KAFKAS ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEK OKULU SAĞLIK KURUMLARI BİLGİ SİSTEMİ DERS NOTLARI ve SUNUMLARI Prof.Dr. Halit Hami ÖZ Kafkas Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Bilgisayar Yazılımı Anabilim Dalı Kars, Türkiye 1. Prof.Dr. Halit Hami OZ-01-Sağlık Kurumlarında Bilgi Sistemi-Sağlık Bilgi Sistemlerinin Gelişimi

1. SAĞLIK KURUMLARINDA BİLGİ SİSTEMLERİ
Sağlık Bilgi Sistemlerinin Gelişimi
Prof.Dr. Halit Hami ÖZ
Kafkas Üniversitesi
Mühendislik Mimarlık Fakültesi
Bilgisayar Mühendisliği Bölüm Başkanı
Bilgisayar Yazılımı Anabilim Dalı
Kars, Türkiye
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 1

2. Bilgi:
 Üniversitelerimizde Sağlık Meslek Yüksek Okullarında verilen
 SAĞLIK KURUMLARINDA BİLGİ SİSTEMLERİ

Derslerinde yardımcı öğrenim materyali olarak hazırlanan bu sunum
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1819 dokümenından
yararlanılarak
Ve
6 slayt bir sayfada olmak üzere print edilerek aynı zamanda ders
notu olarak da kullanılabileceği göz önüne alınarak toplamda 18
sunum olarak hazırlanmıştır.
Diğer sunumlarla ilgili bilgiler bu sunumun sonunda verilmiştir.
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 2

3. Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 3

4. Sağlık Bilgi Sistemleri
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 4

5. Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 5

6. Veri
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 6

7. Veri
 Veri, bir olayı incelemek, bir olayı aydınlatmak, bir gerçeği ortaya
çıkarmak, herhangi bir konuda karara ya da sonuca varmak
amacıyla derlenen ham materyal (kayıt, gözlem, belge, görüş vs.)
olarak tanımlanabilir.
 Dolayısıyla veri, bireysel veya örgütsel amaçlar doğrultusunda
toplanmakta, ancak işlenmemiş veya yapılandırılmamış olarak
kaydedilmekte ve depolanmakta olan birbirleriyle
ilişkilendirilmemiş olay ve olgulara ilişkin gerçekler bütünüdür.
 O halde, bir olayı incelemek, aydınlatmak, bir gerçeği ortaya
çıkarmak, herhangi bir konuda karara ya da sonuca varmak
amacıyla derlenen, kayıt, gözlem, belge, görüş vs. gibi ham
materyale veri denilmektedir.
 Başka bir ifade ile veri, çeşitli sembol, harf, rakam ve işaretlerle
temsil edilen ham, işlenmeye hazır, işlenmemiş gerçekler ya da
izlenimlerdir.
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 7

8. Enformasyon (Bilgi)
 Enformasyonun tek bir tanımı yoktur. Bakış
açısına bağlı olarak tanım, sözdizimsel yönü
(yapı), semantik yönü (anlam) veya
pragmatik yönü (niyet veya enformasyonun
amacı) ile ilgili olabilir.
 Biz enformasyonu, yalnızca gerçekler,
olaylar, işler, kişiler, süreçler, fikirler veya
kavramlar gibi kurumlar hakkındaki özel
bilgiler şeklinde tanımlayacağız.
 Örneğin; bir hekim bir hastanın (kişi) tanısını
(gerçek) bildiği zaman, o enformasyona
sahiptir.
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 8

9. Enformasyon (Bilgi)
 Enformasyon verilerin karar alma
sürecinde destek sunacak şekilde,
anlamlı bir biçime getirilmek üzere,
analiz edilerek işlenmesiyle ulaşılan
sonuçlar şeklinde tanımlanabilir.
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 9

10. Enformasyon (Bilgi)
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 10

11. Enformasyon (Bilgi)
 Enformasyon, karar vericilerin ihtiyacını karşıladığı sürece bir anlam ifade eder.
Örgütsel ve kişisel düzeyde etkili kararlar almada kilit role sahip enformasyonun
bazı özelliklere sahip olması gerekir.
 Enformasyonun değerini belirleyen temel nitelikler şu şekilde sıralanabilir:

