Ipinasa ni: Kaye A. Elnas Ipinasa kay: Bb. Ana Melissa Venido

1. KOMPILASYON
NG MGA
AKADEMIKONG
SULATIN
Piling Larang (Akademik)
Isinulat at inihanda ni: Kaye A. Elnas

2. Abstrak
Ito ay isang maikling buod ng
artikulo, ulat at pag-aaral na inilalagay
bago ang introduksyon. Ito ag siksik na
bersiyon ng mismong papel.

3. Abstrak
Ang artikulong ito ay naglalaman ng mga negatibong epekto ng
pagkakahumaling ng mga tao lalo na ang mga kabataan sa Internet
at social media. Tinatalakay sa artikulong ito ang mensahe ng
isang Pinoy Indie Film na pinamagatang “Unfriend” sa ilalim ng
direksyon ni Joselito Artalejos. Binigyang-diin ng artikulong
ito ang panayam kay “Janine” kung saan tila’y nagiging sakit na
ng ilang Pilipino ang pagka-adik sa Internet. Ang sobrang
pagkahumaling ng mga tao sa Internet ay pinagmumulan na rin ng
cyberbullying tulad ng panglalait at pagbabanta. Nakapaloob din
dito ang pahayag ng isang sociologist na si Prof. Gerald
Abersos. Ayon sa kaniya, ang sobrang paggamit ng Internet at
social media ay maaaring magdulot ng depresyon. Maaaring lumiit
ang kanilang mundo sapagkat nakakapagtago sila sa ibang
pagkatao at nawawalan ng privacy. Ang artikulong ito ay
nagpapaalala na mas malaki at mahalaga ang tunay na mundo kaysa
ang mundo ng Internet.

4. Bionote
Ito ay isang maikling impormatibong
sulatin na karaniwang isang talata lamang at
naglalahad ng mga kwalipikasyon ng isang tao o
indibidwal at ng kaniyang kredibilidad bilang
panauhin o bilang propesyunal.

5. Bionote
Nakapagtapos si ROLANDO A. BERNALES ng BSE-Filipino bilang cum laude
at nakatanggap ng graduate certificate na katumbas ng Master of Arts in Teaching
sa Linggwistikang Filipino sa Philippine Normal University. Nakapagtapos siya ng
Ed. D. sa Educational Management sa University of Makati. Siya ay nagging puno
ng Departamento ng Filipino sa loob ng limang taon at isang taon bilang puno ng
Departamneto ng Lenggwahe at Literatura sa University of Makati bago maging
Professor II sa kasalukuyan. Siya ang Executive Director ng Center for Innovative
Education and Sciences. Isa rin siyang akademik consultant ng Mutya Publishing
House, Inc. at isang malikhaing manunulat ng tula, kwento, at sanaysay. Siya ay
awtor, ko-awtor, editor, at/o consultant ng hindi kukulangin sa 70 na mga aklat sa
wika, pagbasa at panitikan sa antas preschool, elementarya, sekundarya at
tersyarya. Siya ay kabilang sa Ten Outstanding Students of the Philippines noong
1989 at nakatanggap ng Award for Exemplary Performance as a Public Servant
noong 2000 mula sa Pamahalaang Lungsod ng Makati. Isa rin sityang Palanca
Awardee. Siya ay panghabambuhay na kasapi ng Pambansang Samahan sa
Linggwistika at Literaturang Filipino. Miyembro rin siya ng KAGURO, SANGFIL at
APNIEVE.

6. Talumpati
Ang talumpati ay isang buod ng kaisipan o opinyon
ng isang tao na pinababatid sa pamamagitan
ng pagsasalita sa entablado para sa mga pangkat ng
mga tao. Layunin nitong humikayat, tumugon,
mangatwiran, magbigay ng kaalaman o impormasyon at
maglahad ng isang paniniwala.

7. Talumpati
Ang kabataan ang tinuturing na pag-asa ng bayan. Ngunit, paano kung ang mga kabataang ating inaasahan ay napunta sa kulungan?
Pag-asa pa ba itong maituturing o dagdag lamang sa mga pasanin?
Ang bilang ng krimen sa ating bansa ay mabilis na nadaragdagan sa paglipas ng panahon. Ngunit mayroong mas nakakaalarma pa
rito. Pabata nang pabata ang mga nasasangkot sa krimen tulad ng pagtutulak ng illegal na droga, panggagahasa at pagnanakaw. Karamihan
sa mga menor de edad ay ginagamit ng mga sindikato sa paggawa ng kriminal na gawain. Dahil dito, ang kabuuang 52,576 na mga menor
de edad ay nasa detensyon o nasa ilalim ng custodial setting bago pa man maipasa ang RA 9344 o Juvenile Justice and Welfare Act (JJWA)
ng 2006.
Sa ilalim ng JJWA, hindi maaaring panagutin sa batas ang mga nakagawa ng krimen kapag sila ay nasa edad 15 anyos pababa ngunit
nito lamang Pebrero, inaprubahan ng House Committee on Justice ang panukalang batas na layong ibaba sa siyam na taong gulang ang
minimum age of criminal liability. Mula sa 15 anyos, ibinaba ng House Bill No. 505 sa siyam na taong gulang ang edad ng bata na
maaaring managot sa batas kapag siya ay nakagawa ng krimen. Ngunit ang pagbaba ba ng edad ng criminal na pananagutan ay isang
makatarungang solusyon upang matugunan ang suliraning ito?
Bilang sila rin ay mga kabataang may karapatan, lalong lalo na sa kalayaan, at sa paniniwalang ito ay pagnanakaw sa kinabukasan
ng mga kabataan, ako’y mariing naniniwala na hindi na dapat binabaan ang minimum age of criminal liability dahil sa sumusunod na mga
punto.

