "Carbon-related border tax adjustment: mitigating climate change or
restricting international trade?" của Christine Kaufmann, Rolf H. Weber có phân tích
việc các quốc gia đánh thuế đối với các hàng hóa chứa nhiều hàm lượng cacbon có phải
sẽ giúp ứng phó được với khí hậu hay chỉ là biện pháp để cản trở tự do thương mại;
trong khi đó bài viết "Air quality: legal and policy issues”, của tác giả Scott Lyness.
Env. Law 2010, 56, 6-20. [Environmental Law], Publication Date: 2010 lại bàn về chính
sách và pháp luật để xây dựng một môi trường không khí chất lượng nhằm đảm quyền
được sống trong môi trường trong lành; trong bài viết “International treaties and US
laws as tools to regulate the greenhouse gas emissions from ships and ports”, của
Richard Hildreth, Alison Torbitt. I.J.M.C.L. 2010, 25(3), 347-376, International Journal
of Marine & Coastal Law, Publication Date: 2010 lại khẳng định ở Hoa Kỳ để kiểm soát
được khí thải gây hiệu ứng nhà kính ngoài các công ước quốc tế về bảo vệ tầng ozon,
ứng phó với biến đổi khí hậu, Hoa Kỳ cũng đã ban hành nhiều đạo luật trong nước về
vấn đề này. Đây là hai công cụ pháp lý quan trọng trong kiểm soát ô nhiễm của nước
này, bài viết “The institutional and contractual instruments of Kyoto's Clean
Development Mechanism”, của tác giả Jean-Charles Bancal, Julia Kalfon, International
Business Law Journal 2009 thi lại nói đến việc tạo cơ chế pháp lý và dân sự để giúp phát
triển sạch tại Tokyo và để hướng tới môi trường không khí sạch nhiều nước đã xây dựng
hẳn một đạo luật về không khí sạch “History of the Clean Air Act”, nguồn
http://epa.gov/air/caa/caa_history.html,… Ở Việt Nam cũng có một số công trình nghiên
cứu về vấn đề kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí và cơ chế phát triển sạch ứng
phó với biến đổi khí hậu, như: bài viết "Nghĩa vụ kiểm soát ô nhiễm không khí tầm xa",
Nguyễn Phúc Thủy Hiền, Tạp chí Khoa học pháp lý, số 4 năm 2001; luận văn thạc sĩ:
Việt Nam với việc thực hiện điều ước quốc tế về biến đổi khí hậu, hướng tới hoàn thiện
các quy định pháp luật về cơ chế phát triển sạch và xuất khẩu chứng nhận giảm phát
thải khí nhà kính, của Thạc sĩ Phạm Văn Hảo, Khoa Luật, Đại học quốc gia Hà Nội năm
17

2012; đề tài khoa học cấp Trường: Xu hướng biến đổi khí hậu và những vấn đề pháp lí
đặt ra đối với Việt Nam, của do TS. Phạm Văn Võ làm chủ nhiệm, Trường Đại học Luật
Tp. Hồ Chí Minh năm 2013,… đã phân tích làm rõ mối quan hệ giữa kiểm soát ô nhiễm
môi trường không khí với ứng phó với biến đổi khí hậu, trong đó khẳng định ô nhiễm
môi trường không khí là nguyên nhân chính dẫn tới biến đổi khí hậu và ứng phó với
biến đổi khí hậu phải dựa trên cơ sở kiểm soát hiệu quả các chất gây hiệu ứng nhà kính.
Để thực hiện được điều này chính là phải hoàn thiện cơ chế pháp lý về hạn ngạch khí
thải trên cơ sở thực hiện có hiệu quả các cam kết quốc tế về ứng phó với biến đổi khí
hậu và phát triển sạch. Ví dụ như TôKyo, hay các nghiên cứu về lịch sử ra đời và phát
triển của đạo luật không khí sạch trên thế giới...
Bên cạnh đó, để phục vụ cho luận án, nghiên cứu sinh còn tổng quan các công
trình nghiên cứu dưới các giác độ khác nhau về các giải pháp để kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí, như: "Air pollution control engineering" của tác giả McGrew- HUI,
Inc, Philippe Sands, 1995 phân tích về kỹ thuật kiểm soát ô nhiễm môi trường không
khí; bài viết The "financial mechanism" and "flexible mechanisms" of the United
Nations Framework Convention on Climate Change, của tác giả Jean-Charles Bancal,
International Business Law Review 2009 thì phân tích về cơ chế tài chính và sử dụng
linh hoạt các công cụ trong kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí trong Công ước về
chống biến đổi khí hậu,.. Ở Việt Nam để kiểm soát bảo vệ môi trường không khí, có
nhiều công trình, bài viết nghiên cứu về vấn đề này, có thể liệt kê: [7] [8] [12] [17] [20]
[33] [41] [50] [60] [72] [90] [69] [100] [116] [140] [141] [142]… Các công trình nghiên
cứu trong và ngoài nước này đã tiếp cận kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí dưới
giác độ kinh tế, kỹ thuật,… trong đó đã phân tích các vấn đề từ khái niệm đến kỹ thuật
kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí, phân tích về cơ chế tài chính và cơ chế linh
hoạt trong ứng phó với biến đổi khí hậu nhằm đảm bảo nguyên tắc của luật môi trường
quốc tế đó là bảo đảm quyền được sống trong môi trường trong lành,…
1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
1.2.1. Những thành tựu trong nghiên cứu mà luận án kế thừa và tiếp tục phát triển
Qua tổng quan các công trình nghiên cứu trên năm phương diện lớn, như: tổng
quan các công trình, các bài viết nghiên cứu chung về ô nhiễm môi trường, kiểm soát ô
nhiễm môi trường; về ô nhiễm môi trường không khí và pháp luật về kiểm soát ô nhiễm
môi trường không khí; về nguồn gốc của thuật ngữ kiểm soát ô nhiễm môi trường, môi
trường không khí; về pháp luật kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí; về kiểm soát ô
nhiễm môi trường không khí tầm xa và việc hoàn thiện khung pháp lý về kiểm soát ô
nhiễm môi trường không khí ở Việt Nam. Qua việc khảo cứu các tài liệu nghiên cứu về
vấn đề này có thể thấy, các nghiên cứu đã làm được những vấn đề sau:
18

