2. Etik Bakış açıları/Teoriler
Etik perspektiflere ve teorilere kabaca bir giriĢ bile, öğrencilerin tartıĢmalarını ve ikilemlere
karıĢmayı derinleĢtirmek için çok Ģey yapar. Etik disiplinine bir miktar maruz kalma,
öğrencilere düĢüncelerini Ģekillendirme dili sağlar. Farklı etik perspektifler / teoriler,
öğrencilerin hangi tür soruları etik bir ikilem içinde sorulabileceğini düĢünebilecekleri bir
temel sağlar. 'Etik GeçmiĢ Bilgisi' baĢlıklı Primer bölümü, bu perspektifler hakkında bilgi
sağlar.
Çoğu öğretmen, biyoetikte "Dört Ġlke" olarak adlandırılan Ģeylerle baĢlamayı en kolay bulur:
kiĢilere saygı/ kendi kaderini belirleme (özerklik), fayda (iyilik yap), kötü olmama (zarar
vermeyin) ve adalete (diğerlerine eĢitlikçi davranın, fayda/yükü adilce dağıtın). Yararlılık ve
kötü olmama, yakından iliĢkilidir ve bazen "faydalı" baĢlığı altında etikçiler tarafından
gruplandırılır (Veatch, 2003) ve sınıf içi kullanım için birleĢtirilebilir. Ġlke temelli etik,
öğrenciler için akıl yürütmenin tanıdık bir biçimini sağlar ve öğretmenler için oldukça somut
bir konudur.
Ġlke temelli etik ile tanıĢık olduktan sonra, öğretmenler genellikle diğer etik bakıĢ açılarından
ders vermeye baĢlarlar. Öğrenciler için Etik DavranıĢ Özeti'nde, beĢ genel perspektif
sunulmuĢtur (Çıktılar, Kurallar, Ġlkeler, Ġlgi ve Erdem). Dahil edilmeyen ek perspektifler
olmakla birlikte, bu beĢ baĢlık etikte bazı büyük 'düĢünce okullarını' temsil etmektedir.
13
3. Karar Alma Çerçevesi
Geleneksel "Bilim-Teknoloji-Toplum" (BTT) yaklaĢımları, çoğunlukla tutarlı bir pedagojik
teori, etik konulara dikkat veya öğrencilerin ahlaki geliĢimine odaklanmamaları nedeniyle
sınırlı bir baĢarı elde etmiĢtir (Zeidler 2004). Bu problemler, öğrencileri eleĢtirel akıl yürütme
modellerine tanıtarak ve etik bakıĢ açılarını anlamalarını destekleyerek ele alınabilir.
Çoğu zaman, öğretmenler yalnızca baĢlangıç içeriğini sağlar ve daha sonra öğrenciden
konuyu 'tartıĢmalarını' veya konumlarını haklı çıkarmalarını istemektedir. Ġçeriği bir karar
alma çerçevesi ile eĢleĢtirme, öğrencilerin düĢüncelerini organize etmelerine ve pozisyonlarını
mantıklı bir Ģekilde hazırlamasına yardımcı olur. Öğrencilerin kendi yaĢamlarında etiğe iliĢkin
kararlar alırken kullandıkları süreci yansıtmaları ve kendi modelini ifade etmelerinde öğretici
olabilir.
ÇeĢitli karar verme modelleri mevcut olsa da, Hastings Merkezi tarafından geliĢtirilmiĢ olan
(Campbell ve diğerleri, 1990) özellikle yararlıdır. Ek bilgi için lütfen Karar Alma Çerçeveleri
bölümüne bakın.
Açıklanan üç bileĢen, bilim sınıfında bilgilendirilmiĢ etik tartıĢmaları desteklemek için
sinerjik bir Ģekilde iĢ görür. Öğretmenler, bu yöntemleri kullanarak bilim öğrencilerini motive
ettiklerini, genellikle bilimin soyut veya ilgisiz görünen bireyleri etkilediğini bildirmektedir.
Ebeveynler, öğrencilerin bir konuyla alakalı farklı perspektif ve pozisyonlardan daha fazla
haberdar olduklarını belirtti. Bu stratejilerin öğretmenlerin, öğrencilerle bilimdeki etik
konulara daha rahat bir Ģekilde yer vereceğini ve böylece öğrencilerin bilimi bir sosyal giriĢim
olarak görmesini sağlayacağını umuyoruz. Öğrenciler tarafından kazanılan beceri, sadece fen
sınıfında değil, sorumlu vatandaĢlık için hayat boyu becerilere dönüĢtürülür.
14
4. Etik Primeri
Etik ile İlgili Bilgiler
Primer‟in bu bölümünde etiğin bazı özelliklerine bir disiplin olarak genel bir bakıĢ
sunulmaktadır.
Bu bölümdeki materyaller, öğrencilere etiğe yönelik akademik çalıĢmaları ve bu alanda
kullanılan bazı dil ve kavramları tanıtacak Ģekilde tasarlanmıĢtır. Bu kaynaklar, öğrencilerin
konulardaki tutumu ile çeĢitli etik bakıĢ açısı arasındaki iliĢkiyi araĢtırmasına yardımcı olur.
“Etik Soruşturma Süreci” akıĢ Ģeması, etik analizin bazı unsurlarının görsel bir sunumunu
sağlar. Takip eden akıĢ Ģeması, etik sorgulamanın grafiksel formdaki bileĢenlerini
göstermektedir. Farkındalık, etik arka planı, akıl yürütme, karar verme, motivasyon ve eylem /
değerlendirme unsurları, çizelgeyi takip eden özette daha ayrıntılı olarak açıklanacak /
araĢtırılacaktır.
Bazı hususlar, Stratejiler bölümünde tartıĢılan materyal ile bağlantılıdır. Örneğin, Farkındalık
unsuru Anlam Etiği stratejileri aracılığıyla incelenebilir ve Karar Alma Modeli, en iyi eylem
yolunu akıl yürütmek ve karar vermek için kullanılabilir.
Etik perspektifler bir konunun etik boyutları hakkında arka plan sağlar, ancak diğer arka plan
bilgileri (değerler, bağlam ve özellikle bilim içeriği) de göz önüne alınmalıdır.
Öğrencilerle birlikte kullanılmaya elveriĢli birçok Tek Sayfa Özet Yaprakları sağlanmaktadır.
Bunların her biri yaygın olarak kullanılan etik perspektifler hakkında bilgi sağlar. Bu
perspektiflerin hepsi ahlaki hayatı anlama, organize etme ve yapılandırma çabalarını temsil
etmektedir. Bunların her biri insanların hangi insan davranıĢlarının ahlaki olarak doğru veya
ahlaki açıdan yanlıĢ olduğunu belirlemesine yardımcı olan bir çerçeve sunmaktadır.
Ana Etik Bakış açıları Karşılaştırması tablosu, etik yaklaĢımların birbirleriyle nasıl iliĢkili
olduğunu göstermektedir.
Bilgilendirme Okuma: Etik Yönelimler ve Teoriler, etik, ahlak ve değerlerin yanı sıra farklı
perspektiflerin karĢılaĢtırılmasını sağlar.
15
6. Etik Soruşturma Süreci
Etik SoruĢturma Süreci AkıĢ ġeması, bilimle ilgili etik bir meseleyi analiz etme ve bunlara
cevap verme aĢamalarını görsel olarak sunmaktadır. AĢağıdaki bileĢenler Ģematik olarak
gösterilen dizinin bir parçasıdır:
1. Farkındalık: Soru sorma
DUYARLILIK: Sorunları tanıyabilme ve soru çerçevesini çizebilme. Ahlaki analiz,
paydaĢların değerleri çakıĢtığında ve ikilemi çözmek için hiçbir alternatifin tamamen tatmin
edici olmadığı durumlarda, eylem için rakip alternatifleri konusunda karıĢıklık olduğunda
baĢlar.
2. Bilgilendirme: Etik Bakış açıları ve Değerler
Birçok unsur, karar alma sürecine giren geçmiĢi etkiler. Bunlar arasında Ģunlar bulunur:
Bilim Ġçerik - sınıfta sunulan ve / veya öğrenciler tarafından araĢtırılan.
Etik Ġçerik - sınıfta sunulan (perspektifler ve teoriler tartıĢılır) ve / veya öğrenciler
tarafından araĢtırılan. Bu bölümde sunulan Etik DavranıĢ Özeti, öğrencilere etik içeriğe dair
arka plan bilgisi sağlar.
Bağlam - kültürel, yasal, sosyal, tarihsel bağlam
Değerler - aile değerleri, dini değerler, kültürel değerler vb. temel alınarak öğrencilerin
kendileri tarafından getirilen değerlerdir. Değerler her öğrenci için farklı olduğundan, her
öğrenci kendi bakıĢ açılarını ve fikirlerini sürece dahil edecektir.
3. Akıl Yürütme: Çerçeveleri ve Kritik Düşünme Araçlarını Kullanma
KARAR: Öğrenci, hangi eylemin ahlaki olarak doğru (veya makul veya adil veya iyi) olduğu
konusunda bir karar verir ve böylece yapılması gereken Ģeyle ilgili olası bir eylem yolunu
önermektedir.
Öğrenci durumu analiz eder ve problem için akıl yürütmede mantıksal ve eleĢtirel bir
yaklaĢım benimser.
Karar Alma Çerçeveleri, öğrencinin bir problem üzerinde düĢünmesini sağlamak için
faydalıdır.
4. Karar: Motivasyon ve Gerekçelendirme
MOTĠVASYON: KiĢisel Sorumluluk / Taahhüt
Öğrenci ahlaki açıdan doğru olanı yapma kararı verir.
5. Eylem ve Değerlendirme
KARAKTER: Azim / Uygulamaya Koyma
Öğrenci kararlaĢtırılan ahlak yolunu uygular ve sonucunu değerlendirir. Çevrim
tekrarlanabilir.
17
7. Etik Bilgilendirme
Ahlaki Kurallar ve Görevler
(Deontolojik –Ahlak Bilimi- Etik)
Özet
Bu perspektifte odak, bir FĠĠL‟in kendisinin doğası üzerine olup, bu eylemin sonucu olarak ne
olduğu değildir.
Vurgu, ahlaki görevlerle motive edilmek ve onlarla uyumlu hareket etmektir. Bu görüĢte
kiĢilere saygı da vurgulanmıĢtır.
Alman felsefeci Immanuel Kant (1724-1804), bu ahlak yaklaĢımının önemli bir savunucusu
ve geliĢtiricisiydi. Kant, 'kategorik zorunluluk' (istisnasız kesinlikle bağlayıcı olan bir komut)
formüle etti ve bunu birkaç Ģekilde belirtti:
1. "Bir kişi yalnızca kişinin davranışı evrensel bir yasa ya da kural haline gelmesini
sağlayacak bir biçimde hareket etmelidir (özlü söz)".
Bir kişi yalnızca herkesin aynı şekilde davranması halinde kabul edilebilir şekilde
hareket etmelidir.
2. "Eylemin, insanlığa asla araç olarak değil, aynı zamanda sonuca kadar
davranacağı şekilde davranın".
Kişi, yalnızca bir sonuca ulaşmak için bir araç olarak, ki çıktının tek endişe olduğu
yerdir, insanlara davranmamalıdır.
Kant mükemmel ve kusurlu görevleri birbirinden ayırır. Mükemmel görevler her zaman
yapılmalıdır - intihar etmeyin, masum insanları öldürmeyin, yalan söylemeyin vb. Kusurlu
görevler yalnızca bazen yapılmalıdır - yeteneklerinizi ve kendinizi geliĢtirin, baĢkalarının
refahına katkıda bulunun.
Katkılar
• Tutarlı ilkeler veya kurallar sunar
• KiĢileri kendi baĢlarına davranır ve asla yalnızca sona ulaĢmak için bir araç olarak görmez
• Bireysel hakları tanır
Ġtirazlar
• ÇeliĢen yükümlülüklerle baĢa çıkma yolu sunmaz
• Mükemmel görevler istisnalara izin vermez, bu istisnaların uzlaĢmaları bazen ahlaki olarak
zor olabilir
• Gerçek hayatta ahlaki kuralları oluĢturmak ve uygulamak hakkında pek fazla rehberlik
sunmaz
18
8. Etik Bilgilendirme
Erdemler
Özet
Bu bakıĢ açısı, bireyin KARAKTERĠ ve tutumları ya da nitelikleri üzerine odaklanmaktadır.
Erdem örnekleri dürüstlük, cesaret, dürüstlük, güvenilirlik, bilgelik, ılımlılık ve adalettir.
Ahlaki olarak erdemli olan eylemler, belirli bir toplulukta değerli veya kendinden gelen bir
model kümesine uygundur.
Bir eylemi doğru ya da yanlıĢ yapan erdemdir. Birey, ahlaki açıdan haklı davranmasını
sağlamak için erdemli nitelikler geliĢtirmek için çalıĢmalıdır.
Erdem etiği, eylemlerimizin karakter ve temel taahhütlerimizi oluĢturduğunu ve yansıttığını
vurgular. Bu Klasik Yunan etiğinden gelen eski bir teoridir.
Katkılar
• BakıĢ açısını, eylemin ötesinde, bireyin KARAKTERĠNĠ kapsayacak Ģekilde geniĢletir.
• Ġyi yaĢam için bir ön Ģart olan, insan mükemmelliğini tanımlamayı ve iĢlemeyi teĢvik eder.
Ġyi tıbbın, iyi hemĢirenin, iyi bilimin vb. uygulanması için ön Ģart olarak özel erdemler
tanımlanmaktadır.
• Etik ilkelerle uyumludur
Ġtirazlar
• Temel erdemlerle ilgili fikir birliği eksikliği
• ġüpheciler, iyi karakterin veya erdemin öğretilip öğretilemeyeceğini sorguluyor
• Erdem çok kiĢisel niteliktedir
• Bir temsilci iyi karakterde olabilir ve yanlıĢ yapabilir veya kötü karakterli olabilir ve doğru
yapabilir - erdem teorisi bu gerçeği çok etkili bir Ģekilde açıklamaz
19
9. Etik Bilgilendirme
Çıktılar
(Sonuçsalcı, Faydacı)
Özet
Bu perspektifin odağı, eylemin SONUÇLARI üzerinedir.
Ahlaka uygun davranıĢ, sonuçların iyi sayıldığını ve özünde değerli, faydalı veya arzu edilen
olarak tanımlanan miktarını en çok yapmaya uyarlayan harekettir.
