bt1-1

1. Лекц № 1
Лекцийн агуулга: Сургууль нь хүүхдийн сурган хүмүүжүүлэх үйл явцад хүүхдийг
төлөвшүүлэх, нийгэмшүүлэх бүхий л асуудлыг хариуцдаг байсан. Тэгвэл өнөөдөр
хүүхэд хангалттай тусламж дэмжлэг, мэдээлэл, нөлөөллийн хэрэгцээ, шаардлага
өсч байгаатай холбогдуулан сургуульд сургуулийн нийгмийн ажилтныг
ажиллуулах болсон. Сургуулийн орчин нөхцөл байдлаас хүүхдүүдийн төлөвшил,
сурах үйл явцад сөргөөр нөлөөлөх хүчин зүйлүүд байдаг. Сургуулийн нийгмийн
ажилтан эцэг эх, багш, хүүхэд, гэсэн гурвалсан холбоон дээр үйл ажиллагаагаа
явуулдаг. Сургуулийн нийгмийн ажилтан нь сурах, сургах үйл ажиллагааг
хүүхдийн сайн сайхан амьдралд хүргэх нөхцлийг нийгэмд дасан зохицон
амьдрах бие хүнийг төлөвшүүлж өгдөг мэргэжлийн үйл ажиллагаа юм.
Хүүхдийн хүмүүжлийн орчинд хэд хэдэн үндсэн орчин багтаж байдаг.
· Гэр бүл
· Сургууль
· Найз нөхөд
· Нийгэм
Эдгээр орчны хүчин зүйлүүд нь хүүхдэд шууд ба шууд бусаар нөлөөлж байдаг. Энэ
байдал нь хүүхдийн төлөвшил, хүмүүжлийн төсөөлөл загвар дүрслэлийг 1 бол
сэргээж өгдөг. Эсвэл гэмтээж байдаг. Тиймээс хүүхдийн сурах ба хүмүүжихэд
шууд нөлөөлж байдаг.
Сургуулийн нийгмийн ажилтан нь зөвхөн асуудалд орсон бэрхшээлтэй тулгарсан
хүүхэдтэй ажиллаад зогсохгүй сайн явж байгаа үлгэр жишээ хүүхдүүдийг дэмжин
улам цааш нь хөгжүүлэх үйл ажиллагааг явуулдаг.
Сургуулийн нийгмийн ажлын түүх нь сонирхолтой бас баялаг
уламжлалтай билээ. 1906 он гэхэд сургуулийн нөхцөл байдал, нийгмийн өмнө
хүлээх үүрэг, мөн өсөн нэмэгдэж буй цагаач иргэдийн боловсрол, түүний өргөжилт
сургуулийн нийгмийн ажлыг дэмжих гол хүчин зүйл болсон. Хүүхдийн боловсрох
эрхийг хүлээн зөвшөөрч улам өргөн дэлгэр тавьж эхэлснээр сургууль, олон
нийтийн хоорондох холбоо харилцаа илүү хүчтэй хөгжих болов. Энэ үед
сургуулийн нийгмийн ажилтан /явуулын багш/, түүний үүрэг нь хүүхдийн
амьдралд сөргөөр нөлөөлөх нийгмийн нөхцөл байдал, нийгмийн хөдөлгөөн,
нийгмийн бодлогын өөрчлөлттэй холбогдсон байх ёстой гэдэг нь бүрэн
ойлгомжтой байлаа. Харамсалтай нь үйл ажиллагааны хүрээ өргөжихийн хирээр
холбогчийн үүрэгт бага анхаарах болжээ. Өөрсдийн байр суурийн талаар санаа
тавьсан сургуулийн нийгмийн ажилтнууд боловсролын үндсэн зорилготой хүчин
чармайлтаа илүү холбож өгч чадах мэргэшсэн чиг үүргийг эрэлхийлж байв.
Нийгмийн ажлын хувьд тухайн асуудал, нөхцөл байдлаас хамаарч хувь хүнтэй
ажиллах арга барил 1940-1950-д оны үед зонхилж байлаа. Гэр бүл, сургуулийн
хооронд холбоо тогтоох нь чухал ач холбогдолтой бус гэж үзэх нь олонтой
тохиолдож байв. 1960 оны эцэс, 1970 оны эхэн үеэс нийгмийн ажлын
тодорхойлолт, арга барил, хандлага, шаардлагад нийцэхүйц зохиол бүтээл их
шаардах болов.
Өнөөдөр нийгмийн ажлын чиг үүрэг, тодорхойлолт нь хууль эрхийн
баталгаатай байгаа хэдий ч сургуулийн нийгмийн ажилтнууд янз бүрээр хандаж
ирлээ. 1970-аад оны үед эхэлсэн шинэ арга барилын эрэлхийллийг нийгмийн
ажилтны эрх эвдэж магадгүй гэсэн зарим ойлголт ч байна. Нөгөө талаар

2. боловсролын түүхэнд анх удаагаа сургуулийн нийгмийн ажилтны оруулах хувь
нэмэр тодорхой боллоо гэж үзэх явдал ч түгээмэл байна.
Сургуулийн нийгмийн ажлын үүсэл: Сургуулийн нийгмийн ажил АНУ-д
гурван өөр хотод тус тусдаа нэгэн зэрэг (1906-1907 оны хичээлийн жилд) эхэлсэн.
Эдгээр хот нь Нью Йорк, Бостон, Хартфорд болно. Сургуулийн нийгмийн ажил
сургуулийн системээс гадуур, хувийн болон иргэний байгууллагуудын
дэмжлэгтэйгээр үүсчээ. Яг энэ үед ижил төрлийн хөтөлбөр Англи улсад, тухайлбал,
Лондон хотод эхэлснийг тэмдэглэх нь чухал юм. Лондонгийн хөтөлбөрийн үр дүн
нь АНУ-ын сургуулийн нийгмийн үйлчилгээний ажлаас эрс өөр байсныг өнөөдөр
харж болно.
Сургуулийн нийгмийн ажлын хөгжилт ерөнхийдөө эрх мэдэлгүй гэж нэрлэгддэг
хэсэгт туслахад анхандаа зориулагдсан болно. Нью-Йорк хотод Хартлей болон
Гринич байранд шинээр суурьшсан ажилчид өөрсдийн хүүхдүүдийн багштай
танилцах, тэднийг мэдэх шаардлагатай гэж үзсэн бөгөөд харилцан ойлголцох,
харилцаа холбоо тогтоох явдлыг дэмжих зорилгоор тэд дундаасаа хоёр хүнийг
сургууль, олон нийтийн бүлгүүдийн хооронд илүү ойр ажиллуулахаар томилжээ.
Бостон хотод ийм ажил мөн өрнөсөн. Сургууль, гэр бүлийн хооронд илүү
зөвшилцөл авчрах, хүүхдийн боловсролыг илүү үр дүнтэй болгох зорилгоор
Эмэгтэйчүүдийн боловсролын холбооноос сургуулиудад явуулын багш нарыг
ажиллуулахаар томилсон байна. Хартфорд хотод психологийн клиникийн захирал,
явуулын багш нарын анхны хөтөлбөрийг санаачлан боловсруулжээ. Ийм төрлийн
хөтөлбөрийн ач тусыг клиникийн захирал ойлгож хүлээн зөвшөөрчээ. Явуулын
багш нь хүүхдийн амьдралын бодит байдалд нийцүүлэн клиникийн эмчилгээний
төлөвлөгөө, зөвлөмжийг хэрэгжүүлэхэд психологичдод тусалж байв. Харин зөвхөн
1913 оноос Нью Рочестерийн "Боловсролын удирдах зөвлөл"-өөс "явуулын
багшийн хөтөлбөр"-ийг санаачилж санхүүжүүлжээ. Боловсролын удирдах
зөвлөлөөс дараах дүгнэлт гаргасан: “Сургуулиас гадуурх хүүхдийн орчин нь
заримдаа сургуулийн үйл ажиллагаанд саад болох хүчин зүйл болж байдаг нь
маргашгүй баттай билээ. Хүүхдийн бүхий л сайн сайхны төлөө сургуулийн хүлээх
хариуцлагыг хангах, гэр бүл, сургуулийн хамтын ажиллагааг дээд хэмжээнд
хүргэхийг зорьж буй сургуулийн оролдлого нь явуулын багш нарыг томилон
ажиллуулах үндэс болно”.
Энэ үйлчилгээг хөгжүүлэхэд Рочестерийн Боловсролын удирдах зөвлөл идэвхитэй
үүрэг гүйцэтгэжээ. Сургуулийн захирлын болон сургуулийн удирдлагын тусгай
хэлтсийг байгуулж тэдгээрийн бүрэлдэхүүнд явуулын багш нарыг оролцуулах
болов. Ингэснээр сургуулийн тогтолцоо болон олон нийтээс нийгмийн ажилтныг
салгах явдлаас зайлсхийж чадсан ажээ.
Үндэсний мэргэжлийн байгууллага болох явуулын багш нарын Үндэсний холбоо
байгуулагдсан. Уг холбоо анхны хурлаа Нью-Йорк хотод хийж явуулын багшийн
үүрэг, ажлын байрны тодорхойлолт, холбооны удирдлага, зохион байгуулалтын
талаар ярилцсан байна.
Анхны үр нөлөө
XX зууны эхэн үед сургуулийн нийгмийн ажлын хөгжилд үр дүнтэй ажлын эхлэл
тавигджээ. Сургуулийн нийгмийн ажлын хөгжилд нөлөөлсөн эхэн үеийн хүчин
зүйлсээс дурьдвал:

