5 gs gwp tijdvak 9 en 10

Caire!
Drs. R. Balistreri
r.balistreri@jdw.nl
@geschiedenisles

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het
interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme
en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude
Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis

Kenmerkend aspect:
Het voeren van twee
wereldoorlogen
Oorzaken van de Eerste Wereldoorlog (1914-
1918) waren het nationalisme, militarisme en de
wapenwedloop in de voorafgaande jaren.
Duitsland en Oostenrijk (de centralen) bestreden
Groot Brittannië, Frankrijk, Rusland en de VS (de
geallieerden). Door de langdurige
loopgravenoorlog en het gebruik van moderne
wapens kwamen negen miljoen soldaten om. Bij
de Vrede van Versailles werd Duitsland zwaar
gestraft. Het verloor grondgebied en al zijn
kolonies en kreeg hoge herstelbetalingen
opgelegd.
Kenmerkend aspect:
Verwoestingen op niet eerder
vertoonde schaal door
massavernietingswapens en de
betrokkenheid van de bevolking bij
oorlogvoering
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden aan het
thuisfront vrouwen en ouderen ingezet om de
productie op gang te houden. In frontgebieden
richtten soldaten met moderne wapens
ongekende verwoestingen aan. Door de oorlog
stierven een miljoen burgers.

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Oorzaken van de Eerste
Wereldoorlog ( M-A-I-N causes ):
 Militarisme: verheerlijking van
militaire idealen, versterking van
leger voor veiligheid / macht
 Allianties: door bondgenoot-
schappen snelle escalatie
 Imperialisme: wedloop om kolonies
 Nationalisme: nationale trots,
bereidheid om voor vaderland te
vechten

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Hoe een
verkeerde afslag
tot een
wereldoorlog
leidde…
https://www.vpro.nl/spe
el~WO_NTR_7613771~het
-startschot-van-de-grote-
oorlog~.html

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Aanleiding van de Eerste
Wereldoorlog: de moord op
Oostenrijkse kroonprins Frans
Ferdinand (Sarajevo, 28 juni
1914)
 Dader: Servische nationalist
Gavrilo Princip
 Lont in het kruitvat?
 Snelle escalatie door
bondgenootschappen

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
De Eerste Wereldoorlog is een ‘totale
oorlog’:
 Gevolgen voor hele maatschappij
 Economie en industrie deels stil
 Leidde tot technologische
vernieuwingen (wapens: gifgas en
tanks)
 Veel burgerslachtoffers
 Gaf aanzet tot
vrouwenemancipatie

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
1914
 Oorlogsenthousiasme
 Von Schlieffenplan
 Slag aan de Marne 
loopgravenoorlog
1915
 Gebruik
chemische
wapens
 Zinloze strijd: Slag om
de Somme / Slag bij
Verdun
1916
1917
 Onbeperkte
Duikbotenoorlog /
Zimmerman-telegram 
Amerikaanse deelname
 Vrede van Brest-Litovsk
1918 1919
 Oorlogsmoeheid
 Wapenstilstand
van Compiègne
 Vrede van
Versailles

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Oorlogsenthousiasme
 Kriegsbegeisterung: ‘Ein
frisscher, fröhlicher Krieg’
 Sportief kamp met
glorieuze winnaar en
eervolle verliezer: ‘Voor
kerst weer thuis’
1914

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Von Schlieffenplan
 Duitse aanvalsstrategie
 Doel: voorkomen
tweefrontenoorlog
 Mislukt, want:
1. Russen mobiliseren snel (Slag
bij Tannenberg)
2. Belgen bieden veel weerstand
1914

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Slag aan de Marne
 loopgravenoorlog
 Keerpunt: einde aan Duits offensief
 Hulp van 6000 man uit Parijs
 Duitsland trekt terug  graaft zich in
 Vanaf september 1914: Westfront
loopt vast  loopgraven
 Im Westen nichts neues
1914

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Gebruik chemische
wapens
 1899: Conventie van Den Haag
 Vuurwapens in loopgraven niet
effectief
 april 1915: Duitsers gebruiken
chlorine (Ieper)
 september 1915: Britse gifgas-
aanval (Loos)
 1917: inzet mosterdgas
1915

