4 gs gwp tijdvak 2

Tijdvak 2
De tijd van Grieken
en Romeinen
Leerstof:
§ 2.1 t/m § 2.5 + verdieping
+ aantekeningen / Universiteit van NL
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

Tijdvak 2: De tijd van Grieken en Romeinen
1
2
3
4
5
6
7
8
12
9
10
11

Tijdvak 2: De tijd van Grieken en Romeinen
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

Vandaag:
 Kenmerkend aspect 4
 Politiek en burgerschap in de Griekse stadstaat
 Wetenschap en hellenisme
Tijdvak 2
De tijd van Grieken en Romeinen
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
§ 2.1 Wetenschap en politiek in de Griekse stadstaat

 Kenmerkend aspect
De ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over
burgerschap en politiek in de Griekse stadstaat
In de oudheid bestond Griekenland uit onafhankelijke stadstaten met
verschillende bestuursvormen, zoals de monarchie en aristocratie. In de
6e eeuw vC ontstond in Athene de eerste democratie, waarin burgers in
een volksvergadering beslisten over het bestuur. Vanaf dezelfde eeuw
ontwikkelden Griekse filosofen een wetenschappelijke manier van
denken, waarbij ze alles met hun verstand probeerden te beredeneren.
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

 Het ontstaan van de
stadstaten / poleis (vanaf 850 vC)
 Staat = gebied met vaste
grenzen en eigen bestuur / regels
 Kenmerken: stad + platteland,
klein en weinig inwoners,
autarkisch en autonoom
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

 Staatsvormen: monarchie, tirannie, aristocratie,
oligarchie & democratie
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

 Burgerschap 
politieke en
maatschappelijke
rechten
 Wél: vrije Atheense
mannen
 Niet: vrouwen,
slaven, buitenlanders
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Filosofen proberen de
wereld rationeel te verklaren
Begin van wetenschappelijk
denken (op basis van
experimenten, waarneming en
logica)
Natuur- en scheikunde,
wiskunde, geneeskunde en
politiek

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Tot 338 vC: verspreiding Griekse beschaving

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
338 – 30 vC: Hellenisme (Alexander de Grote)

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Politiek
Polis (eigen bestuur, eigen regels)
5 staatsvormen
Economie
Landbouw, ambachten en handelen
Autarkie
Sociale verhoudingen
In een democratie: burgerrechten voor
mannen, maar niet voor vrouwen, slaven
of buitenlanders
Cultuur
Polytheïsme, wetenschappelijk denken
en hellenisme

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
VWO geschiedenis, 2015 – II, vraag 3
In Athene bestond volgens de verhalen de gewoonte om voor het
begin van de volksvergadering slaven met touwen die in rode verf
waren gedrenkt over de markt van Athene te laten lopen, terwijl ze
de burgers richting de vergadering dreven. Een rode vlek op je
kleding werd gezien als een teken van slecht burgerschap.
2p Leg uit waardoor deze gewoonte de Atheense democratie
beschermde.
Welke deelvragen
zijn er?
Verdeling
scorepunten?
Formuleren: herhaal
vraag en concludeer

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
VWO geschiedenis, 2015 – II, vraag 3
maximumscore 2
Voorbeeld van een juist antwoord is:
Deze gewoonte droeg ertoe bij dat er voldoende/veel burgers
deelnamen aan de volksvergadering, waardoor besluiten niet
door een kleine groep konden worden genomen (wat de
democratie beschermde).
Welke deelvragen
zijn er?
Verdeling
scorepunten?
Formuleren: herhaal
vraag en concludeer

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
HAVO geschiedenis, 2016 – I, vraag 2
In het begin van de vierde eeuw voor Christus werd in
Athene de regel ingevoerd dat de burgers voor het
bijwonen van de volksvergadering presentiegeld kregen.
Dit wordt beschouwd als een belangrijke stap in het
democratiseringsproces in de Atheense stadstaat.
2p Leg dit uit.
Welke deelvragen
zijn er?
Verdeling
scorepunten?
Formuleren: herhaal
vraag en concludeer