3. 1.Сургуульд заавал хамрагдах хууль: Цагаачдын хүүхдийн бичиг үсэгт
тайлагдаагүй байдал, мөн АНУ-д төрсөн хүүхдүүдийн бичиг үсгийн боловсролд
санаа тавьснаар наад зах нь бага боловсролыг заавал эзэмших хүүхдийн эрхийг бүх
хүүхдүүдэд эдлүүлэхэд төрөөс хүлээх хариуцлагыг дээшлүүлэх зорилгоор зарим
шатанд бүх хүүхдийг сургуульд заавал хамруулах тухай хуулийг баталгаажуулав.
Гэвч эцэг эхчүүд хүүхдээ өрхийн орлогоо нэмэгдүүлэхэд оролцуулах зорилгоор
сургуульд оруулахгүй ажил хийлгэх болон хүүхдийн хямд хөдөлмөр ашиглах гэсэн
үйлдвэрийн эзэд 46-р хуулийг хэрэгжүүлэхэд заримдаа саад болж байлаа.
Хүүхдийн төрснийг бүртгэх ажлыг хуульчлан баталгаажуулаагүй байхад хүүхдийн
насыг хуурамчаар нэмэгдүүлэх ба хорогдуулах явдал амархан байлаа. Сургуульд
суралцах хүсэлтэй хүүхдийг сургуульд хамруулах талаар дүүргийн сургуулиуд
хангалтгүй ажиллаж байсан нь мөн үүнд нөлөөлсөн. Сургуульд хүүхдийг заавал
хамруулах хуулийг үр бүтээлтэй хэрэгжүүлж чадаагүйгээс болж Чикаго хотын
сургуулиудад завсардалт их байгаа нь Абботт, Брекинридж нарыг энэ талаар
судалгааны ажил хийхэд хүргэсэн. Энэ судалгаагаар нийгмийн эмгэг болох
ядуурал, эрүүл мэндийн доройтол, гэр бүлийн баталгаат орлогогүй байдлыг зөв
ойлгодог, хүүхдийг сургуульд хамруулах асуудлыг хариуцдаг ажилтан зайлшгүй
хэрэгтэй, мөн тэдний сургуульд нөлөөлөх нөлөөллийг тод томруун гаргаж иржээ.
Хүүхдийн хэрэгцээ шаардлага нийгмийн нөхцөл байдлыг мэддэг сургуулийн
нийгмийн ажилтанд дээрх үүрэг хариуцлагыг өгөх ёстой гэж Абботт, Брекинридж
нар үзэж байлаа. Тэд бас судалгаандаа нийгмийн үйлчилгээний байгууллагууд
ядууралд өртсөн гэр бүлд анхаарч туслахгүй байгааг тэмдэглэжээ. Колончлолын
үед хүртэл Коннектикат, Массачусет муж улсад сургуульд хүүхдүүдийг заавал
хамруулах тухай хууль үйлчилж байсан билээ. 1918 он гэхэд муж улс бүр
хүүхдүүдийг сургуульд заавал хамруулах тухай хуулийг баталж, сургуулиар олгох
боловсролыг хүүхэд бүр эзэмшээд зогсохгүй тэдгээр боломжийг сургууль
баталгаажуулах үүргийг олгожээ. Энэ нь боловсролын түүхэнд шинэ эрин үеийг
нээж, ялангуяа эцэг эхчүүдийн хувьд хүүхдээ сургуульд заавал явуулах үүрэгтэй
болсныг тунхагласан юм. Боловсролыг заавал эзэмших хуулийн хүрээг бүх мужийн
хууль тогтоомжид зааж өргөжүүлснээр янз бүрийн чадвар, гарал үүсэлтэй олон
тооны хүүхдийг сургах анги танхим бий болгохыг сургуулиудад шаардах болов.
Сургуулийн нийгмийн ажилтнууд хүүхдийн сургуулиас гадуурх амьдрал, түүний
хүүхдэд үзүүлэх нөлөөг сургуулийн багш, ажилтнуудад ойлгуулах, анхааралд нь
бүрэн байлгахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн билээ.
2. Хувь хүний онцлог ялгааны талаарх мэдлэг: Боловсролыг заавал эзэмших
хуулийн хүрээ өргөжихийн хирээр янз бүрийн хүүхдүүдэд боловсрол олгох ажлыг
муж улс бүр зохион байгуулах болсон. Үүнтэй зэрэгцээд хүүхэд бүрийн онцлог
ялгаатай байдал, амьдралын нөхцөл байдал, тэднээс боловсролд хандах чадвар, олж
авсан шинэ мэдлэг зэргийн ялгааг сургуулийн ажилтнуудад ойлгуулахын тулд
бусад олон чиглэлд ажиллах болжээ. Урьд нь хүүхэд бүр сургалтын өөр өөр
хэрэгцээ шаардлагатай байдаг гэдгийг авч үздэггүй, ямар нэг асуудлыг гарч ирэхэд
сургууль хүлээж авдаггүй байлаа. Сургуульд заавал хамруулах хууль нь энэ
байдлыг маш хурдан өөрчилсөн. Эдгээр "өөр үзэл бодолтой эсвэл сургуульд
хамрагддаггүй" хүүхдийн талаар санаа тавьдаг багш нар хувь хүний ялгааны талаар
мэдлэг олж авахыг эрэлхийлж, эдгээр хүүхдүүдийн боловсролын хэрэгцээ
шаардлагыг хангах талаар илүү бэлтгэлтэй ажиллах болов. Сургалтын үйл явцад

4. нөлөөлдөг амьдралын нөхцөл байдал, хүчин зүйлийг багш нар, сургуулийн
ажилтнуудад ойлгуулахад нийгмийн ажилтны үүрэг чиглэж байлаа. Зарим
сургуулийн нийгмийн ажилтан, сурагчид сургуулийн хөтөлбөрт дасан зохицох арга
барилыг эрэлхийлж байсан. Нью Йорк хотын боловсролын ивээл дор Хенри
гудамжны суурингийнхан сэтгэцийн согогтой хүүхдүүдэд зориулсан нэгдүгээр
ангийг байгуулжээ. Эдгээр хүүхдүүдэд боловсрол олгох боломжийг бүрдүүлэх
шаардлагатай тоног төхөөрөмж удирдамжийг суурингаас хангасан байна.
Сурагчдын тусгай хэрэгцээ шаардлагыг хангах сургалтын материал, удирдамжийг
боловсруулан хөгжүүлэх анхны алхмуудын нэг нь энэ байлаа.
3. Боловсролын стратеги, байр суурийг хангах: XX зууны эхэн үеийн
сургуулийн нийгмийн ажилтнууд, хүүхэд залуучуудын амьдралд боловсрол
сургуулийн эзлэх стратеги байр суурийг гүнзгий ойлгон мэдэрч, сургуулийн өмнө
тулгарч буй боломж тэдэнд улам их санаа өгөх болсон. 1914 онд Боловсролын
үндэсний холбооны хурал дээр: "Өнгөрсөн үеийн соёл, эрдэм ухааныг дараагийн
үед өвлөн дамжуулахад төдийгүй өнөөгийн нийгмийн харилцааг улам
боловсронгуй болгох, нийгмийн нөхцөл байдлыг сайжруулан баталгаажуулахад
сургууль хязгааргүй боломж, бололцоог олгох арга хэрэгсэл болж байгааг
нийгмийн ажилтан мэдэрсэн " хэмээн тэмдэглэжээ.
Сургуулийн гаргасан алдаа, түүнээс болж хүүхдийн нийгмийн сайн сайхан,
ирээдүйн аз жаргалд учруулсан хор хохирлыг улам бүр нарийн шалгаж судалж
байх ёстой гэж үзэх боллоо.
4. Боловсролын холбоонд санаа тавьсан нь: Нэгэн сургуулийн нийгмийн
ажилтан хүүхдүүдийн өнөөгийн болон ирээдүйн амьдралын асуудалд сургуулийг
улам ойртуулах хэрэгцээ шаардлага байгааг хэлж байлаа. XX зууны эхэнд
сургуулийн нийгмийн ажлын хөгжилд суурин газар хүчтэй нөлөөлж байсныг
Оппенхаймер (1925 он) тэмдэглээд "сургуульд олон нийтийн үйлчилгээний төв
байгуулах болон олон нийттэй ажиллах арга барилыг бий болгох" тухай хэлсэн.
"Сургуульд гэр орныг ойртуулагч явуулын багш нарын тоо хангалтгүй байгаа" гэж
суурин газрын нийгмийн ажилтнууд ярьж байв.
Анхны тодорхойлолтууд
Сургуулийн нийгмийн ажилтны чиг үүргийн тодорхойлолтыг 1916 онд Жейн
Калберт доорх байдлаар томьёолжээ.
· Хүүхдийн сургуулийн гаднах амъдралын нөхцөл байдлыг сургуулийн
хөтөлбөрт анхаарч үзэх, хүүхдийн тухай багшийн мэдлэгийг нэмэгдүүлэх;
· Хүүхдийн хүсэн хүлээж буй амьдралд хүүхдийг сургах;
· Орчин тойрон олон нийтийн амьдралыг танин мэдэхэд сургуульд туслах;
· Хүүхдийг бүхэл нэг цогц гэж үзэн, багш сургах боломжтой бүх талыг
бодолцох;
· Сургуулийн шаардлага болон хүүхдийн тусгайлсан төвөгтэй байдал,
шаардлагыг эцэг эхэд явуулын багш нар тайлбарлан өгөх гэх мэт болно.
Сургуулийн нийгмийн ажлын үндсэн үйл ажиллагаа нь гэр бүл, сургууль, олон
нийтийг холбох явдал юм. Үйл ажиллагааны үүрэг чиглэлийн тодорхойлолтыг 1916
онд гаргаснаас илүү нарийвчилсан ажлын жагсаалт гарган авахын тулд Жулиус
Оппенхаймер тусгайлсан судалгаа 1925 онд явуулжээ. Судалгааны явцад 300 кейс
хэргийн тайланд дүн шинжилгээ хийж явуулын багшийн үндсэн 32 үүрэг
чиглэлийн жагсаалтыг боловсруулсан байна. Эдгээр үүрэг чиглэлд хийсэн чанарын