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Zinloze strijd: Slag om de
Somme / Slag bij Verdun
 Permanente loopgraven zorgden
voor patstelling
 Onnodige afslachting soldaten
symbool van zinloosheid van de
oorlog
 Slag bij Verdun (dec-feb 1915/6) /
Slag om de Somme (jul-nov 1916):
veel doden, nauwelijks terreinwinst
1916

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Onbeperkte Duikbotenoorlog /
Zimmerman-telegram
 Amerikaanse deelname
 Onbeperkte Duikbotenoorlog: iedere
schip mocht tot zinken worden gebracht
 jan 1917: Zimmerman-telegram (aan
Mexico)  directe aanleiding
Amerikaanse deelname
 Einde isolationisme
 Keerpunt: soldaten nog enthousiast,
verhoging geallieerd moreel
1917

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Vrede van Brest-Litovsk
 Einde Russische deelname,
einde tweefrontenoorlog
 Na Russische revolutie: alle
aandacht op binnenlandse
problemen
 Succes voor Duitsland
 Nietig verklaard in Vrede
van Versailles
1917

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Oorlogsmoeheid
 Maatschappelijke onvrede door
tekort aan grondstoffen
 Moreel laag: veel doden door
oorlog en ziekte
1918

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Wapenstilstand van
Compiègne
 Duitsland staat er erg slecht
voor: bondgenoten trokken zich
terug, offensief westfront
mislukt, keizer afgezet in
November-revolutie
 11 nov: Duitse overgave
 Dolkstootlegende
1918

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Vrede van Versailles
 28 juni 1919
 Onderhandelaars: Frankrijk,
Groot-Brittanië, Verenigde
Staten en Italië
 Duitsland gestraft: inperking
Duits grondgebied, verlies
kolonies, ontwapening,
herstelbetalingen
 Oprichting Volkenbond
1919

Documentaire ‘Ten Oorlog’: de Eerste Wereldoorlog
https://schooltv.nl/v
ideo/ten-oorlog-de-
eerste-wereldoorlog/

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Belangrijkste onderhandelaars:
Premier
Clemenceau
(Frankrijk)
Premier
Lloyd George
(Groot-Brittannië)
President
Wilson
(Verenigde Staten)
Premier
Orlando
(Italië)

Uitgangspunt Frankrijk
“Duitsland moet keihard worden
aangepakt, zodat het nooit meer
een bedreiging voor Frankrijk kan
zijn. Het Rijnland moet onder Frans
toezicht komen. Duitsland mag
nooit meer een groot leger hebben.”

Uitgangspunt Groot-Brittannië
“Duitsland moet gestraft worden,
maar niet te hard. Duitsland moet
namelijk een handelspartner in
Europa blijven. Een arm en zwak
Duitsland is op de lange termijn
nadelig voor de economie van
Engeland en Frankrijk.”

Uitgangspunt Verenigde Staten
“Er moet een rechtvaardige wereld
komen. De Fourteen Points zijn
hierbij een leidraad. Hierin staat dat
er een Volkenbond moet worden
opgericht om toekomstige conflicten
te voorkomen en dat ieder volk het
recht op zelfbeschikking heeft.”

Uitgangspunt Italië
“Italië wil beloond worden voor haar
bijdrage aan de geallieerde
overwinning*. Italië rekent op grote
gebieden van het voormalige Oostenrijk-
Hongarije, de Balkan en op kolonies in
Noord-Afrika. Dit hebben de Britten ons
beloofd toen we overstapten naar de
Entente.”
* Italië stapte in 1915 over van de Triple Alliantie naar de Triple Entente

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Verklaringen voor de harde opstelling
van Frankrijk (in vergelijking met
andere deelnemende landen):
• Revanchisme Frans-Duitse oorlog
(1870-1871)
• Fysieke schade als gevolg van de
loopgravenoorlog aan het Westfront
• Voor buurland Frankrijk vormde een
sterk Duitsland een directe bedreiging

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Vragen bij “Opgelegde vrede – de totstandkoming van het Vredesverdrag
van Versailles, januari-juni 1919”
1) Waarom was Rusland afwezig op de conferentie? Welke
implicaties had deze afwezigheid?
2) Waarom moet de Volkenbond, achteraf gezien, als een
mislukking worden beschouwd?
3) Welke handelwijze hanteerden de Duitsers bij de ‘schriftelijke
onderhandelingen’?
4) Welke bepalingen staan in deel II en III van het verdrag?
5) Welke consequenties had ‘Versailles’ voor de positie van
Duitsland?
6) Welke economische consequenties van de vrede beschrijft
Keynes?