8. Una, ayon sa Psychological Association of the Philippines, ang isip ng mga bata ay nasa proseso pa ng pag-unlad. Sa panahong ito
may mga mahahalagang pagbabago sa kanilang utak particular na sa prefrontal region na hindi pa ganap na nabubuo hanggang sa young
adulthood (mid 20s). Dahil dito, mas nahihimok silang gumawa ng mga bagy na mapanganib at labag sa batas. Bagama’t masasabing kahit
papaano ay may kakayahan silang maunawaan kung ano ang tama at mali, kulang pa rin ang kanilang kapasidad, dahil na rin sa kanilang
murang edad, na makita ang pangmatagalang epekto ng kanilang mga desisyon para sa kanilang sarili at kapaligiran. Dagdag pa rito, ang
mga bata ay karaniwang walang laban sa mga pananakot at pamumuwersa ng mga matatanda. Bilang mga bata, wala silang kalayaang
katulad ng sa mga matatanda upang lubusang tumutol at iiwas ang sarili sa mga sitwasyong patungo sa paglabag sa batas.
Ikalawa, ang pagbaba ng edad ng criminal na pananagutan ay isang pagkilos ng karahasan laban sa mga bata. Ayon sa kinatawan ng
Pilipinas sa UNICEF Lotta Sylwander, ang mga batang sumasalungat sa batas ay biktima lamang ng pangyayari, karamihan ay dahil sa
kahirapan at pananamantala ng mga sindikato. Bilang karagdagan, magdudulot lamang ng trauma sa mga menor de edad ang naturang
panukala ayon kay Bayan Muna Rep. Carlos Zarate. Itutulak lamang nito ang mga ito sa higit pang dikriminasyon, pang-aabuso at kalaunan
sa higit pang pag-uugaling antisosyal batay sa pahayag ng grupong Save the Children Philippines. Ayon naman kay Dr. Liane Alampay ng
Philippine Psychological Association, mas may posibilidad na maulit ang mga krimen lalo na’t “vulnerable” ang mga kabataan. Ang
pagkukulong sa mga bata sa mga bilangguan o mga katulad na pasilidad, lalo na kung sila ay musmos pa, ay maaaring magtulak pa sa
kanilang maging hardened offenders.

9. Ikatlo, ang mga kabataan ay nararapat sa libreng edukasyon, sapat na pangangalaga sa kalusugan, pabahay at hindi ang
pananagutan para sa isang bagay na pinilit silang gawin. Sa halip na tamasin ang mga karapatang ito, sila ay nagiging biktima ng
kahirapan, hindi pagkakapantay-pantay ng lipunan at pagpapabaya ng estado. “Branding children as criminals removes accountability
from adults who are responsible for safeguarding them. If children who have been exploited by criminal syndicates are penalized instead
of the adults who abused them, we fail to uphold the right and well-being of children,” pahayag ng UNICEF. Ang pamamaraan ay hindi
naaayon sa pinbakamahusay na interes ng mga bata. Hindi nito pinoprotektahan ang mga kabataan mula sa mga walang awa at walang
prinsipyong sindikatong criminal. Sa pagpapatupad ng panukalang ito, hindi pa rin natin masisiguro na hindi na gagamit ng mga bata ang
mga sindikato sa paggawa ng mga krimen. Sinisikap lamang nito na takpan ang mga problemang hindi matugunan ng pamahalaan. Paano
mapoprotektahan ang mga bata kung ang mga krimen ay hindi pa natatapos? Kung ang kahirapan ay nagpapagutom sa mga batang ito
hanggang bsa kamatyan? Kung gusto nating protektahan ang mga bata at ang kanilang hinaharap, dapat hulihin ang mga sindikatong
nambibiktima ng mga bata at tugunan ang kahirapan sa halip na ibinaba ang edad ng kriminal na pananagutan.
Sa isang talumpati ni Pangulong Duterte, tinitingnan niya ang JJWA bilang dahilan kung bakit dumarami ang mga krimeng
kinasasangkutan ng mga bata. Ako ay tumututol ditto. Ayon sa datos ng Philippine National Police, 98% ng mga naitalang krimen sa
Pilipinas muka 2006 hanggang 2012 ay gawa ng mga matatanda. Sa katunayan, sa 9,562 kabataang nasasangkot sa mga krimen, 452
lamang ditto ang 11 anyos pababa. Sapagkat maliit na porsyento lamang ng kabuuang bilang ng krimen sa Pilipinas ang kinasasangkutan