Thứ nhất, các công trình, bài viết, khóa luận, luận văn, luận án, giáo trình đã đưa ra
được khái niệm ô nhiễm môi trường, ô nhiễm môi trường không khí. Ở giác độ nhất
định cũng đã nêu được khái niệm kiểm soát ô nhiễm môi trường, kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí, đặc điểm của kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí.
Thứ hai, các công trình, bài viết, khóa luận, luận văn, luận án, giáo trình đã phần nào
phân tích được các quy định pháp luật về quy chuẩn kỹ thuật môi trường không khí;
đánh giá tác động môi trường nói chung trong đó có đánh giá tác động môi trường
không khí; nghĩa vụ phòng ngừa, hạn chế, ngăn chặn, khắc phục ô nhiễm, phục hồi môi
trường không khí của các tổ chức cá nhân; phân tích làm rõ các quy định pháp luật về tổ
chức và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong kiểm soát ô nhiễm
môi trường không khí; về thông tin tình hình môi trường, quan trắc hiện trạng môi
trường cũng như xử lý các hành vi làm ô nhiễm môi trường.
Thứ ba, các công trình nghiên cứu ở mức độ nhất định cũng phân tích về tác động
của ô nhiễm môi trường không khí với tầng ozon và ứng phó với biến đổi khí hậu, trong
đó đặt ra vấn đề để kiểm soát được hiện tượng hiệu ứng nhà kính cần phải có sự hợp tác
của các quốc gia trong hạn chế khí thải gây biến đổi khí hậu.
Do vậy, trong quá trình nghiên cứu đề tài luận án, tác giả sẽ có sự tiếp thu, kế thừa
những thành quả, các giá trị mà các nghiên cứu đã chỉ ra làm nền móng cho việc tiếp tục
nghiên cứu đề tài của mình của về lý luận cũng như thực tiễn.
1.2.2. Các vấn đề còn bỏ ngỏ hoặc chưa được giải quyết thấu đáo cần tiếp tục
nghiên cứu
Qua các công trình nghiên cứu đã công bố và được tác giả tổng quan cho thấy việc
nghiên cứu pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ở Việt Nam vẫn còn
những hạn chế, thiếu sót, bất cập sau:
Thứ nhất, các công trình nghiên cứu chưa đưa ra một quan niệm đầy đủ về kiểm soát
ô nhiễm môi trường không khí, đặc biệt là chưa tiếp cận kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí trên cơ sở nội hàm của thuật ngữ này;
Thứ hai, chưa có công trình nghiên cứu nào phân tích một cách bài bản về nguồn gốc
của sự ra đời của thuật ngữ kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí;
Thứ ba, các công trình tuy có đưa ra đặc điểm của môi trường không khí và kiểm
soát ô nhiễm môi trường không khí, tuy nhiên chưa công trình nào có sự phân biệt rạch
ròi giữa thuật ngữ kiểm soát ô nhiễm môi trường với thuật ngữ bảo vệ môi trường; đặc
điểm của pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí trong mối quan hệ với
biến đổi khí hậuntoàn cầu…
Thứ tư, các công trình nghiên cứu mặc dù có liệt kê nội dung của pháp luật kiểm soát
ô nhiễm môi trường không khí. Tuy nhiên, hầu như chưa có công trình nghiên cứu nào
19

định ra các tiêu chí để đánh giá cũng như yêu cầu đối với hệ thống pháp luật về kiểm
soát ô nhiễm môi trường không khí hiện hành;
Thứ năm, về pháp luật kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí. Có thể thấy đa
phần các công trình tập trung nghiên cứu nghiên cứu kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí chủ yếu bằng công cụ pháp lý và hành chính mà chưa tập trung vào nghiên
cứu kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí dựa trên các công cụ kinh tế, các yếu tố xã
hội và các yếu tố thị trường.
Thứ sáu, một số nghiên cứu liên quan đến pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí, ví dụ về tiêu chuẩn môi trường không khí, đánh giá tác động môi
trường không khí… đã lạc hậu không còn phù hợp với pháp luật và thực tiễn pháp lý.
Thứ bảy, các công trình nghiên cứu đa phần chưa lý giải rõ cơ sở, mối quan hệ giữa
các chế tài hình sự, chế tài hành chính, chế tài dân sự trong xử lý các hành vi làm ô
nhiễm môi trường không khí dẫn tới khó khăn trong quá trình áp dụng. Việc đặt ra trách
nhiệm hình sự đối với pháp nhân đối với hành vi làm ô nhiễm môi trường, trong đó có
môi trường không khí vẫn là vấn đề còn nhiều tranh luận và chưa có sự thống nhất do có
sự mâu thuẫn về cơ sở lý thuyết của vấn đề.
Thứ tám, chưa có nhiều nghiên cứu pháp luật của một số quốc gia trên thế giới trong
lĩnh vực này một cách bài bản, từ đó so sánh với thực tiễn Việt Nam giúp chúng ta có
nhìn nhận vấn đề khách quan toàn diện và khoa học để hoàn thiện khung pháp lý kiểm
soát ô nhiễm môi trường không khí, hướng tới xây dựng Luật không khí sạch hoặc Luật
Kiểm soát ô nhiễm không khí ở Việt Nam.
Thứ chín, qua các công trình nghiên cứu pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí ở Việt Nam được tác giả tổng quan cho thấy chưa có công trình nghiên cứu
nào đưa ra được giải pháp mang tính hệ thống, toàn diện và bài bản về vấn đề này.
Trên cơ sở những vấn đề đặt ra, nghiên cứu sinh dự kiến sẽ đề xuất các kiến nghị,
giải pháp hoàn thiện các quy định pháp luật pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí ở Việt Nam.
1.3. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu của đề tài luận án
1.3.1. Câu hỏi nghiên cứu của đề tài
Luận án được triển khai với các câu hỏi về khía cạnh lý luận, khía cạnh pháp luật thực
định để làm rõ mục đích của luận án đó là:
Thứ nhất, môi trường là gì, môi trường không khí là gì, ô nhiễm môi trường là gì,
ô nhiễm môi trường không khí là gì? Ô nhiễm môi trường không khí gây ra tác hại gì?
và tại sao phải kiếm soát ô nhiễm môi trường không khí? Kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí bằng công cụ gì?
20