5. үнэлгээ дүгнэлтээр сургуулийн нийгмийн ажлын үйл ажиллагааны гол хэсгийг
сургууль, гэр бүл, олон нийтийг холбоход зориулах ёстойг дахин баталгаажуулсан.
Судалгаагаар тогтоогдоогүй ажил бол хувийн асуудал бэрхшээлээ шийдвэрлэхэд нь
сурагчидтай ганцаарчлан тасралтгүй ажиллах явуулын багшийн харилцааны
асуудал байв. Оппенхаймерын хэлснээр сургуулийн нийгмийн ажилтны хамгийн
чухал үйл ажиллагааны нэг бол "сургууль дээр хүүхдэд тохиолддог бэрхшээлийг
үүсгэгч тааламжтай бус нөхцөл байдлын тухай мэдээллийг ил болгон гаргаж тавих,
шаардлагатай өөрчлөлтийг зааж өгөх замаар сургуулийн удирдлага зохион
байгуулалт, үйл ажиллагааг өөрчлөн зохион байгуулахад туслах явдал" байв.
Оппехаймерын үзэж байгаагаар сургуулийн гаднах хүүхдийн амьдрал, нийгмийн
орчны тухай мэдлэгтэй, сургуульд байдаг ганц хүн бол явуулын багш байлаа.
1920-оод он: Сургуулийн нийгмийн ажил өргөжсөн нь
Өсвөр насныхныг анхаарал халамжаас гаргахгүй байх зорилгоор Нью-Йорк
хотын "Common wealth" сангийн ивээл дор гурван жилийн хөтөлбөрийг
хэрэгжүүлж, үүний үр дүнд сургуулийн нийгмийн ажилтны тоо өсөв.
Нийгмийн ажлыг улс орон даяар сурталчлах, уг салбарт туршилтын ажил
хийх Явуулын багш нарын Үндэсний холбоонд уг сангийн хөрөнгө дэмжлэг
болжээ. Туршилтын төслийн хүрээнд хот, хөдөөд 30 нийгмийн ажилтныг олон
нийтийн дунд ажиллуулав. Эдгээр явуулын багш нарын цалингийн зохих хэсгийг
орон нутаг, олон нийт гаргаж байлаа. 1930 онд сан өөрийн хөрөнгөө татаж авсан ч
туршилтын хөтөлбөрийн төв болж байсан газруудаас 21-д нь хөтөлбөрийг
үргэлжлүүлэн явуулсан. Яг энэ үед бусад хот явуулын багшийн хөтөлбөрийг
хэрэгжүүлж эхэлсэн юм. Тэгээд ч 21 мужид сургуулийн нийгмийн ажилтан 244
хүнтэй болсон байлаа.
"Common wealth" сангаас санаачлан явуулсан олон тооны үзүүлэх хөтөлбөрийн үр
дүнд сургуулийн нийгмийн ажлын үйлчилгээ олон түмэнд харагдахуйц болсон. Уг
үйлчилгээний ач холбогдлыг тэмдэглэсэн боловсролын удирдах зөвлөлүүд нь олон
нийтийн дунд явуулын багшийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлсэн. Үүний үр дүнд
явуулын багш нарын Үндэсний холбоо өргөжин тэлж, мэргэжлийн стандарт,
гишүүдийнхээ ажлын чиглэлийг тогтооход хүчин чармайлтаа төвлөрүүлдэг болов.
Хүүхдийн сайн сайхны төлөө ажил, ялангуяа, хүүхдийн боловсрол, эрүүл мэнд,
өсөлт хөг-жилтөд саад болохгүйн тулд тэдний гэр бүлийг бололцоотой бүх
хүчинтэй холбох стратегийн төвийг сургууль хэмээн үзэж байлаа.
Сэтгэл заслын зөвлөгөө эмчилгээний нөлөө
Улсын сургууль дахь нийгмийн ажилтны сэтгэл засал, зөвлөгөөний үүргийн тухай
1920-оод оны үеэс олон зохиол бүтээлд дурьдаж эхэлсэн. Сэтгэл засалд түүнийг
дэмждэг хөдөлгөөн нь хүүхдийг хувь хүн гэж хүндэтгэн үзэж, хүүхдийн төлөө
хүчин чармайлтыг улам өрнүүлсэн. Лела Костин: "Хүүхдийн хувийн онцлог,
ялгаатай байдлыг хүлээн зөвшөөрөх, хүүхдийн зан төрхийн асуудал, бэрхшээлийг
ойлгох, сэтгэцийн эрүүл мэндийн орчинг бүрдүүлэх, нийгмийн үл зохицох
байдлаас сэргийлэх арга техникийг хөгжүүлэн боловсруулахад явуулын багш нар
их хүчин чармайлт гаргасан " гэж хэлжээ.
Олон нийтийн төв болгонд сэтгэцийн эрүүл мэндийн ажилтан байлаа.
Тэдгээрийн үндсэн зорилго бол сэтгэл зүйн хувьд тогтворгүй, хэцүү хүүхдийг
шинжих, эмчлэх явдал байлаа. Сургуулийн нийгмийн ажилтан нь "сэтгэцийн эрүүл
мэндийн ажилтан нарыг сургуулийн үйл ажиллагаагаар дамжуулан сэтгэл санааны

6. тогтворгүй хүүхдэд хэрхэн туслах вэ?", "Сургууль дээр нь бүх хүүхэд сэтгэл
санааны хувьд амар тайван, тогтвортой байхад бид яаж туслах вэ?" гэх зэрэг
асуудалд чиглэж ажиллаж байв. Жесси Тафт бичихдээ: "Улс үндэсний сэтгэцийн
эрүүл мэндийг сайжруулах хамгийн үр дүнтэй практик арга зам бол сургуулиар
дамжуулан хийх нийгмийн ажил юм. Гэр орон бол хэтэрхий хаалттай, нээлттэй бус
орчин бөгөөд хүүхдийн цагийг зохицуулах, дээрх ажлыг хийх хүч сургуульд илүү
их байдаг. Бүлгийн үйл ажиллагаагаар дамжуулан хувь хүнийг зохицуулан хөтлөх
гэсэн боловсролын амин чухал үүрэг, хариуцлагыг сургууль, багш нарт
ойлгуулахад сэтгэцийн эрүүл мэндийн төлөөлөгч бид туслах бөгөөд нийгмийн
ажлын хэрэгт сэтгэцийн эрүүл мэндийн асуудлыг хэрэгжүүлэхэд бидний ажил
үүрэг чиглэгдэнэ” гэжээ.
1930 он: Үйл ажиллагааны зорилго өөрчлөгдсөн нь
Сургуулийн нийгмийн ажлын үйлчилгээний хөгжлийг 1930-д оны эдийн засгийн
уналт нь хүүхдэд зориулсан бусад үйлчилгээний ажлыг зогсооход хүргэв. Явуулын
багш нарын явуулж байсан ажил үйлчилгээг зогсоосон буюу үлэмж хэмжээгээр
багасгалаа. Хоол хүнс, хоноглох орон байр, хувцас хунараар хангах ажил гол
болов. Эдийн засгийн байдал улам дордохын хирээр түүнд их өртсөн гэр бүлд
туслах Холбооны засгийн газрын тусламжийг бий болголоо. Энэ үед явуулын багш
нар өөрсдийн ажил үүргийг өөр байдлаар авч үзэх шаардлагатай болов. Хуулийг
хэрэгжүүлэгч, сургуульд хүүхдүүдийг хамруулагч нийгмийн ажилтны урьдын дүр
төрхийг тухайн үйл хэргийг шийдвэрлэж буй хүн өөрөө гүйцэтгэх боллоо.
Сургуулийн орчинд үзүүлж буй сөрөг нөлөөг сааруулах буюу устгах, гэр бүл,
сургууль, олон нийтийг холбох, урьдын үүрэг зорилтоосоо нийгмийн ажилтан
ухарч асуудалд орсон хүүхдэд сэтгэл санааны дэмжлэг үзүүлэх тусгайлсан үүргийг
илүү хайж гүйцэтгэх болов. Тэдгээр ажилтны олонх нь өөрсдийн дүр төрхөө
сайжруулахын төлөө санаа тавьж байлаа. Сургуульд хүүхдийг хамруулах үүргийг
"мэргэжлийн" гэж үзэхгүй байв. Сургуулийн зарим нийгмийн ажилтныг "даалгавар
биелүүлэгч хөвгүүд" шиг ашигладаг байсан учраас тэдний арай илүү тодорхой
үүрэг гүйцэтгэх, арай илүү мэргэшсэн дадлагатай болох ажил үндсэндээ орхигдож
байв.
Гладис Холл, Эдит Эверет нар явуулын багш нарын гол үүргийг "цогц хүүхэд ахуй
нас”-ыг дэмжих ажил гэж үзжээ. Сургуулийн нийгмийн ажилтны үүрэг сургууль-
олон нийтийг холбохоос гадна хүүхдүүдийн сэтгэл зүйн эрүүл мэнд муудах явдлаас
сэргийлэх болж өөрчлөгдсөн гэж Холл тэмдэглэжээ. Эверет хэлэхдээ: "Хотын
сургуулийн бүтэц тогтолцоонд орж ажилласан миний эрмэлзэл бол мэргэжлийнхээ
ажлаас гадна хүнийхээ хувьд сургуулийн дотор аливаа хэрэг асуудалд орж
ажилласан явдал болно "гэжээ. Тэрээр цааш нь хувь хүнтэй ба тодорхой нэг
хэрэгтэй ажиллахаас гадна олон нийтийн төлөө үүрэг, хариуцлага үүрч байсан
зарим явуулын багш нарын тухай бичсэн.
Нөгөө талаас "асуудалтай хүүхэд" бүрийн зан чанар эсвэл үндсэн байдал нь
асуудал бэрхшээлийн эх үүсвэр бус харин ч сургууль уг хүүхдийн асуудлын эх
үүсвэр байж болохыг Берта Рейнолдс анх түрүүн хүлээн зөвшөөрсөн хүмүүсийн
нэг юм.
Хувь хүнтэй ажиллах нийгмийн ажил бол сургуулийн үндсэн удирдлагад нэмэлт дэмжлэг
үзүүлэхээс биш хичээлдээ амжилтгүй байгаагийн алдааг засахад оршихгүй. Сургуулийн сургалтын
хөтөлбөрөөс болж олон сурагч хичээлдээ унавал амжилтгүй суралцсан хүүхдүүдтэй явуулын багш

