5 gs gwp tijdvak 7

Caire!
Drs. R. Balistreri
r.balistreri@jdw.nl
@geschiedenisles

+
D1: tijdvak 5 en 6
(± 1500 – 1700)
D2: thema democratische rechtsstaat
D3: tijdvak 7
(± 1700 – 1800)
week 7 (februari)
D4: tijdvak 8
(± 1800 – 1900)
week 15 (april)
+
D5: tijdvak 9 en 10
(± 1900 – nu)
toetsweek (juli)

§ 6.4
De wetenschap-
pelijke revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien
régime
§ 7.3
De
democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
Kolonialisme en
slavernij

Wetenschap-
pelijke
revolutie
Vandaag:
 Verandering en
continuïteit
 Wetenschappers en
uitvindingen
 Examenvragen

Kenmerkend aspect:
De wetenschappelijke
revolutie
In de 17e eeuw leidde een
nieuwe onderzoekende
houding tot de
wetenschappelijke revolutie.
In de exacte wetenschappen
kwamen theorieën en
wetten tot stand op grond
van redeneren, waarnemen
en experimenteren. Bij de
Europese expansie en in
oorlogvoering werden veel
nieuwe ontdekkingen en
uitvindingen toegepast.

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
De reformatie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
Leg uit dat er in
de wetenschap-
pelijke revolutie
zowel sprake is
van verandering
als van
continuïteit

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
Kolonialisme en slavernij

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
De reformatie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.3
De reformatie
§ 7.4

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
De reformatie
§ 5.3
De reformatie
Extra:
Napoleon
§ 7.4

Kenmerkend aspect:
Rationeel optimisme en
‘verlicht denken’ dat werd
toegepast op alle terreinen
van de samenleving:
godsdienst, politiek,
economie en sociale
verhoudingen
revolutie in westerse landen
leidde in de 18e eeuw tot
groot optimisme over de
mogelijkheid om met behulp
van het verstand alles te
begrijpen en te verbeteren.
Verlichte denkers
ontwikkelden nieuwe, vaak
revolutionaire ideeën op het
terrein van godsdienst,
politiek, economie en
samenleving.

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
De Verlichting
 Geestelijke stroming uit late
17de eeuw
 Kernidee: mens kan door
rationeel denken (gebruik van
de rede) zichzelf en de
samenleving begrijpen en
verbeteren
 Definitie: Immanuel Kant in
“Was ist Aufklärung?”(1784)
 Motto: sapere aude!

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
 Oorsprong: renaissance
(wetenschappelijke
belangstelling, kritisch denken)
en wetenschappelijke
revolutie (‘rationeel’ optimisme
door wetenschappelijke
ontdekkingen)
 Term stamt uit 18de eeuw:
mens bevrijdt zich uit de
duisternis van onwetendheid
door te vertrouwen op eigen
verstand

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
Voltaire (François-Marie Arouet, 1694-
1778)
 Franse schrijver, bestrijder godsdienstig
fanatisme en intolerantie
 Bewonderde godsdienstige tolerantie in
Engeland
 Deïsme: heelal gemaakt door opperwezen
als een ‘horlogemaker’, sinds het af is
verloopt alles volgens vaste wetten
(mechanisch wereldbeeld)
 Inzicht door onderzoek en gebruik van het
verstand

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
 Grote massa was te dom voor
‘natuurlijke religie’
 Voltaire keek neer op het volk en
moest niets van democratie
hebben; hij was voorstander van
een absolute vorst (die vrijheid van
denken garandeerde, de macht van
de kerk beperkte en de vooruitgang
bevorderde)
 Voorbeeld: Frederik II van Pruisen

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
John Locke (1632-1704)
 Schreef in 1690 dat regeringen de
‘natuurlijke rechten’ van burgers moesten
garanderen (recht op leven, vrijheid en bezit)
 Regeringen zijn gebaseerd op contract met
burgers; houden regeringen zich niet aan
contract, dan mogen burgers in opstand
komen
 Dus: vorst staat niet boven de wet
 Vorst heeft taak volk te beschermen en voor
welzijn te zorgen
 ‘Volkssoevereiniteit’

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
Charles de Montesquieu (1689-1755)
 Edelman die het Franse despotisme
verafschuwde
 Macht bij één persoon leidt tot
machtsmisbruik en onderdrukking
 De l’esprit de lois (1748): trias politica;
machtenscheiding tussen wetgevende,
uitvoerende en rechterlijke macht (garantie
dat iedereen gelijk werd behandeld)
 Voltaire, Locke en Montesquieu beperkten
burgerschap (politieke rechten) tot burgerij

