Sağlık kurumlarında kalite yönetimi unite 24-hasta güvenli̇ği̇ni̇ etki̇leyen faktörler-prof.dr.halit hami öz

SAĞLIK KURUMLARINDA KALİTE YÖNETİMİ
UNİTE 24/24: HASTA GÜVENLİĞİNİ ETKİLEYEN
FAKTÖRLER
Prof.Dr. Halit Hami ÖZ
Kafkas Üniversitesi
Mühendislik Mimarlık Fakültesi
Bilgisayar Mühendisliği Bölüm Başkanı
Bilgisayar Yazılımı Anabilim Dalı
Kars, Türkiye
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 1

Bilgi:
 SAĞLIK KURUMLARINDA KALİTE YÖNETİMİ
Derslerinde yardımcı öğrenim materyali olarak hazırlanan
bu sunum
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1821
 ISBN 978-975-06-1530-6
dokümanından yararlanılarak hazırlanmıştır.
Üniversitesi 2

HASTA GÜVENLİĞİNİ ETKİLEYEN
FAKTÖRLER
 Geleneksel olarak, uzun yıllardır sağlık çalışanlarının güvenli
olmayan eylemlerinde veya hatalarında kişiye odaklanma
yaklaşımı benimsenmiştir.
 Oysaki, hata yapmak insan olmanın bir sonucudur.
 Riskleri en aza indirmenin ve hasta güvenliğini sağlamanın en
iyi yolu;
 hataya neden olan faktörleri iyi anlamak,
 hata nedenlerinin yalnızca uygulayıcıdan kaynaklanmadığı,
 sistemin bütününün birbirleriyle etkileşiminin ve sistemi
etkileyen dış faktörlerin de hataya neden olduğu görüşüne
dayanan sistem yaklaşımını benimsemektir.
Üniversitesi 3

Kişiye Odaklı Yaklaşım
 Kişiye odaklı yaklaşımda sağlık hizmeti sunucularının
ihmalkârlığı, dikkatsizliği, yetersizliği, vb. gibi güvenli
olmayan eylemlerinin tıbbi hataları artırdığı
düşünülmektedir.
 Bu yaklaşımda, kötü işler kötü kişiler tarafından yapılır
temel düşüncesi hakimdir.
 Güvenli olmayan eylemleri azaltmak için de hata yapan
bulunmalı, suçlanmalı ve cezalandırılmalıdır.
 Bu yaklaşımda bireyleri cezalandırmak, disiplin işlemleri
uygulamak, yasal işlemler yapmak, kısaca “kötü
elmalar”ı sistemden ayıklamak gerekmektedir
Üniversitesi 4

Kişiye Odaklı Yaklaşım
 Oysaki karmaşık yapıda hizmet sunan sağlık kuruluşlarında ortaya
çıkan hatalarda tek bir faktör olayın meydana gelme nedenini
açıklayamaz.
 Bu nedenle, bireysel faktörler ana neden olarak hedeflenmemelidir.
 Yalnızca bireysel faktörlere odaklanmak, hataya katkıda bulunan
diğer temel faktörleri tanımlamamak ve yetersiz girişimlerde
bulunmak hasta güvenliğini sağlamayacaktır.
 Güvenli bir sağlık hizmeti sunmak için; bireysel etkiler yanında sağlık
kuruluşunun örgütsel yapısını, süreçler ve çıktının birbirleriyle
etkileşimini, örgüt dışındaki etmenleri birlikte değerlendirmek
gerekmektedir.
 Hasta güvenliğini sağlamada hataları, hataları ortaya çıkaran
bireysel ve örgütsel etmenleri, hataların tekrarlanmaması için
alınması gereken önlemleri ve sağlık kuruluşunun dışında yer alan
etmenlerin tümünü dikkate almak gerekmektedir.
Üniversitesi 5

Sistem Yaklaşımı
 Sistem yaklaşımında temel düşünce “insan hata
yapabilir, en iyi organizasyonda bile hata beklenmelidir”
yaklaşımıdır.
 Hata, görünen nedenden daha çok sistemden
kaynaklanan, örgütsel süreçlerin ortaya çıkardığı, insan
doğasına ters olan etkenlerin bir sonucudur.
 Sistemde hataya neden olan etkenleri önleyici,
engelleyici ve güvenliği sağlayıcı savunma bariyerleri
bulunmalıdır.
 İstenmeyen olaylar olduğunda kimin hata yaptığından
daha çok, nasıl ve neden hata ortaya çıktı, savunma
bariyerleri neden başarısız oldu sorusu sorulur.
Üniversitesi 6

Sistem Yaklaşımı
 Sistem yaklaşımında hasta güvenliğini sağlamak ve
geliştirmek için;
 • Hataya yol açan unsurları öğrenmek,
 • Elde edilen bu bilgiyi sistemlerin düzenlenmesinde
ve hatayı önlemede kullanmak,
 • Hata ortaya çıktığında izleme mekanizmalarını
oluşturmak,
 • Hasta hataya maruz kaldığında en az zarar
görmesini sağlayacak mekanizmalar geliştirmek esastır.
Üniversitesi 7

Sistem Yaklaşımı
 Sağlık hizmetleri sistemi süreçler (prosedürler), iş tasarımı, ekipman,
iletişim, bilgi teknolojileri ve insan faktörünü dikkate alarak; hatalar
ortaya çıktığında en az yaygınlıkta ve en az hasar vermesini
sağlayacak şekilde düzenlenmelidir.
 Helmreich ve arkadaşlarına göre hatalara neden olan faktörler;
 • İş ortamına ilişkin,
 • Bireysel,
 • Örgütsel ve
 • Çevresel faktörler
 olmak üzere dört bölümde incelenmektedir.
Üniversitesi 8

