الكيمياء - الصف الحادي عشر - فلسطين

1. 30
‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـوم‬‫ـ‬‫ودي‬ ّ‫الص‬ ‫ـيد‬‫ـ‬‫هيدروكس‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تفاع‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫ع‬ُ‫ي‬‫و‬ ،‫ـون‬‫ـ‬‫اب‬ ّ‫الص‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫بصناع‬ ‫ـس‬‫ـ‬‫نابل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫مدين‬ ‫ـتهر‬‫ـ‬‫تش‬
.‫ـه‬‫ـ‬‫صناعت‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـا‬‫ـ‬ ً‫ساس‬‫أ‬� ‫ـون‬‫ـ‬‫يت‬ّ‫ز‬‫ال‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫زي‬
‫علــى‬ ‫نقصانهــا‬ ‫و‬‫أ‬� ‫المســتخدمة‬ ‫وديــوم‬ ّ‫الص‬ ‫هيدروكســيد‬ ‫ــة‬ّ‫ي‬‫كم‬ ‫زيــادة‬ ‫تؤثــر‬ ‫كيــف‬
‫ابــون؟‬ ّ‫الص‬ ‫جــودة‬

2. 31
‫ـف‬‫ـ‬‫توظي‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫قادري‬ ‫ـوا‬‫ـ‬‫يكون‬ ‫ن‬‫أ‬� ‫ـطتها‬‫ـ‬‫نش‬‫أ‬� ‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫والتفاع‬ ،‫ـدة‬‫ـ‬‫الوح‬ ‫ـذه‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫دراس‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫بع‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الطلب‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫يتوق‬
:‫ـي‬‫ـ‬‫ت‬‫آ‬�‫ال‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫تحقي‬ ‫ـلال‬‫ـ‬‫خ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫مختلف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫حياتي‬ ‫ـالات‬‫ـ‬‫مج‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـابات‬‫ـ‬‫الحس‬
.ً‫ا‬‫وعملي‬ ً‫ا‬‫حسابي‬ ‫الكيميائية‬ ‫بات‬ّ‫ك‬‫للمر‬ ‫الجزيئية‬ ‫والصيغة‬ ،‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫الصيغة‬ ‫تحديد‬
.‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫المائ‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫المحالي‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫يون‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـلات‬‫ـ‬‫فاع‬ّ‫ت‬‫بال‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫تتعل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كيميائي‬ ‫ـابات‬‫ـ‬‫حس‬ ‫ـراء‬‫ـ‬‫ج‬‫إ‬�
‫والمردود‬ ،‫الفائضة‬ ‫ـادة‬‫ـ‬‫والم‬ ،‫المحددة‬ ‫ـادة‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـاب‬‫ـ‬‫حس‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الموزون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المعادل‬ ‫ـف‬‫ـ‬‫ي‬ّ‫ظ‬‫و‬ُ‫ت‬
.‫واتج‬ّ‫ن‬‫لل‬ ‫ـوي‬‫ـ‬‫المئ‬
.ً‫ا‬‫عملي‬ ‫ـج‬‫ـ‬‫وات‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫حد‬‫أ‬�‫ل‬ ‫ـوي‬‫ـ‬‫المئ‬ ‫ـردود‬‫ـ‬‫والم‬ ،‫ـي‬‫ـ‬‫كيميائ‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تفاع‬ ‫ـلال‬‫ـ‬‫خ‬ ‫ـددة‬‫ـ‬‫المح‬ ‫ـادة‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫تحدي‬
