Giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất từ thực tiễn xét xử của tòa án nhân dân.doc

Dịch vụ viết thuê đề tài – KB Zalo/Tele 0917.193.864 – luanvantrust.com
Kham thảo miễn phí – Kết bạn Zalo/Tele mình 0917.193.864
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
TRẦN HỒNG CẨM
GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CHIA THỪA KẾ
QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TỪ THỰC TIỄN XÉT XỬ CỦA
TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN ĐẦM DƠI, TỈNH CÀ MAU
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI - 2017

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
TRẦN HỒNG CẨM
GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CHIA THỪA KẾ
QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TỪ THỰC TIỄN XÉT XỬ CỦA
Chuyên ngành: Luật kinh tế
Mã số: 60.38.01.07
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. NGUYỄN VĂN TUYẾN
HÀ NỘI - 2017

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn thạc sỹ: “Giải quyết tranh chấp về chia
thừa kế quyền sử dụng đất từ thực tiễn xét xử của Tòa án nhân dân huyện
Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau” là do chính tôi thực hiện trên cơ sở hướng dẫn khoa
học của TS. Nguyễn Văn Tuyến.
Toàn bộ các tài liệu, cơ sở pháp lý, số liệu được tôi sử dụng để phục vụ
cho việc nghiên cứu Luận văn đều do tôi tự tìm hiểu bằng kinh nghiệm trong
thực tiễn công tác và đảm bảo độ chính xác theo yêu cầu của một Luận văn
khoa học.
Đầm Dơi, ngày 30 tháng 8 năm 2017
Tác giả
Trần Hồng Cẩm

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ..........................................................................................................1
Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRANH CHẤP CHIA
THỪA KẾ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP
VỀ CHIA THỪA KẾ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT BẰNG TÒA ÁN.............6
1.1. Những vấn đề lý luận về tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất....6
1.1.1. Khái niệm tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất....................6
1.1.2. Đặc trưng của tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất ........9
1.1.3. Phân loại tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất..............10
1.2. Những vấn đề lý luận cơ bản về giải quyết tranh chấp chia thừa kế
quyền sử dụng đất........................................................................................13
1.2.1. Khái niệm giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất 13
1.2.2. Phương thức giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất
15
1.2.3. Căn cứ giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất . 17
1.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc giải quyết tranh chấp về chia thừa
kế quyền sử dụng đất................................................................................21
Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH
CHẤP CHIA THỪA KẾ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT VÀ THỰC TIỄN
THỰC HIỆN TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN ĐẦM DƠI, TỈNH CÀ
MAU ...............................................................................................................25
2.1. Thực trạng pháp luật về giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử
dụng đất........................................................................................................25
2.1.1. Thực trạng quy định của Luật đất đai năm 2013 về các vấn đề liên
quan đến giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất ............25
2.1.2. Thực trạng quy định của Bộ luật dân sự năm 2015 về giải quyết
tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất .............................................26

2.1.3. Thực trạng quy định của Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 về giải
quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất ...................................32
2.2. Thực tiễn giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất tại
Tòa án nhân dân huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau..........................................38
2.2.1. Đặc điểm tình hình kinh tế - xã hội của huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà
Mau có khả năng ảnh hưởng, tác động đến việc giải quyết tranh chấp
chia thừa kế quyền sử dụng đất................................................................38
2.2.2. Những kết quả đạt được trong giải quyết tranh chấp chia thừa kế
quyền sử dụng đất tại Tòa án nhân dân huyện Đầm Dơi ........................40
2.2.3. Những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân.........................................42
Chương 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ SỬA ĐỔI PHÁP LUẬT VÀ ÁP
DỤNG PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CHIA
THỪA KẾ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TẠI TÒA ÁN .................................50
3.1. Một số kiến nghị sửa đổi pháp luật về giải quyết tranh chấp chia thừa
kế quyền sử dụng đất ...................................................................................50
3.2. Áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử
dụng đất........................................................................................................53
KẾT LUẬN ....................................................................................................59
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................62

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BLDS:
BLTTDS:
LĐĐ:
QSDĐ:
UBND:
Bộ luật dân sự
Bộ luật tố tụng dân sự
Luật đất đai
Quyền sử dụng đất
Ủy ban nhân dân

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Đất đai là tài nguyên quốc gia vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất đặc
biệt không có gì thay thế được, là thành phần quan trọng hàng đầu của môi
trường sống con người. Trải qua bao thế hệ, nhân dân ta đã đổ bao nhiêu mồ
hôi và xương máu mới khai thác, bồi bổ, cải tạo và bảo vệ được đất đai cho
đến ngày hôm nay. Với sự tăng trưởng nhanh chóng của nền kinh tế, đời sống
vật chất, tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao thì đất đai ngày
càng trở nên có giá trị, là tài sản đáng giá. Trong bối cảnh đó, sự ý thức của
người dân về giá trị ngày càng cao của đất đai đã khiến cho việc sở hữu loại
tài sản này ngày càng được quan tâm đặc biệt và chính điều đó là một trong
những nguyên nhân cơ bản dẫn đến tranh chấp đất đai nói chung và tranh
chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất nói riêng.
Trong những năm gần đây, có khá nhiều vụ án tranh chấp về chia thừa
kế quyền sử dụng đất xãy ra đã được Tòa án thụ lý giải quyết. Tuy nhiên, việc
giải quyết các vụ tranh chấp loại này đã và đang gặp nhiều khó khăn, vướng
mắc do những nguyên nhân khác nhau, chẳng hạn như: do nguồn gốc đất đã
lâu khó xác định, một phần do luật hướng dẫn giải quyết chưa được rõ ràng,
áp dụng vào thực tiễn mỗi nơi hiểu theo mỗi kiểu khác nhau nên nhiều vụ án
bị cấp phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm hủy sửa nhiều lần, có nhiều vụ án
kéo dài hàng chục năm, từ thế hệ ông bà, cha mẹ, đến thế hệ con cháu vẫn còn
đi khởi kiện. Điều này khiến cho hậu quả của tranh chấp về chia thừa kế
quyền sử dụng đất để lại rất nặng nề, không chỉ phá vỡ không khí đầm ấm,
hòa thuận, yêu thương trong gia đình, mà còn gây ra mâu thuẫn, mất đoàn kết
trong nội bộ gia đình, dòng họ với nhau, làm ảnh hưởng xấu đến tình hình an
ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội ở địa phương nói riêng và cả nước nói
chung.
1

Xuất phát từ nhận thức như vậy về thực trạng tranh chấp và giải quyết
tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất hiện nay ở Việt Nam, tác giả
quyết định lựa chọn đề tài: “Giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền
sử dụng đất từ thực tiễn xét xử của Tòa án nhân dân huyện Đầm Dơi,
tỉnh Cà Mau” để làm luận văn thạc sĩ của mình.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Trong những năm gần đây, do thực tế phát sinh nhiều tranh chấp đất
đai nói chung, trong đó có tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất nên
việc giải quyết các tranh chấp này cũng ngày càng nhiều và nhận được sự
quan tâm, nghiên cứu, tìm hiểu của nhiều học giả ở nhiều cấp độ khác nhau.
Ở mức độ khái quát, có thể nhận thấy rằng trong thời gian qua đã có
nhiều công trình nghiên cứu khác nhau tìm hiểu về chủ đề này, trong đó có
các công trình ở cấp độ luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Có thể kể đến một số
công trình nghiên cứu tiêu biểu có liên quan đến lĩnh vực nghiên cứu của đề
tài như:
- Luận văn thạc sĩ luật học với đề tài: “Di sản thừa kế là quyền sử dụng
đất theo pháp luật Việt Nam hiện nay” của tác giả Trần Bình Trọng (2014);
- Luận văn thạc sĩ luật học với đề tài: “Pháp luật về thừa kế quyền sử
dụng đất từ thực tiễn xét xử của Tòa án nhân dân tại thành phố Hồ Chí Minh”
của tác giả Hoàng Việt Trung (2015);
- Luận văn thạc sĩ luật học với đề tài: “Tranh chấp về thừa kế quyền sử
dụng đất từ thực tiễn giải quyết của Tòa án nhân dân tỉnh Hải Dương” của tác
giả Vũ Thị Thu Thủy (2015).
Ngoài ra, còn một số sách tham khảo, chuyên khảo của tác giả là các
giáo sư, tiến sĩ có uy tín như:
- Tác phẩm: Pháp luật dân sự và thực tiễn xét xử của Tưởng Duy
Lượng, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2009;
2

- Tác phẩm: Bình luận khoa học Bộ luật dân sự năm 2005, chủ biên
PGS. TS Hoàng thế Liên, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia – sự thật, Hà Nội,
2013;
- Tác phẩm: 99 tình huống và tư vấn pháp luật về thừa kế nhà và quyền
sử dụng đất của LS.TS Phan Thị Hương Thủy, Nhà xuất bản Tư pháp, 2005…
Có thể khẳng định những công trình nghiên cứu nêu trên đã phần nào
giải quyết được nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến giải quyết
tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất và là nguồn tư liệu quý giá để
tác giả luận văn có thể tham khảo trong quá trình thực hiện đề tài luận văn của
mình. Tuy nhiên, có thể cho rằng cho đến nay chưa có công trình nghiên cứu
nào ở cấp độ luận văn thạc sĩ luật học nghiên cứu về giải quyết tranh chấp
chia thừa kế quyền sử dụng đất từ thực tiễn xét xử của Tòa án trên địa bàn
huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau. Vỉ thế, đây là công trình đáp ứng được yêu cầu
về tính thời sự, có giá trị cả về lý luận cũng như thực tiễn.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
Mục đích nghiên cứu của luận văn là xác lập luận cứ khoa học cho việc
hoàn thiện các quy định về giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử
dụng đất theo BLDS Việt Nam, trên cơ sở đó đưa ra một số giải pháp có cơ sở
lý luận và thực tiễn nhằm góp phần nâng cao chất lượng xét xử sơ thẩm trong
thực tiễn xét xử của Tòa án.
Để đạt được mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ sau:
- Tiếp tục nghiên cứu làm rõ thêm một số vấn đề lý luận về tranh chấp
và giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất để làm cơ sở lý
luận cho việc đánh giá thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật
trong giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất ở Việt Nam;
- Nghiên cứu tổng quan về quá trình hình thành và phát triển của chế
3

định giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất ở Việt Nam và
phân tích, đánh giá những ưu điểm, hạn chế của pháp luật hiện hành về giải
quyết tranh chấp chia thừa kế QSDĐ từ thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân
huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau trong những năm gần đây.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết tranh
chấp về chia thừa kế QSDĐ trong thời gian tới ở Việt Nam nói chung và tòa
án nhân dân huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau nói riêng.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các quan điểm, học thuyết, các
quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật liên quan đến vấn đề giải
quyết tranh chấp về chia thừa kế QSDĐ ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
Phạm vi nghiên cứu của luận văn tập trung vào các vấn đề lý luận và
thực tiễn pháp lý về giải quyết tranh chấp về chia thừa kế QSDĐ theo pháp
luật Việt Nam từ thực tiễn áp dụng tại Tòa án nhân dân huyện Đầm Dơi, tỉnh
Cà Mau trong thời gian từ năm 2012 đến năm 2016.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa
Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà
nước về xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam, về cải cách tư
pháp.
Trong quá trình nghiên nghiên cứu, luận văn sử dụng phối hợp các
phương pháp truyền thống của khoa học xã hội và nhân văn như: Phương
pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh, phương pháp
thống kê, phương pháp khái quát hóa… để giải quyết các vấn đề lý luận và
thực tiễn mà đề tài đặt ra.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Theo nhận thức chủ quan của mình, tác giả cho rằng luận văn có những
4

đóng góp mới về mặt lý luận và thực tiễn như sau:
Thứ nhất, về phương diện lý luận, luận văn đã bổ sung, làm rõ hơn một
số vấn đề lý luận về tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất và giải quyết
tranh chấp về chia thừa kế QSDĐ theo pháp luật dân sự Việt Nam bằng con
đường tòa án. Các kết quả nghiên cứu này được đúc kết từ thực tiễn xét xử, áp
dụng tại Tòa án huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau.
Thứ hai, về khía cạnh thực tiễn, kết quả nghiên cứu của Luận văn có
thể được vận dụng trong thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật về giải
quyết tranh chấp về chia thừa kế QSDĐ tại Tòa án nhân dân huyện Đầm Dơi,
tỉnh Cà Mau, từ đó giúp Kiểm sát viên cũng như các Thẩm phán, Hội thẩm có
cái nhìn toàn diện, đầy đủ hơn trong quá trình giải quyết các tranh chấp về
chia thừa kế QSDĐ, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả xét xử sơ thẩm
các vụ án dân sự.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo,
nội dung chính của Luận văn gồm 3 chương như sau:
Chương 1: Những vấn đề lý luận về tranh chấp chia thừa kế quyền sử
dụng đất và giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất bằng Tòa
án.
Chương 2: Thực trạng pháp luật về giải quyết tranh chấp chia thừa kế
quyền sử dụng đất và thực tiễn thực hiện tại Tòa án nhân dân huyện Đầm Dơi,
tỉnh Cà Mau.
Chương 3: Một số kiến nghị sửa đổi pháp luật và áp dụng pháp luật về
giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất tại Tòa án.
5

Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRANH CHẤP CHIA THỪA KẾ
QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CHIA
THỪA KẾ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT BẰNG TÒA ÁN
1.1. Những vấn đề lý luận về tranh chấp chia thừa kế quyền sử
dụng đất
1.1.1. Khái niệm tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất
Trong pháp luật dân sự, thừa kế là một chế định pháp luật lớn với nhiều
quy phạm pháp luật cơ bản được thiết kế nhằm đảm bảo quyền và lợi ích hợp
pháp của người thừa kế cũng như người để lại thừa kế. Theo quy định tại Điều
609 Bộ luật dân sự 2015 về quyền thừa kế, nhà làm luật khẳng định cá nhân
có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình; để lại tài sản của mình
cho người thừa kế theo pháp luật; hưởng di sản theo di chúc hoặc theo pháp
luật. Đối với người thừa kế không là cá nhân thì có quyền hưởng di sản theo
di chúc chứ không có quyền hưởng di sản theo pháp luật. Ở Việt Nam, theo
quy định tại Điều 612 Bộ luật dân sự 2015 về di sản thừa kế, nhà làm luật cho
rằng di sản thừa kế bao gồm tài sản riêng của người chết, phần tài sản của
người chết trong tài sản chung với người khác. Như vậy có nghĩa là, về
nguyên tắc mọi tài sản hợp pháp của người chết đều có thể trở thành di sản
thừa kế, trong đó có một loại tài sản khá đặc biệt là “quyền sử dụng đất”.
Với tư cách là một loại tài sản đặc biệt, quyền sử dụng đất có bản chất
là quyền tài sản theo quy định tại Điều 115 Bộ luật dân sự 2015. Do là quyền
tài sản nên quyền sử dụng đất là một loại tài sản vô hình, không thể nắm giữ,
chiếm hữu theo cách thông thường giống như tài sản là vật, tiền hay giấy tờ có
giá. Theo quy định của pháp luật Việt Nam, chủ sở hữu tài sản là quyền sử
dụng đất chính là tổ chức, cá nhân đang có quyền sử dụng đất hợp pháp được
Nhà nước công nhận bằng Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.
6

Về lý thuyết cũng như trong pháp luật thực định, quyền sở hữu tài sản
nói chung (trong đó có tài sản đặc thù là quyền sử dụng đất) luôn được Nhà
nước tôn trọng và bảo vệ. Trong trường hợp chủ tài sản chết, các tài sản thuộc
quyền sở hữu của họ (bao gồm cả tài sản là quyền sử dụng đất) được xem là
di sản thừa kế và được xem xét để chia cho những người thừa kế theo di chúc
hoặc theo pháp luật. Giống như mọi tài sản khác, quyền sử dụng đất cũng
được xem là đối tượng được chia thừa kế cho những người thừa kế sau khi
người để lại thừa kế chết.
Trước đây, trong Bộ luật dân sự 2005, tại Điều 733 nhà làm luật có
định nghĩa: “Thừa kế quyền sử dụng đất là việc chuyển quyền sử dụng đất của
người chết sang cho người thừa kế theo quy định của Bộ luật này và pháp luật
về đất đai”. Tại Điều 734 của Bộ luật này, nhà làm luật tiếp tục ghi nhận: “Cá
nhân được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, nhận chuyển quyền sử dụng đất
có quyền để thừa kế quyền sử dụng đất theo quy định tại Phần thứ tư của Bộ
luật này và pháp luật về đất đai”. [10, tr.339].
Trên nguyên tắc, sau khi người sử dụng đất hợp pháp là cá nhân bị chết,
việc chia thừa kế quyền sử dụng đất – với tư cách là di sản thừa kế của người
này, sẽ được thực hiện theo di chúc (nếu có di chúc) hoặc theo pháp luật, bằng
phương thức do các bên có liên quan trực tiếp thỏa thuận với nhau về việc
chia thừa kế, hoặc yêu cầu tòa án giải quyết việc chia thừa kế nếu các bên
không thỏa thuận được về việc chia thừa kế.
Hiện nay, trong pháp luật thực định Việt Nam không có định nghĩa
chính thức nào về khái niệm “chia thừa kế” nói chung và “chia thừa kế quyền
sử dụng đất” nói riêng. Tuy nhiên, căn cứ vào quy định tại Chương XXIV của
Bộ luật dân sự 2015 về thanh toán và phân chia di sản thì có thể hiểu rằng
chia thừa kế chính là việc phân chia di sản của người đã chết theo di chúc của
người đó hoặc theo quy định của pháp luật. Trong Bộ luật dân sự 2015 có ghi
7

nhận tại Điều 656 về việc họp mặt những người thừa kế sau khi có thông báo
về việc mở thừa kế hoặc di chúc được công bố để thỏa thuận những việc như:
a) Cử người quản lý di sản, người phân chia di sản, xác định quyền, nghĩa vụ
của những người này, nếu người để lại di sản không chỉ định trong di chúc; b)
Cách thức phân chia di sản. Điều luật này cũng quy định mọi thỏa thuận của
những người thừa kế phải được lập thành văn bản.
Như vậy, có thể quan niệm rằng trong thủ tục về chia thừa kế, các bên
có liên quan (bao gồm những người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật)
có thể thỏa thuận xác định người phân chia di sản là ai và cách thức phân chia
di sản như thế nào trong văn bản thỏa thuận giữa họ với nhau về việc chia
thừa kế tài sản nói chung và chia thừa kế quyền sử dụng đất nói riêng. Tại
Điều 657 Bộ luật dân sự 2015, nhà làm luật quy định rằng người phân chia di
sản có thể đồng thời là người quản lý di sản được chỉ định trong di chúc hoặc
được những người thừa kế thỏa thuận cử ra. Người phân chia di sản phải chia
di sản theo đúng di chúc hoặc đúng thỏa thuận của những người thừa kế theo
pháp luật. Người phân chia di sản được hưởng thù lao, nếu người để lại di sản
cho phép trong di chúc hoặc những người thừa kế có thỏa thuận.
Nếu việc chia thừa kế không thỏa mãn được lợi ích chính đáng của
những người thừa kế, giữa họ sẽ phát sinh các mâu thuẫn, bất đồng về việc
chia thừa kế quyền sử dụng đất và khi đó, tranh chấp về việc chia thừa kế
quyền sử dụng đất sẽ phát sinh, dẫn đến việc phải giải quyết tranh chấp.
Xuất phát từ khái niệm tranh chấp tài sản nói chung, có thể đưa ra định
nghĩa tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất như sau:
Tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất là tình trạng pháp lý đặc
biệt của quan hệ chia thừa kế quyền sử dụng đất, theo đó các bên tham gia
quan hệ chia thừa kế có những xung đột, bất đồng về quan điểm, lợi ích trong
quá trình phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất, dẫn đến hệ quả phải
8