Sistem Yaklaşımı
 Ekipmanın fiziksel tasarımı, iş ortamının düzenlenmesi, aydınlatma,
ses gibi iş ortamına ilişkin faktörler birinci katmanı oluşturmaktadır.
 Karar verme,
 eğitim seviyesi,
 motor beceriler,
 kabuller,
 dikkat,
 düşünce ve hafıza gibi bireysel faktörler ikinci katmanı
oluşturmaktadır.
 İletişim, eşgüdüm, olayın farkında olma, liderlik, karar verme, uyum
gibi ekip davranışları, çalışılan şift, olay bildirimi, güvenlik kültürü,
yetki hiyerarşisi ve hedefler gibi örgütsel faktörler üçüncü katmanı
oluşturmaktadır.
 Son aşamada sosyo-ekonomik politikalar, ekonomik baskı ve yasal
düzenlemeler gibi çevresel faktörler yer almaktadır (Şekil 8.1).
Üniversitesi 9

Şekil 8.1: Helmreich’in hata
nedenleri modeli
Üniversitesi 10

Aktif Hata, Gizli Hata
Kaynakları
 J. Reason’a göre sistem yaklaşımında savunma, engel ve koruma temel
unsurlardır.
 İleri teknoloji kullanan sistemlerde her bir aşamada uyarı/alarm sistemleri, fiziksel
bariyerler, otomatik kapatma gibi teknolojik önlemler, kişisel önlemler, süreçler ve
idari kontrol mekanizmaları bulunmaktadır.
 Bunların fonksiyonları, aktif ve potansiyel olayları önlemektir.
 Ancak bu engeller aynı zamanda sistemin zayıf noktalarını da oluşturabilmektedir.
 Koruyucu aşamaları oluşturan bu engeller tıpkı İsviçre Peynirinde olduğu gibi
geçiş yollarından (hollerden) oluşur.
 Gerçek dünyadaki İsviçre Peynirinden farklı olarak bu geçiş yolları sürekli açılır,
kapanır veya yer değiştirir.
 Bu geçiş yolları anlık olarak açılır ve hataya neden olan faktörlere izin verirse,
hastaya zarar verecek tehlikeli bir durum ortaya çıkabilir.
Üniversitesi 11

Kaynakları
 Şekil 8.2’de görüldüğü gibi, hatalar, hataya neden olan görünen
nedenler dışında, sistemin yapısından kaynaklanan gizli hata
kaynaklarının hatayı tetiklemesi ve hatayı önlemesi gereken çoklu
savunma sistemlerinin aktif olmaması sonucunda oluşmaktadır.
 Hastanın bilinen ilaç alerjisi uygulama aşamasında hastane bilgi
sistemi tarafından iletilmediğinde,
 anlaşılır olmayan bir ilaç istemini tartışmaya açık bir iletişim sistemi
ve kültürü olmadığında,
 ilaç isteminde eczane bilgi sistemi yüksek doz uyarısı vermediğinde,
 klinisyen uygulanacak ilaç konsantrasyonunu açıkça
belirtmediğinde,
 çalışanlar arasında uyumsuzluklar veya çatışmaların olması vb.
durumlarda hatalar oluşmaktadır.
Üniversitesi 12

Şekil 8.2: Çoklu savunma sistemlerini gösteren
İsviçre Peyniri Modeli
Üniversitesi 13

Şekil 8.3: Hata oluşma
yörüngesi
Üniversitesi 14

Kaynakları
 Reason’a göre savunmada meydana gelen
zayıflıklar ve geçiş yollarının aşılması aktif
hatalar ve gizli hatalar olmak üzere iki
faktörden veya bu faktörlerin bileşiminden
meydana gelir.
 Aktif hata; hastada sonucu hemen fark
edilebilen ve olayın olduğu anda sonucu
görülebilen, kişilerce iyi bilinen hatadır.
 Gizli hata kaynakları ise, sistemde var olan,
uzun dönemlere yayılmış patojen
durumlardır. Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 15

Kaynakları
 Aktif hatalara sağlık çalışanlarının bilgi ve
becerileri, deneyimleri, yetenekleri, zindelikleri,
isteklendirme eksiklikleri, tutumları, yorgunlukları
gibi bireysel özellikler yanında; verilen tedavinin
karmaşıklığı, iş akışı, ekip çalışması gibi işin
doğasından kaynaklanan özellikler de neden
olabilmektedir.
 Gizli hata, kökleri örgütün kültüründe var olan,
uzun yıllara uzanan, savunma mekanizmalarını
geçerek hataya yol açana kadar altta yatan
neden olarak saklı kalan örgütsel faktörlerin bir
bileşimidir.
 Gizli hata “ortaya çıkmak için bekleyen kötü olay”
olarak da tanımlanmaktadır.Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 16

Kaynakları
 Gizli hata kaynakları; örgütün içinde bulunduğu toplumsal çevre,
yönetim yaklaşımları, hizmet sunulan fiziksel çevre, insan sistem
etkileşimi, örgütsel ve sosyal çevreden meydana gelmektedir.
 Toplumda var olan ekonomik baskılar, uygulanan sağlık politikası,
politik iklim, kullanılan yeni teknolojiler, toplumun farkındalığı dış
çevreyi oluşturmaktadır.
 Yönetimin aldığı kararlar; hasta yükü, çalışanların işe alınması ve
personel politikaları, örgüte uygun gördüğü yapı, çalışanları
geliştirme için harcadığı kaynak gizli hata kaynakları olabilmektedir.
 Fiziksel çevreye ilişkin aydınlatma, gürültü, ısıtma, iş yerinin
düzenlenmesi, havalandırma koşulları; çalışanların kullandığı tıbbi
cihazlar, yazılımlar, bilgi teknolojileri bir başka gizli hata kaynağıdır.
 Örgütte var olan otorite seviyesi, örgüt iklimi ve eşgüdüm gibi
örgütsel özellikler de hatalarda etkilidir (Şekil 8.4).
Üniversitesi 17