Thứ hai, kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí, pháp luật về kiểm soát ô nhiễm
môi trường không khí là gì? Nội hàm của kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ?
Chủ thể nào có trách nhiệm, nghĩa vụ kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí? Đối
tượng, công cụ, phương tiện, mục đích kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí?
Thứ ba, các đặc điểm của kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí, phân biệt với
kiểm soát ô nhiễm môi trường đất, môi trường nước;
Thứ tư, xuất xứ của thuật ngữ kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ra đời từ
khi nào? Cơ sở của sự ra đời đó là do đâu? Kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí
khác gì với bảo vệ môi trường không khí?
Thứ năm, lý thuyết điều chỉnh pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không
khí gồm những gì?
Thứ sáu, tiêu chí nào để đánh giá điều chỉnh pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí?
Thứ bảy, pháp luật quốc tế và một số nước trên thế giới quy định thế nào vê kiểm
soát ô nhiễm môi trường không khí?
Thứ tám, thực trạng các quy định pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí ở Việt Nam như thế nào?
Thứ chín, thực tiễn áp dụng và thực hiện các quy định pháp luật về kiểm soát ô
nhiễm môi trường không khí Việt Nam ra sao?
Thứ mười, yêu cầu, quan điểm nào đặt ra đối với việc hoàn thiện pháp luật về kiểm
soát ô nhiễm môi trường không khí? Giải pháp nào cho việc hoàn thiện pháp luật về
kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí?
1.3.2. Lý thuyết nghiên cứu của đề tài
Luận án nghiên cứu pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí dựa
trên các lý thuyết sau:
- Lý thuyết về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí dựa trên coi trọng phòng
ngừa là chính;
- Lý thuyết về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí để bảo đảm phát triển
bền vững quốc gia;
- Lý thuyết về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí nhằm ứng phó với biến
đổi khí hậu;
- Lý thuyết về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí nhằm bảo vệ quyền được
sống trong môi trường trong lành;
21

1. 3.3. Giả thuyết nghiên cứu của đề tài
- Quan niệm về môi trường, môi trường không khí, ô nhiễm môi trường không
khí, tác động tiêu cực của ô nhiễm môi trường không khí và các công cụ kiểm soát ô
nhiễm môi trường không khí chưa toàn diện, chưa rõ ràng;
- Cơ sơ lý luận của pháp luật kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ở Việt
Nam chưa đầy đủ, toàn diện;
- Các quy định pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí còn bất cập,
thiếu sót, tản mạn, chưa có tính hệ thống.
- Thực trạng áp dụng, thực hiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí còn gặp nhiều vướng mắc.
- Chưa có phương hướng rõ ràng, xuyên suốt, lâu dài về kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí. Các giải pháp còn chưa đồng bộ, thiếu các giải pháp mang tính đặc
thù để khắc phục những hạn chế trong kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí và bảo
đảm kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí được hiệu quả.

Chương 2
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SOÁT Ô NHIỄM MÔI
TRƯỜNG KHÔNG KHÍ VÀ PHÁP LUẬT KIỂM SOÁT Ô
NHIỄM MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ
2.1. Lý luận về ô nhiễm môi trường không khí và kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí
2.1.1. Khái niệm, đặc điểm của môi trường không khí
2.1.1.1. Khái niệm môi trường không khí
Hiện nay, trên thế giới và cả Việt Nam có nhiều cách hiểu khác nhau về môi
trường. Dưới giác độ triết học, môi trường là toàn bộ nói chung những điều kiện tự
nhiên và xã hội trong đó con người hay một sinh vật tồn tại, phát triển trong mối quan
hệ với con người hay sinh vật ấy [130,tr618]. Dưới giác độ phát triển bền vững, tác giả
cho rằng môi trường được hiểu bảo gồm cả môi trường tự nhiên và môi trường xã hội.
Còn theo quan điểm được ghi nhận trong Luật Bảo vệ Môi trường 2005 thì, môi trường
bao gồm các yếu tố tự nhiên và vật chất nhân tạo bao quanh con người, có tác động đến
đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và sinh vật. Luật Bảo vệ môi
trường 2014 hiện hành định nghĩa về môi trường một cách xúc tích hơn, coi môi trường
là hệ thống các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo có tác động đối với sự tồn tại và
phát triển của con người và sinh vật [83]. Tuy nhiên, theo định nghĩa này cũng chưa thể
hiện được mối quan hệ biện chứng giữa con người và môi trường (chúng ta chỉ thấy sự
tác động một chiều từ môi trường đến con người mà không thấy con người cũng có thể
tác động trở lại môi trường. Do vậy, trong luận án này tác giả hiểu môi trường là hệ
thống các yếu tố tự nhiên và vật chất nhân tạo có tác động qua lại đến sự tồn tại và phát
triển của con người và sinh vật. Các yếu tố tự nhiên, gồm đất, nước, không khí, âm
thanh, ánh sáng, sinh vật và các hình thái vật chất khác. Còn các yếu tố vật chất nhân tạo
do con người tạo ra, như: đường xá, cầu cống, sân bay, bến cảng, nhà ga,… Các yếu tố
này tác động đến sự tồn tại và phát triển của con người và sinh vật và ngược lại con
người cũng tác động trở lại nó theo chiều hướng tốt lên hoặc xấu đi.
Còn không khí là yếu tố tự nhiên, một thành phần của môi trường, cấu thành môi
trường sống. Quan niệm chung trên thế giới, không khí hay khí quyển được hiểu đơn
giản là khối khí bao quanh trái đất và được giữ lại bởi lực hút của trái đất. Không khí là
một phần của khí quyển, là bộ phận tiếp xúc trực tiếp với con người cũng như dễ bị con
người tác động đến [59]. Dưới góc độ hóa lý, theo quan điểm được ghi nhận trong Giáo
trình trường Đại học Luật Hà Nội năm 2014 thì, không khí là một hỗn hợp của các chất
25