giải quyết xung đột, mâu thuẫn, bất đồng đó bằng các phương thức như
thương lượng, hòa giải hoặc yêu cầu tòa án giải quyết theo pháp luật.
1.1.2. Đặc trưng của tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất
Như đã đề cập ở trên, tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất là
tranh chấp về tài sản nên đương nhiên sẽ có đầy đủ các đặc điểm chung của
tranh chấp về tài sản. Tuy nhiên, ngoài những đặc điểm chung đó thì tranh
chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất còn có những đặc trưng riêng sau đây:
Thứ nhất, tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất có đối tượng
tranh chấp là các quyền lợi phát sinh từ quyền sử dụng đất được thừa kế. Các
quyền lợi này có liên quan trực tiếp đến những người thừa kế theo di chúc
hoặc thừa kế theo pháp luật. Quyền thừa kế của cá nhân là quyền để lại di sản
của mình cho người khác hoặc hưởng di sản của người khác để lại theo di
chúc hay theo pháp luật. Đối với tài sản là quyền sử dụng đất, việc chia thừa
kế tài sản này cũng được thực hiện tương tự như tài sản khác. Tuy nhiên, điều
kiện cơ bản để thực hiện việc chia thừa kế quyền sử dụng đất là người để lại
thừa kế quyền sử dụng đất phải được Nhà nước công nhận quyền sử dụng đất
hợp pháp (ví dụ: Nhà nước cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho người
sử dụng đất...). Khi đề cập đến đối tượng của tranh chấp về chia thừa kế
quyền sử dụng đất, cần lưu ý rằng trong tranh chấp này, các bên không tranh
chấp với nhau về quyền sử dụng đất mà thực chất là tranh chấp về việc phân
chia di sản là quyền sử dụng đất. Nói cách khác, đối tượng của tranh chấp này
chính là các quyền lợi phát sinh từ quyền sử dụng đất trong quá trình phân
chia di sản hoặc sau khi phân chia di sản giữa những người thừa kế quyền sử
dụng đất.
Thứ hai, chủ thể của tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất
chính là những người tham gia vào việc phân chia di sản thừa kế là quyền sử
dụng đất. Về lý thuyết, các chủ thể của tranh chấp trước hết và chủ yếu bao
9

gồm những người thừa kế quyền sử dụng đất (theo di chúc hoặc theo pháp
luật), bởi vì chính những người này là chủ thể được hưởng quyền thừa kế di
sản là quyền sử dụng đất của người chết để lại. Ngoài ra, trong một số trường
hợp, nếu việc phân chia di sản là quyền sử dụng đất có sự tham gia của người
phân chia di sản thì tranh chấp này cũng có thể phát sinh giữa những người
thừa kế quyền sử dụng đất với người phân chia di sản.
Thứ ba, tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất có bản chất là
tranh chấp dân sự, tức là tranh chấp liên quan đến quyền lợi “tư” của các tổ
chức, cá nhân có quyền hưởng thừa kế di sản là quyền sử dụng đất của người
chết để lại. Các tranh chấp này chỉ thuần túy có tính chất dân sự chứ không
phải là tranh chấp phát sinh từ hoạt động kinh doanh thương mại, mặc dù chủ
thể tham gia vào quan hệ tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất có thể
là người kinh doanh thương mại. Do tranh chấp về chia thừa kế quyền sử
dụng đất có bản chất là tranh chấp dân sự nên về nguyên tắc, tranh chấp này
sẽ được ưu tiên giải quyết bằng cơ chế thương lượng giữa các bên hoặc hòa
giải qua trung gian để bảo đảm nguyên tắc tôn trọng quyền tự định đoạt của
các bên đương sự. Trong trường hợp các bên không thể thương lượng được
hoặc hòa giải không thành thì tòa án mới can thiệp để giải quyết khi các bên
có yêu cầu bằng thủ tục khởi kiện tại tòa.
1.1.3. Phân loại tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất
Xét về phương diện lý thuyết, việc phân loại tranh chấp về chia thừa kế
quyền sử dụng đất có ý nghĩa quan trọng cả về mặt lý luận cũng như thực
tiễn. Điều đó thể hiện ở chỗ: Về phương diện lý luận, việc phân loại tranh
chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất sẽ góp phần làm phong phú thêm lý
thuyết về tranh chấp quyền sử dụng đất nói chung và tranh chấp về chia thừa
kế quyền sử dụng đất nói riêng để làm cơ sở lý luận cho việc hoàn thiện pháp
luật về thừa kế quyền sử dụng đất. Về phương diện thực tiễn, việc phân loại
10

tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất sẽ nâng cao nhận thức lý luận
cho những người có liên quan đến tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng
đất và việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất.
Qua nghiên cứu lý luận cũng như thực tiễn, tác giả luận văn cho rằng
tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất có thể được phân loại dựa vào
các tiêu chí cơ bản sau đây:
Thứ nhất, nếu dựa vào tiêu chí chủ thể của quan hệ tranh chấp về chia
thừa kế quyền sử dụng đất thì có thể phân loại thành: (i) tranh chấp giữa
những người thừa kế quyền sử dụng đất với nhau; và (ii) tranh chấp giữa
những người thừa kế quyền sử dụng đất với người phân chia di sản thừa kế là
quyền sử dụng đất.
Đối với loại tranh chấp thứ nhất, chủ thể tham gia quan hệ tranh chấp
chính là những người thừa kế theo di chúc hoặc thừa kế theo pháp luật. Loại
tranh chấp này là khá phổ biến vì chính những người này mới có các quyền
lợi gắn với việc phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất. Đối với loại
tranh chấp thứ hai, chủ thể tham gia quan hệ tranh chấp bao gồm một bên là
những người thừa kế quyền sử dụng đất, còn bên kia có thể là người được
quyền đứng ra phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất cho những người
thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật. Thực tế cho thấy loại tranh chấp này
sẽ phát sinh khi người đứng ra phân chia di sản thừa kế đã không thực hiện
việc phân chia di sản theo đúng di chúc hoặc theo đúng quy định của pháp
luật, dẫn đến vi phạm quyền và lợi ích hợp pháp của những người hưởng thừa
kế.
Thứ hai, nếu dựa vào tiêu chí đối tượng tranh chấp thì có thể phân chia
tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất thành hai loại, bao gồm: (i)
tranh chấp về quyền thụ hưởng các lợi ích từ việc phân chia di sản thừa kế là
quyền sử dụng đất; và (ii) tranh chấp về nghĩa vụ tài sản của những người
11

thừa kế từ việc phân chia di sản là quyền sử dụng đất.
Đối với tranh chấp về quyền thụ hưởng các lợi ích từ việc phân chia di
sản thừa kế là quyền sử dụng đất: Có thể nhận thấy rằng loại tranh chấp này
thường liên quan đến sự mâu thuẫn, bất đồng quan điểm về việc phân chia
quyền lợi giữa những người thừa kế quyền sử dụng đất như: giá trị và giá trị
sử dụng của tài sản được thừa kế, các quyền lợi khác phát sinh từ tài sản được
thừa kế. Ví dụ: A chết để lại tài sản thừa kế là quyền sử dụng đất đối với diện
tích đất 35m2
tọa lạc tại một vị trí thuận lợi cho việc kinh doanh buôn bán.
Theo di chúc, A để lại thừa kế quyền sử dụng đất này cho hai người thừa kế là
B và C (đều là các con đẻ của A), trong đó ghi rõ A là con cả nên được nhận
tài sản là quyền sử dụng diện tích đất 35m2
, đồng thời thanh toán lại cho B số
tiền bằng nửa giá trị quyền sử dụng mảnh đất là di sản thừa kế, sau khi được
định giá. Sau khi phân chia di sản là quyền sử dụng đất đối với 35m2
, người
thừa kế B cho rằng mình được chia tài sản thừa kế bằng tiền (cho dù số tiền
đó đúng bằng ½ giá trị của quyền sử dụng đất theo định giá của cơ quan có
thẩm quyền) là không công bằng và không thỏa đáng, vì cho rằng A nhận di
sản thừa kế là quyền sử dụng đất sẽ có lợi hơn, do quyền sử dụng đất có khả
năng sinh lời cao hơn so với khoản tiền thừa kế mà B được nhận. B khởi kiện
A ra tòa vì cho rằng việc phân chia di sản thừa kế không công bằng.
Đối với tranh chấp về nghĩa vụ tài sản phát sinh do phân chia di sản thừa
kế là quyền sử dụng đất: Loại tranh chấp này thường phát sinh khi những người
thừa kế quyền sử dụng đất cho rằng nghĩa vụ tài sản mà mình phải thực hiện sau
khi phân chia di sản thừa kế (quyền sử dụng đất) là không công bằng. Ví dụ: A
và B cùng được hưởng di sản thừa kế là quyền sử dụng đất do người chết để lại,
đồng thời cùng có nghĩa vụ thực hiện việc thanh toán khoản tiền thuế thu nhập
doanh nghiệp từ hoạt động kinh doanh của người chết mà người này chưa thực
hiện khi còn sống. Sau khi phân chia di sản thừa kế, A và B
12

tranh chấp với nhau về việc phân chia di sản này, trong đó có việc phân chia
nghĩa vụ đóng thuế thu nhập doanh nghiệp thay cho người để lại thừa kế.
1.2. Những vấn đề lý luận cơ bản về giải quyết tranh chấp chia
thừa kế quyền sử dụng đất
1.2.1. Khái niệm giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng
đất
Theo Từ điển tiếng Việt, giải quyết tranh chấp được hiểu là việc các
chủ thể có thẩm quyền áp dụng những biện pháp khác nhau để chấm dứt xung
đột, mâu thuẫn, bất đồng về quyền và nghĩa vụ giữa các bên tham gia quan hệ
tranh chấp. Về lý thuyết, việc giải quyết tranh chấp có thể được thực hiện
bằng nhiều cách thức khác nhau nhưng nguyên tắc chung là mọi phương
pháp, cách thức giải quyết tranh chấp đều phải do các bên và vì quyền, lợi ích
hợp pháp của các bên tranh chấp. Trên tinh thần của nguyên tắc đó, pháp luật
các nước đều quy định và thừa nhận các phương thức giải quyết tranh chấp
hiện nay như: thương lượng, hòa giải, trọng tài và tòa án.
Đối với tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất, việc giải quyết
loại tranh chấp này về nguyên tắc cũng được thực hiện theo một trong các
phương thức nói trên, trong đó phương thức giải quyết tranh chấp bằng tòa án
được xem là cách thức được nhiều bên tranh chấp lựa chọn.
Giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất là việc Tòa án
có thẩm quyền theo quy định của pháp luật tố tụng, áp dụng các quy định của
Bộ luật dân sự, Luật đất đai để giải quyết mâu thuẫn, xung đột, bất đồng giữa
các bên tranh chấp về việc phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất do
người chết để lại theo trình tự, thủ tục mà pháp luật tố tụng dân sự quy định.
[24, tr.12]
Định nghĩa trên đây cho thấy rằng việc giải quyết tranh chấp về chia
thừa kế quyền sử dụng đất là một hoạt động có ý thức của các chủ thể có thẩm
13