Bireysel Özellikler
 Bireysel özellikler; sağlık çalışanlarının bilgi ve
becerileri, deneyimleri, yetenekleri, zindelikleri,
isteklendirme eksiklikleri, tutumları, yorgunlukları, uzun
süre çalışma, stres, dikkat gibi insan organizmasıyla
ilgili ve hata yapmayı doğrudan etkileyen etmenler
olarak aktif hataların oluşmasına neden olmaktadır.
 Sağlık hizmetleri gibi yüksek riskli alanlarda, bireysel
özellikler hata yapmada önemli bir faktör olarak
görülmektedir.
 Bireysel özelliklerde en fazla görülen hata nedeni bilgi
eksikliği, beceri eksikliği, psikomotor becerilerde
yetersizlik ve kendine fazla güvenen kişilik yapısı gibi
özelliklerdir.
Üniversitesi 18

 Bilgi eksikliğine örnek olarak; kendine
özgü belirti gösteren sendrom ya da
hastalığı hiç öğrenmeme, bilgiyi
güncellemede başarısızlık, hastadan
yeteri kadar öykü almama, fiziksel
muayeneyi atlamaktan dolayı uygun
fiziksel bulguları alamama, spesifik
fiziksel bulguları tanımada başarısızlık
gibi nedenler verilebilir.
Üniversitesi 19

 Yargı / muhakeme ya da bilişsel beceri eksikliğine örnek
olarak;
 bir hastalığın özelliklerini diğerinden ayıramamaktan
kaynaklanan yanlışlar,
 farklı tanıları göz önünde bulundurmakta ve meydana
çıkarmada başarısızlık,
 hastaya tanı koymada ve tedavi etmede kendi sınırlılıklarını
belirlemede başarısızlık,
 ikinci görüşü almada başarısızlık, hastayı takip
zamanlamasında başarısızlık,
 doğru tanı koyulan hastalığa etkili olmayan tedavi planı
uygulama gibi nedenler verilebilir.
Üniversitesi 20

İşin Doğasına Ait Özellikler
 Sağlık hizmetlerinde süreçlerin iyi
tanımlanmaması,
 iş akışı,
 hasta yükü,
 ekip çalışmasının varlığı ya da yokluğu,
 tedavinin karmaşıklığı,
 ekipmanların fonksiyonları ve çalışma
zamanı,
 iş yapmak için fiziksel ve bilişsel
özellikler
 gibi yapılan işin niteliğine ilişkin özellikler
hatalara neden olabilmektedir.
Üniversitesi 21

İşin Doğasına Ait Özellikler
 Aktif hatalara neden olan ve işin doğasından
kaynaklanan özelliklere ilişkin örnek verecek olursak;
 uygulanan tedavinin kompleksliği, iş
 akışındaki uygunsuzluklar,
 ekip çalışmasında ortaya çıkan uyumsuzluklar,
 çalışanların içine girdikleri rekabetçi ortam,
 işlerin yapılmasında ortaya çıkan ani durmalar ve
kesintileri örnek olarak verebiliriz.
Üniversitesi 22

Şekil 8.4: Tıbbi hata
kaynakları
Üniversitesi 23

Fiziksel Çevre
 Çalışma ortamına ait aydınlatma, gürültü, ısıtma, havalandırma, yüzeyin
kaplaması, ısı, gürültü seviyesi, tasarım, ergonomik düzenlemeler, aşırı parlak
yüzey,nem gibi fiziksel faktörler hataya neden olabilmektedir.
 Çalışanların ideal durumdan uzak çalışmaları daha fazla hata yapmalarına yol
açmaktadır.
 Çevrenin düzenlenmesi ile zarar verici sonuçlar azaltılabilmektedir.
 Örneğin, hasta başında yeterli aydınlatma, çağrı lambalarının olması gibi
düzenlemeler düşmeleri azaltmaktadır.
 Hasta odalarının tek kişilik düzenlenmesi, el hijyeninin sağlanması, iyi
havalandırma sistemi ve patojen kontrolü, taşıma ve düşmeye karşı alınan
önlemler potansiyel zararlı olayları önlemektedir.
 Fiziksel çevrenin düzenlenmesi hasta güvenliğini, çalışan güvenliğini ve kaliteyi
artırmaktadır.
Üniversitesi 24

İnsan Sistem Etkileşimi
 Sağlık hizmetleri, bilgi teknolojilerinin yoğun olarak
kullanıldığı bir sektördür.
 Bu nedenle, sağlık hizmetlerinde kullanılan bilgi
teknolojileri, tıbbi cihazlar ve ekipman, hataları
önlemede fırsatlar sunarken hatalara da neden
olabilmektedir.
 Sağlık kuruluşlarında yeni teknolojilerin karmaşık
yapıda olması, iş akışını değiştirmesi, iletişim sorunları,
iş tanımları, çalışma koşulları ve iş güvenliğini
gerektirmesi nedeniyle yeni hata kaynakları
olabilmektedir.
 Kullanılan ekipman, tıbbi cihazlar, bilgi teknolojileri,
yazılımlar, vb. sistemlerden veya kullanıcıdan
kaynaklanan hatalar oluşabilmektedir.Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 25

İnsan Sistem Etkileşimi
 En sık rastlanan ve hatalara yol açan ekipman kaynaklı problemlere
şunlar örnek verilebilir:
 Çalışanların eğitiminin yavaş ve zor olması,
 cihazı yalnızca bir kişinin kullanabiliyor olması,
 çalışanın cihazın kullanımını değiştirmesi ve kısa yollar geliştirmesi,
 çalışanın cihazın kurulumunun,
 erişiminin zor olması veya zaman alması nedeniyle kullanmayı
reddetmesi,
 uyarı veya batarya sistemlerinin arıza yapması,
 parçaların sıklıkla kopmaya/ayrılmaya başlaması,
 cihazın üzerinde bulunan yönlendiricileri okumanın veya anlamanın
zor olması,
 alarmın işitilmesinin veya işitilen diğer seslerden ayrılmasının zor
olması,
 cihazın kullanımının mantıksız ve yanıltıcı olması.
Üniversitesi 26