 Doğruluk

 Noksansızlık

 Zamanlılık

 Uygunluk

 Yerindelik

 Ucuzluk
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 11

12. Veri ve Enformasyon İlişkisi
 Verinin tek başına bilgilendirici özelliği bulunmamaktadır.
 Buna karşılık enformasyon bilgilendirici bir sonuçtur. Enformasyon belli bir
görev veya amaç için, biçim ve içeriği uygun olan veridir.
 Biçimleme, süzgeçten geçirme ve özetleme, veriden bilgi üretmede
kullanılan yaklaşımlardır.
 Biçimlemede veriler belli bir kalıba veya düzene sokulur; süzgeçten
geçirmede gereksiz veriler ayıklanır; özetlemede ise bilgiler daha sade ve
anlaşılır hale getirilir.
 Ham veri belirli işlemlerden geçirilmeden fazla bir anlam taşımaz.
 Üzerinde tartışma yapılamaz, bir karara varılamaz, yorum yapılamaz ve
herhangi bir sonuca ulaşılamaz.
 Verinin belirli işlemlerden geçirilmesi veri işleme ve veriler işlemden
geçirildikten sonra elde edilen ürün ise enformasyondur.
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 12

13. Veri ve Enformasyon İlişkisi
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 13

14. Veri ve Enformasyon İlişkisi
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 14

15. Veri ve Enformasyon İlişkisi
 Enformasyon ve veri arasındaki farkı basit bir şekilde
örneklendirecek olursak; hastane deposuna (malzeme
deposu, eczane deposu vb) farklı zamanlarda giren
farklı ürünlerin barkod sistemi taranarak sisteme
kaydedilir.
 Dolayısıyla kaydedilen her bir ürün barkodu ile binlerce
veri taranmış olur.
 Elde edilen bu veriler toplanarak hastanenin herhangi
bir ünitesinde (acil servis, cerrahi kliniği, dâhiliye kliniği,
poliklinik, yo ğun bakım vb) kullanılan ürün (ilaç veya
sarf malzeme) miktarı, ünitelere göre en fazla kullanılan
ürün çeşidi veya hastanenin belirli bir döneminde
kullanılan toplam ürün miktarı gibi anlamlı enformasyon
oluşturulabilir (Şekil 1.1).
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 15

16. Veri ve Enformasyon İlişkisi
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 16

17. Veri ve Enformasyon İlişkisi
 Klinik anlamda verinin enformasyona dönüşüm
süreci Şekil 1.2’de şematize edilmiştir.
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 17

18. Veri ve Enformasyon İlişkisi
 Buna göre hekim hasta karşılaşmasıyla
başlayan süreçte hasta veya biyolojik
süreçlerden veri elde edilmekte,
 verilerin yorumlanmasıyla enformasyon
ortaya çıkmakta ve bu enformasyon tekrar
klinisyene dönmektedir.
 Yorumlanmış verilerle tümevarımsal
muhakeme yeni enformasyonu ortaya
çıkarmakta ve bu yeni enformasyon, tıbbın
enformasyon yüküne eklenerek diğer verilerin
yorumlanmasında kullanılmaktadır.
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 18

19. Sistem Kavramı
 Sistem, bir sınır içerisinde birbirleri ile etkileşim içinde
bulunan ve ortak bir amaca yönelmiş olan öğeler
topluluğudur.
 Sistem, günlük dilde başarılı sonuçlara ulaşmak için belirli bir
düzene bağlı yol, usul, metot anlamında kullanılmaktadır.
 Sistem, mantıki bir bütünlüğü ve tutarlılığı olan fikir ve
prensipler topluluğu, karşılıklı ilişki ve etkileşim içerisinde
bulunan parçaların meydana getirdiği bütün veya belirli
kurallara göre işleyen bir mekanizma demektir.
 Sistemi belirli parçalardan (alt birimlerden, alt sistemlerden)
oluşan, bu parçalar arası nda belirli ilişkiler olan, bu
parçaların aynı zamanda dış çevre ile de ilişkisi olduğu bir
bütün şeklinde de tanımlamak mümkündür.
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 19

20. Sistem Kavramı
 Yukarıdaki tanımdan da anlaşıldığı üzere sistem çeşitli parçalardan oluşmaktadır.
Sistemi oluşturan bu parçalar (öğeler) ise alt sistem olarak adlandırılmaktadır.
Örneğin;
 Hastanelerde sunulan tedavi hizmetleri bir sistem olarak kabul edilirse,
 hastalara tanı konulması,
 tedavileri için gerekli medikal malzeme ve ilaçların tedariki,
 gerekli tetkiklerin yapılması,
 konsültasyon işlemleri, vs.
 ile ilgili yapılan her türlü faaliyet birer alt sistem olarak karşımıza çıkmaktadır.
 Aynı şekilde eğer sağlık sektörünün tamamı bir sistem olarak ele alınacak olursa,
sağlığın korunması hizmetlerinden tedavi hizmetlerine kadar her bir hizmet alanı
birer alt sistem olarak görülecektir.
 Her sistem alt sistemlerden oluştuğu gibi aynı zamanda daha büyük ve
kompleks bir üst sistemin de alt sistemi durumundadır.
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 20

21. Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 21

22. Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 22

23. Enformasyon Sistemi
 Enformasyon sistemleri; kendisinin de bir alt sistem olarak dahil olduğu, daha
geniş ve başka alt sistemlere sahip olan bir sistem kapsamında bilgi
kümelerinin
 toplanması,
 saklanması,
 işlenmesi,
 dağıtılması,
 karar verilmesi ve
 iletilmesi
 için gerekli olan bir bilgi kümeleri sistemi olarak tanımlanabilir.
 Bilişim sistemlerinde bilgi oluşturma süreci ise;
 girdi,
 işlem,
 çıktı,
 depolama ve
 dağıtım
 olmak üzere beş basamaktan meydana gelmektedir.
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 23

24. Enformasyon Sistemi
 Enformasyon sistemi, belirli enformasyon hedeflerine
ulaşmak için, kişiler, aletler ve örgütlenmiş işlemlerden
oluşan ortamlardır.
 Bilgilerin toplanması, işlenmesi, saklanması, erişimi ve
dağıtımı gibi çeşitli işlevlerin yerine getirilmesi için
gereken;
 uzman işgücü,
 bilgisayar,
 iletişim,
 bilgisayar ağları,
 sistem modelleri ve
 sistemde bulunan bilgilerin tümüdür.
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 24

25. Enformasyon Sistemi
 İşletmenin amaçlarını gerçekleştirmek üzere günlük işlemleri yerine
getirebilmek ve uzun vadeli planlar yapabilmek için ihtiyaç duyulan
bilgileri temin etmek üzere bilgi sistemleri geliştirilir.
 Bilgi sistemleri doğru, güncel bilgileri ihtiyaç duyan yer ve zamanda
sağlamayı hedefler.
 Enformasyon sistemi; belirli hedefleri karşılamak üzere, verileri
karar verici için anlamlı bilgilere çeviren insan gücü, programlar ve
yönetsel süreçlerden oluşan bir dizidir.
 Bu anlamda enformasyon sisteminin temel görevi
organizasyondaki karar verme aşamasına kadar bilgiyi
 düzenlemek,
 saklamak,
 işlemek ve
 toplamaktır.
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 25

26. Enformasyon Sistemi
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 26

27. Enformasyon Sistemi
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 27

28. Enformasyon Sistemlerinin
Bileşenleri
 Enformasyon sistemi (ES) bilgiyi özel bir
amaç için toplayan, işleme tabi tutan,
depolayan, analiz eden ve dağıtan bir sistem
olup,
 girdi birimi,
 merkezi işlem birimi,
 çıktı birimi,
 yazılım,
 prosedürler ve
 insan kaynakları
 olmak üzere altı temel bileşenden
oluşmaktadır
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 28

29. Enformasyon Sistemlerinin
Bileşenleri
 Girdi Birimleri: ES’nin temel girdisi olan veriler, girdi birimleri aracılığı ile sisteme
aktarılmaktadır. Girdi birimleri olarak kart delicileri, kart okuyucuları, manyetik
teypler, optik okuyucular, disket sürücüleri, disket ve tarayıcı gibi donanımlar
kullanılmaktadır.

 Merkezi İşlem Birimi (MİB): Verilerin kontrol edilmesi, işlenmesi ve saklanması
ile ilgili işlemleri yürüten donanımlardır. Bu işlemleri yürütebilmesi için MİB’in
aritmetik birim, iç hafıza ve kontrol birimlerine sahip olması gerekmektedir.

 Prosedürler: Bilgi sistemi içinde yer alan personeli girdi ve çıktı birimleri arasında
işbirliğini sağlayan çeşitli işletim ve kullanıcı yönergeleri, sistem prosedürleri
olarak hazırlanmaktadır.

 Yazılım: Bir bilgi sisteminde bilgisayar donanım parçalarının çalışmasını sağlayan
ve kontrol eden detaylı, önceden programlanmış komutlardır.

 Çıktı Birimleri: Elde edilen bilginin görülmesini ve raporlanmasını sağlayan
birimlerdir.

 İnsan Kaynakları: ES’inde insan kaynakları çok çeşitlidir. Yöneticiler, bilgi işçileri,
üretim ve hizmet çalışanları ve veri çalışanları bunlardan bazılarıdır.
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 29

30. Sağlık Enformasyon
Sistemi
 Sağlık enformasyon sistemleri, koruyucu ve tedavi
edici sağlık hizmetlerinin yönetimi ve sunumuna ilişkin
her türlü bilginin
 üretilmesi,
 iletimi
 ve etkin biçimde kullanılması için kurulan
 donanım,
 yazılım,
 yöntem
 ve yönergeler
 bütününe verilen isimdir.
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 30

31. Sağlık Enformasyon
Sistemi
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 31

32. Sağlık Enformasyon
Sistemi ES, organizasyonlarda bilgi ile ilgili olarak aşağıdaki fonksiyonları yerine getirmektedir:

 Algı (perception): Organizasyonlarda verinin ilk girişinin yapılması veya oluşturulması.