7. нарыг ажиллуулах гэдэг нь үнэндээ тэнэг хэрэг болно. Хичээлийн хөтөлбөрийг яагаад өөрчилж,
нэгэн цохилтоор тухайн асуудлыг шийдэж болохгүй гэж...
Чарлотте Товле зэрэг хүмүүс ийм төрлийн асуудлыг хөндөж, сургуулийн нийгмийн
ажил үйлст өргөн хүрээтэй хандахыг нийгмийн ажилтнуудад уриалсан. Тэрээр
бичихдээ:
Хувь хүнтэй ажиллах нийгмийн ажлын хүрээнээс хальж асуудлыг шийдэх талаар үр дүнд
хүрэхгүй байгаагаа бид хүлээн зөвшөөрөөд зогсохгүй ийм тохиолдолд хэрэгжүүлж буй нийгмийн
ажил маань амьдралд тохирохгүй байгааг гаргаж ирэх нь бидний үүрэг. Ингэснээр сонирхол, хүчин
чармайлтаараа нийгмийн чиглэлтэй арга хэмжээ авахад тус болох юм гэжээ.
1940-1960-аад он: Хувь хүнтэй ажиллах нийгмийн ажлыг онцолж үзсэн нь
1940 он гэхэд гэр бүл-сургуулийг холбох, сургуульд хамруулах ажил гэсэн
нийгмийн ажилтны үүргийг өөр илүү мэргэшсэн ажил үүргээр бараг бүрэн сольжээ.
Энэ үед гарсан ном зохиол нь сургуулийн нийгмийн ажлын "зохих үйл ажиллагаа"
болсон хувь хүнтэй ажиллах нийгмийн ажилд анхаарал хандуулсан. Үйл
ажиллагааны зорилго гол чиглэл болох нийгмийн өөрчлөлт ба орчны хүчин зүйлс,
нөхцөл байдлын тухай асуудал удаан анхаарал татсан хэвээр байсангүй. Харин
үүний оронд нийгмийн ажил нь клиникийн хандлагатай болжээ. Ингэснээрээ хувь
хүн болох хүүхдийн хэрэгцээ нь гол анхаарал татах болсон.
"Сургуулийн нийгмийн ажилтны үүрэг нь хувь хүнтэй ажиллах нийгмийн
ажлын тусгайлсан хэлбэр ба сургуулийн санал болгосон сурагчдад туслах аргыг
хэрэглэх явдал юм" гэж Руф Смоллей тодорхойлсон.
Шалтгаан дээр үндэслэсэн нийгмийн ажлыг "хувь хүний хүчин чадавхийг
дайчлахад хэрэглэгддэг харилцааны ур чадвар болон хүнтэй холбоотой шинжлэх
ухааны мэдлэгийг ашиглах урлаг" гэж Свитун Боуэрс томъёолсон. Мичиганы
явуулын багш нарын үүрэг, хариуцлагын талаарх судалгаандаа хувь хүний сэтгэл
зүйн аливаа асуудалд зохицож чадахгүй байгаа хүүхдүүдтэй ажиллахтай
холбогдсон үүрэг хариуцлагад тодорхой зааг тогтоохыг Жосеп Хурихан зөвлөсөн.
Асуудалтай сургуулийн хүүхдэд туслах: Сургуулийн нийгмийн ажлын унших бичиг
(1935-1955) гэсэн номонд янз бүрийн бүлгийн хүүхдүүдэд үзүүлэх шалтгаан дээр
үндэслэсэн нийгмийн ажлын талаар өгүүлсэн байдаг. Энэ номонд "Кейстэй буюу
хувь хүнтэй ажиллах нийгмийн ажлын арга", "Бага сургуулийн сурагч",
"Сургуулийн сурагч ба нийгмийн ажилтан" зэрэг гарчигтай бүлгүүд орсон.
Сургуулийн нийгмийн ажлын үйл ажиллагааны тухай бүлгийн оршилд:
"Нийгмийн mалaac болон сэтгэл санааны хувъд бэрхшээлтэй хүнд байдалд байгаа
ба сургуулиас олгож буй боломжийг үр дүнтэй ашиглаж чадахгүй байгаа
хүүхдүүдэд тусгайлсан нийгмийн ажлын үйлчилгээг төрийн болон орон нутгийн
боловсролын олон байгууллагууд үзүүлж байгаа. Энэ нь тухайн хүүхдүүд болон
тэдний гэр бүлтэй ажиллах шалгагдсан арга юм.
· Сургуулийн хүрээнд явуулж буй нийгмийн ажлаас өөр нэмэлт тусламж
хэрэгтэй байгаа хүүхдүүдийг ч сургуулийн нийгмийн ажилтан хариуцах
ёстой.
· Хувъ хүнтэй ажиллах нийгмийн ажлын ур чадварыг эзэмшсэнээр тухайн
сурагч өөрийгөө сайн ойлгох, сургуулийн нөхцөл байдал, сургуулиас олгож
буй боломжийг өөрийн чадвар, чадамжийн хэмжээнд бүрэн ашиглахад саад
болж буй асуудлыг мэдэхэд туслах ба сурагчидтай харьцах харилцаа
холбоогоо нийгмийн ажилтан нь нэмэгдүүлдэг.

8. Пуль 1949 онд уг номонд дараах зүйлийг бичжээ. Үүнд: Сургуулийн сурагчидтай
ажиллах, хувь хүнтэй ажиллах нийгмийн ажил нь өөрийн гэсэн өвөрмөц шинж
чанартай, тодорхой хүрээтэй байх бөгөөд нийгмийн ажлын үйл явцын ерөнхий
зарчимтай уялдаатай, ойлгомжтой байх ёстой. Сургуулъ нь сурагчийн хувъд
өөрийн гэж үзэж болох хүрээ юм. Сурагч эзэмшсэн мэдлэг, туршлагаа хэрэгжүүлэх
хэрэгтэй. Тодорхой хүрээнд сурагчдад ямар нэг бэрхшээл тулгарахад нийгмийн
ажилтан тэдэнд тухайн асуудлаа шийдвэрлэхэд нь тусалдаг. Тухайн бэрхшээл
сургуулийн хүрээнд гарч байгаа гэдгийг сурагчдад ойлгуулах, түүнд тулгарч буй
асуудлын учрыг ойлгоход нь нийгмийн ажилтан тусалдаг.
Руф Смоллей бичихдээ: Амьд амьтан бүрийн гол мөн чанар ба түүний шинж
чанарыг тодорхойлох сэтгэц биологийн хүчин зүйлийг нийгмийи ажилтан олгож
мэдсэнээр нийгмийн ажлын сэтгэл судлалын үндсийг эзэмшинэ. Өөрийн үүрэг,
хариуцлагаа биелүүлэхийн тулд нийгмийн ажлын боловсруулан хөгжүүлсэн арга
бол тодорхой хэрэгцээн дээр үндэслэсэн ажлын арга бөгөөд энэ нь хувь хүнээс хувь
хүнтэй харилцах харилцаан дээр тулгуурлана.
Сургуулийн нийгмийн ажилтан руу илгээсэн сурагчдын ангиллыг судалсан
Милдред Сиккемагийн судалгаагаар зан төрхийн буюу хувь хүний асуудал нь
бусад асуудлаас илүү их анхаарал татдаг болохыг тогтоосон. Үүний зэрэгцээ
сургалтын үйл ажиллагаанд зохицохгүй байгаа ба хичээлдээ тааруу суралцсанаас
ихэнх сурагчийг нийгмийн ажилтан руу илгээдэг болохыг Жейн Калберт
тодорхойлсон. 1950-аад оны ном хэвлэлийн материалд үйл ажиллагааны загвар
өөрчлөгдөж байсныг харуулдаг. Хувь хүнтэй ажиллах нийгмийн ажлын
практикийн дүр зураг нь уншигчдад өөрчлөлт шилжилтийн үйл явц бүрэн явагдаж
шинэ эрин эхэлж буйг харуулсан байна.
Хувь хүнтэй ажиллах ажлын аргаас гадна сургуульд хэрэглэгддэг өөр нэг арга бол
бүлгийн эмчилгээний арга байлаа. Энэ талаар Павел Симон судалгаа явуулжээ.
Үүнд: Хүүхдүүд болон тэдний эцэг эхтэй холбоотой асуудлаар нийгмийн ажилтан
голлон ажиллах боловч багш нар болон бусад бүлэгтэй ажиллах сонгосон бүлгийн
туршлагыг ашиглах замаар хүүхдүүдийн хоорондын харилцаан дахъ тэдгээрийн
бэрхшээлийг шийдвэрлэхэд тусалж болох юм. Гол зорилго нь сурагчийн үе
тэнгийнхэн болон багш нартайгаа харилцах харилцаанд туслах явдал юм.
Хувь хүнтэй ажиллах нийгмийн ажлыг дэмжих үүднээс бусадтай хамтран
ажиллах:
Хувь хүнтэй ажиллах нийгмийн ажлын арга нь асуудалд орсон хүүхдүүдийн эцэг
эхтэй харилцах харилцаанд тулгуурлан явагддаг гэдгийг нийгмийн ажилтан хүлээн
зөвшөөрсөн. Сургуулийн хамт олны санаа зовоож буй асуудлыг эцэг эхчүүдэд
ойлгуулах, хамтран шийдвэрлэх, хүүхэдтэй ганцаарчлан ажиллахад тэдний
дэмжлэгийг авах үүднээс эцэг эхтэй хамтран янз бүрийн ажил явуулж байв.
"Хүүхдэд тохиолдсон асуудал бэрхшээлийн эх үүсвэрийг олох үүднээс хүүхэд,
түүний зан төрхийг ойлгохын тулд эцэг эхтэй ярилцлага хийхийг нийгмийн
ажилтан зорьж байв. Хүүхдийн суралцах илүү таатай нөхцөл бүрдүүлэх боломжийг
нийгмийн ажилтан бий болгоно" гэж Анна Браунштейн хэлсэн. Эцэг эхийн
бүлэгтэй ажиллахын давуу талыг Алайн Аубербах мөн хүлээн зөвшөөрсөн байдаг.
Эдгээр бүлгийн ажлын зорилго бол хүүхэд, сургууль болон хувьсан хөгжиж буй
бүлгийн зан төрхийн талаар эцэг эхчүүдэд мэдлэг, боловсрол олгох явдал байлаа.