10. ng mga bata, sapat ang mga probisyon sa JJWA upang tugunan ang mga paglabag sa batas ng mga batang ito. Hinihikayat nito ang
komunidad na gabayan ang mga bata sa kanilang paglaki upang hindi masangkot sa krimen. Inilalatag ng JJWAang mga paraan kung
paano dapat hawakan ang mga kaso ng mga batang walang criminal na pananagutan, mga batang nakagawa ng malubhang paglabag
sa batas, at mga batang paulit-ulit na gumagawa ng krimen. Ang karapatan ng mga bata ay hindi dapat ilagay sa kompromiso para
lamang bilisan ang pagtugon sa kriminalidad.
Sa pagtatapos ng araw, ang karapatan pa rin ng mga batang ito ang dapat unang pagtuunang-pansin. Ang muling pagsasama-
sama ng mga bata at ang kanilang mga pamilya at pigilan ang kanilang pagkakasangkot sa krimen at pagpapalakas ng mga istemang
panlipunan ay maaaring gawing hakbang upang protektahan ang mga kabataan. Ang solusyon sa suliraning ito ay dapat maghangad sa
kanilang pinakamabuting interes. Lumipas man ang panahon ngunit ang pahayag ni Gat Jose Rizal na ang kabataan ang pag-asa ng
bayan ay totoo pa rin hanggang ngayon at iyan ang dapat nating panghawakan sa pagprotekta at pag-aruga sa mga kabataan.

11. Posisyong Papel
Ito ay isang salaysay na naglalahad ng kuro-kuro
hinggil sa isang paksa at karaniwang isinulat ng may-
akda o ng nakatukoy na entidad, gaya ng isang partido
pulitikal. Nilalathala ang mga posisyong papel sa
akademya, sa pulitika, sa batas at iba pang dominyo.

12. Pinikit mo ang iyong mata at nag-iwan ng buntong-hininga. Kasabay nito ang pagbalik ng mga alaalaa kung paano ka paulit-
ulit na pinagtaksilan ng iyong asawa. Napatingin ka nalang sa singsing na nagpapaalala sayo sa kaniyang pinangakong walang hanggang
pagmamahal. Pangkong unti-unti nang napapako. Kung ikaw ang asawa, mananatili ka ba sa kasal kung saan nasasakal ka na sa poot at
lungkot? Matutupad mo pa ba ang iyong pangakong, “Maging kabiyak ng iyong puso, sa habang-buhay, sa hirap at ginhawa, sa sakit man o
kalusugan, at mananatili sa habaang-buhay, gaya ng sagradong utos ng Panginoon”?
Ang kasal ang nagtatali sa dalawang taong nagmamahalan upang maging wagas ang kanilang pag-iibigan. Ito ay mistulang
matamis na pagkain na panghabambuhay na pinagsasaluhan ng mga mag-asawa. Ngunit hindi lahat ng kasal ay matamis na pinagsasaluhan
bawat segundo hanggang dulo. Mayroong mga mag-asawang gusto nang kumalas sa panghabambuhay na pangmamahalan. Kung kaya’t
kung may pagkakataon lang, marami ng may gusting wakasan ang napasok na kasalan.
Napakainit ng usaping diborsyo sa mga Pilipino spagkat ang Pilipinas na lamang at ang Vatican ang hindi nagpatupad nito.
Nito lamang Marso 2018, inaprubahan na ng mga mambabatas sa House of Representatives ang House Bill No. 7303. Sa botong 134 na
sang-ayon, 57 na di sang-ayon at dalawang abstaining, lusot sa ikatlo at huling pagbasa at pagrepaso sa panukala ang “Act of Absolute
Divorce and Dissolution of Marriage”. Ang panukalang ito ay para sa mga mag-asawang may tinatawag na “irremediably failed
marriages”. Ang diborsyo ang nagpapawalang-bisa sa kasal ng dalawang tao, at magbibigay-laya sa dating mag-asawa na makapagpakasal
ulit.
Divorce Bill sa Pilipinas:
Nararapat bang Isabatas?

