Talk given at Bilkent University Library 8th Librarianship Seminar: Ethics and LIS on December 23, 2014. (Text is in Turkish)

1. Selma Aslan
TOBB ETÜ Kütüphane Müdürü
23 Aralık 2014
Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri

2.  Neden etik?
 Kavramlar
 Diğer etik düzenlemeler
 Kütüphane türleri ve etik
 Çalışma alanlarımız ve etik
 Yükseköğrenim Kurumları Etik Davranış
İlkeleri
 Etik Yönetimi

3.  Herkesin uyması gereken ahlak kuralları varken herhangi bir mesleğe
bağlı insanların kendilerine özel etik ilkeleri belirlemelerine gerek var
mıdır?
 Etik ilkelerin varlığı sorunları çözmeye yardımcı mı olur, kendileri ek
sorunlara mı yol açar?
 “Belli bir işle uğraşan bir grubun bir meslek grubu sayılması için etik
ilkelere sahip olması önemlidir, çünkü ekonomik olarak kendine yarar
sağlamanın ötesinde topluma karşı yükümlülükler üstlenildiğini
kanıtlayan ayırıcı bir özellik kazandırır.”
 Illinois Teknoloji Enstitüsü Mesleki Etik Araştırmaları Merkezi (CSEP) Etik
İlkeler Koleksiyonu Giriş sayfasında yer alan Luegenbiehl’den bu alıntı
konunun sosyolojik yönü ile ilgili bir bakış açısını yansıtmaktadır.
 Davis ise etik ilkelerin meslek elemanını koruyucu rolüne de değinir.
http://ethics.iit.edu/ecodes/

4. 1. Öncelikle meslek mensuplarının sorumluluklar konusunda ortak bir
anlayışa sahip olmalarına hizmet eder,
2. Etik davranışın norm haline geleceği bir ortam yaratılmasına katkı
yapar,
3. Özel durumlarda kılavuzluk edebilir, ya da uyarıcı olabilir …
4. İlkelerin ilk hazırlanışı veya gerektiğinde yeniden düzenlenmesi,
meslek açısından değer katan bir süreç olabilir,
5. Derslerde ve mesleki toplantılarda üzerinde tartışılacak bir odak
noktası teşkil etmek suretiyle bir eğitim aracı olarak yararlı olur,
6. Son olarak, meslek grubu dışındaki kişilere meslek grubunun
sorumluluk sahibi ve profesyonel bir tutum içinde olduğu mesajını
verir.
Stephen Unger‘den Harris vd. nin özet aktarımı (http://ethics.iit.edu/ecodes/)

5.  Kişisel değerler
 Toplumsal ahlaki
değerler
 İş Etiği ve Çalışma
etiği
 Mesleki etik
 Kurumsal davranış
kuralları

6. Etikten söz edildiğinde karşımıza, değer, ilke, kural,
standart gibi çeşitli kavramlar çıkmaktadır:
 Değer: Karşımızdaki obje ya da kavramlar arasında
bazılarına önem ya da belli bir anlam yüklemektir.
 Etik kod: Belli bir grup ya da ülke içindeki insanların
nasıl davranmaları gerektiğinin gösteren yazılı
kurallardır.
 İlke: Eylemleri yönlendiren temel düşüncelerdir.
 Kural: İlkelere uygun eylem yollarıdır.
 Standart: Beklenen davranışların sergilenmesi,
istenmeyenlerden kaçınılmasında rehberlik yapan
sistemlerdir.
Aydın, İ. Kamuda Etik.
http://www.tbmm.gov.tr/etik_komisyonu/belgeler/makale_KamudaEtik-
InayetAydin.pdf