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Vragen bij “Opgelegde vrede – de totstandkoming van het Vredesverdrag van Versailles,
januari-juni 1919”
1) Waarom was Rusland afwezig op de conferentie? Welke implicaties had deze
afwezigheid? Rusland was geen aanvaardbare partner. Geen machtsfactor
Oostfront aanwezig.
2) Waarom moet de Volkenbond, achteraf gezien, als een mislukking worden
beschouwd? Verenigde Staten namen, als machtigste land, geen deel.
3) Welke handelwijze hanteerden de Duitsers bij de ‘schriftelijke
onderhandelingen’? Bedelven onder bezwaren, in de hoop op
onderhandelingen / onenigheid tussen onderhandelaars.
4) Welke bepalingen staan in deel II en III van het verdrag? De nieuwe
grenzen van Duitsland
5) Welke consequenties had ‘Versailles’ voor de positie van Duitsland? Verloor
koloniale macht / einde Duits militarisme
6) Welke economische consequenties van de vrede beschrijft Keynes?
Achteruitgang van de economie / ineenstorting handel

Welke visie heeft de
tekenaar van deze
Duitse spotprent op
de Vrede van
Versailles?

tekenaar van deze
spotprent op de
Franse motieven
tijdens de
onderhandelingen?

Geeft deze
spotprent
een
realistische
weergave
van de
werkelijk-
heid?

Welke visie heeft
de tekenaar van
deze Amerikaanse
spotprent op de
herstelbetalingen?

Wat is volgens de maker van
deze Duitse spotprent een
gevolg van de
herstelbetalingen?

Welke voorspelling
wordt er in deze
spotprent gedaan?

Wie hebben
volgens de
dolkstootlegende
schuld aan de
slechte situatie van
Duitsland?

tekenaar van deze
Amerikaanse spotprent op
Wilson en de Volkenbond?

tekenaar van deze
Amerikaanse spotprent op
de Volkenbond?

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
>> VWO 2016, tijdvak 1

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
1923: Frankrijk bezet het Duitse
Roergebied na het uitblijven van
herstelbetalingen

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
1924: Het Dawesplan komt stand

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
1925: Duitsland
tekent het Verdrag
van Locarno, waarin
het grondverlies in
het westen erkent

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
1926: Duitsland wordt lid van de
Volkenbond

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
1929: Beurskrach New York,
einde aan de Daweshulp

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Kenmerkend aspect:
De crisis van het
wereldkapitalisme
De jaren 1920 waren een tijd van optimisme,
bloeiend kapitalisme en een groeiende de
wereldeconomie, maar in 1929 ontstond in de VS
een economische crisis. Door de internationale
economische banden liep deze in veel landen uit
op een langdurige en diepe depressie met
massale werkloosheid en armoede. In een aantal
landen reageerden regeringen op de crisis door te
bezuinigen op hun uitgaven. Andere regeringen
bestreden de crisis door in te grijpen in de
economie, zoals het met geld scheppen van
werkgelegenheid.

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Opdracht 2:
Werkloosheid in
Duitsland
Opdracht 1:
New Deal
(kwadrant)
• 30 minuten
• In tweetallen
• Daarna: klassikale bespreking

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
https://www.youtube.com/wat
ch?v=gqsT4xnKZPg
Happy Days are Here Again

Kenmerkend aspect:
het in praktijk brengen van de
totalitaire ideologieën
communisme en fascisme /
nationaalsocialisme
Na de Eerste Wereldoorlog werden de ideologieën
van het communisme, fascisme en
nationaalsocialisme in praktijk gebracht in de
Sovjet-Unie, Italië en Duitsland. In deze totalitaire
staten wilde de overheid een totale controle van
de maatschappij, inclusief het denken en doen
van alle mensen. Kenmerkend voor het systeem
waren brute onderdrukking en verheerlijking van
de leider.
Kenmerkend aspect:
de rol van moderne
propaganda- en
communicatiemiddelen en
vormen van massaorganisatie
Door de verbeterde communicatiemiddelen in de
industriële samenleving kwamen in het begin van
de 20e eeuw massapropaganda en
massaorganisaties tot ontwikkeling. In de
totalitaire staten was de propaganda
alomtegenwoordig en moest iedereen lid worden
van massaorganisaties.