13. Sinasabing ito ang sagot sa dasal ng mga mag-asaawang nais kalagan ang bigkis ng kanilang kasal, ngunit ito ba ay tama?
Nararapat bang isabatas ang diborsyo? Sa aking pananaw bilang Pilipino at bilang isang Kristiyano, hindi dapat isabatas ang panukalang
ito dahil sa mga sumusunod na punto.
Una, ang pag-aasawa ay dapat malasin bilang isang habang-buhay na pagsasama. Ito ang nilinaw ni Hesus sa Mateo 19:4-6
nang sagutin Niya ang itinanong sa Kaniya tungkol sa pagiging angkop ng diborsyo. Sinabi Niya, “Hindi ba ninyo na nabasa na ang Diyos
na lumalang sa kanila mula sa ssimula ay ginawa silang lalaki at babae at nagsabi, ‘Sa dahilang ito ay iiwan ng lalaki ang kaniyang ama at
ang kaniyang ina at pipisan sa kaniyang asawa, at ang dalawa ay magiging isang laman’? Kung kaya hindi na sila dalawa, kundi isang
laman. Kaya ang pinagtuwang ng Diyos ay huwag paghiwalayin ng sinumang tao.”
Ikalawa, ipinahayag sa 1987 Constitution, Article II, Section 12 na “The State recognizes the sanctity of family life and
shall protect and strengthen the family as a basic autonomous social interaction.” Lumilitaw na ang iminungkahing batas ng diborsyo ay
salungat sa probisyon ng konstitusyong layong protektahan at palakasin ang kasal at pamilya bilang mga pangunahing instistusyong
panlipunan. Dagdag pa rito, inilalagay ng kulturang Pilipino ang pamilya sa sentro ng buhay ng isang tao – ang pangunahing
pinagmumulan ng pinansyal na seguridad at ang bukal ng emosyonal, moral ar espiritwal na pag-unlad. Ang pagkasira ng pamilya ay di
lamang makasisira sa relasyon ng mag-asawa kundi pati na rin sa pisikal na kaunlaran, emosyonal na paglago, at ang moral at espiritwal
nap ag-unlad ng bawat miyembro ng pamilya, lalo na ang mga bata.
Ikatlo, gagawin ng panukalang diborsyo o pagpapawalang-bisa sa isang kasal na mas madali para sa mga iresponsableng
kabiyak na magkaroon ng legal na pagpasok sa maraming marital na pang-aabuso na pumipinsala sa pagtatayo ng isang maayos na
lipunan. Bilang ang kulturang Pilipino ay nakasentro sa pamilya, ang pagsasabatas ng diborsyo ay maaaring mag-ambag sa paglaganap ng
sakit sa emosyonal, moral at espiritwal na aspeto. Bilang karagdagan, ang pagsasabatas ng panukalang ito ay maaaring maging dahilan ng
madaliang pagpasok sa isang kasal ng dalawang tao sapagkat kapag hindi magtagumpay ang kasal, maaari silang makipagdiborsyo.

14. Ang pagsasamang humantong sa pang-aabuso at pagkakasakitan ay isa sa mga tinitingnang dahilan kung bakit dapat
isabatas ang divorce bill. Ngunit kung napapangalagaan ng mga mag-asawa ang kanilang pagsasama at kung sila ay mayroong pag-ibig,
respeto, pag-unawa at suporta sa isa’t isa, hindi na dapat humantong sa hiwalayan. Ang mga bagay na nasira ay di dapat basta-basta na
lamang tinatapon lalo na kung pwede pa naman itong ayusin. Kung nasasaktan ka bilang asawa, maaari kang lumaban at protektahan ang
iyong sarili sapagkat karapatan mo iyon. Subalit, hindi ibig sabihin na sisirain mo na ang pangakong kasabay niyong binitawan sa harap ng
Diyos. Kung makatutulong ang pansamantalang paglayo, maaari mong gawin ‘yon. Maaari ka ring humingi ng tulong sa iyong pamilya o
malapit na kaibigan. Pwede rin kayong dumaan sa marriage counselling upang maisaayos ang gusot niyong mag-asawa.
Ang pagpapakasal ay hindi isang biro. Hindi ito sulat ng lapis na pwede mong burahin kapag nagkamali ka. Ang iyong
asawa ay hindi tinta ng ballpen na pwede mong lagyan ng correction tape para mapalitan siya. Kapag nagdesisyon kang pumasok sa isang
kasal, asahan mong kaakibat ng saya at tawa ang lungkot at iyak. Kapag ang dalawang tao ay humarap sa altar ng diyos, hindi na dapat
sirain ang taling nag-uugnay sa kanila. Ang iyong mga puso ay kabiyak na ng isa’t isa, sa habang-buhay, sa hirap at ginhawa, sa sakit man
o kalusugan, at mananatili sa habang-buhay, gaya ng sagradong utos ng Panginoon sa Ephesians 5:22-23 – “Wives, submit to your
husbands. Husbands, love your wives as you love yourselves.”

15. Sintesis
Ito ang pinakamahalagang kaisipan ng anumang teksto. Ito
ay isang bersyon ng pinaikling teksto o babasahin. Ito ay ang
paglalahad ng anumang kaisipan at natutunang impormasyong
nakuha mula sa tekstong binasa na na sa yamang pagkakasunud-
sunod ng mga pangyayari. Marapat lamang namaging malinaw
sa pagpapahayag.Kailangang panatilihin ang mga binanggit na
katotohanon at mga puntong binibigyang diin ng may akda.