khí, không khí không màu, không mùi và không vị, trong không khí có 0,95% oxy, 78,9%
nito, 0,93% acgong, 0,32% dioxit cacbon. Ngoài ra không khí còn có một số khí hiếm
khác như: metan, hêli, neon, krypton và hơi nước [97,165]. Tuy nhiên, cũng theo cách
hiểu này, tài liệu khác lại cho rằng thể tích oxy trong môi trường không khí không phải
là 0,95% mà chiếm 20,9%. Cụ thể: môi trường không khí là lớp chất khí bao quanh
hành tinh trái đất và được giữ lại bởi lực hấp dẫn của trái đất. Nó gồm có nitơ (78,1%
theo thể tích) và oxy (20,9%), với một số lượng nhỏ agon (0,9%), dioxit cacbon (dao
động khoảng 0,035%), hơi nước và một số chất khí khác. Qua đó có thể thấy cách hiểu
về môi trường không khí chưa hẳn đã có sự đồng nhất với nhau. Tác giả cho rằng, môi
trường không khí là hỗn hợp các chất khí bao quanh trái đất và được giữ lại bởi lực hấp
dẫn của trái đất, như nitơ (78,1% theo thể tích) và oxy (20,9%), với một số lượng nhỏ
agon (0,9%), dioxit cacbon (dao động khoảng 0,035%), hơi nước và một số chất khí
khác có tác động qua lại đến sự tồn tại và phát triển của con người và sinh vật. Trong
mối quan hệ giữa con người với môi trường không khí có sự tác động qua lại lẫn nhau,
không chỉ có không khí tác động đến con người mà con người cũng tác động trở lại đến
môi trường không khí, theo đó con người có thể giữ/làm cho môi trường không khí
trong lành hơn, nhưng cũng có thể làm cho môi trường không khí bị ô nhiễm hơn. Môi
trường không khí phải có những đặc điểm sau:
2.1.1.2. Đặc điểm của môi trường không khí
Môi trường không khí là một bộ phận quan trọng cấu thành môi trường sống, do
đó ngoài các đặc điểm chung của môi trường, so với môi trường đất, nước, môi trường
không khí có nhiều điểm khác biệt từ tính chất lý hóa đến vai trò, tầm quan trọng của
không khí đối với mọi mặt của đời sống xã hội:
Thứ nhất, với tính cách là một thành phần của môi trường sống, môi trường không
khí được cấu thành bởi các yếu tố khác so với môi trường đất, môi trường nước. Theo đó
môi trường không khí là hỗn hợp các chất khí bao trùm toàn cầu và có sự gắn kết chặt chẽ
với nhau, như: nitơ (78,1% theo thể tích) và oxy (20,9%), với một số lượng nhỏ agon
(0,9%), dioxit cacbon (dao động khoảng 0,035%), hơi nước và một số chất khí khác để
cung cấp dưỡng khí thiết yếu cho sự tồn tại, phát triển của con người và sinh vật;
Thứ hai, môi trường không khí mang tính khuếch tán, lan truyền nhanh. Như đã
phân tích ở trên môi trường không khí bao gồm các phần tử khí bao quanh trái đất, các
phần tử khí này luôn chịu tác động của các hiện tượng tự nhiên cũng như nhân tạo của
con người, như: gió làm khuếch tán môi trường không khí, mưa làm các phần tử khí có
xu hướng bị co kéo, biến đổi; bão, ánh sáng, âm thanh cũng làm cho các phần tử không
khí bị tác động, biến đổi không ngừng…;
26

Thứ ba, môi trường không khí không thể phân chia được ranh giới. Còn môi
trường đất hay môi trường nước đều có thể phân chia được ranh giới. Đất đai không chỉ
là cơ sở vật chất cấu thành nên một quốc gia mà còn có vai trò quan trọng với đời sống,
sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người. Con người xây nhà ở và các công trình
trên đất, trồng trọt, chăn nuôi trên đất,… Trên trái đất diện tích đất tự nhiên rộng lớn và
được chia thành 6 châu lục: châu Á, châu Mỹ, châu Phi, châu Âu, châu Nam Cực, đất
đai tại các châu lục này lại được phân chia thành trên 200 quốc gia và vùng lãnh thổ có
vị trí, ranh giới rõ ràng, xác định. Trong các quốc gia, vùng lãnh thổ đó lại chia thành
các đơn vị hành chính nhỏ hơn. Ví dụ: Việt Nam được chia nhỏ thành các đơn vị tỉnh,
các tỉnh chia nhỏ thành các huyện các huyện chia nhỏ thành nhiều xã và các đơn vị này
có vị trí, ranh giới rõ ràng, xác định trên thực địa. Còn môi trường nước là cơ sở quan
trọng của sự sống hay nói cách khác, nước là sự sống, không có nước thì không có sự
sống, điều đó lý giải tại sao các nhà khoa học đi tìm sự sống trên hành tinh khác, cái đầu
tiên họ tìm là hành tinh đó có nước hay không. Trên trái đất có nguồn nước rất lớn với ¾
bề mặt trái đất được bao phủ bởi nước, trong đó có trên 97% là nước biển còn hơn 2% là
nước ngọt. Sự đa dạng phong phú về nguồn nước là cơ sở tạo nên sự đa dạng về các loài
sinh vật trên trái đất. Môi trường nước mặc dù bao phủ phần lớn trái đất như nước trên
các đại dương, nhưng rõ ràng có thể phân chia được ranh giới, bởi các yếu tố tự nhiên,
cũng như yếu tố nhân tạo và kỹ thuật. Ví dụ: nước giữa các hồ, biển hồ nằm trong đất
liền thì sẽ tạo ra giới hạn với vùng nước đó với nguồn nước khác bởi đất bao quanh;
thậm chí biển cả, các dòng sông quốc tế thì người ta vẫn có thể phân biệt được ranh giới
nguồn nước trên cơ sở các điều kiện tự nhiên và kỹ thuật. Do vậy chúng ta có thể dễ
dàng xác định và phân biệt được đó là sông hồ, vùng biển của quốc gia nào, tỉnh nào,
huyện nào, xã nào theo và gắn với trách nhiệm của các đơn vị hành chính, các quốc gia
đó trong bảo vệ môi trường nước. Tuy nhiên, môi trường không khí thì không hẳn như
vậy nó bao gồm các phân tử khí bao quanh trái đất và được giữ lại bởi lực hút của trái
đất, môi trường không khí nó mang tính bao trùm nên không bị giới hạn bởi các yếu tố
tự nhiên cũng như con người. Các yếu tố tự nhiên giới hạn môi trường không khí trong
bầu khí quyển xung quanh trái đất, con người chỉ có thể giới hạn được môi trường
không khí ở quy mô rất nhỏ hoặc trong phòng thí nghiệm. Theo luật quốc tế về biên giới
lãnh thổ thì vẫn có thể phân biệt được biên giới trên không giữa các quốc gia nó được
tạo ra bởi biên giới xung quanh và biên giới trên cao. Biên giới xung quanh được xác
định dựa trên đường biên giới trên bộ và trên biển (nếu có) kéo thẳng lên hướng vào tâm
trái đất, còn đường biên giới trên cao là đường thẳng nằm song song với bề mặt trái đất
nhằm phân định giữa biên giới trên không của các quốc gia với khoảng không vụ trụ của
nhân loại. Tuy nhiên, đó chỉ là ranh giới về mặt địa lý, kỹ thuật, còn về góc độ lý hóa thì
27