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
 Het fascisme is een totalitaire
ideologie: systeem waarbij individu
onderworpen is aan de staat
 Staat beheerst leven van de
onderdanen
 Totalitaire ideologieën in het
Interbellum: fascisme (Italië),
communisme (Sovjet-Unie),
nationaal-socialisme (Duitsland)
 Kenmerken fascisme: nationalisme,
gezag en anti-democratisch

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
 1919: Benito Mussolini richt Fasci
Italiani di Combattimento op
(‘zwarthemden’)
 1921: Partido Nazionale Fascista
neemt deel aan verkiezingen
 1922: Mars op Rome  fascisten
nemen na staatsgreep de macht over
 Kenmerken fascistisch Italië:
vervolging andersdenkenden,
propaganda, indoctrinatie, ‘Mare
Nostrum’, leiderschapscultus,
verheerlijking Romeins verleden

27-29 oktober
1922:
Mars op Rome

Kenmerk:
propaganda en
leiderschapscultus

Sicilië (1939)
Portret van de
familie Balistreri
Kenmerk:
indoctrinatie van de jeugd
(Opera Nazionale Balilla)

Kenmerk:
Romeinse rijk als voorbeeld

Sicilië (1939)
Portret van de
familie Balistreri

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
 1848: Communistisch Manifest
(Marx en Engels)
 1917: Februari- en oktoberrevolutie
 1917 – 1922: Russische
burgeroorlog tussen bolsjewieken en
mensjewieken
 1921: Nieuwe Economische Politiek
(NEP)
 1922: Oprichting Sovjet-Unie
 1924: Overlijden Lenin
 1928: Stalin grijpt de macht

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
 Josef Stalin (Dzjoegasjvili)
 Economische politiek:
planeconomie
(vijfjarenplannen),
collectivisatie (kolchozen)
 Strenge vervolgingen:
zuiveringen (politieke
tegenstanders en koelakken),
terreur
 Propaganda en beeldvorming:
‘Vadertje Stalin’

Welk begrip past het
beste bij deze
spotprent?
Planeconomie
Collectivisatie
Terreur
Propaganda

‘Vadertje Stalin’
Leiderschapscultus

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
 1919 – 1933: Weimarrepubliek
 Na de Vrede van Versailles:
Duitsland zwaar gestraft (onder
meer: herstelbetalingen)
 1923: hyperinflatie
 1923: mislukte staatsgreep door
Hitler
 1924: begin Daweshulp
 1925: Verdrag van Locarno
 1926: Duitsland wordt lid van de
Volkenbond

8-9 november
1923:
Bierkellerpütsch
in München

1933:
 Machtsoverna
me NSDAP
 Rijksdagbrand
(Marinus van
der Lubbe)
 Machtigings-
wet

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Uitgangspunten beleid Hitler
vanaf 1933:
 Nationalisme: Dolkstootlegende
& Heim ims reich: Duitstalige
volkeren horen bij Duitsland +
Duitsers hadden recht op
Lebensraum leidt tot drang
nach osten
 Racisme en antisemitisme
(doel: zuiver houden van het
Arische ras)

29 september
1938:
Conferentie van
München
(appeasement-
politiek)
Chamberlain
Peace in our time
https://www.youtube.com
/watch?v=hQ95ffnU4Sw

Ambitie: Groot-Duitsland
Ambitie:
Groß-Deutschland

Indoctrinatie van de
jeugd (Hitlerjugend)

Propaganda:
Leni Riefenstahl, Triumph
des Willens

Communisme Fascisme
Nationaal-
socialisme
Totalitaire ideologie:
- Staat gaat voor het individu – controle over alle facetten van de
samenleving
- Sterke, allesoverheersende leider
- Eenpartijstelsel, geen parlementaire democratie
- Massamedia, propaganda, indoctrinatie van de jeugd
- Strak hiërarchische organisatie
- Linkse ideologie
- Klasseloze
maatschappij, natie
of ras doen niet ter
zake
- Doel: wereldrevolutie
- Nadruk op nationalisme
- Rechtse ideologie
- Verheerlijk (vermeend) verleden
- Romeinse Rijk als
voorbeeld
- Racistisch karakter,
nadruk op etniciteit
- Uitschakelen zwakke
elementen