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)
 Volk is soeverein; regeringen moeten de
‘algemene wil’ uitvoeren
 Maar: wie weet wat die ‘algemene wil’
inhoudt?
 Mensen sluiten een sociaal contract en dragen
soevereiniteit over aan volksvergadering.
 Volksvergadering is uitdrukking van de
algemene wil
 Ook: sociale verschillen werken slechte
eigenschappen in de hand ’(‘goede wilden’)
 Onderwijs en opvoeding zijn van belang om
maatschappij beter te kunnen maken

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
Adam Smith (1723-1790)
 Mensen willen van nature hun economische
situatie verbeteren
 Regeringen moesten zich zo min mogelijk
bemoeien met de economie
 Kritiek op mercantilisme (beschermen eigen
markt)
 Voorstander van economische vrijheid
 Vrijhandel was noodzakelijk
 Eigenbelang is drijfveer bij economisch
handelen; als iedereen dit nastreeft zorgt een
‘onzichtbare hand’ voor het algemeen belang

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
 Verlichting groeit in 18de eeuw uit tot culturele
beweging
 Geletterde burgers lieten zich inspireren door
verlichte denkbeelden
 Verlichters waren tegen standenmaatschappij en
slavernij / kolonialisme
 Denkbeelden werden uitgedragen in brieven,
pamfletten, kranten, tijdschriften, koffiehuizen en
soirees
 Vanaf 1751: Encylopédie van Diderot en
D’Alembert
 De verlichting zou wegbereider worden voor
democratische revoluties

Kenmerkend aspect:
Het voortbestaan van het
ancien régime met
pogingen om het vorstelijk
bestuur op eigentijdse
verlichte wijze vorm te
geven
De uit de middeleeuwen
stammende
standenmaatschappij bleef
in Europese landen bestaan
tot het einde van de 18e
eeuw. In een aantal landen
hielden koningen vast aan
het absoluut koningschap.
Onder invloed van de
verlichting voerden vorsten
in andere landen
hervormingen door.

Kenmerkend aspect:
De democratische
revoluties in westerse
landen met als gevolg
discussies over
grondwetten,
grondrechten en
staatsburgerschap
Onder invloed van de verlichting vonden aan
het eind van de 18e eeuw democratische
revoluties plaats in westerse landen, waarbij
de oude privileges werden afgeschaft. De
Amerikaanse Revolutie begon toen de dertien
Engels kolonies in Noord-Amerika zich in 1776
losmaakten van Engeland en een
democratische republiek stichtten: de
Verenigde Staten van Amerika. De Franse
Revolutie begon in 1789 toen het Franse volk
in opstand kwam. Frankrijk werd een
constitutionele monarchie en later een
republiek. Na het mislukken van de
democratie vestigde Napoleon in 1799 de
alleen-heerschappij. In Nederland begon in
1786 een opstand van democratische
patriotten, maar deze werd na een jaar
neergeslagen. In 1795 begon de Bataafse
Revolutie, waardoor Nederland een
eenheidsstaat werd met een democratische
grondwet.

https://npofocus.nl/artikel/7860/waarom-
protesteren-ze-in-frankrijk-zoveel
https://www.trouw.nl/home/-broeklozen-heetten-
de-gele-hesjes-tijdens-de-franse-revolutie-
~ad6721f7/

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
Zelfstandig of in een
tweetal:
 In 10 minuten tijd
bereid je een korte
presentatie (van
ongeveer 1 minuut)
voor, waarin je één
gebeurtenis uit de
chronologie van de
Franse revolutie uitlegt

 Bestorming van de Bastille

 Afschaffing privileges adel /
geestelijkheid

 De rechten van de mens en de
burger

 De koning wordt gedwongen
naar Parijs te verhuizen

 Mislukte vluchtpoging van de
koninklijke familie

 De grondwet treedt in werking

 Frankrijk verklaart de oorlog
aan Oostenrijk

 De koning wordt afgezet >
Frankrijk wordt een republiek

 Radicale Jacobijnen o.l.v.
Robespierre aan de macht

 Arrestatie en onthoofding van
Robespierre

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
 Een revolutie is: een ingrijpende verandering in
een samenleving, die in korte tijd plaatsvindt en
vaak met geweld gepaard gaat
 In de democratische revoluties krijgt het
volk meer macht ten koste van de vorst
 Het volk krijgt grondrecht (geschreven in een
grondwet)
 Een democratische revolutie legt het
fundament voor een democratische
samenleving
 Gaat om meer dan vrijheid (anders dan bv. De
Nederlandse Opstand)

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
“No taxation
without
representation”
 Boston Tea Party,
protest tegen
Britse regering
(16 december
1773)