Sonuçsalcılar en çok sayıda insana en büyük iyiyi getirmeye çalıĢırlar.
Ġngiliz felsefeciler Jeremy Bentham ve John Stuart Mill faydacılık etiğinin bir sonucu olarak
faydacılığın geliĢiminde çok önemlidirler. En basit ve geleneksel biçiminde faydacılık,
"zevk"i, maksimize edilmek zorunda olan iyilik ve "acı"yı en aza indirgenmiĢ kötülük olarak
tanımlar. Faydacılar mutluluğu en üst düzeye çıkarmak için hangi eylemlerin mutluluk ya da
zevk açısından en iyi sonuca sahip olacağını belirlemek ve bunları gerçekleĢtirmek için
harekete geçmek isterler. Ahlaki eylem, iyi veya istenen sonuçlar doğuran eylemdir. Eylemin
doğruluğu, getirdiği iyi veya kötü sonuçlarla ölçülür - daha iyi daha makbuldür. ÇağdaĢ
faydacı filozoflar, diğer değerleri dostluk, sağlık, bilgi gibi "iyi" olarak tanımlarlar.
Sonuçsalcılıkla iliĢkili terimler: Fayda, sonuç, son, çıktı, maliyet/fayda analizi, "amaçlar
araçları haklı çıkarır"
Katkılar
• Tüm kiĢilerin çıkarlarını eĢit olarak değerlendirir
• Dikkati, eylemlerin sonuçlarına yönlendirir
• Akıl yürütmenin tanıdık bir biçimini sunar - eylemleri yönlendirmek için sonuçlar hakkında
düĢünme
• Kamu politikası oluĢturmak için kullanılabilir
Ġtirazlar
• Ġyi sonuçlar doğuracak kötü davranıĢlara izin verilebilir
• Hayatlarımızı oluĢturan belirli ve ahlaki açıdan önemli iliĢkileri -"görevin" son derece
kiĢisel doğası- ihmal eder veya adil davranmaz
• Çoğunluğun çıkarları azınlık haklarını geçersiz kılabilir
• Ġnsanları çok fazla sorumlu tutar; çok geniĢ bir bakıĢ açısı gerektirir. TÜM insanlar ve TÜM
sonuçlar dikkate alınmalıdır
• Avantaj veya zarar olarak sayılan Ģeyleri belirlemek zordur, yararları/zararları karĢılaĢtırmak
zordur
20
10. Etik Bilgilendirme
İlkeler – Saygı, Adalet, Zarar Vermeme, İyilik Yapma
Özet
Bu perspektifin odağı, eldeki konunun veya sorunun desteklediği veya eleĢtirdiği dört ana
ĠLKE üzerine kuruludur.
Filozoflar Tom Beauchamp ve Jim Childress, ahlaki hayat için yaygın olarak tutulan bir
sütunlar dizisi oluĢturan dört ilke belirlemiĢtir.
Kişilere Saygı / Özerklik
Bir kişinin seçim yapma, bir görüşü olma ve kişisel
değerler ve inançlara dayalı eylemler yapma hakkını
kabul etme
Adalet Diğerlerine adil davranma, fayda / yükü adil dağıtma
Kötü olmama (zarar
vermeyin)
Bilerek zarar vermeme yükümlülüğü; Tıp etiğinde
doktorun yol gösterici yaklaşımı "Önce, zarar
vermeyin" dir
Yararlılık (iyi olun)
Kişilere fayda sağlama ve onların refahına katkıda
bulunma. Başkalarının yararı için yapılan bir eylemi
ifade eder.
Katkılar
• YaĢamın bir parçası olan prensip veya sütunlara dayanır; felsefi terim olmalarından değil
ama çoğu insana aĢina olduklarından
• Hem sonuç odaklı hem de görev temelli teorilerle uyumludur (kiĢi ve adalete saygı görev
temellidir; kötü olmama ve yararlı olma sonuç odaklıdır).
• KullanıĢlı ve oldukça özel eylem talimatları sağlar.
• Genel etiğe uygun bir yaklaĢım önerir
• Ağırlık ve dengeleme gerektirir - Esnektir, belirli durumlara cevap verir
Ġtirazlar
• Rehber kuralları sağlamak için ilkeleri birbirine bağlayan birleĢtirici bir ahlaki teori eksikliği
• Ġlkeler çakıĢabilir ve teori, bu çatıĢmaları çözmek için herhangi bir karar alma prosedürü
sağlamaz
• ÇeĢitli ilkeleri tartmak ve dengelemek zordur
• Bazı kültürlerde özerklik bireysel özerkliğe, diğerlerinde ise grup / aile / toplum özerkliğine
atıfta bulunmaktadır
21
11. Etik Bilgilendirme
İlgi
Özet
Bu bakıĢ açısının odağı, ĠLĠġKĠLER, GÜÇ ve durumların altında yatan YAPI'ların
anlaĢılması üzerine kurulmuĢtur. Bu bakıĢ açısından yararlanan etikçiler bir konunun Ģu
yönlerini inceleyebilirler:
1. Savunmasız Topluluklar
• Kim en savunmasız nüfusu oluĢturuyor?
• Etik analiz bu topluluklara odaklanmalıdır; çünkü bir toplulukta gördükleri muamele
toplumun ahlakını yansıtmaktadır.
2. Deneyimin Önemi
• Göz önüne alınan bireylerin kiĢisel ve toplu deneyimleri nelerdir?
• Deneyimden gelen bilgi değerlidir
3. Temel Yapı
• Durumun altında yatan yapı nedir? (Yapıyı incelemek bizi insanları 'iyi' veya 'kötü' diye
ayırmaktan alıkoyar.)
• Yapı durumun belirli yönlerini nasıl yönlendirmektedir? Yapının kendisi baskıcı mı?
• Ne göz ardı ediliyor? Dikkatimi dağıttı mı? ġüpheli olmalı mıyım?
• Kimler faydalanır? Kimin pahasına? Neler dıĢarıda bırakılıyor?
4. ĠliĢkiler
• ĠliĢkilerin nitelikleri nelerdir?
• 'Doğru iliĢkiler', insanlığın onuruna saygılıdır ve hâkimiyet yerine karĢılıklı yarar esaslıdır.
Katkılar
• Ġlkeye dayalı yaklaĢımlara denge sağlar
• Bağlam sağlar
Ġtirazlar
• Güç yapıları her zaman açık-belirgin değildir
• Uygulanması kolay kuralları veya ilkeler yoktur
22
12. Etik Bilgilendirme
Temel Etik Bakış Açılarının Karşılaştırması
Etik Teori Ahlaki
Kurallar ve
Görevler
Erdemler Çıktılar Ġlkeler Ġlgi
Diğer Ġsimler Görev Esasına
Dayalı
(Deontolojik) veya
Haklara Dayalı Etik
Erdem Temelli
Etik
Sonuçsalcı Etik
(Faydacı)
Ġlkeye Dayalı Etik Bakım Temelli
Etik
Odak Eylem Aracı Sonuç Bağlam Güç / ĠliĢkiler
Açıklama Eylemler
(sonuçlardan
bağımsız olarak)
doğrudur ya da
yanlıĢtır. Hepimiz
görevimizi yerine
getirmek ve bu
görevleri yerine
getirmek için
harekete geçmek
mecburiyetindeyiz
Tutum, tasarruf
veya karakter
nitelikleri, insan
potansiyelimizi
geliĢtiren
yollardan hareket
etmemizi ve
olabilmemizi
sağlar.
(örneğin,
dürüstlük,
güvenilirlik,
bütünlük, sadakat,
vb.)
Eylemlerin veya
politikaların
sonucu doğrudan
veya dolaylı
olarak etkilenen
kiĢilerin refahını
korumalıdır. En
büyük genel fayda
sağlayan eylemler
seçiniz
Dört ilke ahlaki
yaĢam için bir
dizi sütun
oluĢturur;
Ġnsanlara saygı
duymak /
özerklik, adalet,
hayırseverlik
(iyilik yap) ve
kötü olmamak
(zarar vermeyin)
Bir durumda
iliĢkilere ve temel
güç yapılarına
odaklanır.
Böyle bir
yaklaĢımda bir
kiĢi ne
söyleyebilir?
"Ne zaman _____
olsam _________
yapacağım_______
.
Herkes ______
olduğu zaman o
kiĢi ___________
yapacaktır. "
"Sonuçlar araçları
haklı çıkarmaz"
"Etik olan Ģey,
kendimiz ve
toplumumuzda
ahlak erdemleri
geliĢtiren Ģeydir."
"Erdemli bir
Ģekilde
davranmak
erdemli bir kiĢi
gerektirir; eğer
her zaman
erdemli bir
Ģekilde
davranırsanız, siz
erdemli bir
insansınız. "
"Herhangi iki
eylemden en etik
olanı en büyük
yarar dengesini
sağlayacaktır."
"Amaçlar araçları
haklı yapar"
"Duruma göre
mümkün
olduğunca
sütunları
koruyun."
"Aracıyı, eylemi
ve sonucunu
dikkate alın ve
ilkeleri takip eden
yolda ilerleyin."
"Ne
söylenmiyor?"
"Temel güç
iliĢkileri nedir ve
eylemleri nasıl
etkiler?"
"ĠliĢkilere nasıl
değer veriyoruz?"
Bazı Katkılar -Takip etmek için
tutarlı kurallar
öneriyor
-Toplulukta rol
iliĢkili görevleri
tanır
Ġnsan
mükemmelliği
yetiĢmesini teĢvik
eder
-Dikkati
sonuçlara
yönlendirir
-Herkesin
çıkarlarını eĢit
olarak
değerlendirir
-Dengeleme
gerektirir
-Hayattaki tanıdık
prensipleri
paralellik çizer
-Ġlkeye dayalı
yaklaĢımlara
karĢıtlık sağlar.
- Bağlama bakar.
Bazı Zorluklar Bazen
yükümlülükler
çatıĢır
Esas erdemlerle
ilgili fikir birliği
eksikliği
-Kötü eylemler
izin verilebilir
-Çoğunluğun
çıkarları azınlığı
geçersiz kılabilir
- Tüm çıktıları
önceden tahmin
edemezsiniz
Ġlkeler çatıĢabilir -Güç yapıları her
zaman belli değil
-Kolayca
uygulanan
kurallar / ilkeler
yoktur
23
13. Bilgilendirme Okuması:
Erdemler Hakkında Daha Fazlası
Erdem etiği birçok kökene sahiptir, ancak en çok belirtilenler Aristo'nun Etik'idir. Yazılarına
dayanarak, hem eylemlerde, hem de belirli bağlamlarda yer alan bir etik teorisi elde ederiz.
Özellikle, Aristoteles için etik, eylemlerimizin değerlerimizi ilettiği anlamındadır;
davranıĢlarımız temel inançlarımızı yansıtmaktadır. Dürüstlüğün benim için önemli olduğunu
söylüyorsam, fakat sonradan sizden bilgi gizlediğimi öğrenecekseniz, , eylemlerim belirtilen
temel inancımla tutarlı değildir. Yalan söylemek yanlıĢ olur, çünkü ona karĢı öneri getiren
kurallar veya ilkeler ya da sonuçlar (yakalanacağım) nedeniyle değil, yalan söylemek diğer
değerler ve uygulamalarla tutarlı olmadığı için (bütünlük, dürüstlük) değerlidir. Bir erdem
etiki perspektifinden „tutarsızlık‟ etik olmayacaktır; bunun anlamı, karar verme sürecimde
farklı bir etik çerçevenin beni yönlendirdiği anlamına da gelebilir (ör. sonuçlar veya görevler).
Aristoteles'e göre, karakterlerimizi de hareketlerimizle geliĢtiriyoruz. Bu nedenle, nezaket ya
da merhamet uygulayarak, ben nazik ya da merhametli bir kiĢi olurum. Karakter ve çekirdek
değerler, doğduğumuz ya da erken yaĢta oluĢturulan Ģey olmaktan çok, hayatımız devam
ettiği için eylemlerimiz ve günlük seçimlerimiz yoluyla ortaya çıkar. Etik eğitimi için erdemli
olmanın geliĢimsel yönü önemlidir. Bu, bazen eylemleri ikincil karakter olmadan önce
uygulamamız gerektiği anlamına gelir; ancak uygulamak yoluyla (zımni) zihin alıĢkanlıkları
oluĢtururuz; ve böylece, zihin alıĢkanlıkları karakterimizi Ģekillendirir.
Yukarıda açıklandığı gibi, erdem etiği, dünyamızda olduğu Ģekilde temellenmiĢtir. Ayrıca
belirli bağlamlara duyarlıdır. Aristoteles için, davranıĢlar veya eylemlerin etik veya ahlak dıĢı
olduğuna iliĢkin katı ve hızlı kurallar yoktu. Eylemin niteliği içeriğe dayalı olarak
değerlendirilmelidir. Erdem etiki, bireylerin duruma tepki vermelerini ve bu bağlamdaki
eylemlerinin temel amaçlarını nasıl yansıtacaklarını düĢünmelerini gerektirir. Bağlam
önemlidir, çünkü tutarlılık olarak düĢünülen Ģeyin çözümü daha zor olabilir. Yani, bilgiyi
saklamak gibi (ve dolayısıyla yalan söyleyerek) aslında Ģefkat davranıĢı olarak görülebilir.
Belli bir durumda bir temel değer (Ģefkat) baĢka bir yere (dürüstlük) üstünlük sağlayabilir.
Hangisinin baskın çıkacağını nasıl bilebiliriz? Temel amacınızı neyin yürürlüğe koyduğuna
geri geliyor. Konu hakkında daha fazlası geliyor...
24
14. Karakteristikleri Tanımlama
Aristoteles için ahlakın eylemlerde somutlaĢtığını ve belirli bağlamlarda yer aldığını
düĢünmeye baĢlamıĢ durumdayız. Bunu daha da ileri götürmek için, erdem etiğinin temel bir
özelliği, "Yapılması gereken doğru Ģey nedir?" sorusuna verilen yanıtın "Temel amacım nedir
ve hangi seçenek temel amacı yansıtmaktadır?" sorusuna yanıt olarak gelmektedir. Örneğin,
rolünüzü, gelecekteki bilim insanları ve araĢtırmacılarını hazırlayan bir öğretmen olarak
düĢünün. Öğrencilerin gelecekteki rollerinde kendilerini hayal etmeleriyle ilgili aĢağıdaki
sorular sorarak etik geliĢmeyi teĢvik etmeye yardımcı olabilirsiniz: Bir ikilemle karĢı karĢıya
olan bir araĢtırmacı olduğumda, yayınladığım 3 denemenin 2'sinde bulgularım çeliĢiyor.