Kenmerkend aspect:
het voeren van twee
wereldoorlogen
De Tweede Wereldoorlog (1939-1945) werd in
Europa veroorzaakt door Hitler, die de bepalingen
van de Vrede van Versailles ongedaan wilde
maken. Na de Duitse opmars en veroveringen in
heel Europa werden de Duitse troepen
teruggedrongen door de geallieerde legers van
Groot-Brittannië, de Sovjet-Unie en de VS. Na de
Japanse opmars en veroveringen in Azië werden
de Japanse legers teruggedrongen door de VS. In
de Tweede Wereldoorlog kwamen 27 miljoen
soldaten om.
Kenmerkend aspect:
racisme en discriminatie die
leidden tot genocide, in het
bijzonder op de joden
De nazi’s hingen een nieuw racistisch
antisemitisme aan. Ze wakkerden het eeuwen
oude antisemitisme in Duitsland aan. Na de
machtsovername van Hitler in 1933 werden joden
systematisch getreiterd en gediscrimineerd.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog besloten de
nazi's om alle joden in Europa te vermoorden.
Joden werden verzameld in wijken en kampen en
werden afgevoerd naar vernietigingskampen in
Polen. Tijdens de Holocaust werden zes miljoen
joden vermoord. Ook Roma en Sinti werden
vervolgd en massaal vermoord.

Kenmerkend aspect:
de Duitse bezetting van
Nederland
De Tweede Wereldoorlog (1939-1945) werd in
Europa veroorzaakt door Hitler, die de bepalingen
van de Vrede van Versailles ongedaan wilde
maken. Na de Duitse opmars en veroveringen in
heel Europa werden de Duitse troepen
teruggedrongen door de geallieerde legers van
Groot-Brittannië, de Sovjet-Unie en de VS. Na de
Japanse opmars en veroveringen in Azië werden
de Japanse legers teruggedrongen door de VS. In
de Tweede Wereldoorlog kwamen 27 miljoen
soldaten om.
Kenmerkend aspect:
verwoestingen op niet eerder
vertoonde schaal door
massavernietigingswapens en de
betrokkenheid van de
burgerbevolking bij oorlogvoering
De Tweede Wereldoorlog was nog meer een
totale oorlog dan de Eerste. Soldaten
begingen veel wreedheden en richtten met
massavernietigingswapens nog grotere
verwoestingen aangericht. Door deze oorlog
stierven 27 miljoen burgers.

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Hoe zat het ook alweer?
 Duitsland na de Eerste
Wereldoorlog
 Bierkellerputsch
 Verkiezingen 1933
 Machtigingswet
 Drang nach osten
Drie idealen van Hitler:
 Einde Versailles; Heim ins
Reich en Lebensraum

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Molotov-Von
Ribbentroppact (1939)

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Oorzaken
WO II

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
1 september 1939: inval in
Polen
 Startpunt Tweede Wereldoorlog
 Wat is het verband met de
conferentie van München?
 Wat is het verband met het
Molotov-Von Ribbentroppact?
 Waarom leidde deze Anschluß wel
tot een oorlogsverklaring?

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
Operatie Barbarossa
(1941)

Wannsee-
conferentie
 20 januari, 1942

§ 2.4
Nederland voor de
oorlog
§ 3.1
Oorlog in Europa
§ 3.2
Nederland bezet
§ 3.3
De Holocaust
§ 3.4
Oorlog buiten Europa

Kenmerkend aspect:
vormen van verzet tegen het
West-Europese imperialisme
In het interbellum groeide in de kolonies in Azië
verzet tegen het imperialisme, terwijl dit in Afrika
nog nauwelijks voorkwam. Het nationalisme
kwam op doordat inheemse jongeren Europees
onderwijs kregen, waardoor ze westerse ideeën
leerden kennen, en werd versterkt door de Eerste
Wereldoorlog waarin Fransen en Britten soldaten
uit kolonies nodig hadden. In Brits-Indië gaf de
Britse regering de Indiërs rechten, maar de
nationalisten onder leiding van Gandhi wilden
onafhankelijkheid. Met hun non-coöperatie
dwongen ze de Britten tot verdere
onderhandelingen.
Dit voorbeeld werd in Nederlands-Indië gevolgd
door de nationalisten onder leiding van Soekarno.
Door zijn eis om onafhankelijkheid werd hij
opgepakt en verbannen.