16. Sintesis ukol sa Inflation Rate
Pamagat : Epekto ng TRAIN Law sa Pagtaas ng Inflation Rate
Uri : Background Synthesis
Anyo : Explanatory
Layunin : Layunin nito na mapatunayan na ang pagpapatupad ng TRAIN Law
ang dahilan kung bakit tumaas ang inflation rate sa bansa.
Thesis Statement : Ang pagpapatupad ng TRAIN Law ang dahilan sa pagtaas ng inflation
rate sa bansa.
Paghahalimbawa
Batay sa ulat ng Philippine Statistics Authority (PSA), nangunguna ang mga produktong
pagkain at transportasyon sa pinakamabilis ang pagtaas ng presyo dulot na rin ng matas na presyo ng
produktong langis sa pandaigdigang pamilihan. Sa isang pahayag ng Department of Budget and
Management, National Economic and Development Authority at Department of Finance, inamin nilang
nagsimulang magmahal ang mga bilihin gaya ng bigas, mais, isda, tabako at pamasahe na naging
dahilan ng mataas na inflation rate.

17. Paghahambing
Ayon sa isang editorial ng Pang-masa, tinitingnan nitong dahilan ang Tax Reform for Acceleration
and Inclusion (TRAIN) Law sa pagtaas ng excise tax ng petroleum products na nagdulot ng di mabilang na
pagtaas ng presyo ng gasoline, diesel, kerosene, at LPG. Ang mataas na presyo ng gasoline at diesel ang
dahilan kung bakit nagmahal ang presyo ng mga bilihin. Ngunit sa isang pahayag ni Astro del Castillo,
President and Managing Director ng First Grade Finance, Inc., pinaniniwalaan niya na maliit lamang ang
epekto ng TRAIN Law sa inflation rate sa Pilipinas kundi mas nakakaapekto ditto ang paghina ng piso
laban sa dolyar.
Konsesyon
Maraming posibleng dahilan kung bakit tumaas ang inflation rate sa ating bansa. Maaaring tumaas
ang presyo ng mga produkto at serbisyo dahil sa pagbaba ng halaga ng piso katumbas sa dolyar,
pagtaas ng gastos sa produksyon, paglago ng lokal na ekonomiya o di kaya’y paglago ng ekonomiya ng
mga karatig na bansa.
Sanggunian:
https://www.veritas846.ph/paghina-ng-ekonomiya-ng-bansa-epekto-ng-mataas-na-inflation-rate
https://www.google.com.ph/ampls/www.philstar.com/pilipino-star-ngayon
https://www.google.com.ph/ampls/www.philstar.com/pang-masa/puntomo/2018/09/16/1851933/
editoryal-taas-ng-bilihin-eoekto-ng-train/amp

18. Pamagat : Pagtaas ng Inflation Rate noong 2018
Uri : Thesis-Driven Synthesis
Anyo : Argumentative
Layunin : Layunin nito na mapatunayan na ang inflation rate sa Pilipinas ay mabilisang
tumaas noong 2018.
Thesis Statement : Ang inflation rate sa Pilipinas ay mabilisang tumaas noong 2018.
Paghahambing
Sa taong 2018, mabilis ang pagtaas ng inflation rate sa Pilipinas. Ayon kay Punongbayan (2018),
ang 6.4% na inflation rate noong Agosto ay mas mataas sa 4% na target ng gobyerno para sa 2018.
Ito ay mas mataas sa 6.2% inflation rate forecast ng Bangko Sentral ng Pilipinas. Ngunit mas naalarma
tayo nang pumelo sa 6.7% ang inflation rate sa buwan ng Setyembre.
Konsesyon
Matagal nang nakaranas ng mabilisang pagtaas ng inflation rate ang ating bansa. Ang 6.7% ang
pinakamabilis simula noong Pebrero 20 na nakapagrehistro ng 7.2% ayon sa datos ng Philippine
Statistics Authority (PSA). Sa mga panahong ito nakaranas ng paghihirap ang ating ekonomiya dahil sa
pagtaas ng presyo ng mga bilihin.
Paghahalimbawa
Ayon sa pag-aaral ni Prop. Dennis Mapa, nakakaapekto ang dagdag-buwis lalo na sa diesel ssa
paglobo ng mga bilihin. Ang mga bilihin gaya ng bigas, isda, mais, tabako at pamasahe ay ilan lamang
sa nagmistulang nagmahal ayon sa pahayag ng Department of Budget and Management, National
Economic and Development Authority at Department of Finance.

19. Lakbay Sanaysay
Ito ay uri ng sulatin kung saan ang
may akda ay nagbibigay ng paglalarawan ng
kaniyang mga naranasan, gabay, o damdamin
sa paglalakbay.