Hipotezimi teyit etmeyen üçüncü deneyi atabilir miyim, yoksa bulguları denemek ve
anlamaya çalıĢmak için baĢka bir deneme yapmak zorunda mıyım? - Kendime sormam lazım:
ne tür bir araĢtırmacıyım? Bilimde neyi değerlendirebilirim? Bilimsel literatürde yayınımı
yaparken ve ilerleyen bilimde geride ne tür katkılar sağlayabilirim?
Temel amaç meselesi hem kiĢisel hem de mesleki rol ve sorumluluklara bağlıdır. ġahsen
hepimizin vatandaĢlar olarak rolleri vardır ve ne tür bir dünyada yaĢamak istediğiyle ilgili
fikirleri vardır. Profesyonel olarak, temel inanç ve taahhütlere sahip daha geniĢ bir öğretmen
ve bilim adamları grubunun üyesiyiz. Aristoteles için en temel soruyu bile sorabiliriz: Ġnsan
olarak ana amacımız nedir? Onun cevabı Ģuydu; geliĢme. Bu nedenle, insan haklarının
geliĢmesini teĢvik eden eylem doğru bir eylemdi. VatandaĢ olarak ya da bir öğretmen olarak
ana amacımız olan eylemin hangi dersinde sorulması, eylemlerimizin daha büyük bir parçanın
bir parçası olduğunun ve kendimizden daha fazla etkisinin olduğunu hatırlatmaktadır. Erdem
etiğini bu Ģekilde düĢünmek, birbirine ne Ģekilde bağlı olduğumuz hususlarını dikkate alarak,
içten içe bakanlığın (karakterim, sahip olduğum erdemlerin) ötesine geçmesine yardımcı
olmak için önemlidir. Sınıfta günlük olarak yaptığınız erdemlerin öğrencilerin etik açıdan
istenen davranıĢ ve seçimler için rol modellemesine doğru uzun bir yol izlediği öğretme
çalıĢmalarında özellikle belirgindir.
25
15. Önem
Etik çerçevelerin gücü, bunları gerektiğinde birlikte kullanabilmekten gelir. Kurallar ve
görevleriniz içinde hareket etmeniz gerekirken, sonuçları dikkate alarak, erdem ahlakı onu
esasa getiren bir çerçevedir. Bu açıdan bakıldığında, kendi ve mesleğimizin bütünlüğünü
koruyup korumamıza yardımcı olacak eylemleri belirledik. Bu sorma çerçevesi: Bu kararı
veren geceleri uyumaya müsaade mi edeceğim? Gurur duyabileceğim Ģekilde davranıyor
muyum? Fazilet etiği, bizim için neyin önemli olduğuna dair makul bir miktarda yansıtma
yapmamızı gerektirir ve bu nedenle etik karar alma sürecinde kritik bir adımdır.
Düşünülen Sorular
Ne tür bir vatandaĢ olmak istiyorsun? Ne tür bir dünya içinde yaĢamak istiyorsun? Ne tür bir
öğretmen olmak istiyorsun? Öğrencilerinizde hangi geliĢmeyi teĢvik etmek istersiniz? Ne tür
projelere katkıda bulunmak istiyorsunuz? Günlük seçimlerinizin temel amacınızı
gerçekleĢtirip geliĢtirmediğini nasıl bileceksiniz? Sizi destekleyen veya sizin için önemli olan
bir yönde hareket ederken size rehberlik etmek için hangi kaynakları kullanabilirsiniz?
26
16. Öğrenci Sayfası
Ad, Soyad Tarih:
Genel Okuma:
Etik Perspektifler ve Teoriler
Etik, Ahlak ve Değerlerden Nasıl Farklıdır?
Değerler, ahlak ve etik terimleri genellikle birbirinin yerine kullanılır. Bununla birlikte, bu
terimler arasında yapılması yararlı olan bazı ayrımlar vardır.
• Değerler, nelerin önemli ve değerli olduğunu gösterir. Ahlak kurallarına ve etik düĢünceye
temel teĢkil eder. Aile, din, akranlar, kültür, ırk, sosyal geçmiĢ, cinsiyet vb. değerler, bireyler,
meslekler, topluluklar ve kurumlar için rehberlik eder. Değerlerin bir ifadesi 'YaĢam kutsaldır'
olabilir.
• Ahlak, davranıĢları düzenleyen kurallardır. Bunlar, eylem ve uygulamalarda yansıtılan
değerlerin bir ifadesidir. Ahlak, bireysel veya toplumsal düzeyde tutulabilir. Örneğin,
'Öldürmemeliyiz', değerlere dayalı eylem için bir kılavuz sağlar.
• Etik, ikilemlerle çalıĢmak ve çeliĢkili seçimler karĢısında en iyi eylem yolunu belirlemek
için sistematik ve rasyonel bir yol sağlar. Etik, insanların doğru ve yanlıĢ olduğuna
inandıklarını bulmaya ve tarif etmeye ve mevcut tüm bilgilere dayanarak bazı eylemlerin
doğru veya yanlıĢ olup olmadığını belirlemeye çalıĢmaktadır. Örneğin, etik, 'Öldürme yanlıĢ
mı, ölüm cezasını haklı kılabilir mi, kendini savunma için öldürebilir mi?' gibi bir soruyu ele
alabilir.
Farklı Etik Bakış Açıları Nelerdir?
Etikçiler, farklı etik bakıĢ açılarını ve teorilerini kullanarak konumlarını savunurlar. Burada
beĢ temel bakıĢ açısı açıklanmaktadır.
• Ahlak Kuralları
Eğer bir eylem belli bazı temel ahlaki kuralları izliyorsa doğrudur. Kurala dayalı bakıĢ
açılarında, önemli özellik bir eylemin kendisinin göz önüne alınması gerektiğidir, bu eylemin
sonucu olarak ne olduğu değildir. Bu teori ahlaki görevlerin yanı sıra ahlaki haklara ve
yükümlülüklere vurgu yapmaktadır. Sık kullanılan kurallara örnekler, insanları yalnızca 'sona
ulaĢma aracı' değil 'baĢkalarına kendinize olmasını istediğiniz gibi davranmak'tır. Kurallara
dayalı bir bakıĢ açısını savunan biri, onun ahlaki kuralının veya görevinin "öldürmeden
kaçınmak" olduğunu söyleyebilir.
• Erdemler
Belirli bir topluluğa özgü niteliklere sahip bir model kümesine uyması halinde bir eylem
doğrudur. Erdemlere dayalı etik, bir topluluk tarafından arzulanan genel karaktere bakar.
Ardından, "erdemli kiĢi ne yapar?" diye sorar. Eski çağlardan günümüze, bugün hala yaygın
olan merhamet, dürüstlük, cesaret ve af gibi erdemler önemli olarak belirlenmiĢtir. Erdem
etiği birçok durumda tüm insana ve davranıĢlarına ömür boyu bakar. Örneğin, öldürmek,
affetmeyi vurgulayan erdemli bir karakterle uyumlu olarak düĢünülmeyebilir.
27
17. • Çıktılar
Ġyi sonuçları kötü sonuçlarından fazla olursa bir eylem doğru olur. Çıktı temelli yaklaĢımlar,
etik olup olmadığının belirlenmesinde eylemlerin sonuçlarına bakmaktadır. Genellikle bu
teori en çok sayıda kiĢi için en büyük 'iyi'yi yaratacak çözümler arar. Örneğin, sonuçta daha
çok kiĢi kurtarılırsa, bazı insanların öldürülmesi bu bakıĢ açısıyla haklı gösterilebilir.
• Ġlkeler
Ġlkeleri izleyen bir eylem doğrudur:
Saygı: Bireylere ve özerkliklerine saygı gösterin (bağımsız seçim yapma hakkı).
Yararlılık: Faydalı olun
Zararsızlık: Zararı en aza indirin
Adillik: Diğerlerine adil davranın, fayda / yükü adil dağıtın
Ġlkeler, kurallara ve çıktılara dayalı bakıĢ açılarının bir birleĢimini sağlar. Örneğin, bireylere
ve adalete saygı kurallara daha fazla odaklanmaktadır ve hayırseverlik ve zarar vermeme bir
eylemin sonucuna bakmayı gerektirir. Ġlkeler, biyomedikal etiğinde yaygın olarak
kullanılmaktadır. Ölmekte olan birinin öldürülmek istediğini varsayalım. Özerklik ilkesi,
kiĢinin isteğine saygı duyulması için öldürüleceğini söylemek Ģeklinde yorumlanabilir.
Bununla birlikte, hastanın bir doktora hastanın kendisini öldürmesini istediğini varsayalım.
BaĢkalarına zarar vermeyeceğini söyleyen bir doktor, zarar vermeme ilkesine baĢvurabilir ve
hastayı öldüremeyeceklerine karar verebilir.
• Ġlgi
KiĢilerarası iliĢkilerin önemini ve değerini kabul eden bir eylem doğrudur. Ġlgi etiği aynı
zamanda bir durumun altında yatan güç yapılarına da bakar. Örneğin, ilgi bakıĢ açısını
kullanan bir etikçi, baskıcı ya da sömürücü bir toplumsal yapının, bir öldürme eyleminin
temelinin altında yatıp yatmadığına bakabilir.
Bu perspektiflerin her biri, farklı bir sorunun etik bir ikilemin sorulmasını sağlar. Örneğin,
farklı çözümlere bakıldığında, "hangisi en çok kiĢi için en büyük faydayı sağlar?" "Hangi
çözümler taraflara en adildir?" veya "Ahlaki haklar ve görevlerle uyumlu olan nedir?" diye
sorabilir. "Bu bakıĢ açılarına aĢinalık, pozisyonunuzu tanımlamak ve savunmak için bir dil
sunabilir ve argümanlarınızın kurulan felsefi bakıĢ açılarıyla nasıl bir uyum içinde olduğunu
görmenize yardımcı olur.
28
18. Öğrenci Sayfası
Ad, Soyad Tarih:
Seçenekler ve Değerler: Benim Ġçin Ne Önemlidir?
AĢağıda listelenen öğelerin anlamını düĢünmek için birkaç dakikanızı ayırın. Sizin için
önemli olan maddeleri bir onay iĢaretiyle belirtin.
1 Gurur duyacak fiziksel bir görünüm 22 Güvenli ve pozitif bir aile yaĢamı
2 Onur derecesi ile mezun olmak 23 Keyifli, rahat bir hayat
3 Dürüst bir kiĢi olmak 24 Sınırsız seyahat, güzel yiyecekler, eğlence,
dinlenme ve kültürel fırsatlar
4 Siyasi güce sahip olma 25 Daha iyi için bir Ģeyleri değiĢtirmeye
çalıĢmak
5 "Gerçek" bir kiĢi olarak bilinmek 26 Ġstediğiniz yerde güzel bir ev
6 Anlamlı bir iliĢki 27 Herhangi bir alanda yaratıcılık/potansiyel
geliĢtirme fırsatı
7 Kendine güven ve kiĢisel geliĢim 28 Çok değerli bir mala sahip olmak
8 Doğa ve güzellikten keyif almak 29 KiĢisel inançlarım için konuĢmak
9 Anlamlı, amacı olan, dolu dolu bir
hayat
30 Kendim hakkında daha iyi hislerim olması
10 Öğrenmeye ve bilgi edinmeye devam
etmek
31 BaĢkaları için önem taĢımak ve ihtiyaç
duyulmak
11 Hastalara ve engelli kiĢilere yardım
etme Ģansı
32 Ġyi bir ebeveyn olmak
12 BaĢkalarınca çekici bulunmak 33 Anne/babamla daha iyi iliĢki kurmak
13 Bazı dürüst ve yakın arkadaĢlar 34 Seksi olmak
14 Uzun ve sağlıklı bir hayat 35 Ne yapıyorsam bunda sebat etmek
15 Tanrı ile anlamlı bir iliĢki 36 Ġbadet için zaman
16 Ġyi bir evlilik 37 BaĢkalarına yardım etmeye kendimi
özgürce vermek
17 Kendi seçiminiz olan bir kariyerde
doyum/baĢarı
38 Güvenli bir ortam
18 Tüm herkese eĢit fırsat 39 Özel birkaç kiĢi tarafından sevilmek
19 Ġstediğiniz gibi hayatı yaĢama
özgürlüğü
40 BaĢkaları tarafından güvenilmek
20 Maddi olarak rahat bir hayat
21 Değerli bir Ģeyin baĢarılması
Sizin için en önemli olan dört veya beĢ öğenin sayılarını aĢağıda listeleyin:
A .____ B .____ C .____ D .____ E .____
Senin için en önemli olan 4-5 maddeyi listelediğinizde, "Değer Özellikleri" sayfasına bakın ve
bu numaralarla ilgili uygun özellikleri yazın.
37
19. Öğrenci Sayfası
Ad, Soyad Tarih:
Seçenekler ve Değerler: Değer Karakteristikleri
NUMARA KARAKTERĠSTĠK
5 Samimiyet
3, 40 Dürüstlük, Bütünlük
7, 30 Duygusal refah, istikrar
8 Sanatsal beğeni
2, 10 Eğitim, Zekâ, Bilgelik
11, 37, 18 (BaĢkalarını düĢünme) Merhamet, Adillik, Adalet
1, 12, 34 GörünüĢ, Güzellik, Onay
6, 13, 31, 39 Sevgi, Dostluk, KiĢisel yakınlık
14, 38 Sağlık, KiĢisel güvenlik, Güvence
15, 36 Din, Maneviyat
16, 22, 32, 33 Aile, AĢk, Duygusal güvenlik
9, 17, 21, 27 Doyum, Fikri ve Mesleki baĢarı
19 KiĢisel özgürlük, Bağımsızlık
20, 26, 28 Mali güvenlik, Para, Mevki
23, 24 Zevk, Seyahat, Maddi doyum
4, 25 Güç, BaĢarma
29 Cesaret
35 Sebat
Kontrol listesinde seçtiğiniz sayılara karĢılık gelen karakteristiği yazın.
1.
2.
3.
4.
5.
38
20. Öğrenci Sayfası
Ad, Soyad Tarih:
Değer nedir?