Kenmerkend aspect:
de dekolonisatie die een eind
maakte aan de westerse
hegemonie in de wereld
Na 1945 verloor het Westen zijn overwicht in de
wereld door de ontmanteling van de koloniale
rijken. Tussen 1946 en 1957 werd bijna heel Azië
onafhankelijk. Tussen 1956 en 1964 kregen bijna
alle Afrikaanse kolonies hun onafhankelijkheid.

§ 4.1 Einde van de wereldrijken

§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis
https://www.entoen.nu/indonesie/beeld-en-geluid/histoclips-
dekolonisatie
https://nos.nl/video/272758-het-politioneel-
optreden-1947.html

Kenmerkend aspect:
de verdeling van de wereld in
twee ideologische blokken in
de greep van een
wapenwedloop en de daaruit
voortvloeiende dreiging van
een atoomoorlog
Na de Tweede Wereldoorlog bleven de VS en de
Sovjet-Unie over als supermachten. Hun
ideologische tegenstelling leidde tot wantrouwen;
beide landen voelden zich door de ander
bedreigd. Onder leiding van de VS en de Sovjet-
Unie kwamen twee ideologische blokken van
landen tegenover elkaar te staan. Door de
nucleaire wapenwedloop tussen de blokken
groeide de kans op een atoomoorlog. Tijden met
hoog oplopende spanning werden afgewisseld
door tijden met ontspanning, waarin overlegd
werd over beperking van de verdere bewapening.
In 1989 kwam een vreedzaam eind aan de Koude
Oorlog.

februari
1945
Conferentie
van Jalta
augustus
1945
Conferentie
van
Potsdam
§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis

 Twee vijandige blokken: oost
(communistisch) en west
(kapitalistisch)
 Vanaf 1947: containmentpolitiek
(indamming)
 Vanaf 1947: Marshallhulp
 Onderdeel van de
Trumandoctrine: Amerika belooft
hulp aan alle landen die zich
bedreigd voelen door het
communisme
 Militaire allianties: NAVO en
Warschaupact
 Grens in Europa: IJzeren Gordijn
§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis

 1950: Amerikaanse senator
Joseph McCarthy
§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis

§ 4.2
De Koude
Oorlog
§ 4.3
De Koude
Oorlog
§ 4.1
Einde van de
wereldrijken
§ 4.5
Israël en de
Arabieren
§ 4.7
Martin Luther
King
§ 6.6
Nelson
Mandela

§ 4.1
Einde van de wereldrijken
§ 4.2
De Koude Oorlog 1945-1962
§ 4.3

 1945: atoomaanval op Hiroshima en
Nagasaki
 1949: Sovjets brengen een
atoombom tot ontploffing
  leidt tot een (kern)wapenwedloop
  dreiging van wederzijdse
vernietiging
 tot 1953: Stalin was ervan overtuigd
dat een oorlog met het kapitalisme
onvermijdelijk was
 vanaf 1955: Chroesjtjov pleit voor
vreedzame coëxistentie
§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis

 1962: Cubacrisis
 De Verenigde Staten ontdekten
Russische kernrakketen in Cuba
 Kennedy eist in een tv-toespraak dat
Chroesjstjov de raketten weghaalt;
Chroesjstjov trekt zich hier niets van
aan
 Beide landen zetten kernwapens op
scherp: dreiging van een
allesvernietigende confrontatie
 Loopt met een sisser af, leidt tot de
installatie van een hotline
 Ontsnapte de wereld aan een
kernoorlog?
§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis

 De Koude Oorlog
buiten Europa:
 1949: ‘het verlies van
China’
 1950-1953: Korea-oorlog
 1955-1975:
Vietnamoorlog
 Spanningen tussen China
en de Sovjet-Unie
 1966: ‘Culturele
revolutie’ in China
§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis

 De Vietnamoorlog is het
bloedigste conflict uit de Koude
Oorlog
 Zuid-Vietnam was kapitalistisch
(gesteund door de V.S.); Noord-
Vietnam was communistisch
(gesteund door China en de Sovjet-
Unie)
 Guerilla-oorlog in Zuid-Vietnam
 Zware bombardementen op Noord-
Vietnam (onder meer met napalm)
 Duurde van: ± 1955-1975
§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis

§ 4.1
Einde van de wereldrijken
§ 4.2
§ 4.3
§ 4.6
De wereld van James Bond

 Na de Cubacrisis ontstaat een periode
van ontspanning (detente)
 Sovjet-Unie: Chroesjtjov werd opgevolgd
door Breznjev
 Vanaf 1972: afspraken over beperking van
de (kern)wapenwedloop (SALT-akkoorden)
 Rond 1980: einde aan de ontspanning
(voorbeeld: kruisraketten zorgden voor
oorlogsangst)
 Oorzaken van toenemende spanning:
oorlog in Afghanistan, economische
problemen in de Sovjet-Unie, groeiende
Amerikaanse vijandigheid (Reagan)
§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis

 Pingpongdiplomatie
(toenadering China en
de VS door middel van
tafeltennis)

 1985: Gorbatsjov komt aan de macht
 Voert een politiek van glasnost
(openheid) en perestrojka
(hervorming)
 Beëindigde de wapenwedloop en de
oorlog in Afghanistan
 Maakte einde aan Sovjet-bescherming
van communistische regimes in het
Oostblok  leidde tot massale
protesten en val van communistische
regeringen
 1989: Val van de Berlijnse muur
 1991: opheffing van de Sovjet-Unie
§ 9.1
De Eerste
Wereldoorlog
§ 9.2
Het interbellum
§ 9.3 + § 9.4
Totalitaire
systemen
§ 9.6 / 9.7 /
§ 9.8
De Tweede
Wereldoorlog
§ 9.5 + § 10.1
Imperialisme en
dekolonisatie
§ 10.2
De Koude Oorlog
§ 10.4
De Europese
integratie
§ 10.5
Migratie-
geschiedenis

Truman  Eisenhower  Kennedy  Johnson  Nixon  Ford  Carter  Reagan
1945 1953 1961 1963 1969 1974 1977 1981
1945: Hiroshima /
Nagasaki
1947: Containment
(Trumandoctrine)
Escalatie
(Vietnam, Cuba)
1963: “Ich bin
ein Berliner”
Protesten
tegen
Vietnam-
oorlog
Ontspanning
(bv: China)
Terugtrekking uit
Vietnam
Dwong Sovjet-
Unie tot overgave
door retoriek en
herbewapening

Stalin  Chroesjtsjov  Brezjnev  Andropov  Gorbatsjov
1945 - 1953 1955 - 1964 1964 - 1982 1982 - 1984 1985 - 1991
Na conferenties
(‘45) ontstaat
spanning tussen
oost en west
De-stalinisatie
Hongaarse
Opstand
Cubacrisis
Brezjnev-
doctrine
Glasnost en
perestrojka
Loslaten
Brezjnev-doctrine

Twee gebeurtenissen:
1. In 1961 maakt de Russische kosmonaut Joeri Gagarin als
eerste mens een tocht door de ruimte.
2. In 1962 brengt Ola het ‘raketijsje’ (een waterijsje in de
smaken framboos, sinaasappel en ananas) op de markt.
2p 1 Leg aan de hand van een kenmerkend
aspect uit de tweede helft van de
twintigste eeuw uit welk verband er
tussen deze twee gebeurtenissen
bestaat.

10.2 De Koude Oorlog
Deze vragen maak je tijdens de les in week 25
Gebruik bron 6. Dit interview past bij het vijandbeeld dat binnen de
Sovjet-Unie van het Westen bestaat.
VRAAG 8 [4 punten] Ontleen aan de bron twee onderdelen van dit
vijandbeeld, telkens met een verwijzing naar de bron.
Gebruik bron 7. Horst Haitzinger geeft met deze prent een mening
weer over de tegenstelling in 1989 tussen de politieke koers van
Michael Gorbatsjov en die van Erich Honecker.
VRAAG 9 [4 punten] Leg dit voor elk van beide koersen uit, telkens
met een verwijzing naar de bron.

5 gs gwp tijdvak 9 en 10

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to 5 gs gwp tijdvak 9 en 10

Similar to 5 gs gwp tijdvak 9 en 10 (20)

More from RemyBalistreri

More from RemyBalistreri (20)

5 gs gwp tijdvak 9 en 10