Örgütsel/Sosyal Çevre
 Hataların oluşumunda örgütsel ve sosyal çevre de etkilidir.
 Örgütsel ve sosyal çevre, uzun sürece yayılan ve hataya neden olan
altta yatan gizli faktörleri oluşturabilmekte ve diğer etkenlerle
birleştiğinde hataya neden olabilmektedir.
 Örgüt kültürü,
 grup normları,
 moral,
 özerklik derecesi,
 örgütte var olan otorite seviyesi,
 iletişim, eşgüdüm,
 uygulanan prosedürler,
 iş yaşamının kalitesi,
 örgüt iklimi gibi örgütsel faktörler istenmeyen olaylara neden
olabilmektedir.
Üniversitesi 27

 Örgüt kültürü ve iklimi, kalite iyileştirme ve hasta güvenliği
çalışmalarında başarılı olmayı veya başarısızlığı etkileyen en önemli
faktörlerden birisidir.
 Bu nedenle, hasta güvenliğini geliştirmede sağlık kuruluşlarının
kültürü veya ikliminin geliştirilmesi önerilmektedir.
 Kültür, öğrenilen ve paylaşılan değerler, inançlar, davranış özellikleri
ve semboller toplamıdır.
 Örgütsel kültür, temel grupsal değerleri ve mesajları kapsar;
 grup üyelerine mecazi ve paylaşılmış örgütsel düşünce ve duyguları
sunar.
 Sağlık kuruluşlarında suçlayıcı kültür ve güvenlik öncelikli kültür
olmak üzere iki yaklaşım öne çıkmaktadır.
Üniversitesi 28

 Suçlayıcı Kültür: Tıbbi hatalarda kişisel
yaklaşımın bir sonucu olarak hayli etkilidir.
Hatalara kişisel olarak yaklaşılır ve “kötü
işler kötü kişiler tarafından yapılır”
düşüncesiyle hareket edilir.
 Güvenli olmayan eylemler için hata yapanlar
suçlanır.
 Bu kültürün var olduğu kuruluşlarda, hatayı
yapanı “bul, suçla ve utandır”, yasal işlem
yap, disiplin cezası uygula yaklaşımı
benimsenmiştir
Üniversitesi 29

 Güvenlik Kültürü:
 Soruna sistem yaklaşımı içerisinde yaklaşır
ve hatayı önceden tanımlar.
 En iyi organizasyonlarda bile insan hata
yapabilir, bu nedenle hata beklenmelidir, biz
insanları değiştiremeyiz fakat insanların
çalıştıkları koşulları değiştirebiliriz görüşü
benimsenmiştir.
 Suçlayıcı kültür ve güvenlik kültürüne ait
özellikler Tablo 8.1’de verilmiştir.
Üniversitesi 30

Tablo 8.1: Suçlayıcı kültür ve güvenlik kültürü özellikleri
Gözlenen Olaylar
Suçlayıcı Kültür Güvenlik Kültürü
• Hata bildirimleri disiplin işlemleri için
kullanılır
• Hata bildirimleri düzenli olarak
incelenmez
• Hatalar, genellikle olduğundan az
bildirilir
• Hata bildirim süreçleri çok uzun ve
çok karmaşıktır
• Bildirimlerin mahremiyeti konusunda
sorunlar vardır
• Hata bildirim verileri iyileştirme
faaliyetlerinde kullanılmaz
• Güvenlik için zayıf bir liderlik modeli
vardır
• Hata bildirimleri kalite ve performansı
iyileştirme için kullanılır
• Hata bildirimleri düzenli olarak
incelenir
• Hatalar ve neredeyse hatalar
yeterince bildirilir
• Basit ve etkili bir hata bildirim sistemi
vardır
• Bildirimlerin mahremiyeti kesinlikle
sağlanır
• Hata bildirim verileri olası hataları
önlemede geliştirilecek stratejileri
geliştirmede kullanılır
• Güvenlik için güçlü bir liderlik modeli
vardır
Değerler
• Hata için birey suçlanır
• Hata, bireyin hatası olarak görülür
• Dava konusu yapma korkusu taşınır
• Hatalar öğrenme fırsatı olarak
görülmez
• Hata ciddi bir sorun olarak görülmez
• “Kim yaptı” dan daha çok “ne oldu” ya
odaklanılır
• Hata, sistemin hatası olarak görülür
• Dava konusu yapma korkusu
taşınmaz
• Hatalar öğrenme fırsatı olarak görülür ve
değerlendirilir
• Hata ciddi bir problem olarak görülür
İnançlar ve Kabuller
• Maliyetleri düşürmek öncelikli hedeftir •
Hata temel nedenlerden kaynaklanır
• İnsan eylemlerini seçmede özgürdür
düşüncesi vardır
• Olayların birbirine benzer yanları
vardır
• Güvenlik öncelikli hedeftir
• Hata durumsal faktörlere bağlıdır
• İnsan eylemlerini seçmede özgür
değildir düşüncesi vardır
• Hataların nedenleri kendi içerisinde var
olan, sıradan nedenlerle ilişkilidir
Üniversitesi 31

 Son yıllarda hasta güvenliği kültürü, tıbbi hataların analizinde
ve güvenliğin iyileştirilmesinde sistem yaklaşımının bir gereği
olarak değerlendirilmekte ve kullanılmaktadır.
 Hasta güvenliği uygulamalarında, kalite iyileştirmede ve
bakımın güvenliğini sağlamada örgüt kültürü anahtar rol
oynamaktadır.
 Güvenilir bir sağlık sistemi için hatalarda bireyi hedef alan
suçlayıcı kültür yerine, sistemi iyileştirmeyi hedef alan
güvenlik kültürü oluşturma önerilmektedir.
 Amerikan Ulusal Tıp Enstitüsü’ne göre güvenilir sağlık
sistemleri oluşturmak için hata yapan bireyleri suçlayıcı
kültürden,
 sistemi iyileştirici kültüre,
 bir başka deyişle güvenlik kültürüne doğru değişim yaratmak
gerekmektedir. Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 32