Değerler, yaptığınız gibi hareket etmeniz için motivasyonu aldığınız ve sizin davranıĢınızı
(hem sizin hem de diğerlerinin) yargılayacağınız içsel standartlardır.
Değerler, nelerin önemli ve faydalı olduğunu belirtir. Ahlaki kurallar ve etik düĢüncenin
temelini oluĢtururlar. Bireylerin aileleri, dinleri, akranları, kültürleri, ırkları, toplumsal
alanları, toplumsal cinsiyetleri vb. gibi birçok açıdan kendi değerleri vardır. Değerler bireyler,
meslekler, topluluklar ve kurumları yönlendirir.
1. Bir değer özgürce seçilmelidir. Birisi size söylemediği için kopya çekmek istemiyorsanız
ya da bazı otorite figürleriyle sorun yaĢayacağınızı bildiğinizden hile yapmazsanız, dürüstlük
ve bütünlük değerlerinize özgürce davranmıyorsunuz demektir.
2. Bir değer her zaman alternatifler arasından seçilir. BoĢ bir odada herhangi bir kaynak
olmadan sınava girdiğiniz için kopya çekmiyorsanız, kopya çekmemeyi seçtiğinizi
söyleyemezsiniz. Değerinizi seçmede daima bir alternatif olmalıdır.
3. Bir değer, seçeneklerin özenle düĢünülmesinden sonra yapılan bir seçimden kaynaklanır.
Eğer aksini yapmak hiçbir zaman aklına gelmediği için kopya çekmiyorsan, burada bir değer
konusu geçmemektedir. Eğer düĢünmeden ya da umarsızca kopya çekiyorsan, bu bir değeri
yansıtmaz. Sadece, alternatifleri ve sonuçlarını dikkatlice değerlendirip seçim yaptığınızda,
kararınızda bir değer katılmıĢ olur.
4. Bir Ģeye değer verdiğinizde sizin için olumlu bir nitelik taĢır. Eğer kararınız kendinizi iyi
hissettiğiniz Ģey olan kopya çekmemek ise o zaman bir değeri esas alıyordur. Dürüstlüğünüz
ve bütünlüğünüz için kendinizden hoĢlanırsınız. Kendinizde bu nitelikleri ödüllendirmeli ve
cesaretlendirmelisiniz.
5. Değerlerinizle herkes içinde dimdik durmaya hazır olmalısınız. Sadece kopya çekmek
istemediğinizden gurur duymuyor, aynı zamanda, pozisyonunuz hakkında konuĢacak ve hatta
diğerlerini kopya çekmemeye ikna etmeye çalıĢacaksınız. Eylemlerinizle ve sözlerinizle
dürüstlük ve bütünlüğe değer verdiğinizi beyan edin.
6. Bir değere sahipseniz, bu hayatınızın her alanında görülür. Dürüstlük ve bütünlük hakkında
sadece konuĢmazsınız - yaĢarsınız. Dürüstlüğünü ve bütünlüğünü geliĢtirmede zaman ve
enerjiyi harcayacaksınız. Dürüstlük ve bütünlüğe değer veren insanlarla iliĢkiye geçeceksiniz.
Değerlerinizle yaĢamak için fedakârlıklar (para veya baĢka türlü) yapacaksınız.
7. Değerler eylemlerinizde tekrar tekrar ortaya çıkar. Bir Ģeyde hile yapmamak, bir değere
sahip olduğunuz anlamına gelmez. Ancak benzer koĢullarda aynı türden seçimleri tekrar
tekrar yaptığınızda değer anlam kazanır. Dürüstlüğünüz ve bütünlüğünüz yüzünden hiçbir
hususta hile yapmazsın. Küçük quizlerden büyük testlere, tahta oyunlarından büyük
yarıĢmalara kadar her koĢulda değeriniz geçerlidir.
39
21. Öğrenci Sayfası
Ad, Soyad Tarih:
Uygulama Sayfası #1:
Etik Bir Soruyu Diğer Tipteki Sorulardan Ayırt Etmek
Soru Etik, Dini / Kültürel,
Yasal, Diğer
Sebep
Hangi Ģartlar altında
insanlar yapay olarak
canlı tutulmalıdır?
Etik, Dini Bir 'kiĢi' olmanın ne anlama geldiği ve bir
baĢkasının hayatı için kimin sorumluluğa
sahip olması gerektiği ile ilgili ahlaki
düĢüncelerle cevaplanabilir. Ayrıca dini
inançlardan etkilenebilir.
En iyi atletik
performans ne tür bir
diyet sağlar?
Birisini öldürmek
her zaman yasadıĢı
mı?
Bir katili öldürmek
haklı mı?
Ġbadet için en uygun
yol nedir?
Ġnsanlar çocuğunun
cinsiyetini önceden
seçebilmeli mi?
Bir çocuğun cinsiyeti
doğumdan önce nasıl
belirlenebilir?
Organ nakli
alacakların kim
olacağına nasıl karar
vereceğiz?
Ġnsanlar hangi yaĢta
evlenmeli?
EĢcinsel evlilikleri
anayasal mı?
Hangi dondurma
lezzetini (çilekli,
kakaolu, ...)
almalıyım?
51
22. Öğrenci Sayfası
Ad, Soyad Tarih:
Uygulama Sayfası #2:
Senaryo Senaryodan kaynaklanan sorular
Tip (Bilimsel,
Dini, Kültürel,
Yasal, Etik,
Diğer)
Örnek: Acil bakıma
muhtaç birini hastaneye
götürmeniz gerektiği
için hız sınırını
aĢıyorsunuz.
1. Hız sınırının üstünde ne kadar hızda yasal
olarak gidebilirsiniz?
2. Ġnsanlar genellikle hız limitini aĢıyor mu?
3. Açıkça ihtiyacı olan kiĢiye fayda
sağlamak için baĢkalarına zarar verme riski
kabul edilebilir mi?
1. Yasal
2. Kültürel
3. Etik
KardeĢiniz çok hasta ve
paran yetiĢmediği için
alamadığın ilaçlara
ihtiyacı var, bu yüzden
çalıyorsun.
1.
2.
3.
1.
2.
3.
ArkadaĢınız performans
arttırıcı ilaçları
denemeni istiyor.
1.
2.
3.
1.
2.
3.
Bir iĢ baĢvurusunda
bulunuyorsunuz ve
iĢveren, sahip
olabileceğiniz (genetik
testler de dahil olmak
üzere) sağlık kayıtlarına
eriĢim talep ediyor.
1.
2.
3.
1.
2.
3.
53
23. Öğrenci Sayfası
Ad, Soyad Tarih:
Uygulama Sayfası #3:
Senaryodan Kaynaklanan Etik Sorular
Herbir senaryo için, bir veya daha fazla etik soru belirleyin.
Senaryo Senaryodan kaynaklanan sorular
Sınıf arkadaĢlarınız ev ödevinize
bakmak istiyor çünkü ödevlerini
bitirmemiĢlerdir.
Onlara izin vermeli miydin?
Sınıftaki diğerlerine de adil mi?
Sana ya da baĢkalarına ne zarar verebilirim?
Sınıf arkadaĢlarınız ev ödevinize
bakmak istiyor çünkü ödevlerini
bitirmemiĢlerdir. Bütün geceyi
hasta olan anneleriyle hastanede
geçirmiĢlerdir.
Sınıf arkadaĢlarınız ev ödevinize
bakmak istiyor çünkü ödevlerini
bitirmemiĢlerdir. Daha önce
onlardan ödevlerini istemiĢtiniz,
ve iyi arkadaĢlarsınız.
Bir çok insanın hayatını
kurtarmak için bir kiĢiyi öldürüp
öldürmemeye karar vermeniz
gerekiyor.
55
24. Öğrenci Sayfası
Ad, Soyad Tarih:
Etik Grup Tartışması:
Cankurtaran Filikası
AĢağıdaki senaryoyu tartıĢın ve grup olarak bir karara varın.
Birisi kararınıza nasıl ulaĢtığınızı açıklamak için hazırlıklı olmalıdır. Ġyi Ģanslar!
Senaryo
Gemi batıyor ve deniz müthiĢ dalgalı. Tek bir cankurtaran filikası dıĢında tüm diğerleri
parçalandı. Filika en çok altı kiĢi alabilir. Filikaya binmek isteyen on kiĢi var. Filikaya
binmeyen dört kiĢi kesinlikle ölecekler.
• Altı haftalık gebe olduğunu düĢünen kadın – aybaĢı kanamaları çok düzenli olduğu ve bu ay
kanaması olmadığı için gebe olduğunu düĢünüyor.
• Aynı zamanda Sahil Güvenlik‟te çalıĢan bir cankurtaran ve açık deniz deneyimi de var.
• Yeni evli iki genç yetiĢkin ki hiç çocuk sahibi olmayı planlamıyorlar.
• Çok, çok genç olan on beĢ torunu ile çok yakın ve sevgi dolu iliĢkilere sahip yaĢlı biri.
• Engelli çocuklar ile yaptığı yaĢam değiĢtiren çalıĢmaları yüzünden sayısız ödüllere sahip bir
ilköğretim öğretmeni.
• Evde ve okulda -iki kez okuldan uzaklaĢtırıldılar- akademik ve disiplin sebepleriyle sıklıkla
problem çıkartan on üç yaĢındaki ikizler.
• BarıĢ Gönüllüleri'nde bir hemĢire olarak gönüllü yardım eden deneyimli bir hemĢire.
• Geminin kaptanı kısa bir süre önce kaptan oldu, 15 yaĢında yerleri silen ve temizleyen bir
çocuk olarak baĢladığı en alt kademeden yıllar içinde tüm pozisyonlardan sonra bu aĢmaya
ulaĢtı.
Notlar ve Tartışmanın Sonucu:
60
25. Öğrenci Sayfası
Ad, Soyad Tarih:
Etik Bakış açısı İnceleme
Hangi etik bakıĢ açısına uyularak aĢağıdaki kararların alındığını belirleyin. Seçiminizi kullandığınız
mantıkla destekleyin. Etik perspektifler için seçenekler Ģunlardır: Ġlkeler, Çıktılar, Ahlak Kuralları ve
Görevleri, Erdem ve Ġlgi.
OLAY 1
Bir grup Yardım Derneği gönüllüsü, yoksul bir köyün insanları için evlerin tasarımına yardımcı olmak
için bir Doğu Afrika ülkesine gönderilir. Ancak onlar geldiğinde, kadınların ve çocukların bir okul ve
sağlık kuruluĢuna daha fazla ihtiyaç duyuyor halde olduklarını görürler ve yapılması planlanan evlerin
daha çok köyün yüksek statüdeki erkeklerine fayda sağlayacağını düĢünüyorlar. Gönüllüler kadınlar
için tesisler tasarlamak ve inĢa etmek için kadınlarla birlikte çalıĢmaya karar verirler.
Perspektif: Nedenleri:
OLAY 2
Göğüs kanserinden iyileĢen genç bir kadının bakımına katılan bir doktor, kanserin lenf nodlarına
yayılmıĢ olduğunu ve son aĢamada olduğunu görür. Yardım Ģansı çok az olan ve çok acı veren ve
pahalı olan yeni bir tedavi var. Doktor genç kadına diğer seçeneklerle birlikte bu tedaviden bahsederek
son kararı kadının vermesini söyler.
Perspektif: Nedenleri:
OLAY 3
1942'de Almanya'da bir asker kendini, lideri Adolf Hitler ile bir kalabalığın içinde buluyor. Hitler'i
ülkesine karĢı acımasız ve tehlikeli buluyor. Birçok insanın Hitler‟in politikaları yüzünden öldüğünü
biliyor ve gelecekte birçoğunun ölmesi muhtemel olduğunu düĢünüyor. Asker Hitler'i öldürmeye karar
verir.
Perspektif: Nedenleri:
OLAY 4
Bir sigorta acentesi olan Hakan, aynı ofiste birlikte çalıĢtığı diğer bir sigortacıdan bir telefon alır, bu
kiĢi Hakan‟a arabası bozulduğu için iĢe giderken kendisini de götürmesini ister. Hakan iĢe giderken
satın almak isteyebileceği bazı mülkleri görmek istemektedir fakat iĢ arkadaĢını almak kendine bunu
yapmak için zaman bırakmayacaktır. ĠĢ arkadaĢının isteğini reddetmemeye karar verir. Hakan, aynı
durumda olsaydı birinin onu iĢe götürmesini isteyebileceğine inanmaktadır.
Perspektif: Nedenleri:
OLAY 5
Somali'de görev yapan bir gönüllü bir doktor olan Tanju‟ya, devlet tarafından çalıĢmalarını bırakıp
Türkiye‟ye geri dönmesi istendi. Tanju, -bu hayattaki amacını düĢünerek- çalıĢtığı bu kırsal bölgedeki
fakir insanlarla çalıĢmalarını durdurmayı düĢünmüyor bile.
Perspektif: Nedenleri:
67
26. Öğrenci Sayfası
Ad, Soyad Tarih:
Etik Bakış açıları Kısa Test
AĢağıdaki her bir etik bakıĢ açısını uygun ifade ile eĢleĢtirin. Bir bakıĢ açısı seçtikten sonra,
neden bunu yaptığınızı açıklayın.
A. Ahlaki Kural ve Görevler
B. Çıktılar
C. Erdem
D. Ġlkeler
E. Ġlgi
_____ 1. Sonuçlar araçları haklı gösterir.
Bu seçimi neden seçtiğinizi açıklayın:
_____ 2. Odak noktası, kiĢisel iliĢkilerin önemi ve kendileri için konuĢamayacak durumda ve
savunmasız olan kiĢilere yardım edilmesidir.
Bu seçimi neden seçtiğinizi açıklayın:
_____ 3. Eylemler kadar ahlaki bir biçimde davranma yükümlülüğü de önemlidir.
Bu seçimi neden seçtiğinizi açıklayın:
_____ 4. Etik kararlar bir kiĢinin karakterine bağlıdır.
Bu seçimi neden seçtiğinizi açıklayın:
_____ 5. Saygı göz önüne alındığında, zarar / kazançlar ve adalet önemlidir.
Bu seçimi neden seçtiğinizi açıklayın:
74
27. Öğrenci Sayfası
Ad, Soyad Tarih:
Kritik Akıl Yürütme Analizi
Görüş Açısı: GörüĢün amacı nedir? Seçilen bakıĢ açısı nasıl yansıtılmaktadır?
Amaç: Materyalin amacı nedir? Niçin yazılmıĢtır?