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
HAVO geschiedenis, 2016 – I, vraag 2
maximumscore 2
Kern van een juist antwoord is:
Door het presentiegeld konden ook arme(re) burgers deelnemen aan de
volksvergadering, waardoor een groter deel van de Atheense burgers
aan (de controle op) het bestuur kon deelnemen.
Opmerking
Als in het antwoord alleen wordt ingegaan op het grotere aantal burgers
dat deelneemt, wordt 1 scorepunt toegekend.
Welke deelvragen
zijn er?
Verdeling
scorepunten?
Formuleren: herhaal
vraag en concludeer

 Kenmerkend aspect: de klassieke vormentaal van de
Grieks-Romeinse cultuur
In de 5e en 4e eeuw v.C. ontwikkelden de Grieken hun
bouwkunst en beeldhouwkunst tot op hoog niveau. Na de
verovering van Griekenland namen de Romeinen de
Griekse vormentaal over en voegden er eigen elementen
aan toe. Deze Grieks-Romeinse mengcultuur wordt
klassiek genoemd, vanwege de latere navolging.
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
§ 2.3 De Grieks-Romeinse cultuur

Griekse beeldhouwkunst
 Aandacht voor anatomie
 Naakte lichamen
 Perfecte verhoudingen
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

Griekse bouwkunst
 Dorische, Ionische
en Corinthische
bouworde
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

Romeinse beeldhouwkunst
 Aandacht voor anatomie
 Kleding
 Realistische weergave
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

Romeinse bouwkunst
 Zuilen en bogen
 Beton maakt het mogelijk
om groter en ingewikkelder
te bouwen
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

De groei van het Romeinse imperium waardoor de Grieks-
Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde
Met een lange reeks oorlogen breidden Romeinen hun stadstaat
uit tot een wereldrijk rondom de Middellandse Zee. Het Romeinse
rijk was strak georganiseerd en stond vanaf de 1e eeuw v.C.
onder leiding van een machtige keizer. In het rijk kwam een
welvarende landbouwstedelijke samenleving tot ontwikkeling. Er
was veel handel, ook met gebieden buiten het rijk. In de
veroverde gebieden verspreidden Romeinen de Grieks-
Romeinse cultuur (romanisering); er was ook invloed van lokale
culturen op de Romeinse cultuur.
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
§ 2.2 Het Romeinse imperium

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
4 fases:
Koninkrijk (750-509 vC) Republiek (509-27 vC) Keizerrijk (27 vC – 476 nC) Val (395-476)

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
In tweetallen, 10
minuten:
Vul het schema in,
bij welke fase
horen de
gebeurtenissen?

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Van stadstaat tot imperium
 Sterk en gedisciplineerd leger
 Goed verdedigbare grenzen
(limes)
 Goede infrastructuur (veilige
wegen en goede handelscontacten)
 Goed bestuur (overwonnen vorsten
behielden macht en kregen burgerschap)

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Romanisering
 Verspreiding Grieks-Romeinse cultuur over het Romeinse rijk
 Overwonnen volkeren hadden bewondering voor Rome en
wilden graag Romein worden
 Geen bewuste
politiek

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Politiek
Koningstijd: monarchie
Republiek: oligarchie, consuls en senaat
Keizerrijk: monarchie, weinig macht voor
consuls en senaat
Economie
Door goede infrastructuur en veilige
grenzen bloeiende handelscontacten
Sociale verhoudingen
Ook burgerrecht voor overwonnen
volkeren. Veel verschillen in rangen en
standen
Cultuur
Romanisering: verspreiding Grieks-
Romeinse cultuur

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Check kenmerkende aspecten
Tijdvak 1: Tijd van jagers en boeren (t/m 3.000 v.Chr)
1) …
2) …
3) …
Tijdvak 2: Tijd van Grieken en Romeinen (3.000 v.Chr – 500)
4) …
5) …
6) …