 Sağlık hizmetlerinde güvenlik kültürü yaklaşımında, hata olma olasılığı olan veya yanlış giden
durumlara karşı bireylerin, ekiplerin ve organizasyonun sürekli olarak ve aktif bir halde olmaları
ve farkındalık oluşturmaları sağlanır.
 Tehlikeli olayları önceden tahmin etmek için sistemli ve sürekli iyileştirme kültürü oluşturulur.
 Çalışanlar ve tıbbi personel sürekli bilgilendirilir.
 Riskli davranışları tespit etme ve riskli davranışları önleyici güvenlik yaklaşımları geliştirme
ödüllendirilir.
 Sağlık çalışanları programlar, faaliyetler, klinik araştırmalar ve projeler hakkında bilgilendirilir.
 Çalışanlar hasta güvenliğini sağlamak ve iyileştirmek için sürekli izleme ve geliştirme
faaliyetlerine katılır.
 Çalışanların hata yapmasına neden olan yorgunluk vb. faktörler iyileştirilir.
 Hasta güvenliği planlama ve eğitimlerinde liderlik ve yönetsel şeffaflık sağlanır.
Üniversitesi 33

Yönetim/Liderlik
Yaklaşımları Yöneticinin yönetsel pozisyonu gereği aldığı her türlü karar hasta güvenliğini
olumlu ya da olumsuz olarak etkilemektedir.
 Yöneticinin planlama hatası yapması, tereddütleri, kararsızlıkları, ihmalleri, vb.
durumlar çalışanların faaliyetlerini etkilemektedir.
 Yönetimin aldığı kararlar; hasta yükünün karşılanması,
 çalışanların seçimi,
 kaynakların sağlanması,
 örgütün yapısı,
 güvenlik algılaması,
 çalışanların uyumu ve geliştirilmesi,
 hasta güvenliği programlarını uygulama,
 kaynakların tahsisi,
 değişimi yönetme,
 olay bildirim sistemlerini kurma ve kullanımını destekleme ve kanıta dayalı
uygulamaları geliştirme gibi birçok kritik konuda belirleyici olmaktadır.
Üniversitesi 34

Yönetim/Liderlik
Yaklaşımları
 Hasta bakımı ve hasta güvenliği konusunda
örgütün felsefesinin oluşmasında ve bu
felsefenin paylaşımında lider ve çalışanlar
arasında iletişim kanallarının açık olması
önemlidir.
 Sözler tek başına etkili olmayan bir liderlik
uygulaması aracıdır.
 Liderin kendisi gözlemlenebilir eylemleriyle
çalışanlara ne yapmak istediğini göstermelidir.
 Üst yönetim, hasta güvenliği uygulamalarını
düzenli olarak gözden geçirmelidir.
Üniversitesi 35

Yönetim/Liderlik
Yaklaşımları
 Üst yönetim hasta güvenliğini iyileştirmede şu önlemleri almalıdır:
 • Güvenlik kültürü kavramı ve uygulamalarının anlaşılması ve
kazanılması için sürekli formal eğitimler düzenlenmelidir.
 • Hasta güvenliğini sağlamanın organizasyonun stratejik
planlamasında öncelikli olarak yer aldığını göstermelidir.
 • Organizasyonda hasta güvenliği politikaları ve prosedürleriyle
ilgili orta kademe yöneticilerin görevleri ve sorumlulukları açıkça
tanımlanmalı ve her bir çalışanın performansının hasta güvenliğini
nasıl etkilediği açıklanmalıdır.
 • Toplantıların ilk gündeminde hasta güvenliğine yer verilmelidir.
 • Hasta güvenliği konusunda çalışanların soru sormaları
cesaretlendirilmelidir.
Üniversitesi 36

Dış Çevre
 Örgütün içinde bulunduğu dış çevreye ait
koşullar da hataların oluşmasında etkili
olabilmektedir.
 Toplumun sahip olduğu bilgi seviyesi,
 demografik özellikler,
 kullanılan yeni teknolojiler,
 kamunun aldığı kararlar, uygulanan sağlık
politikaları,
 ekonomik baskılar,
 politik iklim ve toplumun farkındalığı hataların
oluşmasında ve ortaya çıkarılmasında önemli
bir unsur olarak görülmektedir.
Üniversitesi 37

HASTA GÜVENLİĞİ KONUSUNDA YAPILAN
ÇALIŞMALAR
 Amerikan Tıp Enstitüsü (IOM) tarafından
2000 yılında yayımlanan “To Err is
Human: Building a Safer Health
System” raporu ve 2001 yılında
yayımlanan “Crossing the Quality
Chasm: A New Health System for the
21st Century” raporu, bu konuda yapılan
çalışmalara öncülük etmiştir.
 Birinci çalışmada hatalar üzerinde
durulmuş, ikinci çalışmada ise sağlık
sisteminin iyileştirilmesi için önerilere yerProf.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 38

ÇALIŞMALAR
 Bu öneriler;
 • Sağlık sisteminde yapılması gereken değişiklikler,
 • Bilgi teknolojileri kullanımı,
 • Sağlık hizmeti sürecinde etkili ekip yaklaşımı geliştirme,
 • Hizmet sunanlar arasında eşgüdümü artırma,
 • Kanıta dayalı tıp uygulamaları,
 • Standart işlem süreçleri oluşturma ve
 • Hasta güvenliğini yaygınlaştıracak performans denetimleri gibi
örgütsel faktörler üzerinde yoğunlaşmıştır.
Üniversitesi 39

ÇALIŞMALAR
 Yayımlanan ikinci raporda, 21. yüzyılda sağlık sistemlerinin güvenli,
etkili, hasta merkezli, zamanında, verimli ve hakkaniyete uygun (adil)
şekilde yeniden yapılandırılması önerilmiştir.
 Aynı zamanda kalitenin altı boyutu olarak da görülen bu boyutlar
“Sağlık Hizmetlerinde Kalite Kavramı” başlıklı 1. Ünitede
açıklanmıştır.
 Boyutların ilki güvenliktir.
 Çünkü, hastalar sağlık hizmetleri sunumunda sistemin kötü
düzenlenmesinden kaynaklanan zararlarla karşı karşıya
kalmaktadırlar.
 Bu nedenle, sağlık sistemleri güvenilir, hatasız ve uygun sağlık
hizmeti sunmalıdırlar.
 İyileştirmek amacıyla tedavi edilmeye çalışılan hastaların, tedaviden
kaynaklanan zararlara uğramalarından kaçınılmalıdır.
Üniversitesi 40