9. 1940,1950-иад оны үед хүүхдийн сэтгэл санааны хямралыг тайлбарлахад
нийгмийн ажилтнууд багш нартай нь зөвлөлдөж улмаар тэдэнд хүүхдийн хувийн
бэрхшээлийг эртнээс танин мэдүүлэхэд туслаж байсан. Боловсролын хөтөлбөрт
гарч буй өөрчлөлтийн талаар нийгмийн ажилтнаас сургуулийн бусад ажилтнуудтай
явуулж буй хамтын ажиллагааны талаар ном зохиолд маш бага тусгагдсан байдаг.
Мэргэжил хоорондын харилцаанаас хувь хүнтэй ажиллах харилцааг ялгахын ач
холбогдлыг ямар нэг хэмжээгээр зааж өгсөн. Хүний зан төрхийг ойлгох, ингэснээр
сургалтын хөтөлбөр боловсруулахад мөн энэ мэдлэгийг ажилдаа хэрэглэхэд
сургуулийн бусад ажилтанд нийгмийн ажилтан туслах боломжтойг цохон
тэмдэглээд хамтын ажиллагааны хүрээг өргөжүүлэхийг Сиккема оролдсон.
Сургуулийн сурагчийг эцэг эхийн зөвшөөрөлгүйгээр байцаахаар сургуулиас нь
цагдаа авч явдаг захиргааны буруу үйл ажиллагааг хоёр жилийн хурал,
хэлэлцээрийн үр дүнд өөрчлөхөд нийгмийн ажилтан их хувь нэмэр оруулсныг Жон
Небо дурьдсан. Гэвч сургуулийн бодлогыг өөрчлөхөд нөлөөлж буй нийгмийн
ажлын нөлөөг "мэргэжлийн хэвшсэн үйл ажиллагаа" болж чадаагүй байсан гэдгийг
ойлгох ёстой.
Гэсэн ч нийгмийн ажилтан хэн бэ? гэдэг талаар хүмүүс сэтгэл зовж байсныг
бид олж мэдсэн.
Сургуулийн нийгмийн ажилтан гэж хэн бэ ? Энэ нь "явуулын багш", "явуулын зөвлөх",
"сургуулийн зөвлөх", "сургуулийн нийгмийн ажилтан " эсвэл өөр нэртэй ч байж болно. Нэгдсэн
нэр байхгүй байгаа нь уг үйлчилгээний зорилго, үүрэг, үйл ажиллагааны талаарх төөрөгдлийг
зарим талаар илэрхийлж байгаа болно.
1960 он: Нийгмийн ажлын зорилго, арга өөрчлөгдсөн:
1960-аад онд улсын сургуулиуд руу олон талаас нь дайрч байлаа. Улсын сургууль
сурагчдад боловсрол олгохгүй байна гэж маргах хүмүүс ч байлаа. Цаашлаад улсын
сургууль болоод сурагчийн асуудал хариуцсан ажилтан-нийгмийн ажилтан,
чиглүүлэгч зөвлөхийн төрөл бүрийн үйл ажиллагаанд өөрчлөлт оруулах
шаардлагын талаар ярилцаж байв. Нийтийн боловсролын асуудлаар явуулсан хэд
хэдэн судалгаагаар боловсролын сөрөг бодлогууд байсан нь тогтоогдсон.
Энэ нь, сурагчдыг ялгаварласны улмаас боловсрол эзэмших боломж тэгш
бус байх, мөн бага орлоготой гэр бүлээс гаралтай хүүхдүүд, дунд орлоготой өрхийн
хүүхдийг бодвол сурлагаар тааруу байдаг гэсэн хэвшмэл ойлголтыг сургууль улам
баталж, ингэснээр боловсролын ажилтнууд эдгээр сурагчдын сурлага ахихгүй гэж
үзэх, сургууль бол дарангуйлах байгууллага бөгөөд зарим сурагчдын сурах хүсэл,
шинийг санаачлах, хөгжих эрмэлзэлд нь саад болдог гэж судалгаагаар хариулсан
байдаг. Зарим эцэг эхчүүд өөрсдийгөө сургуулиас хол хөндий байна гэж үзэж
хүүхдийнхээ боловсролын асуудлаар санал бодлоо илүү илэрхийлж байхыг хүссэн.
Боловсролын салбарын өмнө тулгарч буй эдгээр амин чухал асуудлуудаас
олон сургуулийн нийгмийн ажилтнууд сэтгэл санааны хувьд тогтворгүй
хүүхдүүдтэй ганцаарчлан ажиллах ажилд онцлон анхаардаг хэвээрээ байсан. Энэ
үеийн судалгаа, ном зохиол нь сургууль болон нийгмийн ажлын үйлчилгээний
үүргийн талаар өргөн хүрээнд харж үзэхэд чиглэгдэж байлаа. Боловсролын
ажилтнууд болон нийгмийн зарим ажилтнууд сургуулийг "нийгмийн нэгж систем"
гэж өөрсдийн зохиол бүтээлдээ бичиж байлаа.
Ном зохиолд нийгмийн ажлын янз бүрийн аргуудыг зарим талаар туршиж байгаа
тухай дурьдсан байдаг. Сургуулийн нийгмийн ажилтнууд эцэг, эхчүүд болон
сурагчдад зориулсан бүлгийн ажлыг зохион байгуулах, бүлэг дэх харилцаанд хувь

10. хүн болон түүний зан төлвийг ойлгохын ач холбогдлыг онцлон үзэхийг дэмжиж
байгаагаа Виржина Кровтерс тод томруун илэрхийлсэн. Сургуулийн ахлах ангиас
завсардах, сурлагын амжилт үзүүлэхгүй байх, сурч чадахгүй байх зэрэг сургуулийн
бэрхшээл, асуудлыг шийдвэрлэхэд бүлгийн ажлыг үр дүнтэй ашиглах тухай Роберт
Винтер, Роземари Сарри нар эрдэм шинжилгээний тайландаа бичсэн. Эдгээр
хүмүүсийнхээр бол сурагчийн муу суралцаж байгаа нь тухайн сурагчийн онцлог
шинж, сургуулийн нөхцөл байдал хоёрын үр дүнтэй холбоотой. Энэ тайланд
сургуулийн нийгмийн ажилтан сургуулийн нөхцөл байдлын талаар илүү анхаарч,
сурагчидтай холбоо тогтооход хүч чармайлтаа хязгаарлахгүй байх хэрэгтэй гэдэг
дүгнэлтийг эрдэм шинжилгээний ажилтнууд хийсэн билээ. Хүүхдэд сөргөөр
нөлөөлдөг дүрэм журам болон сургуулийн бодлогыг олж илрүүлэхэд нийгмийн
ажилтан хэтийн байр суурьтай байдаг. Сургуулийн нийгмийн ажилтан тусгайлсан
хувь хүнтэй ажиллахын зэрэгцээ сургуульд байгаа сурагчдад учирч буй
бэрхшээлийн эх үүсвэрийг арилгах гэсэн давхар үүрэгтэй байх ёстой.
Сургуульд бүлгийн ажлыг хэрэглэх сонирхол өсөхийн хирээр олон нийттэй
ажиллах шинэ арга замд анхаарал тавьж эхэлсэн. Сургуулийн олон нийт болон
тухайн газар нутгийн олон нийтийг ойртуулахад олон нийтийн ажлыг өргөнөөр
явуулах нь зүйтэй юм гэдэг нь тогтоогдсон. Детройт дахь олон нийтийн ажлыг
Хурихан тайлбарлан бичихдээ "асуудалд орсон хүүхдэд туслах явцад үүссэн
харилцаа холбоонд хоёр талт харилцааг" чухалчлан үзсэн. Форд сангаас
санхүүжүүлэн Детройтын улсын сургуулиудад хэрэгжүүлсэн төсөл нь олон нийтэд
илүү ач холбогдол өгч, чухалчилж байгааг нотолсон. Хотын ард иргэд сургууль
хоёрыг ойртуулах нь энэ төслийн зорилго байлаа. Хотын хүүхдүүд сурлагын хувьд
тааруу, бусад сурагчдаас хамаагүй хоцорч байдаг учраас сургууль болон
боловсролын хүрээнд хамтран ажиллагчид олон нийтийг холбох үүрэгтэй
сургууль-олон нийтийн төлөөлөгчийг томилсон байна.
Ажил үүргийн талаар төөрөгдөх нь: Улсын сургуулийн асуудал, бэрхшээлийг
шийдвэрлэхэд сургуулийн нийгмийн ажилтан олон төрлийн аргыг хэрэглэх
болсноор нийгмийн ажлын үүрэг бусад холбогдох салбарын үүрэг, үйл ажиллагааг
хүмүүс хэрхэн үзэж байгааг системтэй судлах судлаач нар бий болсон. Сургуулийн
хичээлийн эрхлэгч, сэтгэл зүйч, сувилагч, тусгай боловсролын ажилтан зэрэг бусад
ажилтнуудтай хамтран ажиллах багийн нэг гишүүн нь нийгмийн ажилтан байлаа.
Сургуулийн захирал нь нийгмийн ажилтнуудын дунд нийгмийн ажилтны үүрэг,
үйл ажиллагааны талаар ямар санал бодолтой байдгийг тодорхойлохоор Роберт
Ровен Нью Жерсид судалгаа явуулсан.
Сургуулийн нийгмийн ажилтны гүйцэтгэх ажлын хувьд түүний үүргийг
тодорхойлохдоо бусад ихэнх ажилчдын хийдгээс илүү ажлыг сургуулийн захирал
багтаасан. Хүүхдийн гэр бүл, хөрш ба орчинг нь судлах: сэтгэл зүйчид сэтгэцийн
сул хөгжилтэй байж магадгүй гэж үзсэн хүүхэд, түүний гэр бүлийн талаар үндсэн
материал цуглуулахад туслах, олон нийтийн хороод болон нийгмийн бусад
байгууллагад үйлчлэх зэрэг ажлыг багтаасан.
Сургуулийн төрөл бүрийн мэргэжилтэн (сургуульд хамруулах ажлыг
зохицуулагч, сэтгэл зүйч, нийгмийн ажилтан)-ий үүргийн талаарх Жон Фишерийн
судалсан судалгаагаар тухайн мэргэжлийн хүн бүр өөрсдийгөө бусдын бодож
байснаас илүүтэйгээр нөхцөл байдлыг судлах ажилд оролцдог гэж үздэгийг
илрүүлсэн байдаг. Чиглүүлэгч мэргэжилтнүүдийн үүргийн талаарх судалгаандаа

11. Мервилль Шоу сургуулийн зөвлөх, нийгмийн ажилтан, сэтгэл зүйч нарын
гүйцэтгэх үүргүүд үлэмж их давхарддагийг илрүүлсэн. Сургуульд
мэргэжилтнүүдийн үүрэг, үйл ажиллагааны төөрөгдөл гардаг гэдгийг Ричард
Ж.Андерсон батлаагүй ч харин энэ нь сургуулийн ажилтан болон олон нийтийн
байгууллагын ажилтнуудын ажлын харилцаа холбоо тийм ч үр бүтээлтэй биш
байгаагаар тухайн байдлыг гаргаж ирсэн. Сургуулийн орчинд зохицож чадахгүй
байгаа сурагчдыг Иллинойсын сэтгэцийн эрүүл мэндийн эмнэлэгт илгээх үйл явц,
тухайн үед гардаг асуудал бэрхшээлийг тэр судлаад эмнэлгийн болон сургуулийн
ажилтнууд мэргэжлийн түвшинд хамтран ажиллах чадваргүйгээс асуудалд орсон
хүүхдүүд хохирдог гэж дүгнэсэн. Зөвхөн үнэхээр их хичээсэн хүүхэд, түүний эцэг
эх л холбоо, харилцаа зохицуулалт байх, хүнд байдлыг даван туулах болно. Костин
1969 онд тусгайлсан үүрэг даалгаварт тусгасан сургуулийн нийгмийн ажилтны
үндэсний хэв маягийн ач холбогдлыг үнэлээд, улсын сургууль, түүнд суралцагч
залуу үед нөлөөлж буйг нийгмийн нөхцөл байдал, асуудал бэрхшээлд гарч буй
өөрчлөлттэй нийгмийн ажилтны үйл ажиллагаа хэрхэн уялдаж байгааг
тодорхойлохыг эрэлхийлсэн. Үүний үр дүнд нийгмийн ажлын талаар сургуулийн
нийгмийн ажилтныг тодорхойлсон тодорхойлолт нь 1940 болон 1950-аад оны
үеийн нийгмийн ажлын зохиол бүтээлд эмчилгээний клиник хандлагыг илүү
тусгагдсан байдлыг харуулж, боловсролын болон нийгмийн ажлын зохиол бүтээлд
тухайн үеийн санаа зовоож буй асуудалд хариу бараг өгөхгүй байгааг сануулж,
удирдлага, бодлого боловсруулах үйл ажиллагаанд хамгийн бага ач холбогдол
өгснийг тэр судалгаагаар илчилсэн. Цаашлаад эдгээр нийгмийн ажилтнууд
өөрсдөөс нь дутуу эсвэл өөр түвшний боловсрол, сургалт эзэмшсэн хүнд
сургуулийн нийгмийн ажлын үүрэг даалгавраас хуваарилан өгөх хүсэлгүй болохыг
тогтоосон. Эдгээр мэдээлэл болон боловсролын асуудлыг судлан тогтоосны үндсэн
дээр Костин дараах мэдэгдэл хийсэн.
Сургуулийн нийгмийн ажилтан боловсролын үйл явцад оролцох, түүний
өмнө хүлээсэн мэргэжлийн үүргээ биелүүлэх гэж байгаа бол сургууль, түүнд
суралцагч сурагчдын асуудал, бэрхшээлийг шийдвэрлэхэд шаардлагатай хурд,
хүчтэй ажиллах хэрэгтэй. Сургуулийн нийгмийн ажлын үйлчилгээний зорилгоо
дахин үнэлэх нь анхны алхам болно. Өнөө үед сурагчидтай ажиллах нийгмийн
ажлын гол онцлог нь хувь хүний чанар, сэтгэл санаа, сэдэл зэрэгт онцгой анхаардаг
байдлаас бодох, суралцах, асуудал шийдвэрлэх г.м. танин мэдэхүйн асуудал руу
шилжих ёстой. Өөртөө итгэх итгэл, үргэлжлүүлэн суралцахад бэлэн байх,
өөрчлөлтөнд дасан зохицох чадварыг эзэмшихэд сурагчдад туслах явдалд гол
зорилгоо төвлөрүүлэх ёстой.
Костины судалгааны зарим асуудалд хариулт өгөхийг оролдон Жон
Алдерсон, Куртис Киршеф нар Флоридагийн хүн амаас янз бүрийн түвшний
мэргэжил боловсролтой сургуулийн нийгмийн ажилтнууд нийгмийн ажлын үүрэг
даалгаврыг хэрхэн тодорхойлж, тэдгээрийг бусдад даалгаж өгөх ямар бэлтгэлтэй
эсэхийг асуусан. Асуулга өгсөн хүмүүс удирдах чадвар, шийдвэр гаргах чадварыг
нэгдүгээрт эсвэл хоёрдугаарт гэж дугаарласан. Харин Костины судалгаагаар бол
үүнийг хамгийн ач холбогдолгүй гэж үзэж байсан билээ. Мөн бүлэг ажилтнууд
бусад ажилтнуудтай хамт Костины судалгаанд илрээгүй туршилт хийхэд бэлэн
байгаа гэсэн эерэг алхмыг санал болгохоо илэрхийлсэн. Гэвч эдгээр судалгааг
харьцуулан үзэхдээ нэлээд болгоомжтой хандах хэрэгтэй. Костины судалгаанд

