МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ЗУРГАДУГААР ЗҮЙЛИЙН 2 ДАХЬ ХЭСЭГ (Мэдээлэл, хэлэлцүүлэг) "Монгол Өмгөөлөгч" ХХН www.advocate.mn

1. МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН
ЗУРГАДУГААР ЗҮЙЛИЙН 2 ДАХЬ ХЭСЭГ
(Мэдээлэл, хэлэлцүүлэг)
Бэлтгэсэн: Н.Болормаа
Б.Оюунтуул
2020-09-25

2. ТОВЧ АНИЛЦУУЛГА
УИХ-аас 2019-11-14-ний өдөр Монгол Улсын Үндсэн хуульд
оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн тухай хуулийг баталсан бөгөөд
Үндсэн хуулийн суурь үзэл баримтлал, үндсэн бүтэц, зарчмыг
хөндөхгүйгээр 20 зүйлийг хамарсан нэмэлт өөрчлөлтийг дараах
дөрвөн багц асуудлын хүрээнд боловсруулсан байна. Үүнд:
- Улсын Их Хурлын хариуцлага, үйл ажиллагааг сайжруулахтай
холбоотой нэмэлт, өөрчлөлт;
- Гүйцэтгэх эрх мэдлийн тогтвортой, хариуцлагатай байдлыг
хангахтай холбоотой нэмэлт, өөрчлөлт;
- Шүүх эрх мэдлийн хариуцлага, хараат бус байдлыг хангахтай
холбоотой нэмэлт, өөрчлөлт;
- Нутгийн удирдлагын тогтолцоог боловсронгуй болгохтой
холбоотой нэмэлт, өөрчлөлт орно.
(Тус хуулийн танилцуулгаас авав.)

3. МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН
6 ДУГААР ЗҮЙЛИЙН 6.2 ДАХЬ ХЭСЭГ
Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн тухай
хуулийн Гуравдугаар зүйл. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн дараахь зүйл,
хэсэг, заалтыг доор дурдсанаар өөрчлөн найруулсугай:
1/ Зургадугаар зүйлийн 2 дахь хэсэг:
“2. Монгол Улсын иргэдэд өмчлүүлснээс бусад газар, түүнчлэн газрын
хэвлий, түүний баялаг, ой, усны нөөц, ан амьтан төрийн нийтийн өмч мөн.
Байгалийн баялгийг ашиглах төрийн бодлого нь урт хугацааны
хөгжлийн бодлогод тулгуурлаж, одоо ба ирээдүй үеийн иргэн бүрд эрүүл,
аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг нь баталгаажуулах, газрын хэвлийн
баялгийн үр өгөөжийг Үндэсний баялгийн санд төвлөрүүлж тэгш,
шударга хүртээхэд чиглэнэ.
Иргэн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийнхээ хүрээнд газрын
хэвлийн баялгийг ашигласнаар байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийн
талаар мэдэх эрхтэй.
Стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордыг ашиглахдаа
байгалийн баялаг ард түмний мэдэлд байх зарчимд нийцүүлэн түүний
үр өгөөжийн дийлэнх нь ард түмэнд ногдож байх эрх зүйн үндсийг
хуулиар тогтооно.”

4. МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛЬД ОРУУЛАХ
НЭМЭЛТ, ӨӨРЧЛӨЛТИЙН ТӨСЛИЙН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛААС
(Монгол Улсын Үндсэн хуулийн
6 дугаар зүйлийн 6.2 дахь хэсэгт хамаарах)
- Үндэслэл, шаардлага:
Төрөөс байгалийн баялгийг ашиглахдаа баримтлах зарчим тодорхой бус
байгаагаас түүнтэй холбоотой шүүмжлэл олон нийтийн зүгээс ихээхэн гарч
байна. Тиймээс, байгалийн баялгийг ашиглахад баримтлах зарчмыг үндсэн
хуульд тусгах шаардлага үүсэж байна.
- Ерөнхий бүтэц, хамрах хүрээ:
Төрөөс байгалийн баялгийг ашиглахдаа одоо болон ирээдүй хойч үеийн
эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрх, үндэсний эдийн засгийн аюулгүй
байдал, тогтвортой хөгжлийг хангах, тэгш байдал, шударга ёсны зарчмыг
баримтлах, улсын нийгэм эдийн засгийн хөгжлийг алс хэтээ харсан урт
хугацааны төрийн бодлогоор тодорхойлох зохицуулалтыг Үндсэн хуульд
тусгана.
- Нийгэм, эдийн засгийн үр дагавар:
Байгалийн баялгийг ашиглахад баримтлах зарчмыг тогтоож, боловсронгуй
болно.