20. LakbaySanaysay

21. Ang pagpunta sa zoo ay bihira lamang manguna sa ating bucket list. Ngunit, ang Zoo-Paradise
World na aming napuntahan ang magpapabago sa iyong isipan. Bihira man itong dayuhin, ang
paglalakbay naming dito’y isang magandang karanasan na nais kong ibahagi.
Noong Hulyo 13, kami ay naglakabay sa Brgy. Salngan sa bayan ng Zamboanguita, Negros
Oriental kung saan matatagpuan ang Zoo-Paradise World. Sinalubong kami ng isang matanda at
dalawang batang babae na siyang nagbabantay sa entrance ng zoo. Napansin naming na medyo
nagmahal na ang kanilang entrance fee ngunit nagpatuloy pa rin kami sa aming paglalakbay. Una
naming pinasok ang museum ng zoo kung saan kami’y namangha sa iba’t ibang mga hayop na naka-
preserba dito gaya ng orangutan, sigbin, baraw-gabi, at tarsier. Nagulat din kami nang makita ang isang
human fetus sa loob ng isang garapon.
Nabigyan kami ng pagkakataon na mapanayam si Sister Gregoria Miguel-Veronilla na isyang
nagbigay sa amin ng impormasyon tungkol sa lugar. Ang Zoo-Paradise World ay pinangunahan ng
yumaing Eleuterio Tropa na mas kilala bilang Father Tropa, isang dating paring Katoliko na bumuo ng
sariling relihiyosong pangkalikasang grupo na tinawag ang kanilang mga sarili na “The Lamplighters”.
“Love one another and love nature.” Ito ang misyon at motto ng kanilang simbahan. Noon, ang lahat daw
ng mga miyembro ay kinakailangang magsuot ng itim na kamiseta na ipinares sa pula at berde na
pantalon. Napansin ko na mahahaba ang buhok ng mga lamplighter na aking nakasalubong, ito pala ay
dahil sa ipinagbabawal para sa kapwa babae at lalaki ang pagputol ng buhok. Wala ring sinumang
pinapayagan na magsuot ng tsinelas. Kahit na sila ay magpunta sa bayan, wala pa rin silang sapin sa paa
kung kaya’t nakukuha nila ang atensyon ng marami.

22. Kilala rin bilang Spaceship 2000 ET ang Zoo-Paradise World. Ito ay isang malawak na ipil-ipil
forested area na nakapaloob sa isang perimeter fence. Nakita naming ang iba’t ibang species ng ibon at
ibang mga hayop tulad ng ahas, buwaya, warty at guinea pig, at ilang mga unggoy. Nalula kami sa laki
ng isa sa apat na buwaya na aming nakita. Ang mga tagabantay lamang ang nagpapakain at nag-
aalaga sa mga hayop kaya kahit nag-iingay na sa gutom ang unggoy na aming kaharap, di pa rin
naming siya mapakain kahit guto naming. Mahigpit nilang pinagbabawal sa mga bumibisita ang
pagpapakain sa mga hayop, tanging sila lamang ang gumagawa nito.
Ang Zoo-Paradise World ang siyang personal na misyon ni Father Tropa. Ito ang nagpapakita na
pinili niyang mabuhay na malayo sa sibilisasyon. Nang mamatay si Father Tropa noong taong 1993, ang
lahat ng kaniyang memorabilia ay nagging element ng interes sa zoo. Ilan din sa mga prineserba ng zoo
ang mga ligaw na hayop na mas malaki pa sa tao. Sa kasalukuyan, ang natitirang kamag-anak ni Father
Tropa ang nagsasagawa sa operasyon ng zoo at patuloy na itinataguyod ang pamana na naiwan niya.
Ito ang aking kauna-unahang pagkakataon sa maglakbay sa Zoo-Paradise World at ito rin ang
kauna-unahang zoo na aking napuntahan. Kahit sa saglit na pagnisita, ako ay nawili sa ganda ng
kalikasan at hiwagang hatid ng mga hayop na bihira kong makasalimuha. Sulit ang nagging paglalakbay
naming sapagkat marami kaming natuklasan,natutuhan at nakilala.
Ang pamanang ito ni Father Tropa ay nagsisilbing pasyalan ng mga taong may pagmamahal
para sa kailikasan at sa mga hayop na itinuturing itong tahanan. Samantala, sa paglipas ng panahon unti-
unti nang nawawalan ng bisita ang Zoo-Paradise World. Dahil sa lumiliit na bilang ng mga hayop na
makikita rito, tila’y nawawalan na rin ng interes na dumayo ang mag tao. Ang mga lamplighter ay
nangangailangan din ng suporta mula sa atin upang patuloy na itaguyod ang pamanang ito. Kung gusto
niyong makahanap ng nakakakalma at nakawiwiling pasyalan na naglalayong protektahan ang mga
hayop,punta na sa Zoo-Paradise World!

23. RepleksibongSanaysay
Ito ay isang uri ng panitikan na nakapasailalim
sa isang anyong tuluyan o prosa. Ang replektibong
sanaysay ay nangangailangan ng sariling perspektibo,
opinyon, at pananaliksik sa paksa. Isa itong masining
na pagsulat na may kaugnayan sa pansariling pananaw
at damdamin sa isang partikular na pangyayari.