12. мастер цолтой үндэсний хэв шинж бүхий нийгмийн ажилтнуудыг шинжилсэн бол
Алдерсон, Киршеф нар нэгэн муж улсын янз бүрийн боловсролын түвшинтэй
ажилтнуудыг авч үзсэн.
Тухайн сургуулийн уур амьсгалд сургуулийн нийгмийн ажилтны зан төрх,
мэргэжлийн үйл ажиллагаа нь сургуулийн нөхцөлд тохирох эсвэл эс тохирохыг
Роберт Брус Виллиамс судалсан. Энэ судалгаа нь тухайн сургуулийн удирдлагын
бодлого болон үйл ажиллагааг анхнаас нь хичээлийн эрхлэгч тодорхойлох
төдийгүй сургуулийн нийгмийн ажлыг ч тодорхойлоход гол үүрэг гүйцэтгэдэг
гэсэн төсөөлөл дээр үндэслэсэн. Иймээс сургуулийн хичээлийн эрхлэгч-нийгмийн
ажилтан хоёрын хоорондын харилцааны төлөв байдал болон түүнд хандах
хандлагаас нийгмийн ажилтны ажлыг хүлээж авах, эс хүлээж авах нь хамаарна гэж
судалгаагаар санал болгосон. Сургуулийн нийгмийн ажлын үүрэг, даалгаврыг
сургуулийн бусад ажилтнууд хэрхэн үздэг талаар Жон Флинн судалсан. Сурагчдад
үйлчилгээ үзүүлэгч ажилтан, багш нар, хичээлийн эрхлэгчид, зөвлөгч
мэргэжилтнүүдээс нийгмийн ажлын 107 үүрэг, даалгаврыг ач холбогдол,
гүйцэтгэлээр нь дугаарлахыг хүссэн. Асуулгын үр дүнд: 1) Мэргэжлийн бүлэг тус
бүр үүрэг даалгаврын ач холбогдол гүйцэтгэлийн талаар өөр өөр санал бодолтой
байв. 2) Үүрэг даалгаврын ач холбогдол эсвэл гүйцэтгэлийн хувьд цөөн тооны
үүрэг даалгаврыг бусад мэргэжлийн бүлгүүдтэй хамт гүйцэтгэдэг гэж үзсэн. 3)
Хувь хүнтэй ажиллах ажил, клиник үйлчилгээг хамгийн ач холбогдолтой, харин
шийдвэр гаргах үүргийг хамгийн ач холбогдолгүй гэж эдгээр бүлгүүд үзсэн.
Лекц № 2
1970 оны өргөжилт: Удирдах ур чадварыг онцолж үзсэн нь
1970-аад он нийгмийн ажлын өргөжин тэлсэн үе байлаа. Сургуулийн нийгмийн
ажилтны тоо өсч, гэр бүл, олон нийт болоод сургуультай холбогдох бусад
ажилтнуудтай хамтран ажиллах, мөн тахир дутуу сурагчид зэрэгт илүү анхаарч
байв.
Сургуулийн нөхцөл байдал хурдтайгаар өөрчлөгдөж байлаа. Энэ үед боловсролын
асуудалд үлэмж нөлөө үзүүлсэн төрийн баримт бичиг бол Кернерийн тайлан юм.
Энэ тайланд 1960 оны арьсны үзлээ сурган гарсан хүчирхийллийн байдалд дүн
шинжилгээ хийж, түүнд улсын сургуулийг буруутгаж, үүнтэй холбоотой үндэсний
цөөнхийг сургахад алдаа гарч байна гэж үзсэн. Улсын сургуульд сурагчдыг арьс
өнгөөр ялган тусгаарлах явдлыг устгаж, улсын сургуулийн үйл ажиллагаанд эцэг
эх, олон нийтээс оролцох боломжийг өргөжүүлэхийг тайланд тодорхой тусгасан.
Кернерийн тайлан сургуулийн нийгмийн ажилд ихээхэн нөлөөлсөн гэж Сарри,
Мапле нар үзсэн.
1960-aaд оны арьс өнгөөр ялгаварлахын эсрэг хөдөлгөөний ихэнх
хариуцлагыг сургууль хүлээх үүд хаалгыг энэ тайлан бараг л тавьж өгсөн.
Тайлангийн үр дүнд Америкийн боловсролд нийгмийн ажлын оруулах хувь нэмрийг
бэхжүүлэх шаардлагатайг мэдсэний үндсэн дээр Нийгмийн ажилтны үндэсний
холбооны сургууль дахь нийгмийн ажлын зөвлөлөөс сургууль-олон нийтийн холбоог
өргөжүүлэх гурван жилийн төслийг хэрэгжүүлсэн. Сэтгэцийн эрүүл мэндийн
үндэсний институт болон Нийгмийн ажилтны үндэсний холбооны хөрөнгөөр
санхүүжүүлсэн уг төслийн хүрээнд үндэсний семинар зохион байгуулж, бүсийн 12
институтыг байгуулсан.

13. 1969 оны 6 дугаар сард Пенсильваний Их сургуульд зохион байгуулсан үндэсний
семинарын гол сэдэв нь 1970-аад оны "Нийгмийн өөрчлөлт ба Сургуулийн
нийгмийн ажил" байлаа. Семинарын зорилго нь "АНУ даяар сургуулийн нийгмийн
ажилд шинийг санаачлах, өөрчлөлт хийхийг эрчимжүүлэх, сургуулийн нийгмийн
ажилтны удирдан чиглүүлэх үүрэг, үйл ажиллагааг дэмжих" явдал байлаа. "Олон
нийтийн төв дэх сургууль" нэртэй номонд эдгээр үндэсний болон бүсийн хурлын
материалыг эмхэтгэсэн болно.
"Олон нийтийн төв дэх сургууль" номын зохиолчдын дунд Линда Вессенич,
Элен Нийбел, Бетт Дешлер, Жон Эрлич нар байсан. Вессенич системийн дүн
шинжилгээг хийгээд, системийн онолыг сургуулийн нийгмийн ажилд асуудлыг
шийдвэрлэхэд үндэс болгон хэрэглэх санал дэвшүүлсэн. Хүүхдийг хувь хүн гэж авч
үзэхээсээ илүү сургууль олон нийт гэсэн өргөн утгаар хандахыг Нийбел уриалсан.
Сурагчийн сурах үйл явцад нөлөө үзүүлэгч янз бүрийн хүчин зүйлийг
тодорхойлохын тулд сургууль, олон нийтийн талаарх мэдээлэл цуглуулахыг
шаардсан. Сургууль, олон нийтийн хоорондын холбоог өргөжүүлэгч нь нийгмийн
ажилтныг гэж Детройтийн туршилтын үзүүлэх төсөлд Дешлер, Эрлич нар илтгэсэн
байдаг.
Үүний зэрэгцээ бусад зохиолч нар ч уг салбарт гарч буй зогсонги байдлын
талаар өгүүлж байлаа. К.Спитчер, Бетти Велш нар арга барилд чиглэхээсээ илүү
асуудал, бэрхшээлд төвлөрсөн практик арга барилыг хэрэглэхийг санал болгож,
асуудал шийдвэрлэх үйл явцын тусгайлсан үе шатыг тодруулан гаргаж ирсэн.
Практикт илүү зохицсон арга барилыг хэрэгжүүлэхэд саад болж буй гурван хүчин
зүйл байгааг Бенжамин Готтлийв, Лвас Готтлийв нар гаргаж тавьсан. Үүнд:
1) Сургууль нь нийгмийн ажилтныг бэлтгэхдээ хувь хүнтэй ажиллах арга
болон арга барилд сургах чиглэлд анхаарч байгаа.
2) Энэ сургалт нь орчны нөхцөл байдалд тулгуурлахаасаа илүү сэтгэл зүйн
хүчин зүйлд илүү чиглэсэн эмчилгээний чиглэлд суурилж байгаа.
3) Нийгмийн тогтоосон хэв журмаас гажсан хүмүүсийг харж ханддаг
ажилтнуудыг дэмжсэн боловсролын удирдлагуудын уламжлалт хандлага зэрэг
болно.
Практик арга загварууд: Сургуулийн нийгмийн ажлын практик үйл
ажиллагаа хөгжихийн хирээр практикийн төрөл бүрийн загвартай болсон. Практик
загвар гэдэг нь "тодорхой загвар нөхцөл байдлын тухай төсөөлөл буюу мэдээлэл,
гол үзэл санаа, зарчим болон тэдгээрийн хоорондын харилцан хамаарал ба холбоог
ойлгогдохуйцаар тайлбарласан хялбаршуулалт" юм. Загвар бол "тухайн эмчилгээ,
үйл ажиллагааг яаж явуулахыг зааж өгсөн чиглэл удирдамжийн бүрдэл". Загвар бол
үндсэндээ үйл ажиллагааны тодорхойлолт, тайлбар байдаг. "Энэ нь ажилтны хийх
ёстой зүйл эсвэл өгсөн нөхцөл байдалд хийх ажлыг тодорхойлж өгнө" гэж Виллиам
Райд, Лаура Эпштейн нар хэлжээ. Загварыг шинжлэх, харьцуулахад хэрэглэдэг хэд
хэдэн хүчин зүйлийг Питщр Кеттнер тодорхойлсон. Үүнд: онолын үндэслэл, үйл
ажиллагааны түвшин, бүлгийн эсвэл системийн гол талбар, ажилтны үүрэг,
хариуцлага, зорилго, зорилт, үнэлгээний арга, баримтлах стратеги гэх мэт цөөн
хэдийг нэрлэж болно гэж үзсэн. Практик хэрэгцээнд тохируулан тухайн цаг үе,
хүрээлэн буй орчны нөхцөл байдалд зохицуулан загварыг боловсруулдаг.
Энэ чиглэлээр Алдерсон нэлээд ажил хийсэн ба сургуулийн нийгмийн ажлын
үйл ажиллагааны дөрвөн загварыг санал болгосон. Үүнд: уламжлалт клиник