5. “ТӨРИЙН НИЙТИЙН ӨМЧ”-ийн тайлбарлах нэр томьёо
ТӨРИЙН НИЙТИЙН ЗОРИУЛАЛТТАЙ ӨМЧ- Үндсэн хууль болон бусад хуулиар
нийтийн зориулалтаар ашиглахаар бүх ард түмний өмч болгон заасан эд юмс. Төрийн
нийтийн зориулалттай өмчид дараах үл хөдлөх болон хөдлөх эд хөрөнгө хамаарна: иргэдэд
өмчлүүлснээс бусад газар, газрын хэвлий, түүний баялаг, ус, түүний доторхи баялаг, ой,
түүний дагалдах баялаг, ургамал, ан амьтны нөөц, түүх, соёлын үнэт цогцолбор, хөшөө
дурсгал, археологийн болон палентлогийн олдвор, хуулиар нийтийн зориулалтаар
ашиглахаар тогтоосон бусад эд хөрөнгө. Төрийн нийтийн зориулалттай өмчийг эзэмших,
ашиглах захиран зарцуулах эрхийг УИХ хэрэгжүүлнэ.
НИЙТИЙН ӨМЧ- гадаадын хэд хэдэн улсад төрийн (улсын) буюу орон нутгийн өмчийг
нэгтгэсэн эсхүл, төрийн өмчийн янз бүрийн дэглэм, нийтийн өмчийн хэлбэрийг тогтоосон
ойлголт. Монгол Улсын Иргэний хуулийн 99 дүгээр зүйлд заасны дагуу нийтийн өмч нь
төрийн, орон нутгийн, шашны, олон нийтийн гэсэн хэлбэртэй байна. Нийтийн болон
хувийн өмч нь холимог хэлбэрээр байж болно.
ТӨРИЙН ӨМЧ- Өмчлөх эрх нь улс (төр)-д байгаа нийтийн эд хөрөнгө. Иргэнд
өмчлүүлснээс бусад газар ба байгалийн бусад баялаг улсын өмч. Монгол Улсын нэрийнн
өмнөөс өмчлөх эрхийг УИХ эрх хэмжээнийхээ хүрээнд хэрэгжүүлнэ. Улсын өмчид байгаа
эд хөрөнгийг Монгол Улсын Иргэний хуульд нийцүүлэн улсын өмчит ба улсын өмчийн
оролцоотой үйлдвэр, төрийн байгууллага, төрийн албан газар эзэмших, ашиглах, захиран
зарцуулах эрх эдэлнэ.
Эх сурвалж: С.Нарангэрэл. Эрх зүйн эх толь бичиг (Хоёрдахь
хэвлэл)

6. МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН
6 ДУГААР ЗҮЙЛИЙН 6.2 ДАХЬ ХЭСЭГ
“ТӨРИЙН НИЙТИЙН ӨМЧ”-ийн талаарх байр суурь
О.Мөнхсайханы “Үндсэн хуулийн 6.2-т “газар, түүний хэвлийн баялгаа харийнханд
өмчлүүлэх” утга огт байхгүй” гэх ярилцлагаас:
...Анх 1992 оны Үндсэн хуулийн 6.2-т “Монгол Улсын иргэдэд өмчлүүлснээс бусад
газар, түүнчлэн газрын хэвлий, түүний баялаг, ой, усны нөөц, ан амьтан төрийн өмч
мөн” гэдэг заалт байсан. УИХ дээр хэлэлцэж байсан Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт,
өөрчлөлтийн төслөөр 6.2-ын яг энэ өгүүлбэрийг хөндөөгүй байсан боловч 2019
оны 7 дугаар сарын 16-нд Ерөнхийлөгч энэ заалтын “төрийн өмч” гэдгийг
“нийтийн өмч” гэж өөрчлөх санал ирүүлсэн. Тэгээд энэ саналыг тусгах үнэхээр
шаардлагатай юу, мөн “нийтийн өмч” гэдэг үгийг шууд авахад хэт ерөнхий, эзэнгүй
мэт ойлгогдох уу гэдэг асуудал яригдсан.Гэхдээ Зөвшилцлийн ажлын хэсэг
Ерөнхийлөгчийн энэ саналыг хүлээж аваад “төрийн нийтийн өмч” гэж өөрчлөх санал
гаргаж, УИХ дэмжээд баталсан түүхтэй. Энэ заалтын цаад агуулга нь нэгдүгээрт,
төрийн нийтийн өмчийг буюу иргэдэд өмчлүүлснээс бусад газар, байгалийн
баялгийг эзэмших, захиран зарцуулах бүрэн эрхийг Монгол Улсын ард түмний
төлөөлөл болсон УИХ бодлогын хувьд шийдвэрлэнэ. Шаардлагатай бол Үндсэн
хуулийн 25 дугаар зүйлд заасны дагуу иргэдийн санаа бодлыг асууж шийдэж
болно. Монгол Улсын хувьд төр гэдэг бол өөрөө ардчилсан төр учраас үүний
цаана ард түмний бүрэн эрхт байдал агуулагддаг. Хоёрдугаарт, “нийтийн”
гэдэгт ямар санаа байна гэхээр Монголын ард түмний нийтлэг ашиг сонирхол
буюу нийтийн ашиг сонирхлын үүднээс тэр газар, байгалийн баялгийн хувь
заяаг шийдвэрлэнэ...
Эх сурвалж:https://ikon.mn/opinion/1xeo

7. МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН
6 ДУГААР ЗҮЙЛИЙН 6.2 ДАХЬ ХЭСЭГ
“ТӨРИЙН НИЙТИЙН ӨМЧ”-ийн талаарх байр суурь
С.Мандахбатын “Үндсэн хуулийн 6.2-т орох нэмэлт, өөрчлөлт батлагдвал Монгол
уул уурхайн салбаргүй болно” гэх ярилцлагаас:
... УИХ-ын нэр бүхий 62 гишүүний өргөн мэдүүлсэн төсөлд 6 дугаар зүйлийн 2 дахь
хэсэгт ганц өгүүлбэр нэмэхээр л байсан нь “Байгалийн баялагийг ашиглахдаа тэгш
байдал, шударга ёс, үндэсний аюулгүй байдал, тогтвортой хөгжлийг хангах зарчим
баримтална.” гэсэн өгүүлбэр.
Харин Ерөнхийлөгчийн саналд энэ 6.2 дахь хэсгийг бүхэлд нь өөрчлөн
найруулах санал орсон.
Байгалийн баялаг ”төрийн өмч” гэснийг “төрийн нийтийн өмч” болгож өөрчлөх,
газрын хэвлийн баялагийн үр өгөөжийг баялагийн санд төвлөрүүлэх, газрын хэвлийн
баялагийг ашигласнаар байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийн талаар иргэн мэдэх эрх,
стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордыг ашиглахдаа байгалийн
баялаг ард түмний мэдэлд байх зарчимд нийцүүлэн түүний үр өгөөжийн дийлэнх нь
ард түмэнд ногдож байх эрх зүйн үндсийг хуулиар тогтоох гэсэн дөрвөн өгүүлбэр нэг
заалт дотор байгаа.
Эндээс гурван зүйл нь шинэ биш зүйл л дээ. Байгалийн баялаг төрийн өмч, эсхүл
нийтийн өмч, эсхүл төрийн нийтийн өмч гэсэн маргаан хангалттай явсан.
Эх сурвалж: https://www.trends.mn/n/9156

8. МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН
6 ДУГААР ЗҮЙЛИЙН 6.2 ДАХЬ ХЭСЭГ
“ТӨРИЙН НИЙТИЙН ӨМЧ”-ийн талаарх байр суурь
Эх сурвалж: https://eguur.mn/129809/

9. ДҮГНЭЛТ
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн зургадугаар зүйлийн 6.2 дахь
хэсэгт оруулсан өөрчлөлт нь Үндсэн хуулийн суурь үзэл баримтлал,
үндсэн бүтэц, зарчмыг хөндөөгүй бөгөөд Улсын Их Хурлын хариуцлага,
үйл ажиллагааг сайжруулахтай холбоотой нэмэлт, өөрчлөлт болно.
Өнөөдрийн байдлаар “Төрийн нийтийн өмч” гэх нэр томьёо нь
Монгол Улсын Үндсэн хуулиас гадна “Авто замын тухай хууль
(шинэчилсэн найруулга) /2017/-д тусгагдсан байна.
Харин “төрийн өмч” гэх нэр томьёо хүчин төгөлдөр үйлчилж
байгаа 125 хуульд орсон байна.
Иймээс Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт,
өөрчлөлтийг дагаж мөрдөхөд шилжих журмын тухай хуулийн 1 дүгээр
зүйлд “Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд
нийцүүлэн холбогдох хуулийг шинэчлэн батлах хүртэл хугацаанд тухайн
харилцааг зохицуулж ирсэн хуулийг дагаж мөрдөнө. Үндсэн хуульд
оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх ажлыг
Улсын Их Хурлаас баталсан хуваарийн дагуу хийж дуусгана.” гэж
заасныг баримталвал зохино.

10. АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД
БАЯРЛАЛАА