Dokumen tersebut membahas sistim rujukan untuk penanganan kehamilan dan persalinan yang berisiko tinggi. Sistim ini melibatkan berbagai tingkatan pelayanan kesehatan mulai dari desa, puskesmas, hingga rumah sakit rujukan dengan pola rujukan terencana dan rujukan darurat untuk menangani komplikasi kehamilan dan persalinan serta menurunkan angka kematian ibu dan bayi.
2. PPENGENALAN RISIKO TINGGIENGENALAN RISIKO TINGGI
Cara, Kapan, Tingkat RisikoCara, Kapan, Tingkat Risiko
Ibu RISTI - Klinis:Ibu RISTI - Klinis:
1. Gawat Obstetrik1. Gawat Obstetrik
2.Gawat Darurat Obstetrik2.Gawat Darurat Obstetrik
IBU HAMILIBU HAMIL
PERAWATAN KEHAMILANPERAWATAN KEHAMILAN
PERTOLONGAN PERSALINANPERTOLONGAN PERSALINAN
POLA RUJUKANPOLA RUJUKAN
SISTIM RUJUKANSISTIM RUJUKAN
PERSALINAN AMAN:PERSALINAN AMAN:
● TEMPAT & PENOLONG● TEMPAT & PENOLONG
PENCEGAHAN KOMPLIKASIPENCEGAHAN KOMPLIKASI
3. 1. Primi muda
2. Primi tua
3. Primi tua sekunder
4. Anak terkecil < 2 th
5. Grande multi
6. Umur ibu > 35 th
7. Tinggi badan < 145 cm
8. Pernah gagal kehamilan
9. Persalinan yl.dg tindakan
10. Bekas operasi Sesar
KEHAMILAN SEHAT
PERSALINAN - AWAS: KOMPLIKASI PERSALINAN
PENCEGAHAN PRO-AKTIF ANTISIPATIF -> RUJUKAN TERENCANA
IBU GAWAT- OBSTETRIK/ GO
FAKTOR RISIKO
MUDAH DITEMUKAN, SIAPAPUN
PADA AWAL KEHAMILAN
KIE - PEMBERDAYAAN Bumil Suami Keluarga: 6 bln
PERENCANAAN PERSALINAN AMAN
20,6% 12,6%
th 1994-1996 1998-2002
10: 7 TERLALU DAN 3 PERNAH
Kelompok I : ADA - POTENSI – GAWAT - OBSTETRIK/ APGO
4. PERSALINAN: Awas KOMPLIKASI PERSALINAN
RUJUKAN TERENCANA
IBU GAWAT - OBSTETRIK/ GO
FAKTOR RISIKO
11. Penyakit ibu
12. Preeklampsia ringan
13. Gemelli
14. Hydramnion
15. IUFD
16. Hamil Serotinus
17. Letak Sungsang
18. Letak Lintang
KEHAMILAN: ADA KELUHAN dan KELAINAN
Pada KEHAMILAN LEBIH LANJUT
KIE - Perencanaan PERSALINAN AMAN
Tempat dan Penolong -> Cara Persalinan
4,3% 3,1%
Di DUGA, di KENALI dan di TANGANI: 8
4,9 % 3,1%
Kelompk II ADA - GAWAT - OBSTETRIK/ AGO
5. IBU GAWAT- DARURAT – OBSTETRIK/ GDOIBU GAWAT- DARURAT – OBSTETRIK/ GDO
KEHAMILAN
PERSALINANPERSALINAN ->-> UpayaUpaya Penyelamatan Ibu dan BayiPenyelamatan Ibu dan Bayi
RUJUKAN TEPAT WAKTURUJUKAN TEPAT WAKTU
0,4% 0,3%
19. Perdarahan Antepartum