.‫معينة‬ ‫لمواصفات‬ ‫مطابقتها‬ ‫من‬ ‫كد‬‫أ‬�ّ‫ت‬‫وال‬ ،‫المادة‬ ‫تركيز‬ ‫قياس‬ ‫خلاله‬ ‫من‬ ‫يتم‬ ،‫عملي‬ ‫مشروع‬ ‫تصميم‬

3. 32
:)Chemical Equation & The Mole Concept( ‫المول‬ ‫ومفهوم‬ ‫الكيميائية‬ ‫المعادلة‬ :)1.2(
‫ـراء‬‫ـ‬‫ج‬‫إ‬� ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫منه‬ ‫ـتفادة‬‫ـ‬‫والاس‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫موزون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كيميائي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫معادل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كتاب‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫كيف‬ ‫ـابقة‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـوف‬‫ـ‬‫صف‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫تعلم‬
‫ـواد‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫به‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تتفاع‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫النس‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫وم‬ ‫ـة؟‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المعادل‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫فم‬ .‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫الكم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـابات‬‫ـ‬‫الحس‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫بع‬
:‫تــي‬‫آ‬�‫ال‬ ‫شــاط‬ّ‫ن‬‫ال‬ ِ‫ذ‬‫ــ‬ِّ‫ف‬َ‫ن‬ ،‫التســاؤلات‬ ‫هــذه‬ ‫عــن‬ ‫جابــة‬ ‫لل�إ‬ ‫المتفاعلــة؟‬
:‫الكيميائية‬ ‫المعادلة‬ :)1( ‫نشاط‬
:‫تليه‬ ‫التي‬ ‫سئلة‬‫أ‬�‫ال‬ ‫عن‬ ‫جب‬‫أ‬� ‫ثم‬ ،‫تي‬‫آ‬�‫ال‬ ‫كل‬ّ‫الش‬ ‫مل‬‫أ‬�‫ت‬
-1-‫ـة‬‫ـ‬‫اق‬ّ‫ط‬‫ال‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫تك‬ ‫ـث‬‫ـ‬‫بحي‬ ،CH­4
‫ـان‬‫ـ‬‫الميث‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫غ‬ ‫ـراق‬‫ـ‬‫احت‬ ‫ـف‬‫ـ‬‫تص‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫موزون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كيميائي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫معادل‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫اكت‬
.‫ـا‬‫ـ‬‫منه‬ ‫ا‬ً‫ـزء‬‫ـ‬‫ج‬
-2-‫الميثان؟‬ ‫من‬ ‫جزيء‬ ‫مع‬ ‫تفاعل‬ّ‫ل‬‫ل‬ ‫اللازمة‬ ‫كسجين‬‫أ‬�‫ال‬ ‫جزيئات‬ ‫عدد‬ ‫ما‬
-3-‫الميثان؟‬ ‫غاز‬ ‫من‬ ‫مول‬ 4 ‫مع‬ ‫فاعل‬ّ‫ت‬‫لل‬ ‫اللازمة‬ ‫كسجين‬‫أ‬�‫ال‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ ‫ما‬
-4-‫الميثان؟‬ ‫من‬ ‫مول‬ 2 ‫تفاعل‬ ‫من‬ ‫اتجة‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫الماء‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ ‫ما‬
،‫الكيميائي‬ ‫للتفاعل‬ ‫ـا‬‫ـ‬ًّ‫ي‬‫وكم‬ ‫ا‬ًّ‫ي‬‫نوع‬ ‫ا‬ً‫تعبير‬ ‫ّل‬‫ث‬‫م‬ُ‫ت‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المعادل‬ ّ‫ن‬‫أ‬� ،‫ـابق‬‫ـ‬‫الس‬ ‫ـاط‬‫ـ‬‫النش‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـك‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـح‬‫ـ‬‫ض‬ّ‫ت‬‫ي‬