quyền nhằm mục đích cuối cùng là chấm dứt sự xung đột, mâu thuẫn, bất
đồng về quyền lợi, nghĩa vụ tài sản giữa các bên tranh chấp.
Về phương diện lý thuyết, có thể nhận thấy việc giải quyết tranh chấp
về chia thừa kế quyền sử dụng đất có những đặc trưng cơ bản sau đây:
Thứ nhất, về thẩm quyền giải quyết tranh chấp.
Ngoài phương thức thương lượng hay hòa giải (vốn dĩ do các bên tranh
chấp tự giải quyết với nhau) thì việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế
quyền sử dụng đất chỉ thuộc thẩm quyền của tòa án chứ không thuộc thẩm
quyền của các cơ quan hành chính hay cơ quan trọng tài. Sở dĩ như vậy là bởi
vì, về bản chất thì tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất là tranh chấp
có tính chất dân sự, không phải là tranh chấp về kinh doanh thương mại nên
nếu các bên không thể giải quyết được tranh chấp bằng con đường thương
lượng hay hòa giải thì về nguyên tắc, các bên chỉ có thể khởi kiện ra tòa án để
yêu cầu giải quyết chứ không thể khởi kiện ra trọng tài (giống như tranh chấp
kinh doanh thương mại) hay yêu cầu các cơ quan hành chính giải quyết (giống
như tranh chấp đất đai). Cần lưu lý rằng trong thực tế, nếu các bên tự thương
lượng, thỏa thuận với nhau về cách phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng
đất và có chứng thực của các chủ thể có thẩm quyền như UBND, Phòng công
chứng hoặc Văn phòng công chứng thì cũng không thể hiểu rằng các cơ quan
này có thẩm quyền giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất.
Trên thực tế, các chủ thể này chỉ có thẩm quyền công nhận, chứng thực văn
bản thỏa thuận phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất giữa các bên
tranh chấp, chứ không phải là cơ quan giải quyết tranh chấp.
Thứ hai, về thủ tục giải quyết tranh chấp.
Việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất thường
được thực hiện theo trình tự, thủ tục tố tụng tư pháp do Bộ luật tố tụng dân sự
quy định (trừ trường hợp các bên tự giải quyết tranh chấp với nhau bằng cơ
14

chế thương lượng hay hòa giải). Đây là điểm khác biệt giữa giải quyết tranh
chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất với việc giải quyết tranh chấp trong
các lĩnh vực khác, không phải là tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất
(ví dụ: giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại bằng thủ tục tố tụng
trọng tài; giải quyết tranh chấp đất đai bằng thủ tục hành chính tại Ủy ban
nhân dân...).
Thứ ba, về luật áp dụng.
Việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất được thực
hiện trên cơ sở áp dụng luật nội dung là các quy định pháp luật chuyên ngành
như Bộ luật dân sự, Luật đất đai, Luật hôn nhân và gia đình để xem xét các cơ
sở pháp lý của việc phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất. Đồng thời,
về luật hình thức thì chủ thể giải quyết tranh chấp là tòa án phải áp dụng Bộ
luật tố tụng dân sự và các quy định khác có liên quan để giải quyết tranh chấp
về chia thừa kế quyền sử dụng đất.
1.2.2. Phương thức giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng
đất
Giống như hầu hết các loại tranh chấp khác, việc giải quyết tranh chấp
về chia thừa kế quyền sử dụng đất cũng có thể được thực hiện bằng nhiều cơ
chế, phương thức khác nhau, trong đó phải kể đến hai cơ chế giải quyết tranh
chấp về chia thừa kế quyền sử dụng thường được áp dụng nhiều nhất là:
thương lượng giữa các bên tranh chấp và giải quyết tranh chấp tại tòa án.
Thứ nhất, về phương thức thương lượng giữa các bên tranh chấp. Trong
quá trình phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất, nếu các
bên không thống nhất được cách thức phân chia di sản hoặc đã thống nhất
được về cách thức phân chia di sản nhưng khi thực hiện việc phân chia theo
cách thức đã thống nhất lại phát sinh những bất đồng, xung đột về quyền lợi,
nghĩa vụ tài sản liên quan đến những người thừa kế thì khi đó, giải pháp đầu
15

tiên mà các bên cần áp dụng là trực tiếp thương lượng với nhau để đạt được
sự đồng thuận trong quá trình phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất.
Trên thực tế, pháp luật hiện hành ở Việt Nam không có quy định cụ thể về
trình tự, thủ tục thương lượng giữa các bên khi giải quyết tranh chấp về chia
thừa kế quyền sử dụng đất.
Về lý thuyết, việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng
đất bằng cơ chế thương lượng giữa các bên phải được lập thành văn bản trong
đó ghi rõ ràng, đầy đủ về nội dung thỏa thuận giữa các bên trong phân chia di
sản thừa kế và cần có sự chứng thực của các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền
như Ủy ban nhân dân hoặc tổ chức hành nghề công chứng (Phòng công chứng
hoặc Văn phòng công chứng).
Thứ hai, về phương thức giải quyết tranh chấp tại tòa án.
Như đã phân tích ở trên, trong trường hợp các bên tranh chấp về chia
thừa kế quyền sử dụng đất tiến hành thương lượng nhưng không đạt được
mục đích thì việc đưa tranh chấp này ra giải quyết tại tòa án là một lựa chọn
không tồi. Theo quy định chung, việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế
quyền sử dụng đất tại tòa án sẽ được thực hiện bằng việc bên nguyên đơn nộp
hồ sơ khởi kiện tại cơ quan tòa án có thẩm quyền để yêu cầu giải quyết theo
pháp luật. Tòa án nơi nhận đơn khởi kiện sẽ kiểm tra các thông tin về thời
hiệu khởi kiện, thẩm quyền giải quyết tranh chấp của tòa án, các tài liệu có
trong hồ sơ khởi kiện có đáp ứng được yêu cầu theo quy định hay không để
thụ lý hoặc từ chối thụ lý hồ sơ khởi kiện vụ tranh chấp. Sau khi thụ lý hồ sơ
vụ tranh chấp để giải quyết nếu đúng thẩm quyền luật định, tòa án sẽ tiến
hành các thủ tục tố tụng theo trình tự do Bộ luật tố tụng dân sự đã quy định.
Ở Việt Nam, trong quá trình giải quyết một số tranh chấp liên quan đến
tài sản là quyền sử dụng đất, Tòa án nhân dân tối cao đã ban hành Nghị quyết
số 05/2012/NQ-HĐTP ngày 03/12/2012 trong đó hướng dẫn rằng: “Đối với
16

tranh chấp liên quan đến quyền sử dụng đất như: tranh chấp về giao dịch liên
quan đến quyền sử dụng đất, tranh chấp về thừa kế quyền sử dụng đất, chia tài
sản chung của vợ chồng là quyền sử dụng đất… thì không phải tiến hành hòa
giải tại Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi có đất tranh chấp nhưng vẫn
phải thực hiện thủ tục hòa giải theo quy định của BLTTDS”. [6, tr.7]
Nội dung hướng dẫn trong Văn bản nói trên cho thấy rằng đối với việc
giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất, việc hòa giải tại Ủy
ban nhân dân cấp xã là không bắt buộc nhưng trong quá trình giải quyết tranh
chấp tại tòa án thì cơ quan này vẫn phải tiến hành hòa giải theo quy định của
Bộ luật tố tụng dân sự. Theo quy định tại Điều 205 Bộ luật tố tụng dân sự
năm 2015 thì thẩm phán phải tiến hành hòa giải trong giai đoạn vụ án chuẩn
bị xét xử để các đương sự tự thỏa thuận với nhau về việc giải quyết tranh chấp
về chia thừa kế quyền sử dụng đất. Thủ tục này là rất cần thiết vì đây là loại
tranh chấp liên quan đến “quyền lợi tư” nên Nhà nước phải tôn trọng quyền tự
định đoạt của các đương sự và cố gắng đảm bảo cho các đương sự tự giải
quyết được các tranh chấp, xung đột, bất đồng giữa họ với nhau mà không cần
phải có sự can thiệp của Nhà nước.
Trường hợp các đương sự thỏa thuận được với nhau thì thẩm phán có
trách nhiệm lập biên bản hòa giải thành và hết bảy ngày kể từ ngày lập biên
bản hòa giải thành mà không có đương sự nào thay đổi ý kiến thì thẩm phán
ra quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự. Quyết định này có
hiệu lực ngay sau khi ban hành.
1.2.3. Căn cứ giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng
đất
Trong quá trình giải quyết tranh chấp nói chung và giải quyết tranh
chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất nói riêng, việc xác định các căn cứ
giải quyết tranh chấp là rất quan trọng, bởi vì nó cho phép việc giải quyết
17