các phần tử khí trong môi trường không khí không bị giới hạn bởi ranh giới địa lý đó
hay nói cách khác là ranh giới đó hoàn toàn không chặn được. Do vậy, chúng ta thường
nói trái đất là ngôi nhà chung, và do không phân định được ranh giới thực sự của môi
trường không khí mới dẫn tới hiện tượng ô nhiễm môi trường không khí ở nước này,
nhưng ảnh hưởng đến môi trường không khí của nước khác. Ví dụ: cháy rừng ở
Inđônêxia dẫn đến ô nhiễm khói mù ở Singapore, Malaysia hay Philippin,… Rò rỉ chất
phóng xạ hạt nhân ở Nhật Bản ảnh hưởng tạo ra các đám mây phóng xạ, theo gió bay
đến các quốc gia khác và gây ô nhiễm môi trường không khí ở quốc gia khác.
Thứ tư, tính không xác định chủ sở hữu cụ thể của môi trường không khí. Không
khí không thuộc quyền sở hữu riêng của bất kỳ một cá nhân, tổ chức nào mà thuộc sở
hữu chung của tất cả mọi người, của các quốc gia và của toàn cầu. Khác với không khí,
do có thể phân chia, xác định ranh giới được nên đất đai có thể xác định được chủ sở
hữu, là cơ sở để cấu thành quốc gia nên ở phạm vi rộng đất đai thuộc chủ quyền của
quốc gia do quốc gia quản lý, thậm chí có quốc gia như Việt Nam chúng ta thì coi đất
đai thuộc sở hữu toàn dân, và ranh giới đất đai để phân định với đất đai của quốc gia
khác là đường biên giới trên bộ và đường biên giới trong lòng đất. Còn trong phạm vi
quốc gia đất đai được phân chia thành các đơn vị hành chính lãnh thổ cũng như các thửa
nhỏ và đều có chủ sở hữu, sử dụng xác định.
Về nguồn nước, mặc dù mang tính luân chuyển hơn so với đất, nhưng việc xác
định chủ sở hữu với nguồn nước không khó. Ở Việt Nam, pháp luật quy định đất đai,
rừng núi, sông hồ, biển đảo, tài nguyên nước là thuộc sở hữu toàn dân và nhà nước là
đại diện chủ sở hữu và quản lý toàn bộ nguồn tài nguyên này. Còn môi trường không
khí do tính bao trùm không xác định được ranh giới của nó nên việc xác định quyền sở
hữu về môi trường không khí dường như là điều không thể. Không thể xác định không
khí bên lãnh thổ nước mình là hoàn toàn độc lập và tách rời với không khí của quốc gia
khác, cũng như không thể khẳng định không khí này của riêng tôi, còn không khí kia là
của anh. Do vậy, môi trường không khí bao trùm lên mọi quốc gia, tất cả mọi người.
Qua đó có thể khẳng định môi trường không khí là tài sản chung của cả nhân loại và
phải được tất cả các nhà nước, mọi người cùng nhau bảo vệ.
Thứ năm, tính khó xác định giá trị của môi trường không khí. Đối với tài nguyên
nước, tài nguyên đất,... giá trị về mặt kinh tế được thể hiện rõ ràng ngay lập tức, còn
không khí mặc dù rất quan trọng, nhưng giá trị của nó con người không nhận ra rõ ràng
ngay lập tức mà chỉ khi môi trường không khí bị ô nhiễm con người mới nhận ra giá trị
của nó. Còn đất đai không chỉ là cơ sở cấu thành lãnh thổ quốc gia mà đất đai còn là một
loại tài sản đặc biệt, bởi nó có giá trị và giá trị sử dụng. Đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu
hóa các quốc gia phát triển nền kinh tế thị trường thì thị trường mua bán đất đai (bất
28