ّ‫ن‬‫أ‬� ‫ـا‬‫ـ‬‫وبم‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫المختلف‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫المركب‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫لتكوي‬ ‫ـة؛‬‫ـ‬‫ثابت‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫مولي‬ ‫و‬‫أ‬� ‫ـة‬‫ـ‬‫كتلي‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫بنس‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫بع‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫بعضه‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تتفاع‬ ‫ـواد‬‫ـ‬‫الم‬ ّ‫ن‬‫أ‬�‫و‬
‫ـتخدام‬‫ـ‬‫اس‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ‫ـاق‬‫ـ‬‫الاتف‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ت‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫فلق‬ ،‫ـا‬‫ـ‬ًّ‫ي‬‫عمل‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ُتله‬‫ك‬ ‫ـاس‬‫ـ‬‫قي‬ ‫ـتطيع‬‫ـ‬‫نس‬ ‫ولا‬ ،‫ـر‬‫ـ‬‫الصغ‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫متناهي‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫والجزيئ‬ ‫ات‬ّ‫ر‬‫ـذ‬‫ـ‬‫ال‬
‫ـادرو‬‫ـ‬‫فوج‬‫أ‬� ‫ـدد‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـل‬‫ـ‬ّ‫ث‬‫يم‬ ‫ـذي‬‫ـ‬‫وال‬ ،‫ـادة‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫لكم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫عملي‬ ‫ـاس‬‫ـ‬‫قي‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫كوح‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـح‬‫ـ‬‫مصطل‬
‫ـاوي‬‫ـ‬‫تس‬ ‫عنصر‬ ‫ات‬ّ‫ر‬‫ذ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫واح‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫فكتل‬ .‫ـات‬‫ـ‬‫يون‬‫أ‬�‫ال‬ ‫و‬‫أ‬� ‫ـات‬‫ـ‬‫الجزيئ‬ ‫و‬‫أ‬� ‫ات‬ّ‫ر‬‫ـذ‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬
،‫ـر‬‫ـ‬‫للعنص‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المولي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكتل‬ ‫ى‬ّ‫م‬‫ـ‬‫ـ‬‫س‬ُ‫ت‬‫و‬ ،‫ـات‬‫ـ‬‫الغرام‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫بوح‬ ‫ـبية‬‫ـ‬‫النس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الذري‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫كتلت‬ ‫ـا‬‫ـ‬ًّ‫ي‬‫عدد‬
.‫بالغرامات‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫لمكونات‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المولي‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫الكت‬ ‫ـوع‬‫ـ‬‫مجم‬ ‫ـاوي‬‫ـ‬‫تس‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫للمرك‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المولي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكتل‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫بينم‬
‫فوجادرو‬‫أ‬� ‫عدد‬
‫يساوي‬
23
10 × 6.023

4. 33