tranh chấp được thực hiện một cách hợp lý, hợp pháp và được các bên tranh
chấp cũng như được Nhà nước thừa nhận, do đó kết quả giải quyết tranh chấp
thường sẽ được các bên tự giác thi hành. Trong khuôn khổ của luận văn này,
tác giả chỉ tập trung vào việc phân tích các căn cứ giải quyết tranh chấp về
chia thừa kế quyền sử dụng đất bằng phương thức thương lượng giữa các bên
và phương thức giải quyết tranh chấp bằng tòa án.
Trước hết, về các căn cứ giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử
dụng đất bằng cơ chế thương lượng giữa các bên tranh chấp.
Không khó để nhận ra rằng trong cơ chế thương lượng giữa các bên
tranh chấp, việc thương lượng, thỏa thuận, hòa giải giữa các bên có thành
công hay không chủ yếu phụ thuộc vào các căn cứ sau đây:
- Căn cứ về pháp lý: Có hai căn cứ pháp lý quan trọng để các bên
thương lượng, thỏa thuận với nhau về quyền hưởng di sản thừa kế và cách
phân chia di sản thừa kế, đó là: (i) Di chúc của người để lại di sản thừa kế; (ii)
các quy định của pháp luật về thừa kế. Trong trường hợp có di chúc, việc xác
định quyền hưởng thừa kế của những người thừa kế cũng như việc phân chia
di sản thừa kế cho mỗi người thừa kế như thế nào sẽ theo quy định của di
chúc. Các bên thương lượng với nhau trong quá trình chia thừa kế quyền sử
dụng đất phải dựa trên nội dung di chúc để thương lượng và thỏa thuận. Trong
trường hợp người để lại thừa kế không có di chúc hoặc di chúc không hợp
pháp, việc thương lượng giữa các bên tranh chấp phải dựa vào các quy định
của pháp luật về quyền hưởng thừa kế, các hàng thừa kế và về cách thức phân
chia di sản thừa kế. Mọi thỏa thuận giữa các bên có nội dung không phù hợp
với pháp luật đều không có giá trị pháp lý và không được Nhà nước thừa
nhận.
- Căn cứ về phong tục, tập quán và đạo đức xã hội, truyền thống văn
hóa, nề nếp gia đình: Các căn cứ này tuy không có tính bắt buộc tuân thủ
18

giống như các căn cứ pháp lý nhưng luôn có ý nghĩa thực tiễn trong quá trình
giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất bằng con đường
thương lượng giữa các bên hoặc thông qua trung gian hòa giải. Trong nhiều
trường hợp, việc dựa vào các căn cứ pháp lý có thể khó thương lượng thành
công nhưng nếu dựa vào các tập quán, phong tục, đạo đức xã hội, truyền
thống văn hóa hay truyền thống, nề nếp gia đình lại có thể thương lượng thành
công mà không cần phải khởi kiện ra tòa để yêu cầu giải quyết.
Thứ hai, về các căn cứ để giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử
dụng đất bằng cơ chế tòa án.
Giống như việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất
bằng con đường thương lượng, khi giải quyết tranh chấp về chia thừa kế
quyền sử dụng đất bằng con đường tòa án thì tòa án cũng phải dựa vào hai căn
cứ pháp lý quan trọng là di chúc và pháp luật, theo nguyên tắc ưu tiên giải
quyết tranh chấp theo di chúc, nếu không có di chúc thì tòa án mới giải quyết
theo pháp luật.
- Giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất theo di chúc.
Định đoạt tài sản (quyền sử dụng đất) bằng việc để lại thừa kế cho
người khác theo di chúc là sự thể hiện ý chí đơn phương của cá nhân người sử
dụng đất hợp pháp, đồng ý dịch chuyển tài sản là quyền sử dụng đất của mình
cho người khác sau khi mình chết bằng việc lập di chúc theo quy định của
pháp luật.
Theo quy định tại Điều 625 BLDS 2015: người lập di chúc là người đã
thành niên hoặc đủ 15 đến dưới 18 tuổi được sự đồng ý của cha mẹ hoặc
người giám hộ có quyền lập di chúc; tự định đoạt quyền sử dụng đất bằng việc
chỉ định người thừa kế, truất quyền hưởng di sản của người thừa kế, giao
nghĩa vụ cho người thừa kế, chỉ định người giữ di chúc, người quản lý di
sản… Tuy nhiên quyền truất quyền hưởng di sản quyền sử dụng đất của
19

người để thừa kế quyền sử dụng đất bị pháp luật hạn chế trong các trường hợp
người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc quy định tại Điều 644
BLDS năm 2015.
Người thừa kế quyền sử dụng đất theo di chúc phải thực hiện nghĩa vụ
về tài sản do người chết để lại như nợ đối với cá nhân, tổ chức, thuế Nhà
nước, chi phí cho việc bảo quản di sản là quyền sử dụng đất… nếu giá trị
quyền sử dụng đất thừa kế vượt quá giá trị nghĩa vụ do người chết để lại.
Người thừa kế quyền sử dụng đất theo di chúc có quyền không thực hiện
nghĩa vụ do người chết để lại nếu người thừa kế quyền sử dụng đất trong di
chúc không nhận di sản thừa kế quyền sử dụng đất.
Như vậy, có thể khẳng định rằng di chúc là căn cứ pháp lý đầu tiên
được tòa án xem xét đến khi giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng
đất. Căn cứ vào nội dung di chúc, tòa sẽ xác định xem việc phân chia thừa kế
quyền sử dụng đất giữa những người thừa kế theo di chúc có phù hợp với nội
dung di chúc hay không. Trường hợp việc phân chia di sản thừa kế là quyền
sử dụng đất không tuân thủ theo di chúc thì tòa án có quyền quyết định
phương án phân chia lại di sản theo đúng tinh thần, ý chí định đoạt tài sản của
người chết đã thể hiện trong di chúc. Phương án phân chia lại di sản thừa kế
được thể hiện trong bản án, quyết định xét xử hay phán quyết của tòa án.
- Giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất theo pháp luật.
Về nguyên tắc, nếu người chết không để lại di chúc hoặc di chúc không
hợp pháp theo quy định của pháp luật thì quyền sử dụng đất được chia thừa kế
theo quy định của pháp luật. Khi giải quyết tranh chấp chia thừa kế theo pháp
luật, tòa án phải căn cứ vào quy định về hàng thừa kế để xác định những
người được hưởng di sản thừa kế là ai; đồng thời, tòa án cũng căn cứ vào các
quy định về quyền hưởng di sản của từng nhóm người thừa kế thuộc các hàng
thừa kế để xác định phần tài sản mà mỗi người thừa kế được hưởng theo pháp
20

luật. Theo quy định hiện hành, những người được hưởng thừa kế cùng hàng
thừa kế (hàng thừa kế thứ nhất) thì được hưởng phần quyền sử dụng đất
ngang nhau, những người ở hàng thừa kế sau (hàng thừa kế thứ 2) chỉ được
hưởng thừa kế nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết trước khi mở
thừa kế, không có quyền hưởng thừa kế, truất quyền thừa kế hoặc từ chối
nhận di sản thừa kế quyền sử dụng đất theo quy định của pháp luật.
Vấn đề thừa kế thế vị được đặt ra trong Bộ luật dân sự 2005 trước đây
và Bộ luật dân sự 2015 hiện nay nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của
cháu, chắt của người đã chết để lại di sản thừa kế là quyền sử dụng đất như:
ông nội, bà nội, ông ngoại bà ngoại… trong trường hợp cha mẹ của các cháu,
chắt chết trước hoặc chết cùng thời điểm với ông nội, bà nội, ông ngoại bà
ngoại… khi đó cháu, chắt có quyền hưởng thừa kế quyền sử dụng đất mà cha
mẹ cháu, chắt nếu còn sống sẽ được hưởng theo quy định của pháp luật.
1.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc giải quyết tranh chấp về chia
thừa kế quyền sử dụng đất
Không thể phủ nhận rằng việc giải quyết tranh chấp nói chung và giải
quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất nói riêng luôn bị ảnh
hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau. Về phương diện lý thuyết, có thể nhận
thấy rằng việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất chịu
ảnh hưởng của các yếu tố cơ bản sau đây:
Thứ nhất, việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất
chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi hệ thống pháp luật được áp dụng trong quá trình
giải quyết tranh chấp. Hệ thống pháp luật này bao gồm các luật về nội dung
(ví dụ: Bộ luật dân sự, Luật đất đai, Luật hôn nhân và gia đình...) và các luật
về hình thức (ví dụ: Bộ luật luật tố tụng dân sự). Pháp luật là yếu tố quan
trọng nhất có ảnh hưởng mang tính quyết định đến chất lượng, hiệu quả của
việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất. Điều đó thể hiện
21

ở chỗ, nếu hệ thống pháp luật có liên quan đến việc giải quyết tranh chấp về
chia thừa kế quyền sử dụng đất đảm bảo tính hợp lý, chuẩn mực, không bị
mâu thuẫn, chồng chéo và sát với tình hình thực tiễn và phù hợp với trình độ
phát triển của xã hội thì việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử
dụng đất sẽ đảm bảo tính công bằng, khách quan, chính xác, trừ khi người có
thẩm quyền giải quyết tranh chấp không đủ năng lực hoặc cố ý làm sai trong
quá trình giải quyết tranh chấp.
Thứ hai, việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất
chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi yếu tố trình độ, năng lực chuyên môn của Thẩm
phán, Kiểm sát viên được phân công giải quyết vụ án. Có thể cho rằng trình
độ năng lực của Thẩm phán, Kiểm sát viên được phân công giải quyết vụ án
cũng là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến chất lượng giải
quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất. Bởi vì sau khi được lãnh
đạo phân công giải quyết vụ án thì Thẩm phán phải nghiên cứu đơn khởi kiện
và các tài liệu, chứng cứ kèm theo chứng minh cho yêu cầu khởi kiện nên
Thẩm phán thực hiện nhiệm vụ của mình theo quy định của BLTTDS. Nếu
xét thấy đương sự cung cấp chứng cứ chưa đảm bảo cho việc xét xử thì Thẩm
phán tiến hành thu thập chứng cứ sau đó mới tiến hành hòa giải vụ án và đưa
vụ án ra xét xử. Ngoài ra, đối với Kiểm sát viên, người này cũng phải tham
gia vào quá trình giải quyết tranh chấp để thực hiện chức năng kiểm tra, giám
sát hoạt động tư pháp của tòa án nhằm đảm bảo việc xét xử của tòa án được
thực hiện một cách công bằng, khách quan, đúng pháp luật.
Thứ ba, việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất
chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi trình độ hiểu biết pháp luật của các đương sự.
Điều đó thể hiện ở chỗ: Nếu các đương sự có hiểu biết pháp luật, có trình độ
dân trí cao và có khả năng nắm bắt tình hình kinh tế - xã hội tốt thì việc giải
quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất sẽ dễ dàng, thuận lợi hơn.
22