24. Kasawian sa Buhay
Pamilya - isang salita na binubuo ng pitong letra pero sobra-sobra ang halaga. Ano ba ang pamilya? Ang
pamilya any nagsisilbing bukal ng lakas, says at pagmamahal. Ang pamilya ang siyang gumagabay, nagtuturo ng
mga mabubuting asal, nagbibigay ng pangangailangan at nagmamahal nang walang kapalit. Ito ay binubuo ng
ina, ama at mga anak na nagsisilbing pundasyon ng bawat isa. Teka, isa, dalawa, tatlo...bakit parang kulang tayo?
Halos matakpan na ng dilim ang paligid. Nalibot ko na any buong lugar at naghanap na ako kung saan-
saan pero tila'y paikot-ikot lang ako at di ko pa rin siya mahanap. Ilang sandali pa'y napagtanto kong wala
naman akong mahahanap. Labimpitong taon na ang nakalipas pero narito pa rin sa puso ko ang
pangungulila...pangungulila para sa isang among di man lang nasubaybayan ang paglaki ko. May mga tanong sa
puso ko na di ko masagot-sagot gaya na lamang ng, "Paano ba lumaki nang may tatay?". Hindi ko maiwasang
mainggit sa ibang bata na nakakasama ang kanilang mga ama. Nakakasama sa pagtulog, nakikita sa paggising
sa umaga, at nayayakap sa tuwing may problema. Ako'y sobrang nalulungkot peso taliwas into gusto ko na lamang
isipin na namayapa na siya. Kung nasaan man siya ngayon, alam kong masaya na siya. At sana napapangiti ko siya
habang pinapanood niya ako dito sa baba. Sana nakikita niya kung paano ko nilalabanan any bawat araw nang
wala siya.
Mahirap nang lumaking walang ama pero mas mahirap pala kung pati nanay no do mo nakakasama.
Ayokong magalit, ayokong magtampo pero dahil sa tao rin ako, hindi ko maiwasang makaramdam ng sakit. Ilang

25. taon na ang lumipas mula noong mamatay si Papa bang muling mag-asawa ang aking ina. Tanggap ko
naman ang desisyon niya. Sa katunayan, masaya ako't may nagpapaligaya multi sa nanay ko. Ngunit sa
pagbuo niya ng bagong pamilya, kinailangan niyang manirahan sa bahay ng stepfather ko sa Cagayan
de Oro. Aaminin ko na nalungkot ako dahil alam kong sa paglayo niya bihira ko na lamang siyang
makakasama. Nang isilang ang aking nakababatang kapatid, alam kong sa kaniya na nakatuon ang
atensyon ng aking ina. Sa tuwing kausap ko si Mama sa telepono, ang kapatid ko ang lagi niyang
bukambibig. Pagdating sa mga pangangailangan, kailangang siya ang mauna. Minsan nararamdaman
kong sa aming tatlong magkakapatid, ako, ang ate ko, at si Onyok, ako ang minsan lamang pagtuunan ng
atensyon habang sila ang parating hinahanap at kinakamusta. Aaminin kong nagseselos ako pero mas
nangingibabaw pa rin ang pag-unawa bilang anak at bilang kapatid.
Nang idilat ko ang aking mga mata, nagkamalay ako sa ingay at gulo ng di nagkakaunawaang
mga tao. Napatanong ako, "Nawawala ba ako o sadyang ito talaga ang tahanan ko?" Pero bakit ganito?
Nang mamatay si Papa at manirahan sa ibang lugar si Mama, bakit kailangan ko pang maiwan sa isang
pamilyang puno ng sigawan na tila ba'y wala ng kapayapaan? Hindi ko na nga maalala kung kailan ako
huling tumawa sa tahanang ito. Kahit saan ako tumingin, hindi ko nakikita sa lugar na ito ang kanlungan.
Alam kong ang pamilyang ito ay biyaya ng Panginoon, pero masama ba kung hilingin kong sana'y masaya
at maayos kami? Ngunit alam ko na di rin nila piniling maging ganito kami. Ipinagdarasal ko na lamang na
dumating ang araw na mapuno ng pagmamahal ang itinuturing kong tahanan.
Walang sinuman ang makapipili ng kaniyang pamilya. Sila at kaloob sa atin ng Diyos gaya ng
pagkaloob sa'tin para naman sa kanila. Maglakbay man tayo sa buong mundo at maging sa kalawakan,
hindi tayo makakahanap ng perpektong pamilya. Sa pagtatapos ng araw, kahit gaano man kagulo sila pa
rin ang ating uuwian at aasahan sa lungkot man o kasiyahan.

26. Adyenda
Ito ay isang listahan, plano, o balangkas
ng mga pag-uusapan,dedisyunan o gagawin sa
isangpulong. Ito ay kronolohikal o ayon sa
pagkakasunod-sunod batay sa halaga nito sa
indibwal. Ginagamit din sa pagtukoy sa gawaing
dapat aksyunan o bigyan prayoridad.

27. Adyenda
PETSA : Ika-9 ng Setyembre, 2019
LUGAR : Zamboanguita Science High School
RE : Paghahanda para sa Science and Math Month
Celebration
PARA SA : Mga Guro mula sa Departmento ng Siyensya
at Matematika
Mga SSG Officers
Mga Classroom Presidents ng Bawat Klase
MULA KAY : Kaye A. Elnas
Pangulo
Supreme Student Government

29. SUSUNOD NA PAGPUPULONG : Ika-16 ng Setyembre, 2019
ORAS : 8:40 ng umaga

30. Katitikan
Ito ay dokumentong nagtatala ng
mahahalagang diskusyon at desisyon. Ibinabatay
sa adyendang unang inihanda ng tagapangulo ng
lupon na maaaring gawin ng kalihim, typist, o
reporter sa korte – maaaring maikli at tuwiran
o detalyado.