động sản) được thừa nhận và phát triển mạnh. Nó có tác dụng thúc đẩy các thị trường
khác phát triển và phát triển nền kinh tế nói chung. Ở Việt Nam, mặc quy định đất đai
thuộc sở hữu toàn dân nhưng các tổ chức, cá nhân cũng được nhà nước giao, cho thuê,
công nhận, cho phép nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất, và quyền sử dụng đất
được coi là một quyền tài sản, người sử dụng đất có quyền chuyển nhượng, chuyển đổi,
thừa kế, tặng cho, thế chấp, bảo lãnh, góp vốn, cho thuê, cho thuê lại. Các giao dịch này
mang lại giá trị và nguồn thu lớn cho các tổ chức, cá nhân tham gia và tạo nguồn thu cho
ngân sách nhà nước. Còn đối với tài nguyên nước do giá trị của nguồn nước đối với sự
tồn tại, phát triển, đời sống và hoạt động sản xuất của con người nên giá trị của nguồn
nước được xác định rất rõ. Ở quy mô quốc gia nhiều quan điểm cho rằng chiến tranh
tương lai là chiến tranh về nguồn nước. Ví dụ: tranh chấp ở khu vực bờ Tây sông Gioóc
Đan giữa Ixraen và Plestin thực chất là tranh chấp về nguồn nước của dòng Sông này.
Thậm chí ở lưu vực sông MeKong ở khu vực Đông Nam Á và Trung Quốc, nếu các
quốc gia không có những giải pháp mang tính toàn diện để quản lý và sử dụng hợp lý
nguồn nước mà cứ mạnh ai ấy làm như hiện nay thì tương lai không xa tranh chấp về sử
dụng nguồn nước rất có thể sẽ xảy ra và gây ra những thiệt hại khó lường với không chỉ
khu vực mà cả quốc tế. Những quốc gia sa mạc hoặc quốc đảo như Singapo do thiếu
nước ngọt nên thậm chí phải mua nước ngọt của Malaisia,… Ở giác độ cá nhân thì
nguồn nước cũng được sử dụng hàng ngày mà vấn đề là nước thì không phải ở đâu cũng
có, cũng dễ dàng lấy ngay được. Do vậy, việc tài nguyên nước được mua bán, trao đổi
không có gì lạ, thậm chí ở một số quốc gia nước còn đắt hơn cả tài nguyên khoáng sản
khác. Ví dụ như: tại Venezuela nước còn đắt hơn xăng dầu [32]. Điều làm nên giá trị rõ
ràng của đất và nước không hẳn chỉ là giá trị của nó với sinh tồn của con người mà mà
còn là giá trị của nó với đời sống và hoạt động sản xuất, mà đời sống sản xuất lại là hoạt
động hàng ngày của con người. Trong khi đó môi trường không khí thì bao trùm ai cũng
có thể thụ hưởng nó, giá trị của môi trường không khí liên quan đến sự tồn tại của con
người là rất lớn. Bởi thiếu thức ăn thì sự sống của con người có thể tính bằng ngày, thiếu
nước uống thì sự sống con người được tính bằng giờ, còn thiếu không khí thì sự sống
của con người chỉ có thể tính bằng “phút”, thậm chí là “giây”. Tuy nhiên, đối với đời
sống, sản xuất thì giá trị của môi trường không khí lại thể hiện không được nhiều. Ví dụ:
hiện nay không khí chưa được coi là một loại hàng hóa, nó tham gia vào rất ít các giao
dịch. Ví dụ: dịch vụ bơm xe đạp, xe máy hoặc các dụng cụ vui chơi trẻ em,…, do không
khí mang tính bao trùm như đã trình bày trên. Do vậy con người chỉ có thể nhận ra giá
trị của môi trường không khí khi nó bị ô nhiễm. Đó là điều đáng tiếc.
Thứ sáu, sự tác động của môi trường không khí đến sức khỏe, tính mạng con
người thường chậm nên khó xác định được chính xác thiệt hại. Môi trường không khí
29

thường tác động đến sức khỏe, tính mạng của con người động thực vật, tuy nhiên nó
không thể hiện ở mức độ cấp tính ngay mà ngấm dần. Theo cảnh báo của Tổ chức Y tế
thế giới thì ô nhiễm môi trường không khí là một trong các nguyên nhân gây ra các căn
bệnh liên quan đến hô hấp hay ung thư phổi, đặc biệt là ô nhiễm bụi mịn (PM < 2.5
micromet). Tuy nhiên, ô nhiễm môi trường không khí không phải ngay lập tức gây cho
người hít phải bị ngay những căn bệnh này mà nó là quá trình diễn ra từ từ, dần dần, khi
các chất ô nhiễm tích tụ thấm dần vào cơ thể con người dẫn tới những căn bệnh nan y
hiện nay khoa học vẫn vô phương cứu chữa này.
Với tư cách là một trong các thành tố chính cấu thành môi trường sống, môi
trường không khí có vai trò rất quan trọng đối với đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát
triển của con người và sinh vật. Nếu không có không khí con người và sinh vật sẽ không
thể tồn tại và phát triển được. Mặc dù môi trường không khí có tầm quan trọng như vậy
song môi trường không khí ở Việt Nam lại đang đứng trước nguy cơ ô nhiễm ở nhiều
nơi và ngày càng trở lên trầm trọng.
2.1.2. Khái niệm, đặc điểm, phân loại ô nhiễm môi trường không khí
2.1.2.1. Khái niệm ô nhiễm môi trường không khí
Môi trường không khí ban đầu vốn cân bằng là điều kiện thuận lợi cho con người
và sinh vật tồn tại và phát triển bình thường. Tuy nhiên, khi bị chất ô nhiễm tác động sẽ
làm thành phần môi trường không khí bị biến đổi theo chiều hướng xấu đi gây ảnh
hưởng xấu đến con người và sinh vật. Chất ô nhiễm là một số chất có trong khí quyển ở
một nồng độ cao hơn mức bình thường cần có hoặc chất đó thường không có trong
không khí. Dưới góc độ vật lý, chất ô nhiễm là chất và yếu tố vật lý khi xuất hiện trong
môi trường thì làm cho môi trường bị ô nhiễm [94]. Còn dưới giác độ pháp lý, tác giả
đồng ý với quan điểm cho rằng, chất gây ô nhiễm là các chất hóa học, các yếu tố vật lý
và sinh học khi xuất hiện trong môi trường cao hơn ngưỡng cho phép làm cho môi
trường bị ô nhiễm (khoản 11, Điều 3) [83, 4]. Vậy ô nhiễm môi trường là gì?
Ô nhiễm môi trường nói chung được hiểu là sự biến đổi của các thành phần môi
trường không phù hợp với quy chuẩn kỹ thuật môi trường gây ảnh hưởng xấu đến con
người và sinh vật. Còn ô nhiễm không khí, theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia, ô
nhiễm không khí là sự thay đổi lớn trong thành phần của không khí hoặc có sự xuất hiện
các khí lạ làm cho không khí không sạch, có sự tỏa mùi, làm giảm tầm nhìn xa, gây biến
đổi khí hậu, gây bệnh cho con người và sinh vật [11]. Ở góc độ tổng hợp, ô nhiễm môi
trường không khí là có sự biến đổi môi trường theo hướng bất lợi đối với cuộc sống của
con người, của động vật và thực vật, mà sự thay đổi đó chủ yếu lại chính do hoạt động
của con người gây ra với quy mô, phương thức và mức độ khác nhau, trực tiếp hoặc
30