‫ـر‬‫ـ‬‫تحضي‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫الغ‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـتخدم‬‫ـ‬‫س‬ُ‫ي‬‫و‬ ،‫ـي‬‫ـ‬‫بيع‬ّ‫ط‬‫ال‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫للغ‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ساس‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ن‬ِّ‫و‬‫ـ‬‫ـ‬‫ك‬ُ‫م‬‫­ال‬‫ـان‬‫ـ‬‫الميث‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫غ‬ ُّ‫د‬‫ـ‬‫ـ‬َ‫ع‬ُ‫ي‬ :)1( ‫ـال‬‫ـ‬‫مث‬
‫جزيئات‬ ‫ـدد‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫فم‬ ،‫ـان‬‫ـ‬‫الميث‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫غ‬ 160 ‫ـا‬‫ـ‬‫مقداره‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫عين‬ ‫ـذت‬‫ـ‬‫خ‬‫أ‬� ‫ذا‬‫إ‬�‫ـ‬‫ـ‬‫ف‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫العضوي‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫ب‬ّ‫ك‬‫المر‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـدد‬‫ـ‬‫ع‬
‫ـة؟‬‫ـ‬‫العين‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـان‬‫ـ‬‫الميث‬
:‫الحل‬
-1-.‫غم/مول‬ 16 = 12 × 1 + 1 × 4 = CH­4
‫للميثان‬ ‫المولية‬ ‫الكتلة‬
-2-‫للميثان‬ ‫المولية‬ ‫الكتلة‬ ÷ ‫العينة‬ ‫كتلة‬ = ‫الميثان‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬
.‫مول‬ 10 = ‫غم/مول‬ 16 ÷ ‫غم‬ 160 =
-3-.‫فوجادرو‬‫أ‬� ‫عدد‬ × ‫الميثان‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ = ‫الميثان‬ ‫جزيئات‬ ‫عدد‬
‫جزيء/مول‬ 23
10 × 6.023 × ‫مول‬ 10 = ‫الميثان‬ ‫جزيئات‬ ‫عدد‬
.‫جزيء‬24
10 × 6.023 =
،­C­12
H22
­O­11
‫اللاكتوز‬ ‫ر‬ّ‫ك‬‫س‬ ‫منها‬ ،‫مهمة‬ ‫غذائية‬ ‫عناصر‬ ‫عدة‬ ‫على‬ ‫الحليب‬ ‫يحتوي‬ ‫سؤال‬
.‫ر‬ّ‫ك‬‫الس‬ ‫هذا‬ ‫من‬ ‫جزيئات‬ 10 ‫كتلة‬ ‫احسب‬
‫ـا‬‫ـ‬‫ته‬ّ‫ي‬‫هم‬‫أ‬�‫و‬ ،‫ـه‬‫ـ‬‫مركبات‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫ح‬‫أ‬� ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫للعنص‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫تلي‬ُ‫ك‬‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المئوي‬ ‫ـبة‬‫ـ‬‫س‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـاب‬‫ـ‬‫حس‬ ‫ـابقة‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـوف‬‫ـ‬‫صف‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫تعلم‬
‫ـن‬‫ـ‬‫والنيتروجي‬ ‫ـجين‬‫ـ‬‫كس‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫بي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المولي‬ ‫ـبة‬‫ـ‬‫النس‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫تك‬ ،NO2
‫ـب‬‫ـ‬‫المرك‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ :‫ًا‬‫ل‬‫ـ‬‫ـ‬‫فمث‬ ،‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫والاقتصاد‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ناعي‬ّ‫الص‬