Sorular: Yazarın söylemek istediği sorular nelerdir? Materyal ne tür sorular doğuruyor?
Kavramlar: Materyal tarafından iletilen temel kavramlar / fikirler nelerdir?
77
28. Öğrenci Sayfası
Bilgi: Hangi olgusal bilgi eklenmiĢtir?
Varsayımlar: Yazarın argümanlarının ardındaki varsayımlar nelerdir? Yazar sorgulamaya
tabi tutulabilecek neleri kabul etmiĢtir?
Çıkarımlar: Bu materyalden ne çıkarabilirsiniz? Materyale dayanarak ne sonuçlandırırsınız?
Etkiler: Yazarın mantığı doğruysa sonuç ne olur? Ya yanlıĢ? Daha büyük anlamı nedir?
78
29. Öğrenci Sayfası
Ad, Soyad Tarih:
Etik İddiaları Oluşturmak
Ġfade: "HIV ilaçları evrensel olarak ücretsiz sunulmalıdır."
NĠÇĠN?
1. Kişisel Öznel (veya KiĢisel Bağıl): "HIV ilaçları evrensel olarak özgürce önerilmelidir,
çünkü kuzenimde HIV var ve ilaç almaya parası yok."
• KiĢisel Öznel iddialar doğrudan konuĢmacı ile ilgilidir ve duygusal bir bileĢeni
olabilir.
2. Kültürel Öznel (veya Kültürel Bağıl): "HIV ilaçları evrensel olarak özgürce sunulmalıdır,
çünkü Tanrı çaresiz bir kiĢiye yardım etmemiz gerektiğini söylüyor."
• Kültürel Öznel iddialar, konuĢmacı kültürüne veya diğer tanımlanmıĢ kolektif gruba
uygundur, ancak diğer kültürleri veya grupları dikkate almaz.
3. Akılcı Yargı (veya Bağıl Olmayan): "HIV ilaçlarının evrensel olarak özgürce sunulması
gerekir; çünkü HIV'in diğer bireylere yayılımı azalır ve bilimsel yeniliklerin sonuçları tüm
insanlara fayda sağlar."
• Akılcı yargı iddiaları, kiĢisel veya kültürel önyargılardan bağımsız olarak, herhangi
bir zamanda, herkes tarafından eriĢilebilir olan nedenlerle desteklenmektedir.
Akılcı bir yargılama iddiası doğru / geçerli / makul olarak açıklanabilir ancak eğer ...
• Daha sonradan onları kendim doğrulayabilir veya onları çürütebilirim.
• Bir baĢkası, kiĢisel veya kültürel (öznel) görüĢlerine bakılmaksızın, onları
doğrulayabilir veya onları çürütebilir.
• Ġddia, rasyonel eleĢtirilere karĢı dayanabilir.
80
30. Öğrenci Sayfası
Ad, Soyad Tarih:
Etik İddiaları Oluşturmak (devam)
ETĠK ĠDDĠALARIN TÜRÜNÜN BELĠRLENMESĠ
1. Ġddia: "Et yemek yanlıĢtır."
Gerekçelendirme 1: "Et yemek yanlıĢtır, çünkü hayvanlar sevimlidirler."
Bu ne tür bir yargıdır: kiĢisel, kültürel veya akılcı karar? ____________________________
Sizi bu tür yargıya yönlendiren kelimeler veya cümleler nelerdir? _____________________
__________________________________________________________________________
2. Ġddia: "Araba sürerken cep telefonuyla konuĢmak yasadıĢı olmalıdır."
Gerekçelendirme 2: "SürüĢ sırasında cep telefonlarında konuĢmak yasaklanmalıdır, çünkü
araĢtırmalar, beynin bu iki görevi aynı anda gerçekleĢtiremeyeceğini gösteriyor."
Bu ne tür bir yargıdır: kiĢisel, kültürel veya akılcı karar? ____________________________
Sizi bu tür yargıya yönlendiren kelimeler veya cümleler nelerdir? _____________________
__________________________________________________________________________
3. Ġddia: "Kadınlar, çocuklarının baĢlıca bakıcıları olmalıdır."
Gerekçelendirme 3: "Kadınlar çocuklarının birincil bakıcıları olmalı, çünkü erkekler
geleneksel olarak öncelikle geçim sağlayıcılardır."
Bu ne tür bir yargıdır: kiĢisel, kültürel veya akılcı karar? ____________________________
Sizi bu tür yargıya yönlendiren kelimeler veya cümleler nelerdir? _____________________
__________________________________________________________________________
4. Ġddia: "Stephen King harika bir yazardır."
Gerekçelendirme 4: "Stephen King harika bir yazar, çünkü kitaplarını sadece bir gecede
okuyorum ve kitapları çok ilginç."
Bu ne tür bir yargıdır: kiĢisel, kültürel veya akılcı karar? ____________________________
Sizi bu tür yargıya yönlendiren kelimeler veya cümleler nelerdir? _____________________
__________________________________________________________________________
5. Ġddia: "Ġklim değiĢikliği tüm dünya topluluğu tarafından ele alınmalıdır."
Gerekçelendirme 5: "Ġklim değiĢikliği tüm dünya topluluğu tarafından ele alınmalıdır, zira her
ülke sorunlara katkıda bulunma ve bir çözüm bulma sorumluluğunu paylaĢıyor".
Bu ne tür bir yargıdır: kiĢisel, kültürel veya akılcı karar? ____________________________
Sizi bu tür yargıya yönlendiren kelimeler veya cümleler nelerdir? _____________________
__________________________________________________________________________
81
31. Öğrenci Sayfası
Ad, Soyad Tarih:
Etik İddiaları Oluşturmak (devam)
BĠR ARGÜMANIN GÜCÜNÜ DEĞERLENDĠRMEK
Etik bir iddianın sebebini aĢağıdakilerden biri olarak belirleyin ...
Kişisel Öznel Kültürel Öznel Akılcı Yargılama
Hiçbir yargı yapılmadı- daha fazla
değerlendirilemez!
Akılcı ve / veya evrensel
bir karar verildi ...
değerlendirmeye devam
edebilirsiniz
Sebepler gerçek anlamda doğru mu, veya en
azından muhtemel mi?
(Daha fazla karĢıt örnekler daha az olası nedene
neden olur.)
Yok, hayır; Etik iddia
zayıftır.
Evet; Ģunu sorarak
devam edin: sebeplerle
etik iddia arasındaki
bağlantı ne kadar
güçlü?
ZAYIF bağlantı;
AraĢtırmaya devam
edin veya iddiayı
yeniden düĢünün.
ORTALAMA
bağlantı; Sebeplerinizi
geliĢtirmeye devam
edin.
GÜÇLÜ bağlantı;
Sebepleriniz sağlam
ve etik iddiaları açıkça
destekliyor.
82 a
32. UYGULAMA
AĢağıdaki ifadelerin her biri için, gerçekle desteklenen ve iddia ile güçlü bir Ģekilde bağlantılı
olan nedenlerle akılcı bir yargı iddiası oluĢturun.
1. HIV ilaçları evrensel olarak ücretsiz olarak sunulmalıdır/ verilmemelidir.
2. Öğretmenler, sınıflarında kiĢisel bilgileri ifĢa etmelerinde serbest bırakılmalı/ kısıtlanmıĢ
olmalıdırlar.
4. Doktorlar, ölümcül hasta olan bir hastanın ölümüne yardımcı olmalı / olmamalıdır.
5. Cezaevi mahkûmları veya zihinsel özürlüler gibi hassas korunmasız nüfus üzerine yapılan
araĢtırmalar, onların izni olmadan yapılmalı/ yapılmamalıdır.
ÖRNEKLER
1. Nedenler gerçekten doğru DEĞĠLDĠR veya MUHTEMEL değildir.
Kız kardeĢim Emine akılcı bir kiĢi olamaz çünkü o bir kaplumbağa.
2. Nedenler gerçekte doğru/ muhtemeldir, ancak nedenlerle iddia arasındaki bağlantı
ZAYIFtır.
Kız kardeĢim Emine akılcı bir kiĢi olamaz çünkü o bir kızıl saçlıdır.
3. Nedenler gerçekte doğru/ muhtemeldir, ancak nedenlerle iddia arasındaki bağlantılar
ORTALAMAdır.
Ablam Emine akılcı bir kiĢi olamaz çünkü diğer insanların bakıĢ açılarını hiçbir zaman
dinlemiyor.
4. Nedenler gerçekte doğru/ muhtemeldir ve nedenlerle iddia arasındaki bağlantılar
KUVVETlidir.
Kız kardeĢim Emine akılcı bir kiĢi olamaz çünkü kararlarının ve akıl yürütmesinin birbiriyle
hiçbir bağlantısı yoktur.
82 b
33. Bu bölüm (sayfalar 102b ve 102c) meslek etiği konusu iĢlendikten sonra görülecektir.
34. Vaka 1
Bindal Ģirketinin çalıĢmakta olduğu proje tamamlanma aĢamasındadır ve yükleme
platformundan geliĢ-gidiĢ yolundaki koridorda plastik linoleum kaplama döĢenmiĢtir. Yer
döĢemesini yapan taĢeron Ģartnamede belirtildiği gibi linoleum üzerini kalın ambalaj kağıdı
ile korumaya almıĢtır. Aradan birkaç hafta geçtikten sonra, konulmuĢ olan ambalaj
kağıtlarının yeterli koruma sağlamadıkları açıkça görülmüĢ ve yer döĢemesi çok kötü bir
Ģekilde hasarlanmıĢtır. DöĢemenin 5000 TL fiyata yenilenmesi gerekecektir. ġantiye
sahasındaki tüm taĢeronlar ve yanı sıra mobilya monte eden iĢyeri sahibinin elemanları da
koridoru kullanmıĢtır ve kullanmaya devam etmektedir.
- Yer döĢemesinin yenilenmesinden kim sorumludur?
- ĠĢ sahibi maliyeti paylaĢmalı mıdır?
- ġantiyedeki bulunan herkes arasında maliyeti paylaĢtırmak doğru olur mu, yoksa
sorumlu kiĢi-parti belirlenmeli midir?
Vaka 2
Keyondo ġirketi 5.5 m yüksekliğinde bir temel duvarı betonunu dökmektedir. Projenin
zamanında tamamlanabilmesi için bu beton dökümü çok kritik bir iĢlemdir. Keyondo‟nun bir
yöneticisi uygun yürüme iskelelerinin yerlerinde olmadığını ve duvar betonunu döken
iĢçilerin herhangi bir güvenlik önlemi almadığını görmüĢtür. Yönetici güvenli olmayan bir
durumun mevcut olmadığının farkındadır ancak aynı zamanda bu duvarın bitirilmesinin de ne
kadar kritik olduğunu bilmektedir. Bunlara ek olarak, yönetici yapım için (kalıp, donatı,
beton, pompalar, vb, gibi, ek olarak çalıĢanlar da) epey yüklü bir miktar paranın da bağlanmıĢ
olduğunu bilmektedir. Eğer beton dökümü Ģimdi durdurulursa yaklaĢık 20000 TL para
kolayca havaya uçacaktır.
- Yönetici beton dökümünü hemen durdurmalı mıdır veya devam etmesine izin verip
daha sonra bu iĢe karıĢanlar ile bu durum konusunda konuĢup görüĢmeli midir?
- Ekip formeninin bu durumdaki sorumluluğu nedir?
- Duvarın üstünde çalıĢan ve bağlı olmayan çalıĢanların kafalarından ne tür düĢünceler
geçiyor olabilir?
- Eğer beton dökülmesi Ģimdi durdurulursa ne tür bir mesaj iletilmiĢ olur?
Durdurulmazsa ne tür bir mesaj iletilir?
- Bu durumdan nasıl kaçınılabilinirdi?
102 b
35. Vaka 3
MeSar ĠnĢ. ġti. nde çalıĢan bir yöneticisiniz. ġu anda yürütmekte olduğunuz bir projede
kontrolünüz dıĢında oluĢan sebeplerden dolayı pek çok gecikmeler yaĢıyorsunuz. Çok
yağmurlu geçen bir ilkbahar temel çalıĢmalarını, çalıĢanların grevi yapısal çelik montajını, ve
prefabrik yapı elemanları fabrikasında çıkan bir yangın prefabrik dıĢ cephe elemanlarının
teslimatını ve montajını geciktirdi. Bu gecikmelere rağmen, iĢ sahibi projenin ilk sözleĢmede
belirtilen tarihte ve herhangi ek ödeme yapılmadan bitirilmesi için ısrar etmektedir.
- TaĢeronlarınızın ek iĢgücü temin etmelerini zorlar mısınız? Kim maliyetleri
yüklenecek?
- TaĢeronlarınızın fazla mesai veya vardiyalı çalıĢmalarını zorlar mısınız? Bu durumda
maliyetleri kim üstlenecek?
- Hızlı çalıĢırken kaliteyi feda eder misiniz?
- ĠĢ sahibine karĢı herhangi bir yasal iĢleme kalkıĢır mısınız?
- Normal bir Ģekilde çalıĢmaya devam eder ve iĢi geç bitirir misiniz?
Vaka 4
Resanit ĠnĢaat ġti. bir projenin yapımını üstlenmiĢtir. Bu aĢamada Resanit ile daha önce pek
çok iĢ yapmıĢ olan kaliteli bir taĢeron firma (TaĢeron A) tarafından verilen teklif ile ilgili
olarak bu taĢeron ile Resanit arasında bir görüĢme geçiyor. Bu taĢeronun verdiği bilgiye göre,
TaĢeron A bir baĢka taĢeron firmanın (TaĢeron B) kendi tekliflerini satın almıĢ olduğuna
inanmaktadır. Bunu ispat için, TaĢeron A bu tür davranıĢların olduğu pek çok projeyi örnek
olarak göstermiĢ ve TaĢeron B‟nin en düĢük teklif veren (ki bu miktar 2000 TL daha düĢük)
firma olduğunu tahmin ettiğini belirtmiĢ ve teklif verme süresinin dolmasından 10 dakika
önce kendi tekliflerinin TaĢeron B „ye telefon ile bildirildiğini tahmin ettiğini belirtmiĢtir.
Teklif dosyasını inceledikten sonra bu söylenenlerin tamamının doğru olduğunu buldunuz.
Kaliteli taĢeron (TaĢeron A) projeyi TaĢeron B‟ye vermemenizi istemektedir ki böylelikle
teklif satın alma gibi bir durumu desteklememiĢ olacaksınız.