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Check kenmerkende aspecten
Tijdvak 1: Tijd van jagers en boeren (t/m 3.000 v.Chr)
1) De levenswijze van jagers-verzamelaars
2) Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen
3) Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
Tijdvak 2: Tijd van Grieken en Romeinen (3.000 v.Chr – 500)
4) De ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de
Griekse stadstaat
5) De klassieke vormentaal van de Grieks-Romeinse cultuur
6) De groei van het Romeinse Imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa
verspreidde

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Goede Keizers, Slechte Keizers

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1 2 3 4 5
Vandaag: Bronnenopdracht De Bello Gallico

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
De Bello Gallico
 Commentarii Rerum in Gallia Gestarum
(50 of 40 vC)
 Julius Caesar
 Verovering van Gallië (Gallische oorlog)
 Ambtelijk verslag voor de Senaat
 Drie doelen:
informatie, propaganda, apologie

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
De Bello Gallico
Slag bij Alesia (52 vC)

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
De Bello Gallico
Bronnenopdracht:
 20 minuten: bespreken bron in
groepsverband
 10 minuten: klassikaal uitwisselen van
bevindingen

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
De Bello Gallico
'Gallië in zijn geheel is in drie delen verdeeld, waarvan de Belgen
het ene, de Aquitaniër het andere en zij die in hun eigen taal Kelten,
maar in de onze Galliërs heten, het derde bewonen... . Van hen
allen zijn de Belgen het dapperst; eensdeels, omdat zij zich zeer
verre houden van de beschaving en de verfijning der provincie) en
zeer zelden met vreemde kooplieden in aanraking komen, die
weelde-artikelen invoeren, welke er toe bijdragen om het karakter te
verslappen, anderdeels, omdat zij de naaste buren zijn der
Germanen, die aan gene zijde van den Rijn wonen, met wie zij
voortdurend in oorlog zijn. Om die reden overtreffen ook de
Helvetiërs de overige Galliërs in dapperheid, daar zij bijna dagelijks
met de Germanen vechten, doordat zij hen òf van hun grenzen
weren, òf zelf in het gebied der Germanen invallen doen.

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
De Bello Gallico
De Helvetiërs hadden met hun troepen het gebied van de Haeduërs al bereikt en zij
plunderden hun akkers. De Haeduërs konden zichzelf en hun bezittingen niet tegen
hen verdedigen en stuurden gezanten naar mij om hulp. Zij waren toch altijd trouw
geweest aan de Romeinen? Dan verdienden ze het toch niet dat hun akkers werden
geplunderd, hun kinderen als slaaf weggevoerd en hun steden ingenomen? En dat
bijna onder de ogen van het Romeinse leger! Tegelijkertijd lieten bondgenoten van
de Haeduërs, de Ambarri, mij weten dat hun akkers waren leeggeroofd en dat ze de
aanvallen op hun steden maar met moeite konden afslaan. Ook de Allobrogen, die
aan de overzijde van de Rhône woonden, vertelden mij dat ze niets anders meer
hadden dan hun lege akkers. Door deze gebeurtenissen besloot ik niet langer toe te
zien hoe de Helvetiërs de Romeinse bondgenoten onder de voet liepen. ]Mijn
plotselinge komst maakte op de Helvetiërs grote indruk, omdat zij zagen dat ik in
één dag de rivier was overgestoken. Zij hadden dat met moeite in twintig dagen
gedaan. Zij stuurden gezanten naar mij toe om te onderhandelen.

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
De Bello Gallico
Hoe betrouwbaar is ‘De Bello Gallico’ als
historische bron?