7.  “Ethical code - etik kod” ve “Code of conduct - davranış
kuralları” ifadelerinin bazen aynı anlamda birbirinin yerine
kullanıldığı görülebilmektedir. Ama bir görüşe göre ayrım
yapmakta yarar vardır.
 Genelde bir etik kod, koda temel teşkil eden değerlerle
başlar, paydaşlara karşı yükümlülükleri tanımlar. Kod
kamuoyu ile paylaşılır. İşletmenin değerleri, vizyonu,
çalışanların uyması gereken etik standartlar ve bunlara
nasıl ulaşılabileceğini kapsar.
 Buna karşın, davranış kuralları yalnızca çalışanlar içindir.
Uyulması gereken kuralları, davranış kısıtlamalarını kapsar.
 Kodlar ve kurallar uyulması beklenen zorlayıcı bir nitelik
taşırken ilkeler kılavuz mahiyetindedirler ve verilecek
kararlar açısından aynı ölçüde bağlayıcı değillerdir.
 Meslek alanımızın ülkemizde işleyişinin gerçekliği içinde
meslek örgütümüz yaptırım gücü olmadığından ilkeler
belirlerken, ihtiyaç duyulması halinde, kurumlar ilkelere
dayalı daha net ve bağlayıcı kurallar belirleyebilirler
kanısındayım.

8. TÜSİAD, 2009, s. 39

9.  İş etiği kavramı (business ethics), esasında çalışma etiğini (work
ethics) ve meslek etiğini (professional ethics) de kapsamaktadır.
 Çalışma etiği bir toplumda işe ve çalışmaya ilişkin değerler ve
tutumlar olup toplumun kültür ve değerlerinden etkilenir.
 Bu bakımdan bir toplumun işe yönelik tavrı bir başka toplumdan
farklılıklar gösterebileceği gibi, toplumun çeşitli katmanları
arasında da farklı yaklaşımlar söz konusu olabilir.
 Bazı toplumlar ya da toplumsal kesimler işe ilişkin olumlu bir
tutum sergilerken ve çalışmayı yaşamanın amacı gibi nitelerken,
bazıları işi ve çalışmayı bu derece ön plana almamaktadır.
 Çalışma etiği disiplini, verimliliği, kaliteyi ve etkinliği önemser ve
kişilerin çalışkan, tutumlu, dakik, disiplinli ve dürüst olmalarını
öngörür.
 Çalışma etiğine sahip olmak bir kişilik özelliği olduğu kadar aynı
zamanda kültürel bir olgudur ve her kültürel olgu gibi
sosyalizasyon ve eğitim süreçleri ile aktarılabilir.
http://www.tusiad.org/__rsc/shared/file/Tusiad-isetigiraporupdf.pdf

10.  Çalışma, yaşamın en
merkezdeki uğraşıdır.
 Çalışma, sosyal bir görevdir.
 Çalışma, boş zamandan daha
önemlidir.
 Çalışma, zamanı düzene sokan
bir eylemdir.
 Çalışma, kişiyi dakik, tutumlu
ve disiplinli yapar.
 Kişi kimlik, saygı, psikolojik
tatmini ve statüyü çalışma ile
kazanır.
 Çalışma, yaratıcılığın ve
yeteneklerin geliştirilmesine
imkan verir.
http://www.tusiad.org/komisyonlar/sirket-isleri-komisyonu/dunyada-ve-
turkiyede-is-etigi-ve-etik-yonetimi/

11. Değerler ve ilkeler kaynağını
genel etikten alır, standartlar
ve kurallar ise ilgili mesleğe
özgü olarak oluşturulur. Diğer
bir deyişle doğruluk, dürüstlük
ilkeleri tüm meslekler için
geçerlidir, ancak bunun
yanında bir
[meslek]mensubunun
mesleğini icra ederken izlemesi
ve uyması gereken kurallar,
standartlar ve yöntemler vardır.
Meslek etiğindeki farklılıklar
buradadır.
http://www.tusiad.org/komisyonlar/sirket-isleri-komisyonu/dunyada-
ve-turkiyede-is-etigi-ve-etik-yonetimi/

12. Özel sektörde çalışanlar
için yararlı olabilecek
bir kılavuz

13. http://leonardo-prove.eu/wp-
content/uploads/2014/05/COE_EN_Organisations.pdf