‫ـة‬‫ـ‬‫المئوي‬ ‫ـبة‬‫ـ‬‫س‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫حي‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ،14:32 ‫ـا‬‫ـ‬‫بينهم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكتلي‬ ‫ـبة‬‫ـ‬‫النس‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫بينم‬ ،‫ـا‬‫ـ‬‫بينهم‬ ‫ـها‬‫ـ‬‫نفس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الذري‬ ‫ـبة‬‫ـ‬‫النس‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫وه‬ ،1:2
.%69.6 ‫ـب‬‫ـ‬‫المرك‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـجين‬‫ـ‬‫كس‬‫أ‬�‫لل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫تلي‬ُ‫ك‬‫ال‬
‫ـة‬‫ـ‬‫صناع‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫منه‬ ،‫ـات‬‫ـ‬‫الصناع‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫كثي‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ H­2
SO­4
‫ـك‬‫ـ‬‫الكبريتي‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫حم‬ ‫َم‬‫د‬‫ـتخ‬‫ـ‬‫س‬ُ‫ي‬ :)2( ‫ـال‬‫ـ‬‫مث‬
‫؟‬H­2
SO­4
‫ـض‬‫ـ‬‫الحم‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫للكبري‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكتلي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المئوي‬ ‫ـبة‬‫ـ‬‫س‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫م‬ ،‫ـيارات‬‫ـ‬ّ‫الس‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫بطاري‬
:‫الحل‬
-1-H­2
SO­4
‫في‬ ‫للكبريت‬ ‫الكتلية‬ ‫المئوية‬ ‫سبة‬ّ‫ن‬‫ال‬
%100 × )H­2
SO­4
‫لـ‬ ‫المولية‬ ‫الكتلة‬ ÷ H­2
SO­4
‫في‬ ‫الكبريت‬ ‫(كتلة‬ =
%32.7 = %100 × )98÷)32×1(( =
‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـادرو‬‫ـ‬‫فوج‬‫أ‬� ‫ـدد‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫وض‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ت‬ ‫إذا‬�
‫بعضهــا‬ ‫المدرســي‬ ‫الكتــاب‬ ‫ورق‬
‫ارتفاعهــا‬ ‫ســيصل‬ ،‫بعــض‬ ‫فــوق‬
‫ـرة‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫ملي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ربعمئ‬‫أ‬� ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫كث‬‫أ‬�‫ل‬
.‫والشــمس‬ ‫رض‬‫أ‬�‫ال‬ ‫بيــن‬

5. 34
‫ـل‬‫ـ‬‫مث‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫المهم‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫ف‬ّ‫الص‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ٍ‫د‬‫ـ‬‫ـ‬‫بعدي‬ ‫ـاس‬‫ـ‬‫ح‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫يمت‬ ‫ـؤال‬‫ـ‬‫س‬
‫ـل‬‫ـ‬‫يدخ‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـاء؛‬‫ـ‬‫والكهرب‬ ‫ـرارة‬‫ـ‬‫الح‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫توصي‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫العالي‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫قدرت‬
‫ـتخلاص‬‫ـ‬‫اس‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ويمك‬ .‫ـة‬‫ـ‬‫مختلف‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫صناع‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـاس‬‫ـ‬‫ح‬ّ‫ن‬‫ال‬