Ngược lại, nếu các đương sự không có hiểu biết tường tận về pháp luật, trình
độ dân trí thấp thì việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng
đất sẽ khó khăn hơn rất nhiều, bởi lẽ, các tranh chấp về chia thừa kế quyền sử
dụng đất thường hết sức phức tạp do tài sản tranh chấp là đất đai, giá trị tài
sản rất lớn, các chủ thể tranh chấp thường không có thái độ nhượng bộ mà sẵn
sàng tranh chấp đến cùng để đòi hỏi quyền lợi. Trong nhiều trường hợp, do
các đương sự có trình độ hiểu biết pháp luật hạn chế và thái độ không hợp tác
với cơ quan tiến hành tố tụng nên đã ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của
chính bản họ. Bên cạnh đó, còn gây khó khăn cho cơ quan tiến hành tố tụng là
Tòa án vì để vụ án quá hạn, kéo dài, đường lối giải quyết chưa chính xác nên
nhiều vụ án bị cấp trên hủy, sửa phải xét xử lại nhiều lần, có vụ án tranh chấp
về chia di sản thừa kế quyền sử dụng đất kéo dài hàng chục năm, từ đời ông
cha, cho đến đời con cháu mà vẫn chưa được giải quyết dứt điểm.
Thứ tư, việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất bị
ảnh hưởng bởi sự phối hợp công tác giữa các cơ quan hữu quan trong giải
quyết vụ án tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất. Trong nhận thức
của mọi người từ trước đến nay, việc gì mà tự bản thân mình không giải quyết
được hoặc mâu thuẫn với người khác trong việc cho mượn, cho vay tài sản
hoặc hụi… thì đưa ra Tòa án nhờ tòa giải quyết để chứng minh ý kiến của
mình là đúng mặc dù nhiều khi yêu cầu của mình không có căn cứ gì để
chứng minh. Trong vụ án tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất cũng
như vậy, dù cho BLTTDS có quy định cụ thể khi khởi kiện thì các đương sự
phải nộp chứng cứ chứng minh cho yêu cầu của mình là có căn cứ để nâng
cao trách nhiệm của họ, nếu Thẩm phán thấy chưa đủ thì kết hợp với việc
Thẩm phán hỗ trợ thu thập thêm chứng cứ hoặc yêu cầu các cơ quan có liên
quan cung cấp chứng cứ thì mới xem xét giải quyết vụ án một cách chính xác.
Nhưng thường khi Tòa án yêu cầu các cơ quan cung cấp chứng cứ hoặc ủy
23

thác Tòa án nơi khác hỗ trợ thu thập chứng cứ thì các cơ quan này cung cấp
chứng cứ còn chậm, nhiều khi không có phản hồi, Thẩm phán phải gửi công
văn yêu cầu nhiều lần để thúc giục. Nhiều khi khi chứng cứ họ cung cấp
không chính xác, thiếu khách quan nên dẫn đến Thẩm phán, Kiểm sát viên
nghiên cứu đánh giá chứng cứ còn sai sót, chưa toàn diện vụ án dẫn đến việc
đưa ra đường lối giải quyết chưa đúng đắn nên bị Tòa án cấp trên hủy, sửa án,
kết quả xét xử đối với loại án này không đạt chất lượng.
Kết luận chương 1
Quan hệ thừa kế là một loại quan hệ pháp luật có tính kinh tế, xã hội
sâu sắc, quan hệ thừa kế xuất hiện đồng thời với quan hệ sở hữu và phát triển
cùng với sự phát triển của xã hội loài người. Một mặt quan hệ sở hữu là quan
hệ giữa người với người về việc chiếm hữu của cải vật chất trong xã hội, đóng
vai trò quan trọng trong quá trình sản xuất, lưu thông, phân phối của cải vật
chất. Mặt khác, quan hệ sở hữu làm tiền đề xuất hiện quan hệ thừa kế.
Quyền thừa kế là một trong những quyền cơ bản của công dân được
quy định tại khoản 2 Điều 32 Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam. Thừa kế quyền sử dụng đất là một trong những loại tài sản được người
chết để lại sau cho người còn sống kế thừa. Để đảm bảo quyền thừa kế quyền
sử dụng đất của cá nhân, tổ chức được thực hiện triệt để một cách có hiệu quả,
Nhà nước ta đã ban hành nhiều đạo luật nhằm tạo hành lang pháp lý điều
chỉnh các quan hệ phát sinh tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất như
Bộ luật dân sự, Luật đất đai… Về trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp về
chia thừa kế quyền sử dụng đất như BLTTDS. Vì vậy khi có phát sinh vụ án
tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất thì cơ quan tiến hành tố tụng mà
cụ thể là Tòa án nhân dân áp dụng hệ thống pháp luật để đưa ra đường lối giải
quyết chính xác, thấu tình đạt lý góp phần ổn định xã hội.
24

Chương 2
THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP CHIA
THỪA KẾ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN TẠI
2.1. Thực trạng pháp luật về giải quyết tranh chấp chia thừa kế
quyền sử dụng đất
2.1.1. Thực trạng quy định của Luật đất đai năm 2013 về các vấn đề
liên quan đến giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất
Trong hệ thống pháp luật Việt Nam hiện hành, Luật đất đai là một đạo
luật chuyên ngành, điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình sở
hữu, quản lý, sử dụng đất đai trên lãnh thổ Việt Nam. Trải qua thời gian, Nhà
nước đã ban hành ba đạo luật riêng về đất đai trong mỗi thời kỳ, bao gồm
Luật đất đai năm 1993, Luật đất đai năm 203 và gần đây nhất là Luật đất đai
năm 2013.
Có thể nhận thấy, Luật đất đai năm 2013 ra đời đã kế thừa các quy định
về chia thừa kế quyền sử dụng đất của Luật đất đai năm 1993 và Luật đất đai
năm 2003. Về cơ bản các quy định liên quan đến chia thừa kế quyền sử dụng
đất của Luật đất đai năm 2013 không khác biệt gì nhiều so với Luật đất đai
năm 2003.
Qua nghiên cứu các quy định hiện hành của Luật đất đai năm 2013 về
thừa kế quyền sử dụng đất, tác giả cho rằng cần lưu ý một số điểm sau đây:
- Ngoại trừ trường hợp người sử dụng đất ở hợp pháp, không phải bất
kỳ hộ gia đình, cá nhân nào được Nhà nước cấp giấy chứng nhận quyền sử
dụng đất cũng có quyền để lại thừa kế quyền sử dụng đất mà chỉ những thành
viên hộ gia đình, cá nhân được Nhà nước cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng
đất theo một trong các hình thức sau đây mới được để lại thừa kế quyền sử
dụng đất: (i) thành viên hộ gia đình, cá nhân có quyền sử dụng đất nông
25

nghiệp được Nhà nước giao trong hạn mức theo quy định tại Điều 129 Luật
đất đai năm 2013; (ii) thành viên hộ gia đình, cá nhân được Nhà nước giao đất
có thu tiền sử dụng đất, cho thuê đất trả thuê đất một lần cho cả thời gian thuê,
được Nhà nước công nhận quyền sử dụng đất, đất nhận chuyển đổi, nhận
chuyển nhượng, nhận tặng cho, nhận thừa kế.
- Cá nhân được nhà nước cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất có
quyền để lại thừa kế quyền sử dụng đất của mình theo di chúc một cách đơn
phương tùy theo ý chí của mình, hoặc để lại thừa kế quyền sử dụng đất theo
quy định chung của pháp luật.
- Hộ gia đình được Nhà nước giao đất nếu trong hộ có thành viên chết
thì quyền sử dụng đất của thành viên đó được để lại thừa kế theo di chúc hoặc
theo pháp luật cho người khác.
- Trong trường hợp nguời được chia thừa kế quyền sử dụng đất là
người Việt Nam định cư ở nước ngoài thuộc đối tượng được quy định tại
khoản 1 Điều 186 của Luật đất đai năm 2013 thì được nhận chia thừa kế
quyền sử dụng đất. Nếu không thuộc đối tượng được quy định tại khoản 1
Điều 186 của Luật đất đai năm 2013 thì người được chia thừa kế quyền sử
dụng đất được hưởng giá trị của phần được thừa kế (nhận thừa kế bằng tiền).
Ngoài các quy định trên đây có liên quan ít nhiều đến việc giải quyết
tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất, Luật đất đai 2013 hiện hành
không quy định trực tiếp về vấn đề giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền
sử dụng đất.
2.1.2. Thực trạng quy định của Bộ luật dân sự năm 2015 về giải
quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất
Trên nguyên tắc kế thừa và phát triển các quy định của Bộ luật dân sự
2005 trước đây về thừa kế nói chung và thừa kế quyền sử dụng đất nói riêng,
Bộ luật dân sự 2015 đã quy định khá đầy đủ về những vấn đề liên quan đến
26

việc phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất. Đây chính là cơ sở pháp lý
cho việc giải quyết các tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất ở Việt
Nam hiện nay trong bối cảnh đất đai đang ngày càng có giá trị và tình hình
tranh chấp về đất đai nói chung và tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng
đất nói riêng đang diễn ra phức tạp.
Ở mức độ khái quát, có thể hình dung thực trạng quy định có liên quan
đến vấn đề giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất trong Bộ luật
dân sự 2015 được thể hiện ở một số khía cạnh chủ yếu sau đây:
Thứ nhất, về khái niệm quyền thừa kế quyền sử dụng đất.
Trước đây, Bộ luật dân sự 2005 có quy định tại Điều 631 về quyền thừa
kế của cá nhân, theo đó ghi nhận: “Cá nhân có quyền lập di chúc để định đoạt
tài sản của mình; để lại tài sản của mình cho người thừa kế theo pháp luật;
hưởng di sản theo di chúc hoặc theo pháp luật”. Điểm hạn chế của Bộ luật này
là ở chỗ, nhà làm luật không đề cập gì đến quyền thừa kế của chủ thể không
phải là cá nhân, dẫn đến tình trạng không thể giải quyết được các tranh chấp
trong trường hợp người để lại thừa kế theo di chúc có thể hiện ý chí đồng ý
chia thừa kế di sản của mình cho một tổ chức. Khắc phục sự bất cập này, Bộ
luật dân sự 2015 đã quy định tại Điều 609 về quyền thừa kế theo hướng mở
rộng hơn nội hàm của khái niệm quyền thừa kế, trong đó nhà làm luật không
chỉ ghi nhận quyền thừa kế của cá nhân mà còn ghi nhận thêm quyền được
hưởng di sản thừa kế theo di chúc của chủ thể không phải là cá nhân. Đây là
một điểm mới của Bộ luật dân sự 2015 thể hiện tinh thần đổi mới của nhà làm
luật trong quan niệm về quyền thừa kế, đồng thời cũng đảm bảo cho các quy
định về quyền thừa kế của Bộ luật này có sự phù hợp hơn với thực tiễn pháp
lý đang diễn ra hiện nay ở Việt Nam.
Thứ hai, về thừa kế quyền sử dụng đất và chia thừa kế quyền sử dụng
đất.
27