- Kapsamın aynı olacağını varsayarak, kimle sözleĢme imzalarsınız?
- Eğer TaĢeron A düĢük teklifin aynısını teklif edeceğini söylerse, bunu kabul eder
misiniz?
- Bu konuyla ilgili kiĢilerle ne konuĢmalısınız (taĢeronlar, Resanit ġti., ĠĢsahibi)?
102 c
38. Öğrenci Sayfası
Ad, Soyad Tarih:
Alternatif Etik Karar-Alma Çerçevesi #1
Etik sorunu belirtin. Problemi sanki bir soru gibi oluĢturun (ör. "… olduğu zaman ne
yapmalıyım?")
Bazılarına katılmıyor olsanız dahi, soruna olası en az beĢ alternatif eylem veya çözüm
listesi oluĢturun.
Sıralama Olası Çözümler
1. ______ __________________________________________________________
2. ______ __________________________________________________________
3. ______ __________________________________________________________
4. ______ __________________________________________________________
5. ______ __________________________________________________________
6. ______ __________________________________________________________
7. ______ __________________________________________________________
8. ______ __________________________________________________________
Bu alternatifleri sıralamaya koyarak tercih sırasına göre sıralayın. Örneğin, ilk tercihin
yanında # 1 yerleĢtirin, ikinci sırada # 2, vb. (Değerlerinizin en çok kabul ettiğini bir
yaparak, değerlerinizin en az kabul ettiğine doğru sıralama yapın.)
# 1 çözümünüzü alın ve neden bir numaralı çözümünüz olduğunu açıklayın.
Değerlerinizi nasıl yansıtıyor?
Çözümünüzde hangi etik bakıĢ açısına öncelik veriliyor? (Örneğin, çoğunlukla
çıktılarla mı ilgilisin yoksa ahlaki kuralları mı takip ediyorsun?)
BaĢkalarının soruna çözümünüzü kabul etmeyebilmesinin 3 nedenini listeleyin.
1.
2.
3.
Bu kiĢilerin endiĢelerini nasıl çözerdiniz?
143
39. Öğrenci Sayfası
Ad, Soyad Tarih:
Alternatif Etik Karar-Alma Çerçevesi #2
Etik konuyu veya soruyu belirtin.
2. En etik davranıĢ yolunun ne olduğuna nasıl karar vereceğinize iliĢkin kriterleri
geliĢtirin. Farklı çözümleri nasıl değerlendireceksiniz? Varsa, hangi etik bakıĢ açısına
öncelik verilmelidir?
3. Çözümler listesi için beyin fırtınası yapın.
4. Kurduğunuz ölçütleri kullanarak çözümleri sıralayın.
5. Seçtiğiniz çözümün rakip seçimler arasında en iyi seçenek olduğunu açıklayın.
144
40. Bu birinci bölümdeki ders notları
Chowning, J.T., and P. Fraser (2007). An Ethics Primer.
Seattle WA: Northwest Association of Biomedical Research.
adlı eserden Türkçe‟ye çevrilerek ve sadeleĢtirilerek hazırlanmıĢtır.
Hilmi CoĢkun, 2017, Eylül, Ġskenderun, Hatay.
41. Mühendislikte Etik
Prof.Dr. İlhan TALINLI
Teknoloji fen biliminin değil ahlak felsefesinin bir dalıdır. Teknoloji, mutluluk ve verimlilik
için gerekli olan Ģeyleri sağlamayı amaçlar. Bir ahlak filozofuna göre bir teknisyen
uygulaması için ona verilen programları eleĢtirebilme yetisine ve hakkına sahip olmalıdır
(Paul Goodman). Mühendisler yeme, içme ve barınma gibi temel ihtiyaçları ve yaĢamımızda
güçlü, güzel uyumlulukları sağlayan ürünleri yaratan ve iĢleyenlerdir. Mühendisler insanın
sadece hayallerinde oluĢturabildikleri zaferleri bile mümkün kılabilirler.
Mühendislik Etiği
Bireyler ve kurumlarla birebir iliĢkide karar verme ve ahlaki değerler oluĢturma çalıĢmasıdır.
Teknolojik geliĢmede, ahlak iliĢkisi, karakter, idealler ve kiĢi ve kurumların iliĢkisi
hakkındaki sorulara yanıt arayan bir çalıĢmadır.
Tarihsel
Etik düĢünceler mühendisliğin bir meslek alanı olması ile baĢlamıĢtır. 19. yüzyılın sonlarında
mesleki topluluklar etik kodlarını yazıp mühendislere verdiler. Ne yazık ki mühendislik etiği
geleneksel olarak çok dar anlamda anlaĢıldı. Ve sadece kılavuzlar, kodlar ve düĢünceler
olarak öngörülen bu kavramlar mühendislik etiğinin sadece bir bakıĢ açısı olup tümünü
kapsamıyordu. Yaygın bir sorgulamanın bir disiplini veya alanı olarak mühendislik etiği hala
çok gençtir ve yasal veya tıp etiği gibi alanlardan daha yenidir. 1970‟lerin sonunda bir okul
disiplini olarak sistematik Ģekilde kabul edildi. 1978-80 yıllarında felsefe, sosyal bilimler,
yasalar ve iĢ teorilerine ilaveten mühendislik etiği de ulusal projelerde daha açık olarak
tanımlandı ve disiplinler arası bir disiplin olarak kavramlaĢtı.
YaĢamımızdaki mühendislik mesleğinin yerinin çok geniĢ olmasına karĢın bu disiplinin
geliĢmesindeki gecikme çok ironiktir. Bir cerrahın ellerindeki kabiliyet bir hasta için bir anlık
bir olay iken bir mühendisin tasarım sırasındaki kararı yüzlerce yaĢamı etkileyebilecek
sonuçlara yol açabilir.
Mühendislik etiği kiĢisel karar verme ve sorumluluğa odaklandığı mı yoksa sadece
değerlendirici mi olması nedeni ile genel bir öneme sahiptir. Refahımız ve güvenliğimiz
üzerinde mühendisliğin bu dramatik etkisine rağmen biz onu kiĢisel olmayan bir
kurumsallaĢmanın Ģekli olarak görüp bir steorotip yaratıyoruz. Mühendislik ürünleri ölüm ile
yaĢam veya geniĢ anlamda fayda ve zarar arasındaki farkları ortaya koyan sorumluluk sahibi
kiĢisel yaratıcı aktivitelerden oluĢurlar. Mühendislik etiği yaratıcı aktivitenin ahlaki girdilerini
inceleyen bir disiplindir. O kendi içinde teknolojinin ahlaki boyutunu inceler.
42. Ahlaki Sorunların DeğiĢkenliği
Mühendislik etiğinde zıt olan iki yaklaĢım vardır. Bunlar;
– 1. Küçük günlük problemlerin baskısı
– 2. GeniĢ sosyal problemler
Bizim etrafımızdaki dünyadan dıĢ dünyaya bakıĢımızın bizi meĢgul eden kısmı önemsiz ve
küçüktür ama dirençli ve hatırlatıcıdır. Günlük yaĢam ve iĢimizin ahlaki problemleri zor ve
dirençlidir. Bu problemlerin kök nedenlerini anlamak ve onların ötesindeki nedenleri bulmak
için;
Biz ne yapmalıyız?
Bir mühendislik ürünü veya projesi üretim veya yapım, test etme, satıĢ ve hizmet gibi
tasarımın değiĢik kademelerinden geçer. Mühendisler bunları bu proseslerin herhangi bir
adımının yönetimini veya yürütülmesini sağlayarak baĢarırlar. Proje veya aktivitenin yapısı
hangi mühendislik alanı olursa olsun genellikle emredici ve dikte edici olacaktır. Ancak her
alan ahlaki sorunları içerir. Örneğin; kendi grupları içinde içsel veya baskı altında veya
umursamazlıkla daha düĢük emniyette ve yararda bir ürün piyasaya sürüldüğünde bu çok
büyük halk kesimlerini ters yönde etkileyecektir.
Örnek 1
Bir denetçi hatalı yapı elemanını fark eder ve kullanıma sunulmadan önce uygulama dıĢı
kalması için engellemede bulunur. Bu kiĢinin üstü olan kiĢi bunu yönetmeliğin bir suçu olarak
önemsemez ve proje gecikmesin diye onu alaĢağı eder. Bu kiĢi eleĢtirilir ve disiplin cezası ile
tehdit edilir.
Örnek 2
Bir elektrik Ģirketi bir nükleer santral kurmak için izin baĢvurusu yapar. Lisans verecek kurum
insan sağlığı için herhangi bir reaktör arızası durumunda hangi acil ölçümlerin yapılacağına
dair bilgileri ister. Mühendisler alarm sistemlerini ve bölgesel hastane ile olan anlaĢmalarını
gösterirler. Onlar bu ölçümlerin sadece tesis elemanları için olduğunu etraftaki nüfusu
kapsamadığını vurgulamazlar. Bu baĢkalarının sorumluluğudur ve bu konuda baĢka soruya
muhatap olmazlar.
Örnek 3
Bir kimyasal madde fabrikası atıklarını bir depolama alanına boĢaltır. Tehlikeli maddeler yer
altı suyuna karıĢarak karĢılarına çıkar. Fabrika mühendisleri uyarılmasına karĢın bu deĢarj
iĢlemini değiĢtirmezler. Çünkü onların rakip firması da aynı ucuz yöntemi kullanmaktadır. Bu
konuda bir yasal yaptırım olmadığı için yerel görevlilerin de tehlikeden haberi olmaz.
Örnek 4
ABC elektronik firması yeni bir ürünü için kendi versiyonu araĢtırmasını hızlandırır. Ancak
ürün henüz satıĢa hazır değildir. Buna rağmen resimler ve reklamlar ile ortaya çıkarlar.
Öngörülen müĢteri profilini rafta bu ürünün yer aldığına ve satın alınabileceğine inandırırlar.
Etik yaşamın önemi
Etik ahlak üretmez, ahlak üzerine konuĢur. Etik, özgürlük ilkesini temel alır. Özgürlüğü
düĢünsel düzeyde sınırsız kullanır. Etik olmayan düĢünce yoktur. Etik olmayan davranıĢ
vardır. Etik, bir anda bir yerde ne yapılabileceği hakkında yargılara varmaz. Daha çok,
eylemin ahlaki olarak kabul edilebilmesi için nasıl davranılması gerektiği bilgisini aktarır.
Etik, kiĢiyi eylemi yapmaya zorlamaz, sadece eylem yapma kararına ahlaki açıdan yardımcı
olur. Uygulamada ahlaki açıdan yapılması gerekli bir davranıĢ reddedebilir, hatta ahlaka
43. aykırı davranabilir. Özgürlük sadece iyi olanı yapmada değil, kötülük yapmada da
özgürlüktür.
“KiĢinin yaĢantısını, insanın değerinin ve etik değerlerin bilgisinden kaynaklanan bir inancı
belirliyorsa, ancak o zaman yaĢantısı etik bir yaĢantıdır” (Ionna Kucuradi).
Ahlaki ikilemlerle yüzleĢme adımları;
• Ġlgili ahlaki faktör ve edenleri belirle, çarpıĢan görevler, yarıĢan haklar, iyi ve kötü
seçenekler ve iyilikler ve ahlaki bozukluklar nelerdir?
• Ahlaki faktörleri içeren ilgili tüm verileri topla.
• Mümkünse durum için uygulanan ahlaki düĢünceleri önem sırasına göre
derecelendir.
• Her bir durumu içeren ikilemi çözme yolu olarak eylemin seçeneklerini göz önüne al.
• MeslektaĢların ve arkadaĢlarınla konuĢ, ikilemin seçeneklerini ve onların önerilerini
değerlendir.
• Tüm bu ahlaki faktörler ve sebeplerin ağırlığı ile çok dikkatli bir karar ver.
Etik teoriler
Ahlaki ikilemleri ve buna ait çözümleri içeren faktörleri belirleyen bir yol izlemek amacıyla
ortaya çıkan 4 ana etik teori vardır. Bunlar, eylemleri aĢağıdaki koĢullar ile ahlaki doğru
olarak kabul eden teorilerdir;
• Yararcılık, faydacılık (Utilitarianism): bu teoriye göre en fazla insana en iyi olanı üretmek
esastır (Mill, Brandt).
• Görev teorileri (duty theories): evrensel olarak tüm insanlar için istenen, kiĢiye rasyonel ve
otonomik bir sorumlulukla görevleri yerine getirme kuralını benimser (Kant, Rawls).
• Hakların teorileri (rights theories): bu teoride etkilenmiĢ herbir bireyin insan hakkına saygılı
olmak en iyi yol olarak verilmektedir (Locke, Melden ).
•Ġyilik veya fazilet teorileri (virtue theories): iyilikler toplumsal iyileri baĢarmayı mümkün
kılan kiĢiliğin kaliteleridir (Aristotle, MacIntyre).
Etik teorinin ikinci uygulaması ise teknolojik geliĢmede mühendislerin ve diğerlerinin
yükümlülüklerini belirlemektir. Projelerden ve ürünlerden halkın etkilenmesini önlemek için
gerekli emniyeti sağlamakla mühendisler niçin yükümlüdür? Bu yükümlülükler hangi
nedenlerle mühendise verilmiĢtir.
Mühendisin güvenlik yükümlülüğü: Biz her zaman ürün ve hizmetlerin bizi olası tehditleri
nedeniyle güvenli olmasına gerek duyarız. Ancak bu güvenlik için bir Ģey ödememiz
gerektiğini de anlayamayız.
Güvenlik Kavramı: Eğer bir Ģeyin risklerinin kabul edilebilir olduğuna karar veriyorsanız o
Ģey güvenlidir (Lawrence, 1976). Eğer bir Ģey için biz kabul edilemez bir tehlike veya zarar
nedeni olduğunu ortaya koyabilirsek o Ģey için “güvenli değil” diyebiliriz. Bunun risk ile
anlatımı da mümkündür.
Risk: istenmeyen veya zararlı birĢeyin ortaya çıkması potansiyelidir. Bir baĢka deyiĢle bu
istenmeyen sonuçların olma olasılığıdır.
Riskin kabul edilebilirliği: Risk, artık onun sonuçları üzerinde genellikle ve daha uzun vadede
korkulacak bir Ģey olmadığında kabul edilebilirdir.