gián tiếp tác động làm thay đổi mô hình, thành phần hóa học, tính chất vật lý và sinh
học của môi trường không khí.
Tác giả cho rằng, ô nhiễm môi trường không khí là sự biến đổi của thành phần môi
trường không khí không phù hợp/vi phạm tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật môi trường
không khí gây ảnh hưởng xấu đến con người và sinh vật.
Nhìn lại lịch sử thế giới có thể thấy, ô nhiễm môi trường không khí không phải là
vấn đề mới và mới được phát hiện, mà nó đã được đề cập cách đây hàng thế kỷ. Hơn
300 năm trước, nhà khoa học John Evalyn, chuyên bút ký và ghi chép khoa học đã minh
họa với độ chính xác cao về tác động của ô nhiễm môi trường không khí do đốt cháy
nhiên liệu gây ra, như: làm đục bầu trời, làm giảm bức xạ mặt trời chiếu xuống trái đất,
làm con người bị đau yếu và tử vong, phiền muộn lo âu vì hít thở phải bụi, khói, khi
độc,…[68]. Tuy nhiên, đến thể kỷ XX, đặc biệt là những thập kỷ gần đây, khi các thảm
họa khủng khiếp hơn và phát triển các nghiên cứu thực nghiệm để đánh giá cẩn thận tác
hại khủng khiếp do ô nhiễm môi trường không khí gây ra, con người mới bắt đầu quan
tâm đến môi trường không khí, cũng như nghiên cứu các biện pháp để phòng ngừa nó.
2.1.2.2. Đặc điểm của ô nhiễm môi trường không khí
Thứ nhất, phạm vi của ô nhiễm môi trường không khí thường rộng, bởi môi
trường không khí mang tính khuếch tán, lan truyền nên chất gây ô nhiễm được thải vào
môi trường không khí sẽ không tập trung mà theo gió phát tán ra môi trường. Nên việc
phát hiện được ô nhiễm cũng như mức độ ô nhiễm môi trường không khí là rất khó
khăn. Ví dụ: coca cola là hãng nước ngọt có ga hàng đầu thế giới rất nổi tiếng với các
vấn đề về trách nhiệm xã hội, trong đó có việc quan tâm đến bảo vệ môi trường. Mặc dù
vậy người ta mới phát hiện ra tại cơ sở sản xuất của hãng tại Hà Nội (Hà Tây cũ) có
hành vi lén xả thải chất ô nhiễm chưa xử lý vào ban đêm[100]. Có thể thấy, hành vi này
đã diễn ra nhiều năm, nhưng do thải vào ban đêm nên khi trời sáng thì chất gây ô nhiễm
không còn tích tụ ở khu vực đó nữa nên rất lâu sau mọi người mới phát hiện được hành
vi này. Thực tế là tính làn truyền, khuếch tán ở chừng mực nhất định có thể làm giảm
mức độ ô nhiễm môi trường không khí, góp phần giảm tác động cấp tính đến con người
tại nơi ô nhiễm ngay trong một thời điểm, nhưng rõ ràng nó làm cho nhiều khu vực phải
hứng chịu ô nhiễm hơn. Bởi xét cho cùng không phải tính khuếch tán lan truyền mà có
thể làm mất nguy cơ ô nhiễm môi trường không khí. Bởi môi trường không khí mặc dù
rất rộng nhưng được giới hạn trong bầu khí quyển xung quanh trái đất và nó cũng có sức
chịu tải nhất định. Nếu chúng ta cứ xả thải chất gây ô nhiễm vượt quá sức chịu tải, tự
cân bằng của môi trường không khí thì biểu hiện của ô nhiễm môi trường không khí sẽ
rõ ngay. Ví dụ: ô nhiễm khói mù, ô nhiễm bụi, ô nhiễm mùi, ô nhiễm khí thải…;
31