ÇALIŞMALAR
 Yayımlanan üçüncü rapor olan
“Keeping Patients Safe:
Transforming The Work Enviroment
Of Nurses” raporu; sağlık hizmeti
sunulan çevresel koşullar, örgütsel
yapı ve iş süreçleri, hasta güvenliği
kültürünü geliştirme üzerine
odaklanmıştır.
Üniversitesi 41

Sağlık Kuruluşları Akreditasyonu Birleşik
Komisyonu (JCAHO) Çalışmaları
 Hastaneler Akreditasyonu Birleşik Komisyonu
(Joint Commission on Accreditation of Hospitals-
J.C.A.H.) olarak A.B.D.’de 1951 yılında kurulan
 ve daha sonra 1987 yılında hastaneler dışındaki
sağlık kuruluşları için de akreditasyon
programları geliştirmesiyle Sağlık Kuruluşları
Akreditasyonu Birleşik Komisyonu (Joint
Commission on Accreditation of Health Care
Organizations- J.C.A.H.O.) olarak ismini
değiştiren kuruluş,
 hasta güvenliği konusunda değişik çalışmalar
yapmaktadır.
Üniversitesi 42

 1996 yılında J.C.A.H.O. Amerikan Tıp Birliği ile
Annenberg’de sağlık hizmetlerinde hata konulu ilk
multidisipliner konferansı toplamış,
 hasta güvenliği konusunda standartlar geliştirmiş ve
hasta güvenliği izleme politikalarını oluşturmuştur.
 1999 yılından itibaren de Uluslararası Birleşik Komisyon
(J.C.I.) aracılığı ile dünya genelinde sağlık kuruluşlarına
akreditasyon hizmeti vermeye başlamış ve hasta
güvenliği standartlarını Amerika dışında da uygulamaya
koymuştur.
 J.C.I. Hastane Akreditasyon Standartları, bu kitabın
“Sağlık Hizmetlerinde Akreditasyon, Belgelendirme
ve Kalite Ödülleri” başlıklı 7. Ünitesinde açıklanmıştır.
Üniversitesi 43

 J.C.I. tarafından 1 Ocak 2011 tarihinde yayımlanan hastane
akreditasyon standartları, uluslararası hasta güvenliği hedeflerini
içermektedir. Hedefler şunlardır:
 1. Hasta kimliğinin doğru şekilde belirlenmesi.
 2. Etkili iletişimin iyileştirilmesi.
 3. Yüksek riskli ilaçların güvenliğinin iyileştirilmesi.
 4. Doğru taraf, doğru işlem, doğru hasta cerrahisinin sağlanması.
 5. Sağlık bakımıyla ilişkili (nozokomiyal) enfeksiyon riskinin
azaltılması.
 6. Hastaların düşme neticesinde zarar görme riskinin azaltılması.
Üniversitesi 44

Avrupa Birliği Çalışmaları
 Avrupa Birliği hasta güvenliği konusunda
Lüksemburg’da 2005 yılında bir konferans
düzenlemiştir. Konferansın sonunda yayımladığı
bildirgede;
 • Ülkelerin sağlık hizmetleri sunumunda hasta
güvenliğinin önemli bir problem olarak görüldüğü,
 • Meydana gelen hataların önemli bir kısmının
önlenebilir tıbbi hatalar olduğu ve
 • Bu hataların yarıdan fazlasının ilaç hataları
olduğu vurgulanmaktadır.
Üniversitesi 45

 Sağlık sektörünün hataları ve
istenmeyen olayları ortaya çıkarıcı,
önleyici, ciddi olaylardan koruyacak
şekilde, hasta güvenliği süreçlerini
destekleyici bir yapıya kavuşturulması
gerektiği vurgulanmıştır.
 Bunun ilk adımının da sağlık
sistemlerinin tümünde hasta güvenliği
kültürünün geliştirilmesi olduğuProf.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 46

 Lüksemburg’da 2005 yılında yapılan konferansta Avrupa Birliği hasta güvenliği
konusunda bazı kararlar almıştır. Alınan bu kararlar ise şunlardır:
 • Hasta güvenliği konusunda Avrupa Birliği ve üye ülkelerin faaliyetlerinin
tartışılacağı bir Avrupa Birliği forumu oluşturmak,
 • Hasta güvenliği konusunun anlaşılması için Dünya Sağlık Örgütü’yle ittifak
oluşturmak ve “Avrupa Birliği Çözüm Bankası” ile “İyi Uygulamalar” örnek ve
standartlarını geliştirmek,
 • Ulusal seviyede yürütülen hasta güvenliği projelerini desteklemek,
 • Hasta güvenliği konusunda Avrupa Birliği’nde düzenlemeler yapmak,
 • Tıbbi teknoloji ve güvenlik alanında uluslararası standartlar geliştirmeyi
desteklemek,
 • Sağlık çalışanları arasında hasta bilgisinin elde edilebilirliğini sağlayacak,
aynı zamanda kişisel bilgilerin mahremiyeti ve gizliliğini koruyacak düzenlemeler
yapmak.
Üniversitesi 47

 Avrupa Birliği, Hollanda’nın Utrecht
kentinde 2006 yılında yaptığı
toplantıda, üye ülkeler için bir ağ
oluşturma projesi başlatmıştır.
 Bu projenin amacı 27 üye ülke ve
Avrupa Birliği’nin paydaşları arasında
hasta güvenliği alanında işbirliğini
genişletmek ve desteklemektir.
Üniversitesi 48