20. Preeklampsi berat/ eklampsi
FAKTOR RISIKO
-- ANCAMAN NYAWA IBU DAN JANINANCAMAN NYAWA IBU DAN JANIN
IBU dan JANIN DALAM BAHAYA
Kelompok III ADA - GAWAT- DARURAT - OBSTETRIK/ AGDO
7. JUMLAH SKOR
Bumil Suami Keluarga
$ Komunikasi Informasi
Edukasi
1. Mudah dimengerti
2. Mudah diterima
3. Pengambilan Keputusan
berat ringan komplikasi persalinan
dampak pd ibu/ bayi baru lahir
Tempat/ Penolong Persalinan Aman
4. Kesiapan mental,
biaya, transportasi, pendonor darah
Tenaga Kesehatan
$ ‘Early Warning Sign’
Tanda Peringatan Dini
1. Lebih Waspada:
2. Pengamatan/ Penilaian/ Pertimbangan klinis
3 ‘SWOT’ Strength Weakness Opportunity
Threat - Kemampuan,
Keterbatasan,
Peluang dan Tantangan
4. Pengambilan Keputusan: 38 mg
$ Persalinan: Bidan mampu menolong sendiri
Waspada- Komplikasi Persalinan dini
Siaga - Pertolongan pertama
Tindak - Rujukan Tepat Waktu
$ Rujukan Terencana:
Rujukan Dini Berencana
Skor 4
Skor 8
9. KEHAMILAN
K I, K II, K III
PAKET ‘KEHAMILAN dan PERSALINAN AMAN’ 6 SI
5. ANTISIPASI: PENGAMBILAN KEPUTUSAN - Persalinan Aman
TEMPAT dan PENOLONG
6. INTERVENSI: CARA PERSALINAN Adekuat Spt, TpVg, OS
1. DETEKSI: dini masalah • Medik – faktor risiko 20
• Sosial: geografis, budaya, biaya
2. PREDIKSI: komplikasi persalinan
3. KOMUNIKASI INFORMASI EDUKASI:
Pemberdayaan bumil suami keluarga
4. PREVENSI: a. Pencegahan Pro-aktif Antisipatif
b. - Kematian, Kesakitan, Kecacatan,
Ketidak-puasan, Ketidak-nyamanan
c. - Rujukan Estafet dan Rujukan Terlambat
KEHAMILAN
K IV- 38 mg
Pelaksanaan: sistimatik, berulang periodik, tuntas -> Panduan Rujukan
Membutuhkan: Pedoman standar praktis - alat bantu: KSPR, KPPS dan Partograf
PERSALINAN
10. Berawal dari DESA SIAGA - Ibu GO Sehat - ke PUSAT RUJUKAN
Suatu tatanan,dimana berbagai komponen dalam Pelayanan Kebidanan
merupakan mata rantai rujukan, berinteraksi timbal balik:
pelimpahan tanggung-jawab untuk Pelayanan dalam
penggunaan sumber daya kesehatan:
efisien, efektif -biaya
penyelamatan ibu bayi baru lahir
SISTIM RUJUKAN:
Pkm PONED - Bidan/ Dokter
●
●
PERJALANAN - waktu tempuh
infra-struktur transportasi
●POLINDES - -Bidan di Desa -
Pelayanan Dasar
RS PONEK – SpOG, SpA
●
11. TUJUAN:TUJUAN:
• Menjembatani dan menghilangkan kesenjangan