14.  Birinci aşamada, etik kurallara uyma özünde ceza
görmemek, cezadan kaçınmak içindir. Yanlışı tam
anlamadan muhtemel cezadan kaçınmak için
kurallara uyma buna örnektir.
 İkinci aşamada ise, kurallara uyma özünde ödül
almaya yönelik kişisel çıkar kaynaklıdır. Bireyin
çevresinin takdirini kazanmak için etik kurallara
uyması ödül elde etmeye yönelik davranış türüdür.
Diğer bir deyişle, bir karşılık beklenmekte, öz çıkara
yönelik ödül edinme güdüsü yatmaktadır.
 Üçüncü aşama ise çok farklı olup, birey artık ilkeye
inandığı için ona uygun davranmaktadır, yani
içselleştirmiştir.
(TÜSİAD RAPORU, 2009, s.41)

15. Ahlak ve Mesleki Etik:
Kuruluşun gelişmesi için çalışmalarında hem kendine, hem diğerlerine
karşı erdem ve doğrulukla hareket etmek ve görevlerini mesleki etik
kurallar çerçevesinde yerine getirmek.
Tanloet, P. ve Tuamsuk, K., 2011, s. 238

16. http://www.kutuphaneci.org.tr/mesleki-etik-ilkeleri

17. Belçika’da, halk kütüphaneleri veya üniversite
kütüphaneleri gibi belli bir kütüphane
türünde çalışanlar için , yani çeşitli
kütüphaneci grupları için ayrı etik kurallar
vardır.
Gebolys, Z ve Tomaszczyk, J. Library Codes of Ethics Worldwide: Anthology .
http://books.google.com.tr/books?id=IqoN_CJzkQ0C&pg=PA22&lpg=PA22&dq=E
thical+code+for+Academic+Libraries&source=bl&ots=9Hp6yDfyXf&sig=7A5Of8E
k2jLOWF4LHwlNqxKYgAA&hl=en&sa=X&ei=p1J4VOLKBcjXywOHpYC4Dw&ved=0C
KEBEOgBMBI#v=snippet&q=Academic&f=false s.22

20.  Derme geliştirme
 Bilginin düzenlenmesi
 Ödünç verme
 Referans
 Belge sağlama
 Özel koleksiyonlar
 E-kaynak sunumu
 Bilgi okuryazarlığı
 Sosyal medya uygulamaları
 Mobil uygulamalar
 Bilimsel iletişim (Açık arşiv, veri yönetimi ...)
 Açık eğitim desteği

21.  Bair, katalogcular için 10 maddelik bir ilkeler taslağı
hazırlamış ve bu ilkelerin benimsenmesini önermiştir.
 Morrisey ve Locke gibi bazı araştırmacılar koleksiyon
geliştirmede gözetilmesi gereken etik ilkeleri ele
almışlardır.
 Uzaktan eğitim alan öğrencileri destekleyici
kütüphane hizmetinin örgün eğitim alanlarla eşit
tutulmasının güçlükleri ve neler yapılabileceği bu
konuda çalışanların literatüre kazandırdığı bir konu
olmuştur.
 Bilgi okuryazarlığı programlarını yürütenlerin etik
sorumlulukları
 RFID teknoloji uygulamalarının etik boyutu…

22. http://www.rbms.info/standards/code_of_ethics.shtml

23.  Özel koleksiyon kütüphanecileri, özel parçalar toplama ve diğer konuyla
ilgili uğraşlarında çalıştıkları kütüphane ile rekabete girmemelidirler.
 Dışarıdaki diğer işleri ve mesleki etkinliklerini, birincil sorumluluklarının
çalıştıkları kütüphaneye karşı olduğu temel prensibi çerçevesinde
yürütmeli, söz konusu uğraşları sorumluluklarını yerine getirmesine
engel teşkil etmemeli ve kütüphanenin profesyonel tutarlılık ve
saygınlığına halel getirecek türden olmamalıdır.
 Koleksiyon parçaları ile ilgili değer biçme, alım satım türü işlere
karışmamalı ve eğer ticari çıkarları söz konusu ise satın alma yönünde
tavsiyelerde bulunmamalıdırlar.
 Kütüphanede yaptıkları işle bağlantılı olarak teklif edilen değerli hediye,
borç vb. sunulanları kabul etmemelidirler.
 Kütüphane koleksiyonu ve hizmete sunulmayan koleksiyonlardaki kapalı
materyaller ile ilgili olarak kendi araştırmaları veya yapacakları bir
yayında yer verecekleri bilgileri araştırmacılardan saklamamalıdırlar.
 Araştırmacıların ve materyallerin yasal statüleri, bağış anlaşması veya
kütüphane politikası gereği gizliliklerini korumakla yükümlüdürler.