Trước đây, Bộ luật dân sự 2005 có quy định riêng một chương từ Điều
733 đến Điều 735 về thừa kế quyền sử dụng đất Điều 733. Cụ thể: Tại Điều
733 nhà làm luật đưa ra định nghĩa: “Thừa kế quyền sử dụng đất là việc
chuyển quyền sử dụng đất của người chết sang cho người thừa kế theo quy
định của Bộ luật này và pháp luật về đất đai”. Tại Điều 734 nhà làm luật ghi
nhận “cá nhân được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, nhận chuyển quyền sử
dụng đất có quyền để thừa kế quyền sử dụng đất theo quy định tại Phần thứ tư
của Bộ luật này và pháp luật về đất đai”. Còn tại Điều 735 nhà làm luật lại
quy định về việc thừa kế quyền sử dụng đất đối với hộ gia đình, theo đó “hộ
gia đình được Nhà nước giao đất nếu trong hộ có thành viên chết thì quyền sử
dụng đất của thành viên đó được để lại cho những người thừa kế theo quy
định tại Phần thứ tư của Bộ luật này và pháp luật về đất đai”.
Xét thấy cách quy định như trên là không cần thiết và có thể tạo ra sự
phân biệt, đối xử về chính sách giữa việc thừa kế quyền sử dụng đất với việc
thừa kế các tài sản khác, Bộ luật dân sự 2015 đã bỏ cách quy định này mà chỉ
quy định chung về thừa kế tài sản, trong đó có quyền sử dụng đất. Đây cũng
được xem là một điểm mới của Bộ luật dân sự 2015 so với bộ luật dân sự
trước đó về cách tiếp cận đối với vấn đề thừa kế tài sản, theo hướng đảm bảo
sự công bằng, bình đẳng về phương diện chính sách giữa các loại tài sản là di
sản thừa kế.
Riêng về vấn đề chia tài sản thừa kế là quyền sử dụng đất, Bộ luật dân
sự 2015 vẫn thể hiện cách tiếp cận theo hướng thống nhất từ đầu đến cuối là
chỉ quy định chung về phân chia di sản mà không có quy định riêng về phân
chia di sản là quyền sử dụng đất. Thật vậy, tại Điều 659 Bộ luật dân sự 2015,
nhà làm luật quy định về việc phân chia di sản theo di chúc, theo đó: “Việc
phân chia di sản được thực hiện theo ý chí của người để lại di chúc; nếu di
chúc không xác định rõ phần của từng người thừa kế thì di sản được chia đều
28

cho những người được chỉ định trong di chúc, trừ trường hợp có thỏa thuận
khác. Trường hợp di chúc xác định phân chia di sản theo hiện vật thì người
thừa kế được nhận hiện vật kèm theo hoa lợi, lợi tức thu được từ hiện vật đó
hoặc phải chịu phần giá trị của hiện vật bị giảm sút tính đến thời điểm phân
chia di sản; nếu hiện vật bị tiêu hủy do lỗi của người khác thì người thừa kế
có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại. Trường hợp di chúc chỉ xác định phân
chia di sản theo tỷ lệ đối với tổng giá trị khối di sản thì tỷ lệ này được tính
trên giá trị khối di sản đang còn vào thời điểm phân chia di sản”. Trong khi
đó, tại Điều 660 của Bộ luật này, nhà làm luật quy định về việc phân chia di
sản theo pháp luật, theo đó: “Khi phân chia di sản, nếu có người thừa kế cùng
hàng đã thành thai nhưng chưa sinh ra thì phải dành lại một phần di sản bằng
phần mà người thừa kế khác được hưởng để nếu người thừa kế đó còn sống
khi sinh ra được hưởng; nếu chết trước khi sinh ra thì những người thừa kế
khác được hưởng. Những người thừa kế có quyền yêu cầu phân chia di sản
bằng hiện vật; nếu không thể chia đều bằng hiện vật thì những người thừa kế
có thể thỏa thuận về việc định giá hiện vật và thỏa thuận về người nhận hiện
vật; nếu không thỏa thuận được thì hiện vật được bán để chia”. Ngoài ra, Bộ
luật dân sự 2015 cũng ghi nhận tại Điều 661 về việc hạn chế phân chia di sản,
theo đó: “Trường hợp theo ý chí của người lập di chúc hoặc theo thỏa thuận
của tất cả những người thừa kế, di sản chỉ được phân chia sau một thời hạn
nhất định thì chỉ khi đã hết thời hạn đó di sản mới được đem chia. Trường hợp
yêu cầu chia di sản thừa kế mà việc chia di sản ảnh hưởng nghiêm trọng đến
đời sống của bên vợ hoặc chồng còn sống và gia đình thì bên còn sống có
quyền yêu cầu Tòa án xác định phần di sản mà những người thừa kế được
hưởng nhưng chưa cho chia di sản trong một thời hạn nhất định. Thời hạn này
không quá 03 năm, kể từ thời điểm mở thừa kế. Hết thời hạn 03 năm mà bên
còn sống chứng minh được việc chia di sản vẫn ảnh hưởng nghiêm trọng đến
29

đời sống của gia đình họ thì có quyền yêu cầu Tòa án gia hạn một lần nhưng
không quá 03 năm”. Tại Điều 662 của bộ luật này, nhà làm luật tiếp tục quy
định về việc phân chia di sản trong trường hợp có người thừa kế mới hoặc có
người thừa kế bị bác bỏ quyền thừa kế, theo đó: “Trường hợp đã phân chia di
sản mà xuất hiện người thừa kế mới thì không thực hiện việc phân chia lại di
sản bằng hiện vật, nhưng những người thừa kế đã nhận di sản phải thanh toán
cho người thừa kế mới một khoản tiền tương ứng với phần di sản của người
đó tại thời điểm chia thừa kế theo tỷ lệ tương ứng với phần di sản đã nhận, trừ
trường hợp có thỏa thuận khác. Trường hợp đã phân chia di sản mà có người
thừa kế bị bác bỏ quyền thừa kế thì người đó phải trả lại di sản hoặc thanh
toán một khoản tiền tương đương với giá trị di sản được hưởng tại thời điểm
chia thừa kế cho những người thừa kế, trừ trường hợp có thỏa thuận khác”.
Thứ ba, về quản lý và phân chia di sản thừa kế là quyền sử dụng đất.
Trước đây, trong Bộ luật dân sự 2005, nhà làm luật quy định quyền của
người lập di chúc là “chỉ định người giữ di chúc, người quản lý di sản, người
phân chia di sản”. Khi di chúc được thực hiện, những người này sẽ tham gia
vào quá trình thực hiện di chúc bằng cách quản lý di sản hoặc trực tiếp phân
chia di sản theo chỉ định của người lập di chúc. Hiện nay, trong Bộ luật dân sự
2015, nhà làm luật vẫn tiếp tục ghi nhận quyền chỉ định người quản lý di sản
và người phân chia di sản trong di chúc của người lập di chúc. Tuy nhiên, Bộ
luật này cũng thừa nhận việc người lập di chúc có quyền chỉ định người quản
lý di sản đồng thời là người phân chia di sản. Ngoài ra, nhà làm luật cũng dự
liệu tại Điều 656 rằng trong trường hợp người sử dụng đất không có di chúc
hoặc di chúc không chỉ định người quản lý di sản và người phân chia di sản
thì những người thừa kế có thể họp mặt để thỏa thuận với nhau bằng văn bản
về việc cử người quản lý di sản và người phân chia di sản. Nhằm kế thừa quy
định của Bộ luật dân sự trước đó, tại Điều 657 Bộ luật dân sự 2015
30

nhà làm luật tiếp tục quy định người phân chia di sản có trách nhiệm phải chia
di sản theo đúng di chúc hoặc đúng thỏa thuận của những người thừa kế theo
pháp luật. Người phân chia di sản được hưởng thù lao, nếu người để lại di sản
cho phép trong di chúc hoặc những người thừa kế có thỏa thuận.
Để cụ thể hóa và hiện thực hóa việc phân chia di sản, nhà làm luật đã
thiết kế 2 điều luật khác nhau nhằm quy định về việc phân chia di sản theo di
chúc và phân chia di sản theo pháp luật. Cụ thể là:
- Tại Điều 659 Bộ luật dân sự 2015 về phân chia di sản theo di chúc,
nhà làm luật khẳng định việc phân chia di sản được thực hiện theo ý chí của
người để lại di chúc; nếu di chúc không xác định rõ phần của từng người thừa
kế thì di sản được chia đều cho những người được chỉ định trong di chúc, trừ
trường hợp có thỏa thuận khác. Trường hợp di chúc xác định phân chia di sản
theo hiện vật thì người thừa kế được nhận hiện vật kèm theo hoa lợi, lợi tức
thu được từ hiện vật đó hoặc phải chịu phần giá trị của hiện vật bị giảm sút
tính đến thời điểm phân chia di sản; nếu hiện vật bị tiêu hủy do lỗi của người
khác thì người thừa kế có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại. Trường hợp di
chúc chỉ xác định phân chia di sản theo tỷ lệ đối với tổng giá trị khối di sản thì
tỷ lệ này được tính trên giá trị khối di sản đang còn vào thời điểm phân chia di
sản.
- Tại Điều 660 về phân chia di sản theo pháp luật, nhà làm luật quy
định rằng khi phân chia di sản, nếu có người thừa kế cùng hàng đã thành thai
nhưng chưa sinh ra thì phải dành lại một phần di sản bằng phần mà người
thừa kế khác được hưởng để nếu người thừa kế đó còn sống khi sinh ra được
hưởng; nếu chết trước khi sinh ra thì những người thừa kế khác được hưởng.
Những người thừa kế có quyền yêu cầu phân chia di sản bằng hiện vật; nếu
không thể chia đều bằng hiện vật thì những người thừa kế có thể thỏa thuận về
việc định giá hiện vật và thỏa thuận về người nhận hiện vật; nếu không
31