Risk değerlendirmede bilginin etkisi: Hangi risklerin farkedilebileceğini bir karar verici için
ortaya koyan en iyi yol risk değerlendirme yapmak ve öncelikle bilgiye ulaĢmaktır. Risk
44. değerlendirmede ulaĢılan bilgi ile risk analizi, risk takdiri ve risk karakterizasyonu yapılır.
Bunlardan sonra risk için minimizasyon, riski düĢürmek ve riskleri gidermek için önlemler
düĢünülür.
Varsayım ve gerçeklik arasında risk azaltımı:
Varsayım: iĢlemci hatası ve ihmali tüm kazaların temel nedenidir.
Gerçeklik: kazalar düzeltilmesi mümkün tehlikeli koĢulların sonucudurlar.
Varsayım: bir ürünü güvenli yapmak maliyetleri arttırır.
Gerçeklik: bir ürüne baĢtan itibaren güvenlik inĢa ederseniz ilk yatırım maliyeti daha
yüksek olmaz. Daha sonra yapacağınız değiĢiklikler daha pahalı olacaktır.
Varsayım: biz bir ürünün güvenli olup olmadığını ürün yapılıp test edildikten sonra öğreniriz.
Gerçeklik: eğer güvenlik orijinal tasarım sırasında gerçekleĢtirilmemiĢse halk bunun
test edilmesi sırasında acılarını çeker.
Varsayım: tehlikeler hakkındaki uyarılar yeterlidir. Garanti sistemi güvenliği planlamaktan
daha ucuzdur.
Gerçeklik: uyarı bilinen bir tehlikeyi belirler ve zarara karĢı minimum bir korunma
sağlar. Garanti belgeleri boĢa kürek sallamaktır, tekrarlanan eylemler herhangi bir tehlike
veya kaza oluĢmasa bile ilave maliyetlerdir.
Ġş ve Meslek Etiği (Uygulamalı Etik)
Son yıllarda, iĢ ve mesleki alanda mesleki etikten beklentiler dramatik biçimde artmıĢtır.
ĠĢverenler, çalıĢanlar ve müĢteriler bilinçli olarak temel etik kuralları tanımlayanları
aramaktadırlar. Bunun nedenleri;
• kabul edilmiĢ/edilebilir davranıĢları belirlemek,
• uygulamanın standartlarını yükseltmek,
• öz eleĢtiri yapmak için yol göstericilik sağlamak,
• mesleki davranıĢ ve sorumluluklar için bir çerçeve oluĢturmak,
• bir mesleki kimlik (statü) aracı
• bir mesleki olgunluk standardı.
Bilim Olarak Etik
Etik, sadece kuramsal ve bu anlamda özerk bir bilim olarak değil, uygulamalı bir bilim olarak
da yapılabilir. Yani, genel etik ilkeler, etik temellendirme yöntemleri kullanılarak belirli
yaĢam ve eylem alanlarına uygulanabilir. Bu durumda etik; ahlakiliğin mutlaklık ve
koĢulsuzluk talebini, ahlakla bir bağlam içinde ya da bir eylem bilimi ethosuyla bağlantılı
olarak yorumlayan özel ve somut bir etik olur.
Ait olduğu eylem alanını açıklayan kavramın adını ön isim olarak alır, o kavramın etiği olur:
Tıbbi etik, Biyoetik, Sosyal etik, Ġktisat etiği, Bilim etiği, Ekoloji etiği, BarıĢ etiği, Basın etiği
vb.
Bu etikler uygulamada, o eylem alanında faaliyet gösteren insan gruplarının davranıĢ ilkeleri
Ģeklinde düzenlendiğinde ya da diğer bir deyiĢle sadece o kavramın altında toplanan uğraĢı
alanlarını ilgilendirecek Ģekilde özelleĢtirildiğinde iş ve meslek etiği olarak anılır.
Meslek ya da zümre onuru, meslek etiğinin alanlarına özgü kurallarla sıkı sıkıya bağlıdır ve
bunları çiğneyen yalnızca kendi itibarına değil mesleğe de zarar verir. GenelleĢtirme ilkesine
45. göre bir eylem, genelde kabul edilemez sonuçlara yol açtığında ahlakdıĢı sayılır. Günlük
konuĢma dilinde bu durum “herkes senin gibi davransa ne olur?” sorusu ile sorgulanır.
“Mühendis, geliĢmeyi sürdürülebilir hale getirmek için gereken koĢulları yaratmayı mesleki
bir görev sayar" (ASCE-1997).
Özel etik ilkelere olan gereksinim, genel olarak tüm toplumun etik gereksinimi ile aynıdır.
Etik ilkeler, karĢılıklı olarak iliĢkinin kurulması ve muvafakatin sürdürülmesine yardımcı
olur. Etik kodlar olarak da adlandırılan mesleki davranıĢ ilkeleri, bir mesleğin ve toplumun
üyeleri arasındaki inandırıcılığın aracıdır ve ortak değerlere ve misyona sahip üyeler arasında
aidiyet duygusunu arttırır, topluma karĢı görevlerinin olduğu bilincini canlı tutar. Mesleki etik
kodların ve mesleki davranıĢ ilkelerinin belirlenmesindeki temel amaç, o mesleğin insanlara
daha iyi hizmet etmesi için kılavuzluk görevini sağlamak olmalıdır. Bu ilkelerin ortaya
konması ile, kiĢilerin damgalanması, “ahlaklı-ahlaksız” olarak nitelendirilmesi veya bu
kuralların siyasal-kiĢisel-yönetsel vb. kaygılarla dayatılması amaçlanmamalıdır. Mesleki
davranıĢ ilkeleri ile “nasıl davranırsak daha iyi hizmet veririz?” sorusuna yanıt aranmalıdır.
Mühendislik Etiği
Dünya Mühendisler Birliği‟nin 5 Ekim 1977 günlü toplantısında son Ģeklini kabul ettiği
Mühendislik Etiği‟nin temel ilkeleri aĢağıdaki Ģekilde duyurulmuĢtur:
Temel Ġlkeler:
Mühendisler,
• mühendislik mesleğinin doğruluğunu, onurunu ve değerini
• insanlığın refahının artması için kendi bilgi ve becerilerini kullanarak,
• dürüst ve tarafsız olarak halka, kendi iĢverenlerine ve müĢterilerine sadakatle hizmet ederek,
• mühendislik mesleğinin yeteneğini ve prestijini artırmaya çabalayarak,
• kendi disiplinlerinin mesleki ve teknik birliğini destekleyerek,
yüceltir ve geliĢtirirler.
Mühendislik Etiği Ġlkeleri
1. Mühendisler, mesleki görevlerini yerine getirirken, toplumun güvenliğini, sağlığını ve
refahını en önde tutacaklardır.
1.a) Mühendisler; toplum yaĢamının, güvenliğinin, sağlığının ve refahının, yapıların,
makinelerin üretimlerin, iĢlemlerin ve donanımların üretilmesindeki mühendislik
kurallarına, kararlarına ve uygulamalarına bağlı olduğunu bilmelidir.
1.b) Mühendisler, toplumun sağlığı ve refahının güvenliğini tasarlamayan planlar ve
benzerlerini kullanmayacak ve kabul edilen mühendislik standartlarına uygun olanları
kullanacaktır.
1.c) Mühendisler toplumun güvenliğini, sağlığını ve refahını tehlikeye sokan mesleki
kararların devreden çıktığı durumlarda, müĢterilerini veya iĢverenlerini bilgilendirmeli
ve durum hakkında diğer otoritelerin dikkatini çekmelidirler.
1.c-l) Mühendisler, sorumlu oldukları sistemlerin tasarımı ve üretiminin
kullanılmasına iliĢkin güvenlik veya yaĢam beklentisini halkın anlamasını sağlayacak
yayınlanmıĢ standartları, test kodlarını ve kalite kontrol iĢlemlerini her durumda
gerçekleĢtirecek ve temin edeceklerdir.
46. 1.c-2) Mühendisler, tasarım için planlama onaylarını vermeden önce sorumlu oldukları
sistem veya üretimlerinin tasarım güvenirliliğini inceleyecek ve güvenlik eleĢtirisini
yapacaklardır.
1.c-3) Mühendisler, halkın güvenliği veya sağlığını tehlikeye düĢüreceğine inanılan
koĢulları gözleyecek ve durum hakkında yetkilileri bilgilendireceklerdir.
1.d) Mühendisler, diğer kiĢilere veya firmalara tasarım güvenirliği ilkelerinin herhangi
bir maddesinin ihlalinde olabileceklerin bilgisini veya nedenlerini bildirmek
zorundadırlar. Bu gibi bilgiyi özel yetkiliye yazarak sunacaklar ve bu gibi bilginin elde
edilmesinde yetkili ile iĢbirliği yapacak ve gerektiğinde yardımcı olacaklardır.
1.d.l) Mühendisler, üretim veya üretim sistemlerinin kontrolü yapılmamıĢ veya
güvenirliliği sağlanmamıĢ, ise veya tasarım onu kullanan halka zarar verecekse, bu
durumu yetkililere bildireceklerdir.
1.d.2) Mühendisler, üretim veya sistemlerin güvenliği ve performansını etkileyecek
değiĢimlerin veya düzenlemelerin onayını vermeyeceklerdir.
1.e) Mühendisler, topluma iliĢkin olaylarda yapıcı hizmet olanakları arayacaklar ve
kendi toplumlarının güvenliği, sağlığı ve esenliğinin geliĢtirilmesi için çalıĢacaklardır.
1.f) Mühendisler, yaĢamın kalitesini artırmak için çevreyi iyileĢtirmelidirler.
2. Mühendisler, sadece kendi uzmanlık alanlarındaki hizmetleri vermelidirler.
2.a) Mühendisler, mühendisliği içeren bir özel teknik alanda eğitim veya deneyle
kazanmıĢ oldukları mühendislik etkinliklerini yerine getirmeyi üstleneceklerdir.
2.b) Mühendisler, kendi ihtisas alanlarının dıĢında eğitim ve deneyim gerektiren bir
etkinliği kabul edebilirler, ancak hizmetleri projenin kendi uzmanlık sınırına kadar
olmalıdır. Projenin aĢamalarında uzmanlarla iĢbirliği, onlara danıĢma veya onlardan
yararlanma sağlanmalıdır.
2.c) Mühendisler, kendi uzmanlık alanları dıĢında veya kendilerinin doğrudan kontrolü
altında hazırlanmamıĢ herhangi bir mühendislik planı, projesi veya belgeyi
imzalamayacaklardır.
3. Mühendisler, yalnızca objektif ve gerçek resmi raporlar yayınlayacaklardır.
3.a) Mühendisler, resmi bilgilerini yaymaya ve mühendislik baĢarılarının yanlıĢ
anlaĢılmasını önlemeye gayret edeceklerdir.
3.b) Mühendisler, tüm mesleki raporlarda, beyanatlarda veya Ģahitliklerde tamamen
objektif ve gerçekçi olacaklardır. Raporlar, beyanatlar veya Ģahitlikler konusunda
gerekli ve uygun bilgiye sahip olacaklardır.
3.c) Mühendisler, herhangi bir mahkeme veya komisyonda uzman veya teknik Ģahit
ediyorlarsa görüĢlerini; kendilerini ilgilendiren, yeterli, doğru, tam, teknik bilgi sahibi
olduklarına inandıkları zaman bildirmelidirler.
3.d) Mühendisler, herhangi bir gruba veya gruplara iliĢkin ödeme veya duyumların söz
konusu olduğu mühendislik konularında, kesin kanaate ulaĢmadıkları sürece, grup
veya grupların kimliklerini açıklayarak beyanat, eleĢtiri veya tartıĢma konusu
yapamazlar.
3.e) Mühendisler, kendi çalıĢmalarını ve değerlendirmesini ağır baĢlı ve alçak
gönüllülükle yapacaklar ve kendilerinin yükselmeleri karĢılığında mesleğini, onurunu,
dürüstlüğünü tehlikeye atacak herhangi bir eğilimden kaçınacaklardır.
4. Mühendisler, mesleki konularda, her iĢveren veya müĢteri için güvenilir vekil olarak
davranacaklar ve çıkar çatıĢmalarından kaçınacaklardır.
47. 4.a) Mühendisler, kendi iĢverenleri veya müĢterileriyle ilgili tüm anlaĢmazlıklardan
kaçınacaklar ve kendi iĢlerini veya hizmet kalitelerini etkileyen herhangi bilgi veya
durumu iĢveren müĢterilerine vakit geçirmeden bildireceklerdir.
4.b) Mühendisler, kendileri ile iĢveren veya müĢteriler arasında bir potansiyel
anlaĢmazlık yaratacak herhangi bir anlaĢmayı bilerek (kasıtlı olarak) taahhüt
etmeyeceklerdir.
4.c) Mühendisler, ne aynı proje hizmetleri için ne de aynı projeyle ilgili farklı
hizmetler için, tüm ilgili tarafların açık ve anlaĢmaya dayanan Ģartları dıĢında ücret,
mal veya benzeri Ģeyleri kabul etmeyeceklerdir.
4.d) Mühendisler, kendi üretimlerini gerçekleĢtirmek için gerekli malzeme veya
donanım dıĢında, ücretsiz mühendislik hizmetlerini içeren konularda maddi veya diğer
değerlendirilebilir Ģeyler istemeyecekler ve kabul etmeyeceklerdir.
4.e) Mühendisler, üstlerinden, kendi firmalarından veya sorumlu oldukları iĢle ilgili
elemanlardan veya iĢçilerden doğrudan veya dolaylı olarak hediye (bahĢiĢ)
istemeyecek ve kabul etmeyeceklerdir.
4.f) Mühendisler, bir resmi komisyon üyesi, kontrolörü veya hükümet memuru olarak
kendisi tarafından sağlanan hizmetlere karĢı olan açıklamalara, etkinliklere,
organizasyonlara veya mühendislik uygulamalarına katılmayacaklardır.
4.g) Mühendisler, kendi organizasyonlarının bir elemanı olarak, yönetici, memur veya
iĢçi gibi resmi kiĢilerden bir anlaĢma istemeyecekler ve kabul etmeyeceklerdir.
4.h) Mühendisler, kendi çalıĢmalarının sonucu olarak bir projenin baĢarılı
olamayacağına inandıklarında, iĢverenlerine veya elamanlarına bilgi vereceklerdir.
4.i) Mühendisler, bir jürinin atanan üyesi olduklarında kendilerine ulaĢan bilgileri
inceleyecekler ve bu etkinlik kendi elamanlarının, iĢverenlerinin veya kamunun
çıkarına ters düĢse bile bu bilgiyi kiĢisel çıkarları için kullanmayacaklardır.