24.  Sürekli istekte bulunan akademisyenlerin
ihtiyaçlarını karşılarken suskun kalan ama aslında
ihtiyacı olanları da gözden kaçırmayıp tüm
akademik mensuplarla belirli bir düzeyde iletişim
kurarak bütçeyi dengeli kullanabilmek,
 Disiplinlerarası kaynak alımı yapıldığında her bir
disiplin için ayrılmış bütçe kalemleri arasında
haksızlığa yol açacak kaymalara sebep olmamak,
 Yıl sonunda bir kalemde yeterli bütçe kalmadığı
için dans kitaplarını hemşirelik bütçesinden alıp
bunun hesabını vermek zorunda kalmamak
(Morrisey, 2008, s.165)

25.  Kataloglamayı ağırdan alarak erişimi geciktirmemek;
 Kodları, konu başlıklarını, otorite dizinlerini tarafsız,
doğru oluşturmak, güncel tutmak ve doğru
kullanmak;
 Kopya kataloglamada kontrolleri ihmal etmemek;
 Paylaşılan veritabanlarında fark edilen hataları
raporlamak, düzeltmek;
 Kataloglamayı ayrıntılı olarak tam düzeyde yapmak;
 Dil veya konu bilgisi eksikliği durumunda bilenden
yardım alarak yanlış veya hatalı olabilecek kayıtlar
yaratmaktan kaçınmak ve
 Kendini sürekli geliştirmek …
(Bair, 2005, s. 23)

26. 1. Her bir kuruluşun uzaktan eğitim alan öğrencilerine kütüphane hizmeti sunma
sorumluluğunu yüklenmesini güvence altına almak;
2. Uzaktan eğitim alan öğrencilere, yerleşkede eğitim görenlerle eşit düzeyde
kütüphane hizmeti, kaynakları ve desteğine ulaşma olanağı sağlamak;
3. Tüm bilgi kullanıcılarına eşit davranmak –tüm kullanıcılar mümkün olduğunca
en yüksek düzeyde hizmet alabilmelidir---;
4. Uzaktaki öğrencilerin yerleşkedekilerden daha fazla kişiselleştirilmiş hizmetlere
gereksinim duyacaklarını göz önünde tutmak;
5. Kullanıcıların farklılıklarına saygı göstermek, uygun hizmet vermek;
6. Uzaktan sunulan hizmet ve kaynakların tanıtımını yapmak;
7. Kişiye ait bilgilerin mahremiyetine, kişi ile ilgili bilgilerin gizliliğine ve insan
onuruna saygılı olmak;
8. Düşünce özgürlüğünü savunmak ve yan tutmaktan kaçınmak;
9. Bilginin bütünlüğüne, doğruluğuna özen ve fikri mülkiyet haklarına saygı
göstermek;
10. Uzaktan eğitim kütüphanecileri olarak sürekli bir mesleki gelişim içinde
ilerlemek.
Needham, G. ve Johnson, K. (2007). Ethical issues in providing library services to distance learners, Open
Learning: The Journal of Open, Distance and e-Learning, 22, 117-128

27.  RFID uygulamaları üzerine yapılan bir
araştırma, yeni teknoloji uygulamaları
başlatılırken, özellikle kişisel bilgilerin gizliliği
gibi etik hususların, göz önüne alınmadığını
ortaya koymuş olup, araştırmacılar etik
boyutun göz ardı edilmemesi için
sorumluluğun kimde olması gerektiğini
belirlemek açısından yönetim yapılarının ve
karar alma süreçlerinin gözden geçirilmesini
önermişlerdir.
Ferguson, S., Thornley, C. ve Gibb, F. 2014, s.1

29. YÖK, 22.10.2014

30. 1. Tanımlar, değerler ve ilkeler
2. Öğretim elemanlarının sorumlulukları
3. Bilimsel araştırma, yayın ve değerlendirme
etiği
1. Bilimsel araştırma ve yayın etiği
2. Bilimsel değerlendirme etiği
4. Eğitim ve öğretim etiği
5. Hizmet etiği
6. Akademik yönetim etiği