 Bu proje kapsamında değerlendirilen ve ilgilenilen özellikli alanlar şunlardır:
 • Hasta güvenliği kültürü oluşturma: Hasta güvenliği konusunda üye ülkeler
seviyesinde ve konunun uzmanları arasında bilgi alışverişi sağlamak.
 • Üye ülkeler arasında hasta güvenliği eğitimi ve öğretimi konusunda; sağlık
çalışanları, hastalar ve bakım verenler arasında deneyimlerden faydalanma ve
bilgi alışverişi sağlamak, öğretim kurumlarıyla görüşmeler yaparak standart bir
yapı oluşturmak.
 • Hastalar ve sağlık profesyonellerinin hasta güvenliği konusunda
gereksinimlerini giderecek sürekli öğrenme programlarını oluşturmak.
 • Avrupa Birliği üye ülkeleri arasında hasta güvenliği bilgisini tanımlama,
toplama ve yapılandırmayı sağlayacak bir veri tabanı oluşturmak ve olay bildirim
ve öğrenme sistemlerinin kurulumunu sağlamak.
 • Hastanelerde iyi uygulama örneklerini belirleyerek seçilecek hastanelere
transferlerini sağlama yoluyla, ilaç güvenliğini artırıcı uygulamaları
yaygınlaştırmak.
Üniversitesi 49

Dünya Sağlık Örgütü (WHO)
Çalışmaları
 Dünya Sağlık Örgütü, Dünya Sağlık Asamblesi’nin 2002
yılında önerdiği Hasta Güvenliği için Dünya İttifakı
(World Alliance for Patient Safety) programını 2004
yılında uygulamaya geçirmiştir. Bu programın amacı;
 • Dünyada ve üye ülkelerde hasta güvenliği
konusunda yaşanan sorunlara dikkat çekmek,
 • Hasta güvenliği konusunda politikalar geliştirmek
ve
 • Üye ülkelerin politika geliştirme ve uygulama
faaliyetlerini desteklemek,
Üniversitesi 50

Çalışmaları
 • Her yıl dünya genelinde hasta
güvenliğini iyileştirici teknik ve sistemli
programlar geliştirmektedir. Geliştirilen
bu programlardan bazıları şunlardır:
 • “Temiz Bakım Güvenli Bakımdır”
(Clean Care is Safer Care) programı.
Programın amacı el hijyeninin önemini
vurgulamak ve uygulanması için öneriler
sunmaktır.

Üniversitesi 51

Çalışmaları
 • “Güvenli Cerrahi Hayat Kurtarır” (Safe
Surgery Saves Lives) programı. Programın
amacı; dünya genelinde güvenli bir cerrahi
uygulama için standartlar geliştirmektir.
 Güvenli bir cerrahi uygulama için
uygulayıcılara, standart kontrol listeleri ve
uygulama yönergesi hazırlanarak
yayımlanmıştır.
 25 Haziran 2008 tarihinde “Güvenli Cerrahi
İçin 10 Uygulama” (10 Facts of Safe Surgery)
belgesi yayımlanmıştır.
Üniversitesi 52

Çalışmaları
 • “Hasta Güvenliği İçin Hasta”
(Patients for Patient Safety)
programı. Dünya genelinde kalite
iyileştirme ve hasta güvenliği
programlarında hastanın merkezi rol
oynadığı vurgulanmaktadır.
 Hastalar, hizmet sunucuları ve tüketici
organizasyonları arasında işbirliği ve
dünya genelinde bir ağ kurmak
hedeflenmektedir. Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 53

Çalışmaları
 • “Hasta Güvenliği Uluslararası Sınıflandırması”
(International Classification of Patient Safety)
Sistemi.
 Hasta güvenliği konusunda uluslararası
kabul gören;
 verinin tanımlanmasında,
 verinin elde edilmesinde ve analizinde,
 öğrenmeye ve sistem iyileştirmeye yardım eden
standart,
 uluslararası hasta güvenliği sınıflaması oluşturulmuştur.
Üniversitesi 54

Çalışmaları
 • “Hasta Güvenliği Sistemi İçin Olay
Bildirimi ve Öğrenme” (Reporting and
Learning for Patient Safety System) programı.
 Hasta güvenliğini sağlama ve hataları önlemede,
sağlık sistemlerinin başarısız olduğu alanları
öğrenmede olay bildirim sistemleri son derece
önemli bilgiler sağlamaktadır.
 Bu amaçla, olay bildirim ve öğrenme sürecinin
önemi, olay bildirim yöntemleri, elde edilen
verilerin örgütsel öğrenmede kullanımı
konusunda bir kılavuz hazırlanmıştır.
Üniversitesi 55

Türkiye’de Yapılan Çalışmalar
 Sağlık Bakanlığı tarafından 6 Nisan 2011 tarihinde
kamu, üniversite ve özel sektör ikinci ve üçüncü
basamak sağlık kurumlarında hasta ve çalışan
güvenliğinin sağlanmasına dair
 “hasta ve çalışan güvenliği için güvenli hizmet sunumu
ve güvenli bir ortam sağlanmasına, hizmet sunumunda
kalitenin artırılmasına, sağlık kurumunda hasta ve
çalışanlar için muhtemel risklerin belirlenmesine, bu
risklerin giderilmesi için uygun yöntem ve tekniklerin
belirlenmesine ve hizmet içi eğitimler ile güvenli hizmet
sunumu ve güvenli çalışma ortamının
sürdürülebilirliğinin sağlanmasına yönelik usul ve
esasları düzenleyen”
 yönetmelik yayımlanmıştır.
Üniversitesi 56

 Bu yönetmelik hükümlerine göre sağlık kurumları, hasta güvenliği ile ilgili olarak;
 •Hasta kimlik bilgilerinin tanımlanması ve doğrulanması,
 •Hastaya uygulanacak girişimsel işlemler için hastanın rızasının alınması, •
 Sağlık hizmeti sunumunda iletişim güvenliğinin sağlanması,

 İlaç güvenliğinin sağlanması,
 •Kan ve kan ürünlerinin transfüzyon güvenliğinin sağlanması, •
 Cerrahi güvenliğin sağlanması,
 •Hasta düşmelerinin önlenmesi,
 •Radyasyon güvenliğinin sağlanması,
 •Engelli hastalara yönelik düzenlemelerin yapılması,
 konularında gerekli düzenlemeleri yapmak ve uygulamak zorundadır.
Üniversitesi 57