14. загвар; сургууль ба өөрчлөлтийн загвар; нийгмийн харилцан үйлчлэлийн
загвар; олон нийтийн сургуулийн загвар болно.
Алдерсоны тодорхойлсон хамгийн их тархсан, түгээмэл хэрэглэгддэг загвар
бол уламжлалт клиник буюу эмчилгээний загвар юм. Уг загвар нийгмийн болон
сэтгэл санааны асуудал бэрхшээлтэй сурагчдад чиглэсэн бөгөөд тэдний суралцах
боломжид сөргөөр нөлөөлдөг хүчин зүйлд анхаардаг. Энэ загвар нь сэтгэцийн
онош зүй-"би"-төвтэй сэтгэл судлалын онолыг онолын үндэс болгон ашигладаг.
Энэ загварын гол нөхцлөөр бол сурагч буюу сурагчийн гэр бүл хэвийн бус ба
асуудал бэрхшээлтэй байх явдал нь энэ загварыг хэрэглэх үндэс болно. Энэ үед
сургуулийн нийгмийн ажилтан нь хүүхэд болон түүний гэр бүлд хувь хүнтэй
ажиллах үйлчилгээг үзүүлнэ. Сургуулийн тогтолцоо нь нийгмийн ажилтны үйл
ажиллагаа явуулдаг гол төв биш. Сургуулийн ажилтнуудыг зөвхөн сурагчдын
хэтийн төлвийг үнэлэх болон сургуульдаа тухайн сурагч хэрхэн суралцдаг талаар
санал, мэдээлэл авах үйл явцад татан оролцуулах хэрэгтэй болдог.
Алдерсоны тодорхойлсон хоёр дахь загвар бол сургууль ба өөрчлөлтийн
загвар болно. Энэ загварын гол зорилго нь сургууль, түүний зохион байгуулалт,
сургуулийн бодлого болон үйл ажиллагаанд чиглэх ба сургуулийн бүх хүмүүс нь
дэд бүлгүүдээр үйлчлүүлэгч гэж үздэг. Сурагчийн муу сурах шалтгаан нь болж буй
сургуулийн зохион байгуулалт, бодлогыг өөрчлөхөд энэ загварыг ашиглана.
Гурав дахь загвар болох олон нийт сургуулийн загвар нь орлогогүй буюу
нийгмийн хүнд байдалд орсон олон нийтэд гол анхаарлаа хандуулдаг. Загварын гол
зорилго нь сургуулиас олон нийтэд санал болгон үйлчлэх ёстой үйлчилгээний
талаар олон нийтэд мэдээлэл өгөх мэдлэг олгох, сургууль, түүний хөтөлбөрт
дэмжлэг үзүүлэх, олон нийтийн хөгжил, нийгмийн хүчин зүйлийн талаар
сургуулийн ажилтан, удирдлагад тайлбарлахад чиглэнэ.
Нийгмийн харилцан үйлчлэлийн загвар болох дөрөв дэх загвар нь хувь хүн
болон бүлгийн нөлөөлөлд анхаардаг. Үйл ажиллагааны чиглэл нь талууд
хоорондын (хүүхэд, бүлэг хүүхэд, гэр бүл, сургууль, олон нийт) харилцааны төрөл
ба чанарт анхаарна. Нийгмийн ажилтан нь талуудын хооронд болон тэдний дунд
илүү харилцан ойлголцол үүсгэхийн тулд зуучлагч, тодорхойлогч, туслагчаар
ажилладаг. Зуучлагч нь "нийтлэг болон харилцан туслалцах үндсийг"
тодорхойлоход үйл ажиллагаагаа чиглүүлнэ. Талууд тусгайлсан зорилго эсвэл
зорилтоо тодорхойлоход туслах үүднээс тэдний харилцан сонирхлыг нийгмийн
ажилтан зааж өгдөг.
Костины загвар: Сурагчдад үзүүлэх үйлчилгээнд өөрчлөлт оруулах зорилгоор их
сургуулиудын консерциумаас явуулсан үзүүлэх туршилтын төслөөс гарсан чухал
загвар бол Костины сургууль-олон нийт-сурагч гэсэн харилцааны загвар юм.
Сурагчид, сургууль, олон нийтийн дунд явагддаг харилцаа цогц холбооны нөхцөл
байдалд энэ загвар анхаардаг. Энэ загварын гол зорилго нь дээрх гурвын
харилцаа холбоонд өөрчлөлт оруулах явдал бөгөөд ингэснээр сургуулийн бүтэц,
зохион байгуулалтын сөрөг үйл ажиллагаа, бодлогыг зарим талаар өөрчлөн
сайжруулна. Мөн сурагчдын бүлэг болон тэдний сургуулийн шинж чанарт
анхаарал тавьдаг. Бүлгийн гишүүдэд ганцаарчилсан бус харин нийт бүлгийн
нөхцөл байдалд голлон анхаардаг.
Ижил төстэй асуудал бэрхшээлтэй тухайлбал, хичээл тасалдаг, жирэмсэн
эсвэл адилхан суралцах хэрэгцээ шаардлагатай сурагчдыг болон сургууль, олон

15. нийтийн нөхцөл байдалд харилцан бие биетэйгээ өөрсдийн онцлог шинж
байдлаараа харьцдаг хэсгийг нэгэн бүлэг асуудалд хамруулна. Асуудал бэрхшээл
нь бүлгийн дотроос ганцхан гардаг гэж үздэггүй, харин ч сургууль, олон нийт
нэмэр болдог гэж үздэг.
Нийгмийн ажилтан нь байнга хувь хүнтэй ажиллах ажил, бүлэгтэй ажиллах ба
эрсдэлтэй буюу хямралд орсон хүүхэдтэй ганцаарчлан ажиллаж болох юм. Гэвч энэ
загварын дагуу хувь хүнтэй ажиллах ажил нь нийгмийн ажлын гол үүрэг даалгавар
биш юм. Сурагчид амжилттай суралцахад саад болж буй бодлого үйл ажиллагааны
талаар сургуулийн ажилтнуудтай зөвлөлдөх, хамтран ажиллах, шинэ хөтөлбөр
боловсруулахад нь туслах, сурагч, түүний гэр бүлд дэмжлэг үзүүлдэг олон нийтийн
байгууллагуудтай ажиллах зэрэг ажлыг сургуулийн нийгмийн ажилтан хийж
болно. Дүрэм журмын хүрээнд багтах багийн ажил, сургуулийн нийгмийн ажилтан
болон туслах ажилтан нарын хоорондын хамтын ажиллагаа нь энэ загварын
зайлшгүй бүрэлдэхүүн хэсэг болно.
Костины судалгаа давтагдсан нь: 1970-аад он. Сургуулийн нийгмийн ажлын
байдлыг үнэлэх зорилгоор Костины 1969 оны судалгааг Аллен-Меарес давтан
хийсэн. Энэ судалгааг явуулахад хүргэсэн гол хүчин зүйл нь нийгмийн ажлын
талаарх ном зохиол нь үйл ажиллагааны шинэ үүрэг, загварыг гаргахыг шаардсан
явдал байв. Тухайлбал, Нийгмийн ажилтны үндэсний холбооны Хүний нөөцийн
бодлогын баримт бичиг нь дараах асуудалд анхаарал хандуулсан. Үүнд:
а) багаар ажиллах;
б) нийгмийн таатай бус нөхцөл;
в)улсын сургуулийн өмнө тулгарч буй нийгмийн хурдацтай өөрчлөлт
(инфляци, мансууруулах бодис, хүүхдийн хүчирхийлэл, сургууль
завсардалтын өндөр хувь);
г) сургуулийн нийгмийн ажилд эерэг нөлөө үзүүлэх боловсролд шинээр
хүмүүнлэгээр хандах арга барилд үзүүлэх дэмжлэг зэрэг асуудлуудад.
Костины боловсруулсан анхны асуулгыг тухайн үеийн зохиол бүтээлд
тусгасан үйл ажиллагаатай холбох замаар Аллен-Меарес сайжруулан өөрчилсөн.
Эцсийн боловсруулсан асуулгыг үндэсний ажилтнуудыг төлөөлж чадах сонгогдсон
сургуулийн нийгмийн ажилтнуудад илгээсэн. Костины судалгааны адил асуулга
судалгаанд оролцогчид үүрэг даалгаврыг ач холбогдлоор нь дугаарлаж өөрсдөөсөө
бага буюу эсвэл өөр боловсролтой хүмүүст ажлаа хуваарилж өгөхөд бэлэн эсэхээ
илэрхийлсэн.
Мэдээлэлд хийсэн хүчин зүйлийн дүн шинжилгээгээр 7 хүчин зүйлийг илрүүлсэн
үйл ажиллагааны ач холбогдлын дарааллаар байрлуулсныг авч үзвэл:
· Хүүхдийн асуудал бэрхшээлийг бусадтай хамтран тодорхой болгох;
· Нийгмийн ажлын үйлчилгээг үзүүлэхээс өмнөх урьдчилсан үүрэг даалгавар,
хүүхдийн асуудал бэрхшээлийг үнэлэх;
· Сургууль олон нийт сурагчийн харилцааг эрчимжүүлэх;
· Боловсролын зөвлөлгөө өгөх;
· Олон нийтийн хүчийг ашиглах явдлыг эрчимжүүлэх;
· Удирдан чиглүүлэх ба шийдвэр гаргах зэрэг болно.
Эхний таван хүчин зүйлийг анхаарч дараах дүгнэлтүүдийг хийж байна. Костины
судалгаагаар илрүүлсэн клиник, эмчилгээний хувь хүнтэй ажиллах арга барил
зонхилсон ажлаас гэр бүл, сургууль олон нийтийг холбох, хүүхэд тэдний эцэг эхэд