antara pelayanan dasar dan Pusat Rujukan
• Menyamakan persepsi dan strategi penanganan:
ibu GO - penanganan esensial
direncanakan/ dijadualkan:
ibu GDO - penanganan emerjensi. tindakan segera - ’cito’
12. RUJUKAN TERLAMBAT
HILIR
RS. RUJUKAN
PENGOBATAN
PERJALANAN
BUTUH
B AK S O K U:
RE-AKTIF
RESPONSIF
HULU
KELUARGA
Ibu Gawat Darurat
Obstetrik:
PRA TINDAKAN: butuh
STABILISASI - WAKTU
ALAT CANGGIH,
OBAT,
CAIRAN, DARAH
TINDAKAN EMERJENSI
PASCA TINDAKAN:
RAWAT INAP
LAMA
BIAYA: MAHAL
HASIL
KOMPLIKASI PERSALINAN
Tidak Terduga
Panik, Bingung
Belum ada kesiapan:
Mental, Biaya, Transportasi
PENGAMBILAN KEPUTUSAN:
LAMA - kondisi Ibu/ Janin
tambah jelek
BIDAN, ALAT,
KENDARAAN, SURAT,
OBAT, KELUARGA, UANG
13. Perilaku PARADIGMA SEHAT
BATASAN:
- RUJUKAN ke RS direncanakan, disiapkan jauh-jauh hari
dalam kehamilan bagi ibu/ janin RISTI Sehat- ibu
GO
- PERSALINAN Aman di PUSK. PONED, RS PONEK
RUJUKAN TERENCANA
TUJUAN UMUM : Menyelamatkan Ibu/ Bayi Baru Lahir
Menurunkan AKI/ AKB
Tujuan Khusus: Mengembangkan Pengiriman Rujukan yang Aman
* Keluarga: pengambilan keputusan - waktu 6
bln
rujukan ibu GO sehat - belum in
partu
belum ada komplikasi
* Perjalanan: tidak butuh alat dan obat
* RS Rujukan: Penanganan adekuat direncanakan
Suami Siaga
14. POLA RUJUKAN: I. RUJUKAN
TERENCANA
1. RUJUKAN DINI BERENCANA - RDB
2. RUJUKAN DALAM RAHIM - RDR
HULU
KIE: KELUARGA
Tahu, Peduli, Sepakat, Gerak
Pencegahan 4 terlambat :
1. Pengenalan dini masalah dgn KIE
2. Pengambilan Keputusan- keluarga
3.Transportasi ke RS Rujukan
4. Penanganan adekuat
Stabilisasi tidak perlu
Penanganan Adekuat
Tindakan: direncanakan
alat, obat standar
Rawat inap pendek - Pkm
Biaya murah terkendali
Hasil- Ibu/ Bayi Selamat
HILIRIbu GAWAT OBSTETRIK
Perjalanan KIE RS. RUJUKANDESA SIAGA
II. RUJUKAN TEPAT WAKTU/ RTW
15. Tinggi Badan < 145 cm Bekas OS Let. Lintang
Ibu Risiko Tinggi - GAWAT OBSTETRIK sehat
I. RUJUKAN DINI BERENCANA/ RDB
RS. PONEK
RUMAH BUMIL : KESIAPAN MENTAL, BIAYA, TRANSPORTASI
Pusk. PONED
Grande Multi
16. II. RUJUKAN DALAM RAHIM - RDR
Alat transportasi
• Aman
• Nyaman
• Mudah
• Murah
• Hangat
• Steril
Bayi - nilai sosial
tinggi
Rahim bagi Janin RISTI
Inkubator alami
• Nutrisi
• Oksigen
• Hubungan ibu – janin
(fisik/psikis)