thỏa thuận được thì hiện vật được bán để chia.
Tóm lại, có thể nhận xét rằng Bộ luật dân sự 2015 đã kế thừa và phát
triển các quy định hợp lý, cần thiết và hữu ích, đồng thời bãi bỏ, thay thế
những quy định được xem là chưa hợp lý của Bộ luật dân sự 2005 về thừa kế
quyền sử dụng đất. Đây chính là cơ sở pháp lý về luật nội dung để giúp cho
việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất ở Việt Nam
được thực hiện một cách công bằng, khách quan, chính xác và đúng pháp luật.
2.1.3. Thực trạng quy định của Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 về
giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất
Như đã đề cập ở phần trước, việc giải quyết tranh chấp về chia thừa kế
quyền sử dụng đất phải dựa vào các quy định pháp luật về nội dung (được thể
hiện trong các văn bản pháp luật như Bộ luật dân sự, Luật đất đai, Luật hôn
nhân gia đình...) và các quy định về hình thức (được thể hiện trong các văn
bản pháp luật như Bộ luật tố tụng dân sự...).
Qua nghiên cứu các quy định hiện hành về thủ tục giải quyết tranh chấp
nói chung và giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất nói
riêng, có thể đưa ra một số nhận định và đánh giá sau đây:
Thứ nhất, về các quy định liên quan đến thẩm quyền giải quyết tranh
chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất.
Theo quy định tại khoản 5 Điều 26 Bộ luật tố tụng dân sự 2015 về
những tranh chấp dân sự thuộc thẩm quyền giải quyết của tòa án nhân dân,
tranh chấp về thừa kế tài sản nói chung và tranh chấp về chia thừa kế quyền
sử dụng đất nói riêng là loại tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết của tòa
án nhân dân.
Ngoài ra, Bộ luật tố tụng dân sự 2015 cũng quy định rõ về thẩm quyền
giải quyết tranh chấp dân sự nói chung, trong đó có tranh chấp về chia thừa kế
quyền sử dụng đất theo cấp tòa án (cấp tỉnh, cấp huyện...), thẩm quyền theo
32

lãnh thổ (nơi tọa lạc bất động sản có tranh chấp) hoặc thẩm quyền theo sự lựa
chọn của đương sự (nếu tranh chấp bất động sản mà bất động sản có ở nhiều
địa phương khác nhau thì nguyên đơn có thể yêu cầu Tòa án nơi có một trong
các bất động sản giải quyết).
Như vậy, ngoài việc quy định thẩm quyền giải quyết tranh chấp về thừa
kế nói chung và tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất nói riêng, Bộ luật
tố tụng dân sự 2015 không có quy định nào về việc xác định thẩm quyền giải
quyết tranh chấp bằng cơ chế thương lượng hay hòa giải giữa các bên tranh
chấp. Điều này được hiểu rằng các tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng đất
nếu được giải quyết bằng cơ chế thương lượng hay hòa giải thì chính xác bên
tham gia vào quan hệ tranh chấp sẽ có thẩm quyền giải quyết tranh chấp giữa
họ với nhau.
Thứ hai, về thủ tục giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử dụng
đất.
Trên cơ sở kế thừa và phát triển chế định về thủ tục giải quyết tranh
chấp dân sự đã được quy định trong Bộ luật tố tụng dân sự trước đây (2004),
Bộ luật tố tụng dân sự 2015 tiếp tục quy định về các thủ tục giải quyết tranh
chấp dân sự nói chung và thủ tục giải quyết tranh chấp chia thừa kế quyền sử
dụng đất nói riêng, bao gồm các nội dung chính sau đây:
- Thủ tục thụ lý vụ án.
Theo quy định hiện hành, thụ lý vụ án là việc Tòa án nhận đơn yêu cầu
của đương sự đề nghị xem xét, giải quyết một vụ việc để bảo vệ quyền, lợi ích
hợp pháp của cá nhân, pháp nhân, cơ quan, tổ chức. Thụ lý vụ án được tiến
hành sau khi thẩm phán được phân công nghiên cứu hồ sơ vụ án dân sự như
đơn khởi kiện và các chứng cứ kèm theo do đương sự nộp cho Tòa án, đủ điều
kiện thì nộp tạm ứng án phí Tòa án sẽ vào sổ thụ lý vụ án. Tòa án là cơ quan
duy nhất có thẩm quyền xét xử theo quy định của Hiến pháp, trong đó
33

có xét xử các vụ án tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất. Thụ lý vụ
án tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất là một sự kiện pháp lý làm
phát sinh các hoạt động tố tụng tiếp theo như: thu thập chứng cứ, hòa giải,
đưa vụ án ra xét xử. Thụ lý vụ án về chia thừa kế quyền sử dụng đất là giai
đoạn đầu tiên trong hoạt động tố tụng của Tòa án, làm phát sinh quyền và
nghĩa vụ tố tụng của chủ thể khi tham gia quan hệ pháp luật tranh chấp trong
tố tụng dân sự, đánh dấu mốc thời gian để Tòa án tính thời hạn giải quyết vụ
án trong quá trình xét xử vụ án tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất.
Cũng theo quy định hiện hành của Bộ luật tố tụng dân sự 2015, chủ thể
có quyền khởi kiện vụ án tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất là cá
nhân, cơ quan, tổ chức có quyền tự mình hoặc thông qua người đại diện hợp
pháp khởi kiện vụ án (sau đây gọi chung là người khởi kiện) tại Tòa án có
thẩm quyền để yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình” [13,
tr.145]. Chủ thể là cá nhân khởi kiện vụ án tranh chấp về chia thừa kế quyền
sử dụng đất phải có đầy đủ năng lực hành vi dân sự theo quy định của pháp
luật và có lợi ích bị xâm hại. Trong trường hợp cá nhân không có hoặc có
không đầy đủ năng lực hành vi dân sự bị xâm phạm lợi ích thì có thể thông
qua người đại diện thực hiện yêu cầu khởi kiện của mình yêu cầu Tòa án bảo
vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Trong vụ án tranh chấp về chia thừa
kế quyền sử dụng đất thì người khởi kiện, người bị kiện và đôi khi kể cả
người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan thường có quan hệ huyết thống, họ
hàng, hôn nhân… và đều được người chết để lại di sản thừa kế là quyền sử
dụng đất hoặc thuộc hàng thừa kế được chia thừa kế theo quy định của pháp
luật.
Để tiến hành thụ lý vụ án, Tòa án phải kiểm tra tính hợp pháp của đơn
khởi kiện và tài liệu chứng minh kèm theo đơn khởi kiện. Tòa án thụ lý vụ án
tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất là Tòa án nơi có bất động sản
34

nếu nơi đăng ký nhân khẩu thường trú của người để lại thừa kế quyền sử dụng
đất khác nơi có bất động sản là quyền sử dụng đất. Sau khi kiểm tra các điều
kiện về quyền khởi kiện, thẩm quyền giải quyết của Tòa án, nếu đủ điều kiện
thụ lý thì phải thông báo ngay cho người khởi kiện biết để đến Tòa án nộp
tạm ứng án phí và thẩm phán sẽ dự tính mức tiền tạm ứng án phí dựa vào giá
trị quyền sử dụng đất. Việc nộp tiền tạm ứng án phí là thủ tục bắt buộc để Tòa
án thụ lý giải quyết vụ án tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất. Theo
quy định, Tòa án thụ lý vụ án khi người khởi kiện nộp cho Tòa án biên lai nộp
tiền tạm ứng án phí. [13, tr.158], nếu trong thời hạn quy định mà người khởi
kiện không nộp biên lai nộp tiền tạm ứng án phí thì Tòa án không thụ lý vụ án
và trả đơn khởi kiện cho người khởi kiện, trừ trường hợp được miễn án phí.
- Thủ tục chuẩn bị xét xử.
Theo quy định, thời hạn chuẩn bị xét xử đối với các tranh chấp về thừa
kế là 04 tháng kể từ ngày thụ lý vụ án, đối với vụ án có tính chất phức tạp thì
có thể gia hạn thời hạn chuẩn bị xét xử nhưng không quá 02 tháng từ ngày thụ
lý vụ án. Pháp luật hiện hành quy định trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ
ngày thụ lý vụ án, Chánh án phải phân công một Thẩm phán để giải quyết vụ
án và thông báo cho các đương sự có liên quan biết. Tuy nhiên, thực tiễn cho
thấy rằng đối với các tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất thì thời
hạn 03 ngày làm việc như quy định hiện nay là không khả thi do các vụ tranh
chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất thường có tính chất phức tạp, có
nhiều đương sự tham gia tố tụng và họ lại cư trú ở nhiều nơi khác nhau. Đây
chính là sự bất cập khi áp dụng các quy định hiện hành của Bộ luật tố tụng
dân sự vào thực tiễn xét xử.
Trong giai đoạn chuẩn bị xét xử, Thẩm phán được phân công giải quyết
vụ án tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất phải yêu cầu các đương
sự nộp bổ sung các tài liệu chứng cứ nếu xét thấy các chứng cứ đã nộp chưa
35

Giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất từ thực tiễn xét xử của tòa án nhân dân.doc

Giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất từ thực tiễn xét xử của tòa án nhân dân.doc

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất từ thực tiễn xét xử của tòa án nhân dân.doc

Similar to Giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất từ thực tiễn xét xử của tòa án nhân dân.doc (20)

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 👍👍 Liên hệ Zalo/Tele: 0917.193.864

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 👍👍 Liên hệ Zalo/Tele: 0917.193.864 (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Giải quyết tranh chấp về chia thừa kế quyền sử dụng đất từ thực tiễn xét xử của tòa án nhân dân.doc