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
Amerikaanse Revolutie (1775 –
1783):
 1776
Onafhankelijkheidsverklaring >
afscheiding van Engeland werd
gerechtvaardigd door universele
mensenrechten
 Invloed Verlichting (natuurlijke
rechten)
 Dertien koloniën vormden
statenbond (federatie)
 1787 Amerikaanse grondwet

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
De grondwet van 1787 maakt
van de VS de eerste moderne
democratie in de
geschiedenis:
 Indirecte democratie
(censuskiesrecht)
 Republiek, bestuurders
gekozen door burgers
 Scheiding der machten /
checks and balances
 Grondrechten van burgers
geschreven in ‘Bill of Rights’

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
 Oorzaken Franse revolutie:
 Falend bestuur absolute vorst
(hoge belastingdruk door
staatsschuld)
 Standenmaatschappij (veel
ongelijkheid door ‘tienden’,
hoge prijzen voedsel door
accijnzen en openbare ambten
uitsluitend voor adel en
geestelijkheid)
 Aanleiding: bijeenroepen Staten-
Generaal (mei 1789)

Verlichtingsidee Maatregelen Nationale Vergadering
Alle mensen hebben van
nature dezelfde rechten
(Locke, Rousseau)
Afschaffing standensamenleving:
- alle Fransen zijn gelijk voor de wet: opgenomen
in
Verklaring Rechten van de Mens en de Burger (26
aug 1789)
- in plaats van lid van een stand zijn Fransen nu
staatsburger
De koning staat niet boven
de wet, hij regeert alleen
met toestemming van het
volk
- Macht koning beperkt door een grondwet
(aangenomen in 1791). Frankrijk werd een
constitutionele monarchie
- In de grondwet staan de grondrechten die de
burgers beschermen tegen de overheid
Volkssoevereiniteit
(Locke, Rousseau)
In 1789 - 1791 kwam er nog geen algemeen
kiesrecht maar censuskiesrecht
Trias Politica (Montesquieu) De koning behield alleen nog de uitvoerende macht.
De Nationale Vergadering kreeg de wetgevende
macht.

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
Vanaf 1799 regeert Napoleon als
‘verlicht despoot’
 Voert een aantal verworvenheden van
de Franse revolutie door:
 Afschaffing van de standen
 Alle burgers zijn gelijk voor de wet
 Eenheid in de rechtspraak (Code
Napoléon)
 Standaardmaten en –gewichten
(metrieke stelsel)
 Invoering van een burgerlijke stand
 Invoering nationale dienstplicht
https://npofocus.nl/artikel/7615/wat-
hebben-we-te-danken-aan-napoleon

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
 Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden (1588 – 1795): geen
democratie, maar oligarchie –
stadhouder ging zich vanaf de 18de eeuw
meer als vorst gedragen
 1795: patriotten vestigen samen met
Frans leger de Bataafse republiek
 Mensenrechtenverklaring, nationale
vergadering, grondwet > Nederland
werd rechtsstaat en eenheidsstaat
 Koninkrijk Holland Lodewijk
Napoleon (1806 – 1810)

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
 1815: definitieve nederlaag
Napoleon in Slag bij Waterloo
 Congres van Wenen (1814-
1815): gericht op herstel macht
oude vorstenhuizen (restauratie
ancien régime)
 Restauratie had ook kenmerken
van de verlichting: macht vorst
werd in grondwet vastgelegd en er
kwam een volks-
vertegenwoordiging (weinig macht
en weinig representatief)

Opdracht (in tweetallen,
maximaal 20 minuten)
Ieder duo krijgt een spotprent
over Napoleon toegewezen.
1. Analyseer de spotprent
volgens de richtlijnen uit het
document ‘Het analyseren
van spotprenten’
2. Bereid een korte presentatie
voor, waarin je in ieder geval
ingaat op de boodschap van
de prent. Wat is er
afgebeeld? Welke historische
verwijzingen zie je?

Prent 2
The Imperial
Coronation (1804)

Prent 3
French
Invasion
(1803)

Prent 11
A hard
passage
(1808)

Prent 12
Nap and
his
friends
(1808)

Prent 13
Review
of the
French
troops
(1813)

Prent 14
The corsican
bloodhound
(1813)

Prent 19
The corsican
toad under a
harrow
(1813)

Prent 21
De rat is in
de val
(1813)

Prent 22
De bijeenkomst
van de
kelderratten
(1813)

Prent 26
John Bull
bringing
Boney’s Nose
to the
Grindstone
(1813)

Prent 29
Little
Boney
sneaking
into Paris
(1813)

Prent 31
The journey
of aan
modern Hero
to the Island
(1814)

Prent 32
Boney and
his new
Subjects
at Elba
(1814)

Prent 38
The Congress
disolved
before the
Cake was cut
up
(1815)

