ppt

1. Caire!
Drs. R. Balistreri
r.balistreri@jdw.nl
@geschiedenisles

2. +
D1: tijdvak 5 en 6
(± 1500 – 1700)
D2: thema democratische
rechtsstaat
D3: tijdvak 7
(± 1700 – 1800)
D4: tijdvak 8
(± 1800 – 1900)
+
D5: tijdvak 9 en 10
(± 1900 – nu)

3. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese
expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse
Opstand

4. § 5.1
De renaissance
Vandaag:
 Hoe verandert het mens- en
wereldbeeld tijdens de renaissance?
 Waarom ontstond er in de
renaissance een
mentaliteitsverandering?
 Hoe komt de renaissance tot
uitdrukking in kunst en wetenschap?

5. Het veranderende mens- en
wereldbeeld van de
renaissance en het begin
van een nieuwe
wetenschappelijke
belangstelling
Door de welvaart veranderde het
mens- en wereldbeeld van burgers
in Italië vanaf omstreeks 1350.
Geïnspireerd door de oudheid
ontstond een nieuw levensgevoel
met meer oog voor de plezierige
kanten van het leven, meer
belangstelling voor de wereld en een
kritische instelling in het
natuurwetenschappelijk denken.
Vanaf omstreeks 1500 werden de
ideeën van de renaissance over
Europa verspreid.

6. De hernieuwde oriëntatie op
het erfgoed van de klassieke
oudheid
De herboren interesse voor de
Grieks-Romeinse cultuur uitte zich in
een meer wereldlijke en realistische
schilder- en beeldhouwkunst, de
toepassing van de klassieke
vormentaal in de bouwkunst en de
bestudering van klassieke teksten
dor humanisten.

8. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 In de 15de eeuw: ontstaan
renaissance in Noord-Italiaanse
steden
 Politieke oorzaak: steden waren
zelfstandig (geen staatsvorming,
los van Paus en Duitse keizer)
 Economische oorzaak: gunstige
ligging + handel met Midden-
Oosten en rijke Vlaamse steden
 Er ontstaat een nieuwe
bovenlaag: handelaren en
bankiers met nieuw ‘levensgevoel’

9. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Ontwikkeling mens- en wereldbeeld
tussen 1400 en 1600 (late middeleeuwen)
 Mentaliteitsverandering: van ‘memento
mori’ naar ‘carpe diem’
 Middeleeuws wereldbeeld:
 God is oorzaak van alles (relatie tot God
is belangrijkst)
 Wat de kerk zegt is waar
 Richten op leven na de dood (geen
aardse rijkdommen)
 Verblijf op aarde is tijdelijk, gedenk te
sterven

10. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Kenmerken wereldbeeld
renaissance:
 Mens stelt zichzelf centraal
 Gebruik van de rede (ratio)
 zelf verklaringen zoeken
voor natuurverschijnselen en
maatschappelijke problemen
 Ideaalbeeld: homo
universalis
 Besef dat de aarde ronde is
 Veranderingen onder meer
gevolg van ontdekkingsreizen

11. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Herwaardering klassieke
oudheid:
 Rijke burgerij voelde zich
verwant met Romeinse
stadscultuur
 Kruistochten en contacten
met de Arabische wereld 
klassieke teksten
beschikbaar

12. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Renaissance in
stroomversnelling door:
 Val van
Constantinopel
(1453) 
vluchtelingen uit
Byzantijnse rijk
namen kennis,
idealen, denkbeelden
en documenten mee

13. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Renaissance in
stroomversnelling door:
 Uitvinding van de
boekdrukkunst
(1455)  nieuwe
ideeën konden snel
worden verspreid
(inhoud + omvang)

14. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Ontwikkelingen in de
wetenschap:
 Humanisten hadden een
kritische houding op de
kerk en de Bijbel
 Zij gingen, aan de hand van
klassieke teksten, na of de
Bijbelvertaling (Vulgaat) juist
was
 Humanisme onderdeel van
renaissance-opvoeding burgerij
 Zelf nadenken en onderzoeken

15. In de Renaissance
veranderde de
wetenschap
De verandering
van de wetenschap in
de Renaissance
Ze gingen ook
onderzoek doen op
gebieden die niet
met de godsdienst
hadden te maken.
Zij gingen proeven
doen, kijken wat er
gebeurde,
nadenken over wat
zij zagen.
Er kwamen meer
onderzoekers die
geen geestelijke
waren.
Ze wilden zich bij
hun onderzoek niet
meer aan de leiding
van de Kerk
onderwerpen.

16. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Ontwikkelingen in de schilderkunst:
Middeleeuwen Renaissance
Bijbelse onderwerpen (kerk enige
opdrachtgever)
Niet alleen Bijbelse onderwerpen
(opdrachtgever: rijke burgers)
Stereotiepe en symbolische weergave
(aureolen)
Aandacht voor anatomie (lichaams-
en spierbouw) en details
(stofuitdrukking)
Platte schilderijen: geen
dieptewerking
Kloppende perspectiefwerking
Kunstenaar was anoniem (werk was
in opdracht van God)
Kunstwerken werden gesigneerd
(kunstenaar was een trotse geleerde)
Gebruik tempera: kleuren kunnen
moeilijk in elkaar overlopen
Warme, diepe kleuren door gebruik
olieverf

17. Masaccio

18. Fra Angelico

19. Filippo Lippi

20. Sandro Botticelli

21. Andrea Mantegna

22. Piero di Cosimo

23. Kunstenaar onbekend

24. Fra Bartolommeo

25. Titiaan

26. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
Betekenis en gevolgen:
 Kritiek humanisme op
Vulgaat  stimuleerde
reformatie
 Rationele benadering
mens en natuur 
wegbereider
Wetenschappelijke
Revolutie (tijdvak 6) en
Verlichting (tijdvak 7)

27. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese
expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse
Opstand

28. § 5.1
De renaissance
Vandaag:
 Opdracht schilderkunst
in de renaissance

30. § 5.1
De renaissance
Maak de oefentoets in
LessonUp
 Wat is je score?
 Wat beheers je al goed?
 Wat beheers je nog niet
voldoende?

31. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese
expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse
Opstand

32. § 5.2
De Europese
expansie
Vandaag:
 Motieven voor de
Europese expansie
 Europese spanningen
(Verdrag van Tordesillas)
 Gevolgen van de
Europese expansie voor
Europa en voor de
ontdekte landen

33. Het begin van de Europese
overzeese expansie
In de 15e eeuw maakten de Turks-
Osmaanse veroveringen een einde aan de
Europese handel in het oostelijk
Middellandse Zeegebied. Op zoek naar goud
en om specerijen uit Oost-Azië te halen
verkenden Portugezen en Spanjaarden als
eersten de kusten van Afrika, Azië en
Amerika. Spanjaarden en Portugezen
veroverden grote delen van Amerika waar ze
kolonies stichtten. De indiaanse bevolking
kwam grotendeels om. Aan het einde van de
16e eeuw reisden ook Nederlanders,
Engelsen en Fransen naar Oost-Azië. Langs
de Afrikaanse en Aziatische kusten stichtten
Europeanen versterkte handelsposten.
Tussen de vier werelddelen kwam een
uitwisseling van personen, goederen en
culturen op gang.

34. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
Twee ontwikkelingen:
ontdekkingsreizen en kolonisatie
 Economisch motief: winstgevende
handel (o.a. goud en zilver)
 Religieus motief: andere volkeren
bekeren tot het christendom
 Politiek motief: vorsten wilden
macht uitbreiden
 Drijfveer: nieuwsgierigheid en
wetenschap
 Mogelijk door: technologische
vernieuwingen

35. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Europese expansie in
stroomversnelling door:
 Val van
Constantinopel
(1453)  handel
tussen Europa en de
Arabieren komt tot
stilstand (doorgang
geblokkeerd,
noodzaak voor
vinden eigen route)

36. Europees overwicht
mogelijk door:
Spaanse en Portugese expansie in
de 15de en 16de eeuw
Redenen:
Portugezen verkenden de
kust van Afrika
De Portugezen
hoopten een zeeweg te
vinden naar Azië (dan
hoefden ze niet meer
van de moslims te
kopen).
Grotere en snellere schepen en
vuurwapens
Spanjaarden stichtten
een groot koloniaal rijk
in Midden en Zuid-
Amerika, met
zilvermijnen en
plantages.
Portugezen stichtten
op verschillende
plaatsen (in Azië
/ India) factorijen om
handel te drijven. Ook
stichtten zij
Brazilië als kolonie.
Europese
overzeese
expansie
De Portugezen zochten
bondgenoten tegen
moslims.

37. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
Hendrik de Zeevaarder (1394-
1460)
 Liet deskundigen op het gebied
van cartografie, navigatie,
astronomie en
instrumentenmakers samenkomen
(een “zeevaartschool”)
 Legde grondslag voor
wereldhandel en Portugese
koloniale rijk

39. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
Verdrag van Tordesillas
(1494)
 Verdeling van de niet-
Europese wereld tussen
Spanje (ten westen van
de lijn) en Portugal (ten
oosten van de lijn)

40. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
Gevolgen van de Europese
expansie:
 Het ontstaan van een nieuw
wereldbeeld
 De verspreiding van het
christendom
 Het ontstaan van een
wereldeconomie
 Het begin van de koloniale
rijken
 Het einde van inheemse rijken

42. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
Route Belangrijke
ontdekking:
Christoffel Columbus
Bartholomeus Diaz
Vasco da Gama
Ferdinand Magelhães
Amerigo Vespucci
Willem Barentsz

43. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese
expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse
Opstand

44. § 5.2
De Europese
expansie
Vandaag:
 Opdracht Pigafetta
 Lees de fragmenten en
bespreek: waarom was de
reis van Magelhães (ondanks
de verliezen) toch een
succes?

45. § 5.2
De renaissance
Maak de oefentoets in
LessonUp
 Wat is je score?
 Wat beheers je al goed?
 Wat beheers je nog niet
voldoende?

46. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese
expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse
Opstand

47. § 5.3
De reformatie
Vandaag:
 Wat zijn de oorzaken en de
gevolgen van de Reformatie?
 Wat zijn de denkbeelden van
Luther en Calvijn en in welk
opzicht verschillen deze
hervormers van elkaar?

48. De protestantse Reformatie
die splitsing van de
christelijke kerk in West-
Europa tot gevolg had
In de tijd van steden en staten had de
rooms-katholieke kerk haar macht
vergroot met nieuwe denkbeelden en
gebruiken. Omstreeks 1500 groeide de
kritiek hierop. Hervormers bepleitten
een terugkeer naar het zuivere geloof,
gebaseerd op de Bijbel. Door het
kritisch optreden van Luther in 1517 en
zijn uitzetting uit de kerk door de paus
begon de Reformatie. Er ontstond een
splitsing tussen katholieken die bij de
roomse kerk bleven en protestanten die
eigen kerken stichtten. De hervormer
Calvijn kreeg veel aanhang in
Nederland.

49. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Tijdens de middeleeuwen:
invloed R.K. kerk zeer groot
 Rond 1500 groeit de kritiek op
de kerk:
 Kerk was afgedwaald van
oorspronkelijke leer
 Niet kerk en sacramenten
moesten centraal staan, maar
de bijbel
 Misdragingen van geestelijken
 Slechte opleiding van priesters

51. Groeiende kritiek
op de Kerk rond
1500
• Steeds meer mensen konden lezen en
schrijven in de Late Middeleeuwen.
• De boekdrukkunst werd uitgevonden in de 15e
eeuw.
De Kerk hield er
gebruiken op na die
nergens in de Bijbel
terug te vinden waren.
De Kerk legde de
Bijbel anders uit dan
voor de hand lag.
Met name kritiek op de aflaathandel
Hierdoor maakte de kerk het mogelijk om
zonden af te kopen met geld en te betalen voor
Gods vergeving.
Gevolgen kritiek
Sommigen wilden alleen misbruiken
(zoals aflatenhandel) in de katholieke
Kerk afschaffen.
Anderen stichtten een nieuwe Kerk. Van
hen waren Luther en Calvijn de
belangrijkste hervormers.

52. Lutheranisme-
calvinisme
Vele Duitse vorsten steunden Luther
• Zij werden het hoofd van de Kerk.
• Zij konden kloosters sluiten en bezittingen van kloosters
overnemen.
• Onderdanen moesten de vorst altijd gehoorzamen, ook als die
zich slecht gedroeg.
Op een aantal punten week Luther af van de katholieke Kerk
Twee verschillen tussen het calvinisme en het lutheranisme
Iedereen moest de bijbel gaan
lezen (niet de priesters voor de
mensen).
Afschaffen van pausschap,
celibaat, veel sacramenten,
heiligenverering en
kloosterorden (omdat daarover
niets in de Bijbel staat).
Je komt in de hemel door in
God te geloven (niet door
goede werken te doen).
Anders dan lutheranen mogen calvinisten tegen
hun vorst in verzet komen, als deze handelt
tegen ‘Gods gebod’.
Bij lutheranisme is de vorst hoofd van de
Kerk. Bij calvinisme bestuurt iedere
‘gemeente’ zichzelf door een raad van
gekozen ouderlingen.

53. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Veel critici wilden niet uit
de kerk stappen, maar de
kerk van binnenuit
hervormen (Reformatie)
 Reactie van de kerk:
vervolgingen
(Inquisitie)
 Door uitvinding van de
boekdrukkunst wordt het
onmogelijk hervormers
monddood te maken

54. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Luther en Calvijn
verschilden van mening
over:
 Kerkdiensten (tegen
relikwieën en heiligen,
maar ook geen kaarsen
en orgelspel)
 De weg naar de hemel
(predestinatieleer)
 De rol van de vorst
(cuius regio, eius religio)

55. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Gevolgen van de
Reformatie:
 Godsdienstoorlogen
(1555: Vrede van
Augsburg)
 Contrareformatie
(Barok)
 Tachtigjarige oorlog
(de Nederlandse
Opstand; 1568-1648)

56. § 5.3
De reformatie
Maak de oefentoets in
LessonUp
 Wat is je score?
 Wat beheers je al goed?
 Wat beheers je nog niet
voldoende?

57. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese
expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse
Opstand

58. § 5.4
De
Nederlandse
Opstand
Vandaag:
 Wat zijn de oorzaken en de
aanleiding van de
Nederlandse Opstand?

59. Het conflict in de
Nederlanden dat
resulteerde in de
stichting van een
Nederlandse staat
De Spaanse koning Filips II was landsheer van de
Nederlanden. In 1568 kwamen Nederlanders
onder leiding van Willem van Oranje in opstand
tegen Filips vanwege zijn centralisatiepolitiek en
zijn felle vervolging van protestanten. Gedurende
de Opstand (Tachtigjarige Oorlog) breidden de
opstandelingen hun gebied uit vanuit het westen
van Holland en Zeeland tot vrijwel het huidige
grondgebied van Nederland. In 1581 zetten de
Staten-Generaal van de zeven opstandige
gewesten Filips af als landsheer. In 1588 vormden
ze de Republiek der Verenigde Nederlanden. In
1648 sloten de Republiek en Spanje de Vrede van
Münster.

62. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Politieke oorzaak:
centralisatiepolitiek van
Karel V en Filips II
(absolutisme)
 Religieuze oorzaak:
kettervervolgingen door de
inquisitie
 Aanleiding: reeks van
gebeurtenissen in 1566:
Smeekschrift, Matiging,
Hagenpreken, Beeldenstorm

63. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Smeekschrift

64. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Hagenpreken

65. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Beeldenstorm

66. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand

67. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
Houdt op in mijn tuin te wroeten, Spaanse beren
Wilt uw varkensrug toch achterwaarts trekken,
Of mijn knots zal het u leren
Die u het hoofd zal breken en de hals zal rekken.
De edele prins waarmee u meent te gekken
Zal te water en te land u bespringen al,
Vertrekt met uw vuile zeugen en jongen spekken
Rent, guiten, rent voordat de geus u daartoe dwingen
zal.

68. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand

69. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese
expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse
Opstand

70. § 5.4
De
Nederlandse
Opstand
Vandaag:
 Hoe verliep de
Nederlandse
Opstand?

71. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Maatregelen van Filips als reactie
op de Beeldenstorm:
 Alva volgt Margaretha op als
landvoogd
 Willem van Oranje afgezet als
stadhouder
 Instelling Raad van Beroerten
 Gevolgen strenge beleid van Alva:
 Duizenden vluchtten naar
buitenland (o.m. Willem van Oranje
/ Geuzen)

72. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Onthoofding
Egmont en
Hoorne
(1568)

73. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Slag bij
Heiligerlee
(1568)

74. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Inname
van Den
Briel
(1572)
Op 1 april
verloor Alva
zijn bril…

75. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Eerste Vrije
Statenvergadering
( 1572, DORDRECHT  )

76. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Het lukt Alva en
Requenses niet om de
opstand te onderdrukken:
 Door langdurige
belegeringen in geldnood 
door uitblijven soldij laag
moreel onder soldaten
 Holland en Zeeland hadden
strategisch voordeel
(controleerden
waterwegen)

77. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Pacificatie van Gent (1576)

78. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Unie van Utrecht
en Unie van
Atrecht (1579)

79. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Filips II verklaart Willem van
Oranje vogelvrij (1580)

80. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Plakkaat van Verlatinghe
(1581)

81. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Moord op
Willem van
Oranje (1584)

82. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Moord op
Willem van
Oranje (1584)

83. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Val van
Antwerpen
(1585)

84. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Republiek der Verenigde
Nederlanden uitgroepen
(1588)

85. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Twaalfjarig
Bestand
(1609-
1621)

86. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand
 Vrede van
Münster
(1648)

87. § 5.1
De renaissance
§ 5.2
De Europese expansie
§ 5.3
De reformatie
§ 5.4
De Nederlandse Opstand

88. § 5.4
De
Nederlandse
Opstand
Maak de oefentoets in
LessonUp
 Wat is je score?
 Wat beheers je al goed?
 Wat beheers je nog niet
voldoende?