Thứ hai, ô nhiễm môi trường không khí mang tính xuyên biên giới. Không giống
như đất đai, nguồn nước có thể phân chia được ranh giới, còn môi trường không khí lại
không thể phân chia được nên ô nhiễm môi trường không khí thường mang tính xuyên
biên giới, không loại trừ một quốc gia nào, giàu có hay không và vị trí địa lý ra sao cũng
đều có thể bị ô nhiễm môi trường không khí cũng như phải hứng chịu những tác hại từ ô
nhiễm môi trường không khí mà nguyên nhân có thể không phải do nước mình gây ra.
Ví dụ: cháy rừng ở Inđônêxia không chỉ gây ô nhiễm khói bụi cho nước này mà còn ảnh
hưởng đến cả Malaysia và Singapore,…;
Thứ ba, ô nhiễm môi trường không khí không chỉ ảnh hưởng đến một cá nhân, tổ
chức cụ thể mà thường ảnh hưởng đến lợi ích của nhiều người, như: một cộng đồng dân
cư (thôn, làng, bản, ấp,…), ảnh hưởng đến nhiều cộng đồng dân cư các địa phương,
thậm chí là ảnh hưởng đến nhiều quốc gia. Do vậy, mức độ ảnh hưởng của ô nhiễm môi
trường không khí thường rất lớn.
Thứ tư, ô nhiễm môi trường không khí thường tác động đến sức khỏe, tính mạng
của con người động, thực vật, tuy nhiên nó không thể hiện ở mức độ cấp tính ngay mà
ngấm dần. Do vậy vấn đề bảo vệ, kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí thường
không được quan tâm kịp thời.
Thứ năm, ô nhiễm không khí không chỉ ảnh hưởng lớn đến môi trường không khí
tầm thấp gần bề mặt trái đất mà còn dẫn đến ô nhiễm môi trường không khí tầm xa làm
suy giảm tầng ozon, hay gây ra hiện tượng hiệu ứng nhà kính dẫn đến biến đổi khí hậu
toàn cầu gây ra những hiện tượng tự nhiên bất thường, như bão, động đất, sóng thần, núi
lửa phun trào,…;
Thứ sáu, thành phần lý hóa cấu thành môi trường không khí khác so với môi
trường đất, môi trường nước. Không khí là một hỗn hợp các chất khí không màu, không
mùi, không vị bao quanh trái đất với những phần tử khí cần thiết bảo đảm sự tồn tại phát
triển bình thường của con người và hệ sinh thái. Do vậy, khi các chất gây ô nhiễm tác
động nó sẽ làm biến đổi thành phần môi trường không khí theo hướng bất lợi với đời
sống của con người và sinh vật.
Mặc dù không khí rất quan trọng với cuộc sống của con người, nhưng nhận thức
của người dân về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí còn chưa đầy đủ. Rất nhiều
các cơ sở công nghiệp, các làng nghề, các cá nhân thường chỉ chú ý đến lợi ích kinh tế
của cá nhân mà quên đi bảo vệ môi trường không khí cho cả cộng đồng.
2.1.2.3. Phân loại ô nhiễm môi trường không khí
Căn cứ vào nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường không khí, có thể chia ô nhiễm
môi trường không khí thành: Ô nhiễm khí thải, Ô nhiễm bụi, Ô nhiễm chì Pb, Ô nhiễm
mùi, Ô nhiễm khói, Ô nhiễm tiếng ồn, Ô nhiễm ánh sáng, Ô nhiễm sóng,…;
32

- Căn cứ vào nguồn gây ô nhiễm môi trường, có thể chia ô nhiễm môi trường không
khí thành: ô nhiễm không khí do các hoạt động tự nhiên gây ra và ô nhiễm không khí do
các hoạt động của con người gây ra.
- Ô nhiễm không khí do các hoạt động tự nhiên gây ra. Ở đây hoạt động tự nhiên
được hiểu là những hoạt động gây ô nhiễm không phụ thuộc vào ý chí của con người.
Bao gồm: Núi lửa, Cháy rừng do sấm sét, Bão bụi,… ;
- Ô nhiễm môi trường không khí từ nguồn nhân tạo gây ra, bao gồm: hoạt động
công nghiệp, hoạt động giao thông vận tải, hoạt động dân sinh,…;
Căn cứ vào giới hạn, tầng khí quyển bị ô nhiễm không khí
Ô nhiễm môi trường không khí được chia thành ô nhiễm môi trường không khí
tầm thấp (sát bề mặt trái đất) và ô nhiễm môi trường không khí tầm xa (ô nhiễm tầng
ozon). Nếu kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí tầm gần đặt vấn đề cần kiểm soát
toàn bộ những chất khí thải độc hại có nguy cơ làm ô nhiễm môi trường ảnh hưởng đến
con người và sinh vật, thì kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí tầm xa nhấn mạnh
đến việc kiểm soát các chất khí thải nhà kính nhằm bảo vệ tầng ozon, ứng phó với biến
đổi khí hậu [38] [40].
Căn cứ vài phạm vi của ô nhiễm môi trường không khí
Ô nhiễm môi trường không khí gồm ô nhiễm môi trường không khí trong phạm
vi một cộng đồng, một địa phương, một vùng, một quốc gia, một khu vực hoặc ô nhiễm
môi trường không khí toàn cầu,…
Qua phân loại ô nhiễm môi trường không khí, chúng ta thấy nó có rất nhiều chiều
cạnh, và từ đó có thể giúp tiếp cận vấn đề kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ở
nhiều giác độ hơn.
2.1.3. Nhu cầu kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ở Việt Nam
Ở Việt Nam, trước khi tiến hành sự nghiệp đổi mới mở cửa năm 1986 hầu như
chưa có ô nhiễm môi trường nói chung cũng như ô nhiễm môi trường không khí nói
riêng. Thực tế thì thời kỳ này vẫn có nhiều tác động từ tự nhiên cũng như con người vào
môi trường không khí. Ví dụ: như cháy rừng, khí thải từ các nhà máy, xí nghiệp của nhà
nước, hoạt động đun, đốt sinh hoạt của người dân,… nhưng có thể khẳng định ở nước ta
những tác động này chưa vượt quá ngưỡng chịu tải của môi trường không khí gây ô
nhiễm môi trường không khí. Thực tiễn đó cũng lý giải tại sao thời kỳ này chưa có văn
bản pháp luật nào điều chỉnh trực tiếp về vấn đề bảo vệ môi trường nói chung chứ chưa
nói đến kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí.
Từ năm 1986, Việt Nam tiến hành sự nghiệp đổi mới mở cửa phát huy nội lực và
thu hút đầu tư nước ngoài thúc đẩy phát triển kinh tế đất nước. Quá trình mở cửa hội
nhập này đã mang lại nhiều thành tựu cho Việt Nam về phát triển kinh tế, nâng cao đời
33

Luận Văn Pháp Luật Về Kiểm Soát Ô Nhiễm Môi Trường Không Khí

Luận Văn Pháp Luật Về Kiểm Soát Ô Nhiễm Môi Trường Không Khí

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Luận Văn Pháp Luật Về Kiểm Soát Ô Nhiễm Môi Trường Không Khí

Similar to Luận Văn Pháp Luật Về Kiểm Soát Ô Nhiễm Môi Trường Không Khí (20)

More from Dịch Vụ Viết Thuê Luận Văn Zalo : 0932.091.562

More from Dịch Vụ Viết Thuê Luận Văn Zalo : 0932.091.562 (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Luận Văn Pháp Luật Về Kiểm Soát Ô Nhiễm Môi Trường Không Khí