31. Akademik Araştırma Etik Kuralları
II. institutional responsibilities
The Dean of Graduate Studies, the Heads of Departments,
Directors of Graduate Studies, the Directors of the Academy
of European Law, Robert Schuman Centre and Max Weber
Programme, the Library Director, together with the teaching
staff, are responsible for promoting and endorsing a
transparent academic environment conducive to the
application of the high professional and ethical criteria of
good practice for academic research. Professors are expected
to create and sustain a climate of mutual co-operation that
facilitates the open exchange of ideas and the development
of academic research skills. They are also expected to ensure
the provision of appropriate supervision and direction for
researchers, in accordance with the nature of the individual
academic discipline and associated mode of research.
EUI. Code of Ethics in Academic Research. Ed. 2013.
http://www.eui.eu/Documents/ServicesAdmin/DeanOfStudies/CodeofEthicsinAcademicRes
earch.pdf p.9

32. The Library Director has the
right to investigate any
suspected abuse of
institutionally licensed
research resources and to
suspend any user from
continued access to all
resources, digital or
paper, pending a full
investigation.
The Library Director will also
register a complaint with
the Ethics Committee
when appropriate.
http://www.eui.eu/Documents/ServicesAdmin/De
anOfStudies/CodeofEthicsinAcademicResearch.
pdf p.19
Kütüphane Müdürü,
kurumsal olarak lisans
alınmış araştırma
kaynaklarının
kullanımında hak ihlali
kuşkusu doğması
halinde soruşturma
yapma ve soruşturma
tamamlanıncaya dek
erişimi askıya alma
yetkisine sahiptir.
Kütüphane Müdürü
ayrıca gerektiğinde Etik
Komitesine şikayette
bulunacaktır.

33. Kuruluşlar etik odaklı tedbirler almazlarsa,
kurumsal etik kültürünün kendiliğinden
oluşması beklenemez.
 Bir yol haritası çizilerek gerekli adımlar
atılmalıdır.

34.  Bir meslek grubunun ortak değerlerini belirleyen
yazılı etik kodun sadece meslek elemanları tarafından
gözetilmesi yeterli değildir.
 Kodun meslek elemanlarının çalıştıkları kurumların
politika ve süreçlerine yansıtılması gerekir.
 Yöneticiler eleman seçimi ve personel eğitiminde bu
davranış ilkelerini göz önünde tutmalıdırlar.
 Koda eğitim programlarında yer verilmelidir.
 Paydaşların bu ilkelerden haberdar olmaları
sağlanmalıdır.
 Hayatiyetini koruyabilmesi için bu davranış ilkeleri
mesleki yaşamla bütünleşmelidir.
ACRL Code of Ethics for Special Collections Librarians

35. TÜSİAD, 2009, s.21

36. Yöneticilere ve çalışanlara davranışları ve
kararları ile ilgili olarak temel çerçeveyi çizer
ve işletmenin kültürünün temelini
oluştururlar.

37.  Liderlik
 Etik Kod ve Davranış Kuralları
 Etik Komitesi
 Departman (Birim) Etik Sorumlusu
 Etik Görevlileri
 Ombudsman
 Etik Hattı ve Sorun Bildirme Sistemleri
 Etik Eğitimi
 İnsan Kaynakları Yönetimi
 Strateji, Sosyal Performans ve Etik Denetimi
 Liderlik ve Kurum Kültürü

38.  Üst yönetimin stratejik liderliği ve
yöneticilerin rol modelliği üstlenmesi ve
kararlar, davranışlar, eylemler esastır.
 Yazılı bilgiler uygulamalarla
somutlaştırılmazsa, başta çalışanlar ve diğer
paydaşlar işletmenin samimi olmadığını
düşünürler ve güvenleri süratle azalır;
 Örneğin, Japon ve Koreli yöneticileri kapsayan
bir araştırmada amirlerin davranışlarının etik
standartların gerçekleşmesinde en önemli
unsur olduğu ortaya çıkmıştır.