Ibu RIWAYAT OBSTETRIK JELEK/ ROJ
Bayi Baru Lahir segera ditangani Dokter SpA
● RUJUKAN KEHAMILAN: Mengetahui Penyebab Kegagalan yl
● RUJUKAN PERSALINAN
17. • GAWAT-DARURAT-OBSTETRIK/ GDO
• Perdarahan antepartum
• Preeklampsi Berat / Eklampsi
• KOMPLIKASI PERSALINAN DINI
RUJUKAN TEPAT WAKTU - RTW
Upaya Penyelamatan Nyawa Ibu dan Bayi baru lahir
18. Kecamatan MANTUP, Kab. LAMONGAN Prop. JAWA TIMUR - th 1990
Deteksi Ibu SITI 36 th, hamil ke III: 3 bl, TB. 142 cm Masyarakat
Anak I: Lahir Spt, Dukun 11 th Polindes
Prediksi ke II : Prematur, Lahir Mati
Skor Awal - Umur Ibu/ Paritas 2
Faktor Risiko: 1. Umur 36 th 4
2. Primi tua ‘Sekunder’ 4
3. ROJ 4
4. TB rendah 4 Puskesmas
Jumlah Skor 18
KEHAMILAN RISIKO SANGAT TINGGI
KIE KIE - Ibu GO: Perencanaan Persalinan Aman
Prevensi
Antisipasi Hamil 9 bl. Sepakat RDB diantar Dukun ke RS Rumah
Sakit
Intervensi Dr. SpOG - OPERASI SESAR TERENCANA
HASIL: IBU dan BAYI HIDUP SEHAT, 3800 Gram
PERAN KEMITRAAN - IBU PKK, DUKUN, BIDAN PKM
RUJUKAN DINI BERENCANA/ RDB
19. 2. PREDIKSI
3. KIE KOM. INF.
EDUKASI
Kontak II: Keadaan Tetap 14 KRST
Kontak III: 36-38 mg 4. Letak Sungsang 8
22 KRST
Skor Awal - umur/ paritas 2
Faktor Risiko : 1. Umur 38 th. 4
2. Grande Multi 4
3. Persalinan yl HPP 4
Jumlah Skor 14 KRST
KIE : persiapan/ perencanaan Persalinan Aman
PUSKESMAS
RUMAH SAKIT
Kontak I : Ibu Fauziah 38 th, hamil ke V, 3 bl.
Persalinan yl Perdarahan pp - Infuus
Pusk. JEUMPA, Kab. ACEH UTARA Prop. NANGGROE ACEH DARUSSALAM – tahun 1998
DESA SiAGA
Sistim Rujukan
Paripurna
Terpadu
SISTIM PELAYANAN KESEHATAN IBU
BERBASIS - MASALAH BERBASIS - KELUARGA
1. DETEKSI DINI
Paket Kehamilan
dan
Persalinan Aman
IBU dan BAYI HIDUP SEHAT, 3300 gram
4. PREVENSI
5. ANTISIPASI
6. INTERVENSI
RUJUKAN TEPAT WAKTU/ RTW
20. BIAYA AKI
KELOMPOK III 19. Perdarahan Antepartum 8 20.
Preeklampsi berat/ eklampsi 8
Gawat-Darurat-Obstetrik Rujukan Tepat Waktu
AGDO
BIAYA AKI
KELOMPOK RISIKO Jumlah Skor
Kehamilan Risiko Rendah/ KRR 2
Kehamilan Risiko Tinggi / KRT 6-10
Kehamilan Risiko Sangat Tinggi/ KRST >12
MURAH TURUN
MAHAL TINGGI
Komplikasi Obstetrik
Dini
Lanjut
PANDUAN: RUJUKAN
KEHAMILAN - MASALAH MEDIK Klinis: Ibu Risiko Tinggi RUJUKAN TUJUAN
1. Primi muda 4
2. Primi tua 4
3. Primi tua sekunder 4
4. Anak terkecil < 2 th 4
5. Grande multi 4
6. Umur ibu > 35 th 4
7. Tinggi adan < 145 cm 4
8. Pernah gagal kehamilan 4
9. Persalinan yl. dgn tindakan 4
10. Bekas operasi Sesar 8
11. Penyakit ibu 4
12. Preeklampsi ringan 4
13. Gemeli 4
14. Hydramnion 4
15. IUFD 4
16. Hamil Serotinus 4
17. Letak sungsang 8
18. Letak lintang 8
Gawat- Obstetrik
Gawat -Obstetrik
Rujukan Dini Berencana
Rujukan Dalam Rahim
Rujukan Dini Berencana
Rujukan Dalam Rahim
KELOMPOK I
APGO
Skor
KELOMPOK II
AGO
Rujukan Tepat Waktu
Rujukan Terlambat
21. RINGKASAN:
PENGENALAN RISIKO TINGGI,
DIIKUTI DENGAN P4K DAN RUJUKAN TERENCANA
BERAWAL DARI DESA SIAGA
DENGAN PERILAKU PARADIGMA SEHAT
DALAM SISTIM RUJUKAN KABUPATEN/ KOTA
MERUPAKAN UPAYA PENYELAMATAN IBU - BAYI BARU LAHIR