31. KATITIKAN NG IKALAWANG PULONG NG MATH AND SCIENCE CLUB NG ZAMBOANGUITA SCIENCE HIGH
SCHOOL

33. Resume
Ito ay talaan ng mga personal na
detalye ng isang tao at ng kanyang mga
ginawa, naging trabaho, at mga tagumpay.
Ito ay kadalasang ipinapasa sa tuwing
mag-aaplay sa isang paaralan o trabaho.

34. Resume

35. Edukasyong Natamo:
• Master of Science in Applied Mathematics/Statistics
Silliman University
2011
• Bachelor of Science Major in Mathematics
Silliman University
2010
Cum Laude
Kasanayan:
• Mayroong matalas na kasanayan sa komunikasyon sa parehong
pagbigkas at pagsulat
• Marunong sa data analysis tools
• Mahusay sa quantitative, problem solving at analytical skills
• May karanasan sa query at report development
• Marunong sa relational database principles
• Matalas sa pag-aangkop ng mga prinsipyo sa Matematika sa
paglutas ng problema

36. Gawaing Karanasan:
• Propesor sa Matematika
Charleston School of the Arts
Hunyo 2015 hanggang Marso 2019
• Guro sa Matematika
Silliman University
Hunyo 2013 hanggang Marso 2015
• Bookkeeper
Georgia Perimeter College
Enero 2012 hanggang Agosto 2012
• Research/Teaching Assistant
Silliman University
Agosto 2010 hanggang Disyembre
2011
Personal na Sanggunian:
• Gracia Rodel B. Deloria, MA-Ed.
Master Teacher II
graciarodel.deloria@deped.gov.ph
09267752693
• Andren Rose A. Credo, CPA
Senior Accountant
ara.credo03@gmail.com
09066866352
• Adolf C. Ege, Ed. D.
Professor II
adolfegesu@gmail.com
09353605957

37. Application Leter
Ito ay isa sa mga uri ng pormal na
liham. Ang uri ng liham na ito ay
isinusulat upang ilahad ang kagustuhan ng
isang tao sa isang trabaho o posisyon sa
isang kompanya.

38. Application Letter

39. Larawang Sanaysay
Isa itong koleksyon ng mga imahe na
inilagay sa isang partikular na
pagkasund-sunod upang ipahayag ang mga
pangyayari, damdamin at mga konsepto sa
pinakapayak na paraan.

40. LarawangSanaysay
Nabuhay ako’t naglakbay kasama ka. Sa paghihintay,
ikaw ang paborito kong kasama.

41. Sa bawat lungkot at hirap na nadarama ko, haplos mo
ang nagbibigay sa akin ng pag-asa.

42. Kailangan ko ang iyong paggabay sa kahit saan man
ako maglakbay. Kamay mo ang hawak ko, oh aking gabay.

43. Wala ka man sa tabi ko, iniwanan mo naman ako ng
makakasama. Isang kaibigan, kapatid at kalaro sa
katauhan ng isang batang nagbibigay saya.

44. Binigyan mo ako ng pagkakataong matuto nang mag-isa
o di kaya’y may kasama.

45. Hinayaan mo akong lubusang makilala ang sarili ko.
Pinagkatiwalaan mo rin akong makakilala ng ibang tao.

46. Batid kong ginagawa mo lahat para sa ikabubuti ko.
Tirik ang araw at masikip man ang lugar, pagkayod mo
ay walang humpay.

47. Sa bawat yapak at padyak mo, ako ang iniisip mo.
Alam kong hindi ka susuko kahit daanan mo’y hindi
sigurado.

48. Nakakapagod mabuhay sa mundong ito pero patuloy
kang nagsisikap para alagaan ang kinabukasan ko. Ikaw
ang nagsisilbing gulong ng sinasakyan kong buhay.

49. Salamat sa bawat pagsubok na hindi mo inatrasan at
sa lahat ng pagod na di mo sinukuan.

50. Hiling ko’y dumating ang araw na hindi mo na kailangang
kumayod at hindi ka na mapapagod. Sapagkat sa lahat ng ginawa
at patuloy mong ginagawa, matiwasay sa buhay ang nararapat
para sayo.

51. Memorandum
Isa itong kasulatan (note), dokumento o
iba pang uri ng pakikipag-ugnayan na
tumutulong para ipaalala ang ilang bagay, tao,
mga pangyayari, paksa, hinggil sa negosyo o
trabaho sa opisina at marami pang iba.

52. Memorandum

53. Ang may-akda ay nais magbigay ng kredito sa mga may-ari
ng mga larawang ginamit bilang background ng iilang teksto.
Ang kahulugan ng mga akademikong sulatin na nakapaloob dito
ay hindi rin pagmamay-ari ng may-akda. Maraming salamat!
Isinulat at inihanda ni: Kaye A. Elnas