Prent 40
Buonaparte au
Mont’Jean
(1815)

Prent 41
Le général Jacot
(1815)

5.ges2 5.ges3
wk 5 les 1 7.4 200 jaar
slavernij
7.4 200 jaar
slavernij
wk 5 les 2 7.4 K.A. 7.4 K.A.
wk 5 les 3 7.4
slavernijdebat
7.4
slavernijdebat
wk 6 les 1 Oefenles Oefenles
wk 6 les 3 valt uit Oefenles
§ 6.4
De wetenschap-
pelijke revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien
régime
§ 7.3
De
democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
Kolonialisme en
slavernij
Mogelijkheid tot
bespreken P.O.
Politieke
geschiedenis
Toets D3 in
week 7

https://lab.nos.nl/projects/slavernij/index.html

https://lab.nos.nl/projects/slavernij
/index.html

Kenmerkend aspect:
Uitbouw van de Europese
overheersing, met name in
de vorm van
plantagekolonies en de
daarmee verbonden trans-
Atlantische slavenhandel,
en de opkomst van het
abolitionisme
Vanaf de 16e eeuw vergrootten
Europeanen hun kolonies in Amerika
en legden ze er plantages aan die
produceerden voor de Europese
markt. Voor het zware plantagewerk
haalden ze miljoenen zwarte slaven
uit Afrika. Door de verlichting
ontstond in westerse landen
discussie hierover. Eind 18e eeuw
ontstond een beweging tegen
slavernij die ervoor zorgde dat
westerse landen de slavenhandel en
slavernij in de 19e eeuw stap voor
stap afschaften.

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
 16de eeuw: Portugal en Spanje
koloniseren grote delen Amerika
 Startpunt handel tussen
Amerika en Europa: goud, zilver,
tabak, koffie, suiker, katoen
 Producten verbouwd op
plantages
 Arbeidskrachten geleverd door
slavenhandelaren (via West-
Afrika)
 Plantagekoloniën
 Driehoekshandel

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
 Transatlantische slavenhandel
 Tussen 1500 en 1800: Europeanen
verscheepten zo’n 12 miljoen
Afrikaanse slaven naar Amerika
(Nederland: ± half miljoen)
 West-Indische Compagnie
(1621)
 Slavenhandel voor Republiek
niet winstgevend, winst kwam
vooral van de plantageproducties
(en daarvoor waren de slaven nu
eenmaal nodig)

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
 Slavenhandel leidde in de Republiek niet
tot grote verontwaardiging
 Dubbele moraal: zwart werd gezien als een
mindere mensensoort
 Argument voor slavenhandel: Europeanen
bewezen Afrikaanse slaven een dienst: als
slaaf op plantage hadden ze een beter leven
dan onder Afrikaanse vorst
 Einde 18de eeuw: protest nam toe
(gevoed door Verlichting)
 Montesquieu: Ongelijkheid tussen slaaf
en meester leidt tot machtsmisbruik

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
 Abolitionisten = aanhangers van de
anti-slavernijbeweging
 Eind 18de eeuw in Engeland
(moderne actiegroep)
 Engeland schaft in 1807
slavenhandel; in 1834 slavernij af
 Nederland laat (1863)
 Verenigde Staten na burgeroorlog
(1861-1865)
 Niet erkend door blanken in
zuiden > apartheid/segregatie in
Amerikaanse samenleving

§ 6.4
revolutie
§ 7.1
De Verlichting
§ 7.2
Het ancien régime
§ 7.3
De democratische
revoluties
Extra:
Napoleon
§ 7.4
De Las Casas Mentor, Present &
Cojo
Adam Smith Society for the
Abolition of Slave
Trade
(Wedgwood)

https://
www.yo
utube.co
m/watch
?v=L9v8
C_fZBg0

Gebruik bron 5.
In 1682 kocht de WIC
Suriname van de Staten van
Zeeland, omdat Suriname
paste in de driehoekshandel
van de WIC.
Leg uit:
• (zonder bron) wat die
driehoekshandel inhield en
• (met bron) waardoor
Suriname goed paste in de
driehoekshandel.

Gebruik bron 5.
In 1682 kocht de WIC Suriname van de Staten van Zeeland,
omdat Suriname paste in de driehoekshandel van de WIC.
Leg uit:
• (zonder bron) wat die driehoekshandel inhield en
• (met bron) waardoor Suriname goed paste in de
driehoekshandel.

5 gs gwp tijdvak 7

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to 5 gs gwp tijdvak 7

Similar to 5 gs gwp tijdvak 7 (20)

More from RemyBalistreri

More from RemyBalistreri (20)

5 gs gwp tijdvak 7