CuFeS­2
‫البيريــت‬ :‫مثــل‬ ،‫مختلفــة‬ ‫خامــات‬ ‫مــن‬ ‫حــاس‬ّ‫ن‬‫ال‬
‫في‬ ‫ـاس‬‫ـ‬‫ح‬ّ‫ن‬‫لل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكتلي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المئوي‬ ‫ـبة‬‫ـ‬‫س‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫م‬ ،Cu­5
FeS­4
‫ـت‬‫ـ‬‫والبورني‬
‫ـة؟‬‫ـ‬‫خام‬ ‫كل‬
‫الكيميائية‬ ‫للمركبات‬ ‫الجزيئية‬ ‫يغة‬ ّ‫والص‬ ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ ّ‫الص‬ :)2.2(
:)Empirical and Molecular Formulas(
‫ـوع‬‫ـ‬‫ن‬ ‫ـب‬‫ـ‬ّ‫ك‬‫المر‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صيغ‬ ُ‫ن‬‫ـ‬‫ـ‬ِّ‫ي‬‫ب‬ُ‫ت‬ ‫ـث‬‫ـ‬‫حي‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫ب‬ّ‫ك‬‫المر‬ ‫ـغ‬‫ـ‬‫صي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـدد‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كتاب‬ ‫ًا‬‫ق‬‫ـاب‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫تعلم‬
‫ـة‬‫ـ‬‫يغ‬ّ‫والص‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫ولي‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫يغ‬ّ‫الص‬ ‫ـاب‬‫ـ‬‫حس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كيفي‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ل‬‫إ‬� ‫ـدة‬‫ـ‬‫الوح‬ ‫ـذه‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـتتعرف‬‫ـ‬‫وس‬ ،‫ـا‬‫ـ‬‫وعدده‬ ،‫ـه‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ن‬ِّ‫و‬‫المك‬ ‫ات‬ّ‫ر‬‫ـذ‬‫ـ‬‫ال‬
.‫الكيميائيــة‬ ‫بــات‬ّ‫ك‬‫للمر‬ ‫الجزيئيــة‬
:)Empirical Formula( ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ ّ‫الص‬
:‫تي‬‫آ‬�‫ال‬ ‫شاط‬ّ‫ن‬‫ال‬ ِ‫ذ‬ِّ‫ف‬َ‫ن‬ ،‫الكيميائية‬ ‫بات‬ّ‫ك‬‫للمر‬ ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ّ‫الص‬ ‫مفهوم‬ ‫لى‬‫إ‬� ‫عرف‬ّ‫ت‬‫ولل‬
:‫الكيميائية‬ ‫للمركبات‬ ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ ّ‫الص‬ :)2( ‫نشاط‬
:‫تليه‬ ‫التي‬ ‫سئلة‬‫أ‬�‫ال‬ ‫عن‬ ‫جب‬‫أ‬� ‫ثم‬ ،‫تي‬‫آ‬�‫ال‬ ‫الجدول‬ ‫ادرس‬
‫المركب‬ ‫اسم‬‫الكيميائية‬ ‫صيغته‬‫البنائية‬ ‫صيغته‬
‫الماء‬H­2
O
‫الهيدروجين‬ ‫كسيد‬‫أ‬� ‫فوق‬H­2
O­2

6. 35
-1-‫وفوق‬ ،‫الماء‬ ‫من‬ ‫كل‬ ‫في‬ ‫الهيدروجين‬ ‫ومولات‬ ،‫كسجين‬‫أ‬�‫ال‬ ‫مولات‬ ‫بين‬ ‫عددية‬ ‫نسبة‬ ‫بسط‬‫أ‬� ‫اكتب‬
.‫الهيدروجين‬ ‫كسيد‬‫أ‬�
-2-.‫ب‬ّ‫ك‬‫مر‬ ‫لكل‬ ‫نة‬ِّ‫و‬‫المك‬ ‫العناصر‬ ‫بين‬ ‫مولية‬ ‫نسبة‬ ‫بسط‬‫أ‬� ‫ّل‬‫ث‬‫تم‬ ‫التي‬ ‫يغة‬ّ‫الص‬ ‫اكتب‬
-3-.‫الكيميائية‬ ‫بات‬ّ‫ك‬‫للمر‬ ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ّ‫الص‬ ‫سمى‬ُ‫ت‬ 2 ‫البند‬ ‫في‬ ‫لها‬ ‫توصلت‬ ‫التي‬ ‫يغة‬ّ‫الص‬ ّ‫ن‬‫أ‬� ‫علمت‬ ‫ذا‬‫إ‬�
.‫لها‬ ‫ًا‬‫ف‬‫تعري‬ ‫اقترح‬
.NH3
‫مونيا‬‫أ‬�‫وال‬ ،C6
H12
O6
‫الجلوكوز‬ ‫ر‬ّ‫ك‬‫وس‬ ،C­4
H10
‫البيوتان‬ :‫تية‬‫آ‬�‫ال‬ ‫للمركبات‬ ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ّ‫الص‬ ‫اكتب‬ ‫سؤال‬