4.i-l) ĠĢ iliĢkilerine, mevcut teknik iĢlemlere, önceki iĢveren, eleman veya
değerlendirilen tekliflere iliĢkin güvenilir bilgileri, ilgililerin rızaları olmaksızın
açıklamayacaklardır.
4.i-2) Üyesi bulundukları herhangi bir komisyonun veya heyetin ne bilgilerini
ve ne de kararlarını açıklamayacaklardır.
4.i-3) Elemanları tarafından kendisine verilen fikirleri (tasarımları)
kullandıklarında, bu tasarımları açık izin almaksızın diğer çalıĢmalarda
kullanmayacaklardır.
4.i-4) Mühendisler çalıĢma esnasında, çalıĢma konusunda gerilimi artırıcı
davranıĢlara ve tartıĢmalara girmeyecekler veya yönetici olarak diğer iĢçiler
için anlaĢmalar yapmayacak veya tüm ilgililerin rızası olmaksızın hususi ve
özel bilgileri içeren özel projelere iliĢkin uygulamalara girmeyeceklerdir.
4.j) Mühendisler, bir inĢaatın (veya diğerlerinin) kontrolünü yaparken tüm taraflara
dürüst ve adaletli olarak davranacaklardır.
4.k) Mühendisler, iyileĢtirmeler, planlar, tasarımlar, icatlar veya telif hakkı veya patent
ortaya çıkarabilecek diğer kayıtlar konusunda, bir iĢ üstlenmeden önce bu
sahiplenmeye iliĢkin bir pozitif anlaĢma sağlayacaklardır.
4.l) Mühendisler, yanlıĢlarda kendi hatalarını yok edecek ve kendi kararlarını
doğrulamak hususunda tahrifattan ve değiĢikliklerden sakınacaklardır.
4.m) Mühendisler, kendi iĢverenlerinin bilgisi olmaksızın kendi düzenli iĢlerinin
dıĢındaki mesleki görevleri kabul etmeyeceklerdir.
4.n) Mühendisler, hile ile veya aldatarak diğer iĢverenlerden bir eleman elde etme
giriĢiminde bulunmayacaklardır.
4.o) Mühendisler, bitirilmiĢ bir iĢ için anlaĢma veya kontrat olmaksızın, ilgililerin
bilgileri dıĢında görüĢ bildiriminde bulunmayacaklardır.
48. 4.o-l) Kamudaki, endüstrideki veya eğitim iĢindeki mühendisler, görüĢ
bildirmeye yetkilidirler ve görevleri gerektirdiğinde diğer mühendislerin
iĢlerini değerlendirirler.
4.o-2) Pazarlamada ve endüstride çalıĢan mühendisler, diğer üretimlerle kendi
üretimlerinin karĢılaĢtırmalarını yapmaya yetkilidirler.
4.o-3) Pazarlamada çalıĢan mühendisler, kendileri tarafından satılan veya satıĢa
sunulan teçhizat, materyal veya sistemlerin dıĢındakiler için mühendislik
danıĢma hizmeti sunmayacak ve vermeyeceklerdir.
5. Mühendisler, hizmetlerinin geçerliliği konusunda mesleki itibarlarını oluĢturacak ve
diğerleriyle haksız rekabete girmeyeceklerdir.
5.a) Mühendisler, iĢi ele geçirmek amacıyla doğrudan veya dolaylı olarak herhangi bir
komisyon, politik destek, hediye veya diğer benzeri Ģeyleri ödemeyecek, ödeme
teklifinde bulunmayacaklardır.
5.b) Mühendisler, sadece istenen mesleki hizmet için belirlenen yetenek ve liyakat
esasına göre ve gerekli mesleki hizmetler için anlaĢmalar düzenlemelidir.
5.c) Mühendisler, hizmetin amacına uygun ücret miktarında ve yöntemde
anlaĢmalıdırlar. AnlaĢmaya tarafların katılımda karĢılıklı güven zorunludur. Genel
durum, mühendislik hizmetinin maliyetinin uygun ve kabul edilebilir olmasını
gerektirir, ancak bu hizmeti sağlayacak kiĢilerin veya firmaların seçimindeki kararı
kontrol etmeyi gerektirmez.
5.c-l) Bu ilkeler diğer mesleklere ait hizmetlerin elde edilmesinde, mühendisler
tarafından uygulanacaktır.
5.d) Mühendisler, çalıĢırken veya çalıĢmaları kesinleĢmiĢken diğer mühendislerin
yerlerini almak (ayağını kaydırmak) için görüĢmede bulunmayacaklardır.
5.d-l) Aynı iĢ için kontratlı bulundukları müĢterilerinden iĢ istemeyeceklerdir.
5.d-2) Kontratlı bulundukları iĢ tamamlanmadan veya ödemeler
tamamlanmadan veya varsa açılmıĢ davalar tamamlanmadan müĢterilerinden iĢ
kabul etmeyeceklerdir.
5.e) Mühendisler, mesleki Ģereflerini tehlikeye atabilecek bir terfi aracı olarak
kullanılacak veya mesleki komisyonu ele geçirmeye yönelecek durumlarda, mesleki
komisyon üyeliklerini istemeyecekler, teklif etmeyecekler ve de kabul etmeyecekler.
5.f) Mühendisler, kendi akademik ve mesleki yeteneklerini tahrif etmeyecek ve
bunların yanlıĢ olarak temsil edilmesine hizmet etmeyeceklerdir. Tayinlerine iliĢkin
konularda veya sorumluluklarında yanlıĢ beyanlar veya abartmalar yapmayacaklardır.
ĠĢ istemeye iliĢkin broĢür veya diğer gösterimlerde, iĢleri, üyelikleri, iliĢkileri veya
çalıĢmaları ve yeteneklerini artırmak amacı ve niyeti ile geçmiĢteki baĢarıları
konularında yanlıĢ beyanlarda bulunmayacaklardır.
5.g) Mühendisler, mesleki hizmetlerini aĢağıdaki gibi tanımlayabilir ve aĢağıdaki
koĢullarla sınırlandırabilirler:
5.g-l) DeğerlendirilmiĢ programlar, listeler ve yayınlar, uygun boyutlarda ve bu
gibi mesleki programları ve listeleri düzenli olarak yayınlayan yayının bir
parçası olmak koĢuluyla yazılan bilgi; firma adı, adresler, telefon numaraları,
uygun sembol ve katılanların adları ve değerlendirmede bulunan firmanın
uygulama alanı
5.g-2) ÇalıĢılan projelerin tarafları, görevler ve donanımlara iliĢkin olarak,
firma adları, adresleri, telefon numaraları ve hizmetin türü
5.g-3) BroĢürler, çalıĢma programları, deneyimlere iliĢkin diğer gösterimler,
hizmete iliĢkin kiĢisel kapasite ve olanaklar, projeye katılanlara göre yanlıĢ
olmayan ifadelerle ve geliĢigüzel olmayan düzenlemeler olması koĢuluyla
49. 5.g-4) Sınırlı ad, adres, telefon numaralan ve çalıĢılan firmaların özellikleri,
özel veya koyu yazı tipine baĢvurmaksızın
5.h) Mühendisler, değerlendirilmiĢ iĢ ve mesleki yayınların tanıtımında gereksiz
gösteriĢe, methiyeye veya abartıya kaçmadan, söz konusu hizmet ve projenin içeriğine
ters düĢmeyen gerçek ve sadece mühendisliğe iliĢkin görüntüler kullanabilirler.
5.i) Mühendisler, gerçek ve değerlendirilmiĢ olarak yazılan veya teknik yayınlar için
gösteriĢten uzak ve övgüyü içermeyen yazılar (makale) hazırlayabilirler. Bu gibi
yazılar, iĢin paylaĢımı için baĢkalarına verilen güveni ve itimadı sarsmadan doğrudan
kendisinin katkılarını içermelidir.
5.j) Mühendisler, projede veya belirtilen üretimdeki katkılarını alçak gönüllülükle
ifade eden, ticari yayınlarda ve bilgilendirme yayınlarında adlarının kullanılmasına
izin verebilirler. Bu gibi izin, tescilli üretimlerin genel bir onayını içermeyecektir.
5.k) Mühendisler, kiĢisel üyeliklerini özel yayınlara ilan edebilirler. Buradaki bilgi,
katılım ve katkılarını gerçek olarak ifade eden, çalıĢma alanını diğer katılanların
adlarını, firma adını, adresini ve telefon numaralarını içeren biçimde olmalıdır.
5.l) Mühendisler, özel proje amaçlı yarıĢmalara, projenin diğer tasarımcılarının onayı
olmadan giremez.
5.m) Mühendisler, mesleki itibara, görünüĢe, uygulamaya veya diğer mühendislerin
iĢlerine kötü niyetle veya yalan yere kötülük etmeyecek ve diğer mühendislerin
çalıĢmalarını fark gözetmeden (tarafsız olarak) irdeleyeceklerdir.
5.n) Mühendisler, kar amacı olmayan özel profesyonel birliklerin dıĢındaki herhangi
bir mühendislik kuruluĢunu destekleyemezler.
5.o) Mühendisler, çalıĢanların olanaklarını kendi özel çalıĢmaları için
kullanamayacaktır.
5.p) Mühendisler, öğrenci indirimlerinden yararlanmazlar.
6. Mühendisler, meslek doğruluğunu, onurunu ve değerini yüceltmek ve geliĢtirmek için
çalıĢacaklardır.
6.a) Mühendisler, bilerek adlarının veya firmalarının baĢka firmalar veya kiĢiler
tarafından kullanılmasına izin vermeyecekler ve hileli veya aldatıcı mesleki
uygulamalara veya iĢlere angaje olmayacaklardır.
6.b) Mühendisler, mühendisliğin dıĢındaki iĢ birliklerini, üyeliklerini etik olmayan
etkinliklerde paravan olarak kullanmayacaklardır.
7. Mühendisler, mesleki geliĢmelerini kendi kariyerleriyle devam ettirecekler ve kendi
kontrolleri altındaki mühendislerin mesleki geliĢmeleri için olanaklar sağlayacaklardır.
7.a) Mühendisler, yanlarında çalıĢan elemanlarının daha da eğitilmesi için
çalıĢacaklardır.
7.b) Mühendisler, etik dıĢı olaylarda herhangi bir birlik ve beraberliği
desteklemeyeceklerdir.
7.c) Mühendisler, yanlarında çalıĢan elamanları mesleki yazılar yazmak ve teknik
toplantılara katılmak konusunda destekleyeceklerdir.
7.d) Mühendisler disiplinlerinin meslek ve teknik birliklerini desteklemelidirler.
7.e) Mühendisler, mühendislik çalıĢmaları için diğer elemanlara gereken güveni
verecekler ve gereken ilgiyi göstereceklerdir. Mümkünse tasarım, icat, yazma veya
diğer etkinlikler için sorumlu kiĢi veya kiĢiler olarak görevlendirileceklerdir.
7.f) Mühendisler, mühendislik bilgilerinin yayılmasına gayret edecekler, gerçek
olmayan abartılmıĢ veya haksız durumları içeren mühendislik etkinliklerine
katılmayacaklardır.
50. 7.g) Mühendisler, mühendislik çalıĢmalarında, uygun ve yeterli ücretler ilkesini
onaylayacaklardır.
7.h) Mühendisler, mühendislik mesleğinin mümkün olan tüm eğitim ve deneyiminden
yararlanmayı doğal bir görev kabul etmelidirler ve birlikte çalıĢtıklarına daha az
sorumluluk yüklemelidirler.
7.i) Mühendisler, iĢe alacakları kimselere çalıĢma koĢulları ve çalıĢmadaki statüleri
hakkında tüm bilgiyi verecekler ve sonradan bu konuda herhangi bir değiĢiklik
yapmayacaklardır.
KAYNAKÇA
• Akarsu B. Ahlak Öğretileri, Ġnkılap Kitapevi, 1998
• Annemarie Pieper, Etiğe GiriĢ, Ayrıntı Yayınları, 1999, “Einführung in die Etik” kitabından
çevirenler Veysel Atayman, Gönül Sezer, ISBN 975-539-194-0
• Carl Mitcham, R. Shannon Duval, Engineering Ethics, Upper Saddle River, NJ : Prentice
Hall, 2000, p.131
• Donald Christiansen Engineering Excellence: Cultural and Organizational Factors IEEE
Spectrum, IEEE Press, New York. 1987
• Felicity Haynes, Eğitimde Etik, Ayrıntı Yayınları, 2002, “The ethical school” kitabından
çeviren Semra Kunt AkbaĢ, ISBN 975-539-351-X
• Immanuel Kant, Ethica; Etik Üzerine Dersler, Pencere Yayınları, 2003, “Eine Vorlesung
über Ethik” kitabından çeviren Oğuz Özügül, ISBN 975-8460-54-4
• Kuçuradi, Ġ. Felsefi Etik ve Meslek Etikleri, Yay. Haz. Harun Tepe, Türkiye Felsefe
Kurumu Yayınları, Ankara, 2000, 23
• Mantell, Murray I, Ethics and Professionalism in Engineering / Murray I. Mantell,
Macmillan, New York, 1964.
• MengüĢoğlu, T. Felsefeye GiriĢ, Remzi Kitapevi, 3.Basım 1983, ISBN975-14-0066X
• Michael Davis Thinking Like an Engineer: Studies in the Ethics of a Profession. New York:
Oxford University Press, pp. 240. 1998
• Mike W. Martin, Roland Schinzinger, Ethics in Engineering, New York: McGraw-Hill,
1989, p.404
• Roland Schinzinger, Mike W. Martin, Introduction to Engineering Ethics, Boston : McGraw
Hill, 2000, p.260
• Seyhan Uygur OnbaĢıoğlu, Mühendislik Etiği, Doğa Yayıncılık, 2003, ISBN 973-97305-6-1
• TMMOB Eğitim Sempozyumu Etik Eğitimi Paneli Bildirisi, 1998, Ġstanbul
• TMMOB Mühendislik Mimarlık Kurultayı Mesleki DavranıĢ Ġlkeleri Metinleri, 2001,
Ankara
• TMMOB EMO Etik Komisyonu, Etik, Ahlak ve Mesleki DavranıĢ Ġlkeleri Haziran 2003,
Ankara
• Whitbeck, C., Ethics in Engineering Practice and Research, Cambridge University Press,
1998.