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
§ 2.4 Romeinen en Germanen
Vandaag:
Romeinen en
Germanen

• Kenmerkend aspect:
De confrontatie tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de
Germaanse cultuur van Noordwest-Europa
Ten oosten van de Rijn stuitten de Romeinse legers op weerstand van
strijdvaardige Germanen. Voor de bewaking van de Rijngrens gebruikten
Romeinen soldaten van bevriende Germaanse stammen. Vanaf de 3e
eeuw viel het westelijk deel van het Romeinse rijk uiteen. Steeds meer
Germanen drongen het rijk binnen en stichtten daar eigen staten, waarvan
sommige duidelijk erfgenaam waren van de Grieks-Romeinse cultuur,
terwijl in andere het Germaanse element dominanter was. In 476 werd de
laatste West-Romeinse keizer door Germanen afgezet. Het Oost-
Romeinse (Byzantijnse) rijk bleef bestaan.
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

• Hoofdvraag: wat waren de gevolgen
van de confrontatie tussen
Romeinen en Germanen?
• Verzwakking van het Romeinse Rijk
 Volksverhuizingen
 Imperial overstretch
 Burgeroorlog en politieke crisis
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

• Volksverhuizingen
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
• Imperial overstretch

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
• Burgeroorlog en
politieke crisis

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
§ 2.5 Jodendom en christendom

• De ontwikkeling van het jodendom en het christendom
als de eerste monotheïstische godsdiensten
• Het jodendom, de oudste monotheïstische godsdienst,
kwam in Israël/Palestina tot ontwikkeling. Nadat de
Romeinen het gebied hadden veroverd ontstond uit het
jodendom in de 1e eeuw het christendom, dat over het
Romeinse rijk werd verspreid. Omdat christenen weigerden
om de Romeinse keizer als god te vereren werden ze van
tijd tot tijd vervolgd. In de 4e eeuw werd het christendom
toegestaan; later werd het de Romeinse staatsgodsdienst.
Andere godsdiensten werden verboden.
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

• Polytheïsme en
monotheïsme
• Jodendom en
christendom
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Jodendom Christendom
Ontstaan: 1750 vC Ontstaan: 30 nC
God: Jahweh God: God
Profeet: Mozes Profeet: Jezus
Heilig boek: Tenach Heilig boek: Bijbel
Regels: Tenach en tien
geboden
Regels: tien geboden

• 30 nC: arrestatie Jezus
• 30 – 100: verspreiding christendom in
steden en oosten; strenge vervolgingen
(vooral populair bij armen, vrouwen en
slaven)
• 3e eeuw: ook populair bij rijke burgers,
christenen krijgen schuld van chaos in rijk
• 313: Edict van Milaan (keizer Constantijn)
• 391: Christendom wordt staatsgodsdienst
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

• Hoofdvragen:
1. Wat zijn oorzaken voor de Val
van het West-Romeinse rijk?
2. Kunnen we wel spreken over
‘de val van het West-Romeinse
rijk’? Waarom wel of waarom niet?
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
De ondergang van het Romeinse Rijk

Stap 1:
Klassieke visies
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
De ondergang van het Romeinse Rijk
Stap 2:
Universiteit van
Nederland
Stap 3:
Position paper
Christendom?
Burgeroorlogen?
Imperial overstretch?
Decadentie?
Corruptie?
Aanvallen buitengrens?
Inflatie?
Zwakke leiders?
± 250 woorden
“Is er sprake van een
‘Val van het West-
Romeinse rijk?”
Zo ja, waardoor dan?
Zo nee, waarom niet?

Hoe konden de
Romeinen zo
succes vol
worden?
Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Universiteit van Nederland – Fik Meijer over het Romeinse rijk
Hoe schopte je het
in het oude Rome
van slaaf tot
gladiator?
Waarom stierven
Romeinse keizers
vaak een
gruwelijke dood?
Hoe zagen
hooligans eruit in
de tijd van de
Romeinen?

Tijdvak 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

4 gs gwp tijdvak 2

Recommended

Recommended

More Related Content

More from RemyBalistreri

More from RemyBalistreri (20)

4 gs gwp tijdvak 2