16. боловсролын зөвлөгөө өгөх гэсэн үйл ажиллагаанд илүү анхаарах шилжилтийн
шатандаа байна. Гэсэн ч удирдан чиглүүлэх шийдвэр гаргах ажлыг хамгийн ач
холбогдолгүй гэж үзсээр байна.
Эдгээр дүгнэлт нь уламжлалт хувь хүнтэй ажиллах арга барилыг өөрчлөх
загвар ба сургууль олон нийтийн харилцаанд анхаарсан загвартай дүйцэж байгаа
юм. Өөрөөр хэлбэл, энэ хандлага нь хүүхдүүдээс хүүхдийг тусгайлан авч үзэх,
бүлэгтэй болгох, сургууль олон нийтийн сөрөг нөлөө үзүүлэгч нөхцөл байдлыг
өөрчлөх эсвэл сургуульд гарч буй хямралыг шийдвэрлэх талаар ноцтой
анхаараагүй.
Ийм ажилд анхаардаг ажилтнууд үүрэг даалгавраа бусдад шилжүүлэхдээ
дурамжхан байсан бөгөөд энэ нь тэдний сургуулийн үүрэг, үйл ажиллагааг
биелүүлэх өөр хүн, хүч байхгүй гэж үздэгийн илрэл байлаа. Харин энэ нь баг болж
ажиллах туршилтын үйл ажиллагааны санаа, зорилготой дүйцэхгүй байв.
Нийгмийн ажилтны үндэсний нийгэмлэгийн судалгаа (НАҮН). Сургуулийн
нийгмийн ажлын зөвлөлийнхөн 1973 онд анх удаа уулзаж, сургуулийн нийгмийн
ажилтны өмнө тулгарч буй олон асуудлыг тодорхойлсон. Улсын боловсролын
тогтолцооны инфляци, төсвийн хүндрэлтэй тулгарч, сургуулийн нийгмийн
ажилтны үүрэг, үйл ажиллагаатай төстэй үүрэг, үйл ажиллагааг сургуулийн бусад
ажилтнууд хийж байсан учраас үйл ажиллагааны өнөөгийн байдалд дүгнэлт өгөх
асуудал зөвлөлийн өмнө тулгарлаа. Эдгээр асуудалд мэргэжилтнүүдийн анхаарлыг
хандуулах, ажилтнуудын санал бодлыг авах зорилгоор нийгмийн ажилтнуудыг
санал бодлоо хуваалцахыг урьсан нээлттэй захидлыг тус зөвлөл Нийгмийн
ажилтны үндэсний нийгэмлэгийн мэдээ сонины дугаарт хэвлүүлсэн. АНУ-ын өнцөг
булан бүрээс ирсэн хариу захидлууд нь зөвлөлийн санаа зовоож буй асуудлын
чухал болохыг улам баталгаажуулав. 1974 оны сүүлчээр зөвлөлөөс сургуулийн
нийгмийн ажлын талаар баруун ба төвийн бүсийн бага хуралд тайлан тавилаа.
Үйлчилгээний мөн чанарыг тодорхой болгох, сургуулийн хүрээн дэх бусад
ажилтанд үзүүлэх үйлчилгээний үзүүлэлтийг тайлбарлахын тулд үндэсний
стандарт шаардлагатай гэдэг нь энэ хурлаас тодорхой болсон. Энэ зорилтыг
эхлэхийн өмнө үйл ажиллагааны нөхцөл байдал сургуулийн нийгмийн ажилтныг
сургах бэлтгэх асуудал, АНУ-ын сургуулийн нийгмийн ажлын системийн бүтцийн
талаар нэмэлт мэдээ мэдээллийг зөвлөл эрж хайсан. Тэгээд 1975 оны зун асуулга
судалгаа явууллаа. 50 мужийн боловсролын газрын төлөөлөгчидтэй ярилцаж
сургуулийн нийгмийн зарим ажилтнууд болон нийгмийн ажлын их сургуулийн,
сургуулийн нийгмийн ажлын тэнхимүүдэд асуулгыг шуудангаар илгээсэн.
Судалгаанд хамрагдсан дийлэнх сургуулийн нийгмийн ажилтан (88.4%) орон
нутгийн дүүргийн сургуульд ажиллаж байсан бөгөөд тэдний цалинг муж болон
орон нутгийн байгууллага эсвэл энэ хоёр байгууллага хамтран санхүүжүүлж байв.
Ихэнх (88.8%) нь нийгмийн ажлын мастер цолтой ганцаараа болон хамтдаа нийлж
цалингаа тогтоооход оролцох боломжтой. Асуулганд оролцогчдын тавны нэг нь
ахлах нийгмийн ажилтны удирдлага дор ажиллаж, 90 орчим хувь нь өөр
мэргэжлийн багийн гишүүд байв. Мэргэжлийн үйл ажиллагааг шууд үйлчилгээ гэж
тодорхойлсон. Сэтгэл санааны байдал тогтворгүй сурагчдын эцэг эхтэй харилцах
харилцаа нь нийгмийн ажилтнуудын дунд тохиолдох нийтлэг асуудал, бэрхшээл
байлаа. Эдгээр хүүхдүүдийн хагас нь бага орлоготой гэр бүлээс гаралтай, харин
гуравны хоёр нь цагаан арьстай хүүхдүүд байсан. Ажилтай холбоотой бэрхшээлтэй

17. асуудлын хувьд хэтэрхий олон сурагчийг нийгмийн ажилтан руу илгээж, ажлын
ачаалал хэтэрсэн ба сургуулийн бусад ажилтнууд нийгмийн ажилтны үүрэг, үйл
ажиллагааг ойлгодоггүй гэж тодорхойлжээ.
Сургуулийн нийгмийн ажилтныг дүүргийн сургууль авч ажиллуулдаг гэж 50 муж
мэдээлсэн бол зөвхөн 6 муж сургуулийн нийгмийн ажилтныг ажиллуулахыг
шаарддаг гэжээ. Бүх мужуудын гуравны хоёр нь нийгмийн ажилтан мастер цолтой
байх шаардлага тавьдаг байв.
Бакалавр цол олгодог нийт их сургуулиудын гуравны нэгээс бага хувь нь (230
сургууль) сургуулийн нийгмийн ажлын тусгай хөтөлбөртэй боловч сургуулийн
орчинг практикийн талбар гэж ашигладаг. Тухайн сургуулийн боловсролын тэнхим
болон нийгмийн ажлын тэнхимийн хооронд ямар ч хамтын ажиллагаа байдаггүй
гэж бараг бүгд мэдээлсэн байв.
Мастер цол олгодог их сургуулиудын зөвхөн 8 нь сургуулийн нийгмийн ажлын
тусгай хөтөлбөртэй бегөөд сургуулийн нийгмийн ажлын талаарх мэргэшсэн
түвшний хетелбөрийг зөвхөн 19 сургууль явуулдаг байжээ. Эдгээр сургуулиудын
боловсрол болон нийгмийн ажлын тэнхимийн хооронд хэрэв хамтын ажиллагаа
байдаг бол хамгийн багатүвшинд хамтын үйл ажиллагаа хөгжсөн байлаа.
Нийгмийн ажилтны үндэсний холбооны судалгааг Аллен-Меаресийн судалгаатай
харьцуулж үзэхэд хэд хэдэн төстэй зүйл байлаа. Хүүхдүүдийн тусгай бүлэгт туслах
эсвэл боловсролын сөрөг нөлөө үзүүлдэг үйл ажиллагаа, бодлогыг өөрчлөх талаар
үйл ажиллагаа явуулахаасаа илүү тухайн хүүхэд түүний эцэг эх дээр үйл
ажиллагаагаа төвлөрүүлдэг гэдгийг хоёр судалгаанд аль алинд нь илрүүлсэн
байдаг. Харин Аллен-Меарес үйл ажиллагаа шилжилтийн үедээ явж байгаа гэж
тогтоожээ.
1980-Нийгмийн ажил ба Боловсролын харилцаа
Сургуулийн нийгмийн ажил: "Практик болон судалгаа шинжилгээний төлөв
хандлага" номонд нийгмийн үйлчилгээний ажлын 1980-аад оны зорилт, зарим
чухал ач холбогдолтой эрдэм шинжилгээний ажил, ирээдүйн боловсролын
асуудлыг хөндсөн байдаг. Тухайлбал, уг сэдвүүдээс дурьдвал:
"Сургууль дахь нийгмийн ажлын экологийн төлөв хандлага", "Сургуулийн
нийгмийн ажлын практик үйл ажиллагаа, хууль 94-142", "Сургууль ба сургуулийн
бодлогод хууль эрх зүйн үзүүлэх нөлөө", "Ерөнхий болон тусгай боловсрол дахь
нийгмийн ажил", "Сургууль байгууллага болох нь", "Системийн өөрчлөлтийг
судлах үйл явц", "Сургуульд эрдэм шинжилгээний ажил явуулах, түүнийг ашиглах
практик арга барил", "Хөтөлбөрийн үнэлгээ ба сургуулийн нийгмийн ажил" гэх мэт
болно.
Сургуулийн нийгмийн ажлын талаарх 1968-1978-аад оны зохиол бүтээлийн
агуулгыг шинжилж үзэхэд үйл ажиллагаанд нь хэд хэдэн чухал өөрчлөлт гарсан
байлаа. Сурагчдын бүлэг (ялангуяа тахир дутуу хүүхдүүд), сургуулийн бусад
ажилтнуудтай ажиллах нийгмийн ажил үйл ажиллагаагаа чиглүүлсэн. Нийгмийн
ажилтны холбогчийн үүрэг нь сургуулийн бодлогод өөрчлөлт гаргахыг дэмжин гол
анхаарлаа түүнд хандуулж байсан. Бас нэг эрдэм шинжилгээний төсөл дээрх
онцлогийг улам баталгаажуулсан. Энэ төслөөр хууль (94-142)-ийн талаарх
сургуулийн нийгмийн ажилтны ойлголт түүний нийгмийн ажилтны үйл
ажиллагаанд хэрхэн нөлөөлж буй нөлөөллийн талаарх нийгмийн ажилтны санал
бодлын талаар мэдээллийг олж авахыг хичээсэн. Зөвлөлдөх, сургалт явуулах, тахир