39.  Etik eğitiminin tanımı ve açıklanması hayli
hassas bir süreçtir. Zira eğitim programlarının
katılımcılarının genellikle önyargılı ve
olumsuz bir yaklaşım sergilediklerine
araştırmalar işaret etmektedir.
 Bu nedenle eğitim programının “Kurumun
Değerleri – Misyonu, Etik Öncelikleri” gibi
daha kapsamı genişletilmiş olarak sunulması,
 hatta belki, en azından başlangıçta etik
sözcüğü kullanılmaksızın “Değerlerimiz,
ilkelerimiz, iş uygulamalarımız” gibi bir
başlıkla sunulması daha uygun olabilir.

40.  ACRL Code of Ethics for Special Collections Librarians.
http://www.rbms.info/standards/code_of_ethics.shtml
 Aslan, S. A. Katalog Kayıtları için Konu Başlığı Seçiminde Etik İlkeler: Bir Vaka Çalışması. Uluslar arası
Kütüphane ve Bilgibilim Felsefesi Sempozyumu. Etik: Kuram ve Uygulama, 3-5 Eylül 2014, Kastamonu.
 Aydın, İ. (2013) Kamuda Etik. 09 Şubat 2014 tarihinde
http://www.tbmm.gov.tr/etik_komisyonu/belgeler/makale_KamudaEtik-InayetAydin.pdf adresinden
erişildi.
 Bair, S. (2008). Toward a Code of Ethics for Cataloging. Technical Services Quarterly. 23 (1), 13-26.
 Introduction to the Codes of Ethics Collection. CSEP: Codes Repository. 21.12.2014 tarihinde
http://ethics.iit.edu/ecodes adresinde erişilmiştir.
 Dünyada ve Türkiye’de İş Etiği ve Etik Yönetimi Raporu. TÜSİAD Raporu 2009.
http://www.tusiad.org/komisyonlar/sirket-isleri-komisyonu/dunyada-ve-turkiyede-is-etigi-ve-etik-
yonetimi/
 EUI. Code of Ethics in Academic Research. Ed. 2013.
http://www.eui.eu/Documents/ServicesAdmin/DeanOfStudies/CodeofEthicsinAcademicResearch.pdf
 Ferguson, S., Thornley, C. ve Gibb, F. (2014). How do libraries manage the ethical and privacy issues of
RFID implementation? A qualitative investigation into the decision-making processes of ten libraries.
Journal of Librarianship and Information Science, ( XX(X)), ss.1–14. DOI: 10.1177/0961000613518572.
12.12.2014 tarihinde http://lis.sagepub.com/content/early/2014/02/14/0961000613518572
adresinde erişilmiştir.
 Gebolys, Z ve Tomaszczyk, J. Library Codes of Ethics Worldwide: Anthology .
http://books.google.com.tr/books?id=IqoN_CJzkQ0C&pg=PA22&lpg=PA22&dq=Ethical+code+for+Ac
ademic+Libraries&source=bl&ots=9Hp6yDfyXf&sig=7A5Of8Ek2jLOWF4LHwlNqxKYgAA&hl=en&sa=X&
ei=p1J4VOLKBcjXywOHpYC4Dw&ved=0CKEBEOgBMBI#v=snippet&q=Academic&f=false s.22
 Morrisey, Locke J. 2008. "Ethical Issues in Collection Development." Journal Of Library
Administration 47, no. 3/4: 163-171. Library, Information Science & Technology Abstracts,
EBSCOhost (accessed December 8, 2014). (Chicago Turabian AU-Date) Öbürlerini de değiştir.
 Needham, G. ve Johnson, K. (2007). Ethical issues in providing library services to distance learners,
Open Learning: The Journal of Open, Distance and e-Learning, 22, 117-128. DOI:
10.1080/02680510701306657. 11.12.2014 tarihinde
http://dx.doi.org/10.1080/02680510701306657 adresinde erişilmiştir.
 Tanloet, P. ve Tuamsuk, K. (2011). Core Competencies for Information Professionals of Thai Academic
Libraries In the Next Decade (A.D. 2010-2019). Asia-Pacific Conference Library & Information
Education & Practice. Ss. 234-242. 12.12.2014 tarihinde
http://core.kmi.open.ac.uk/download/pdf/11361885.pdf adresinde erişildi.

41. selma@etu.edu.tr
selmaslan@yahoo.co.uk