 Çalışan güvenliği ile ilgili olarak ise;
 • Çalışan güvenliği programının hazırlanması,
 • Çalışanlara yönelik sağlık taramalarının yapılması,
 • Engelli çalışanlara yönelik düzenlemelerin yapılması,
 • Çalışanların kişisel koruyucu önlemleri almasının
sağlanması,
 • Çalışanlara yönelik fiziksel saldırıların önlenmesine
yönelik düzenleme yapılması,
 hususlarında gerekli tedbirleri almak ve düzenlemeleri
yapmakla yükümlüdür.
Üniversitesi 58

 Sağlık kurumlarında hasta ve çalışan güvenliği konusunda ortak
uygulamalar ise şunlardır:
 Enfeksiyonların kontrolü ve önlenmesi ile ilgili olarak;
 • Enfeksiyonların kontrolü ve önlenmesine yönelik bir programın
hazırlanması,
 • Hastane enfeksiyonlarının izlenmesine yönelik sürveyans
çalışmalarının yapılması,
 • El hijyeninin sağlanmasına yönelik düzenlemelerin yapılması,
 • İzolasyon önlemlerinin alınması,
 • Temizlik, dezenfeksiyon ve sterilizasyon uygulamalarının
gerçekleştirilmesi.
Üniversitesi 59

 Laboratuvar güvenliği ile ilgili olarak;
 • Biyogüvenlik düzeyine göre gerekli
önlemlerin alınması,
 • Laboratuvarda çalışılan testlerin kalite
kontrol çalışmalarının yapılması,
 • Panik değerlerin bildiriminin
sağlanması. Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 60

 Radyasyon güvenliği ile ilgili olarak;
 • Tanı ve tedavi amaçlı radyoaktif madde
kullanılan alanlarda koruyucu önlemlerin
alınması.

 Renkli kod uygulamaları ile ilgili olarak;
 • Mavi kod uygulamasının yapılması,
 • Pembe kod uygulamasının yapılması,
 • Beyaz kod uygulamasının yapılması
Üniversitesi 61

 Güvenlik raporlama sistemi ile ilgili olarak;
 • Güvenlik raporlama sisteminin kurulması,
 • Bildirimi yapılacak olayların asgari ilaç
güvenliği, transfüzyon güvenliği, cerrahi
güvenlik, hastaların düşmesi, kesici delici alet
yaralanmaları, kan ve vücut sıvıları ile temas
konularını kapsaması,
 • Bildirimi yapılan olaylar ile ilgili düzeltici ve
önleyici faaliyetlerin uygulamaya konulması.
Üniversitesi 62

 Ayrıca, sağlık kurumlarında görevli
tüm çalışanlara, hasta ve çalışan
güvenliği konusunda eğitimlerin
verilmesi, hasta güvenliği ve çalışan
güvenliği komitesi kurulması
hususlarında gerekli tedbirleri almak
ve düzenlemeleri yapmak da hasta ve
çalışan güvenliği ortak uygulamaları
arasında yer almaktadır.
Üniversitesi 63

 Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel
Müdürlüğü Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire
Başkanlığı tarafından sağlık çalışanlarında hasta
ve çalışan güvenliği bilincinin oluşturulması,
 bu alanda yapılacak uygulamalara destek
olunması,
 hasta ve çalışan açısından güvenli ortamların
oluşmasına katkı sağlamak amacıyla hasta ve
çalışan güvenliği sempozyumları
düzenlenmektedir.
 Ayrıca, Güvenli Cerrahi El Kitabı, Hizmet Kalite
Standartları Kitabı yayımlanmıştır.Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 64

Sağlık Kurumlarında Kalite
Yönetimi
Üniversitesi 65
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 01-Sağlık Hizmetlerinde Kalite Kavramı-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 02-SAĞLIK HİZMETLERİNDE KALİTE-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 03-TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 04-Türkiye’de Durum-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 05-Sağlık Kurumlarında Müşteri Memnuniyeti-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 06-Hasta Tatmininin Önemi-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 07-Müşteri Memnuniyeti Ölçümü-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 08-Sağlık Hizmetlerinde Kalitenin Ölçülmesi-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 09-ÖLÇÜLERİN OLUŞTURULMASI-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 10-SAĞLIK HİZMETLERİ KALİTESİNİN ÖLÇÜMÜ-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 11-Kalite İyileştirmede Ekip Çalışması-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 12-Ekiplerin Temel Özellikleri-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 13-KALİTE İYİLEŞTİRMEDE EKİP-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 14-Sürekli İyileştirme-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 15-PUKÖ -Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 16-Altı Sigma-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 17-Kalite İyileştirme Araçları-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 18-Kontrol Grafikleri-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 19-Sağlık Hizmetlerinde Akreditasyon-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 20-Hasta Merkezli Standartlar-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 21-Hizmet Kalitesinin Değerlendirilmesi-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 22-KALİTE ÖDÜLLERİ-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 23-Hasta Güvenliği-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ
 Sağlık Kurumlarında Kalite Yönetimi-Unite 24-HASTA GÜVENLİĞİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER-Prof.Dr.Halit Hami ÖZ

Sağlık kurumlarında kalite yönetimi unite 24-hasta güvenli̇ği̇ni̇ etki̇leyen faktörler-prof.dr.halit hami öz

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to Sağlık kurumlarında kalite yönetimi unite 24-hasta güvenli̇ği̇ni̇ etki̇leyen faktörler-prof.dr.halit hami öz

Similar to Sağlık kurumlarında kalite yönetimi unite 24-hasta güvenli̇ği̇ni̇ etki̇leyen faktörler-prof.dr.halit hami öz (20)

More from Prof. Dr. Halit Hami Öz

More from Prof. Dr. Halit Hami Öz (20)

Sağlık kurumlarında kalite yönetimi unite 24-hasta güvenli̇ği̇ni̇ etki̇leyen faktörler-prof.dr.halit hami öz