 Kayıt (recording): Bilginin fiziksel olarak tutulması.

 İşleme (processing): Organizasyonun özel ihtiyaçlarına göre bilginin işleme tabi tutulması.

 Aktarma (transmission): Bilgi sisteminde meydana gelen akışlar.

 Depolama (storage): Gelecekte kullanılacağı umulan bilgilerin saklanması.

 Geri çağırma (retrievel): Kaydedilen verilerde arama yapılması.

 Sunma,
 raporlama ve iletişim.

 Karar verme (decision making).
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 32

33. Sağlık Enformasyon
Sistemi Sağlık enformasyon sistemlerinin temel amaçları;
 tıbbi kalite güvencesi ve çıktıların değerlendirilmesi,
 maliyet kontrolü,
 verimliliğin artırılması,
 yarar analizi,
 talep tahmini,
 programlama ve değerlendirme,
 dış raporların basitleştirilmesi,
 klinik araştırma ve eğitimdir.
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 33

34. Sağlık Enformasyon Sisteminin Temel Özellikleri
 Doğru, güvenilir, yararlı, eksiksiz ve kapsamlı verileri
zamanında, süratli ve ekonomik olarak derleyebilmeli,

 Derlediği verileri herkes kullanabilmeli ve bilgiye
dönüştürebilmeli,

 Üretilen bilgi bir havuzda biriktirilebilmeli ve havuzdaki
bilgiye kullanıcılar kolaylıkla ulaşabilmeli,

 Kullanıcıların ihtiyacını karşılamalı,
 Gereken yerlerde ve düzeylerde son teknolojinin
imkânlarını kolayca kullanabilmeli,

 Gelişmelere uyarlanabilecek esnekliğe sahip olmalı,
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 34

35. Sağlık Enformasyon Sisteminin Temel Özellikleri
 Ülke içinde kurumlar arası, ülke dışında ülkeler arası
bilgi alış-verişinde bulunabilecek standartlara sahip
olmalı,

 Farklı yönetim düzeylerinde farklı bilgi gereksinimlerini
karşılayabilmeli,

 Tek elden yönetilmeli, fakat tüm kullanıcılarla kolay
denetlenebilmeli,

 Sistem basit fakat fonksiyonel, süratli, eğitici ve dinamik
olmalı, gizliliğe özen gösterilmeli,

 Sağlık personelinin tümünün etkin ve verimli bir şekilde
katıldığı, motive olduğu ve kullanabildiği bir sistem
olmalı,
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 35

36. Sağlık Enformasyon Sisteminin Temel Özellikleri
 Gerektiğinde sistemin tümü ya da bir kısmı süratle ve kolayca
güncellenebilmeli,

 Üretilen bilgi gerektiğinde uygun tablo ve grafik yöntemleriyle
sunulabilmeli,
 gerektiğinde de tüm istatistiksel yöntemler uygulanabilmeli,
 tahminler yapılabilmeli ve
 geçerli sağlık göstergelerini üretebilmeli,

 Bilgi en alttan en üst düzeye doğru koordine edilmiş bir
şekilde süzülerek akmalı, üst düzeyden alta doğru geri
besleme yapılmalıdır.
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 36

37. Sağlık Enformasyon Sistemlerinin Kullanım
Alanları
 Klinik bilgi sistemleri

 Yönetimsel ve finansal sistemler

 Stratejik karar destek sistemleri
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 37

38. Sağlık Hizmetlerinde Enformasyon Sistemleri Entegre Edilmiş Sunum Sistemleri
•Klinik bilgi sistemleri Yönetimli bakım sistemleri (Managed Care
Systems)
Bilgisayar temelli hasta kaydı
Yardımcı Bilgi Sistemleri
Laboratuar
İlaç
Radyoloji
Hemşire bilgi sistemleri
Klinik karar destek sistemleri
•İdari ve finansal Toplum sağlığı bilgi ağları
Elektronik talep süreçleri
Hasta hesap sistemleri
İnsan kaynakları
Malzeme yönetimi
Ofis otomasyonu
•Stratejik karar desteği Elektronik verilerin yerlerinin değiştirilmesi
(Electronic data interchange)
Planlama ve pazarlama
Finansal öngörü
Kaynak tahsisi
Performans yönetimi
Çıktı değerlendirilmesi
Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas
Üniversitesi 38