:‫تي‬‫آ‬�‫ال‬ ‫شاط‬ّ‫ن‬‫ال‬ ِ‫ذ‬ِّ‫ف‬َ‫ن‬ ،‫ا‬ًّ‫ي‬‫عمل‬ ‫الكيميائية‬ ‫بات‬ّ‫ك‬‫للمر‬ ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ّ‫الص‬ ‫تحديد‬ ‫طريقة‬ ‫لى‬‫إ‬� ‫تتعرف‬ ‫ولكي‬
:‫المغنيسيوم‬ ‫لكلوريد‬ ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ ّ‫الص‬ ‫تحديد‬ :)3( ‫نشاط‬
:‫دوات‬‫أ‬�‫وال‬ ‫المواد‬
،‫ف‬ّ‫ف‬‫المخ‬ HCl ‫الهيدروكلوريك‬ ‫وحمض‬ ،‫المغنيسيوم‬ ‫من‬ ‫شريط‬
،‫اس‬ّ‫حس‬ ‫وميزان‬ ،‫حرارة‬ ‫ومصدر‬ ،‫زجاجي‬ ‫س‬‫أ‬�‫وك‬ ،‫زجاجي‬ ‫ودورق‬
.‫زجاج‬ ‫وورق‬ ،‫ارة‬ّ‫ط‬‫وق‬
:‫العمل‬ ‫خطوات‬
-1-.‫جاج‬ّ‫ز‬‫ال‬ ‫بورق‬ ‫سطحها‬ ‫ف‬ّ‫ظ‬‫ون‬ ،‫المغنيسيوم‬ ‫من‬ ‫قطعة‬ ‫خذ‬
-2-.)1
­‫ك‬( ‫كتلتها‬ ‫وسجل‬ ،‫اس‬ّ‫الحس‬ ‫الميزان‬ ‫باستخدام‬ ‫فارغة‬ ‫وهي‬ ‫س‬‫أ‬�‫الك‬ ‫كتلة‬ ‫جد‬
-3-.‫اس‬ّ‫الحس‬ ‫الميزان‬ ‫باستخدام‬ ،)2
­‫ك‬( ‫المغنيسيوم‬ ‫عينة‬ ‫مع‬ ‫س‬‫أ‬�‫الك‬ ‫كتلة‬ ‫جد‬
-4-.1­
‫ك‬ – 2­
‫ك‬ = )3
­‫ك‬( ‫المغنيسيوم‬ ‫كتلة‬ ‫احسب‬
-5-‫ـيوم‬‫ـ‬‫المغنيس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫قطع‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ل‬‫إ‬� ،‫ـف‬‫ـ‬‫المخف‬ ‫ـك‬‫ـ‬‫الهيدروكلوري‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫حم‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫محل‬ -‫ـارة‬‫ـ‬ّ‫ط‬‫الق‬ ‫ـتخدام‬‫ـ‬‫-باس‬ ‫ـف‬‫ـ‬‫ض‬‫أ‬�
.‫ـل‬‫ـ‬‫كام‬ ‫ـكل‬‫ـ‬‫بش‬ ‫ـيوم‬‫ـ‬‫المغنيس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫قطع‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تتفاع‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫حت‬ ،‫س‬‫أ‬�‫ـك‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـودة‬‫ـ‬‫الموج‬

7. 36
-6-‫ـة‬‫ـ‬‫كتل‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫ج‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ث‬ ،‫س‬‫أ‬�‫ـك‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـود‬‫ـ‬‫الموج‬ ‫ـاء‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫يتبخ‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫حت‬ ‫ـرارة‬‫ـ‬‫الح‬ ‫ـدر‬‫ـ‬‫مص‬ ‫ـتخدام‬‫ـ‬‫باس‬ ‫س‬‫أ‬�‫ـك‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ن‬ّ‫خ‬‫ـ‬‫ـ‬‫س‬
.)4
­‫ك‬( ‫ـيوم‬‫ـ‬‫المغنيس‬ ‫كلوريد‬ ‫من‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫يحتوي‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫بم‬ ‫س‬‫أ‬�‫ـك‬‫ـ‬‫ال‬
-7-­­1
­‫ك‬ - ­4
­‫ك‬ = )5
­‫ك‬ ( ‫المغنيسيوم‬ ‫كلوريد‬ ‫كتلة‬ ‫احسب‬
-8-­3
­‫ك‬ -5
­‫ك‬ = )6
­‫ك‬( ‫المغنيسيوم‬ ‫كلوريد‬ ‫في‬ ‫الكلور‬ ‫كتلة‬ ‫احسب‬
:‫تية‬‫آ‬�‫ال‬ ‫الخطوات‬ ‫استخدم‬ ،‫المغنيسيوم‬ ‫لكلوريد‬ ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ ّ‫الص‬ ‫ولتحديد‬
••.‫والمغنيسيوم‬ ‫الكلور‬ ‫من‬ ‫كل‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ ‫احسب‬
••.‫مولات‬ ‫عدد‬ ‫قل‬‫أ‬� ‫على‬ ‫منهما‬ ‫كل‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ ‫اقسم‬
••.‫صحيحة‬ ‫رقام‬‫أ‬� ‫لى‬‫إ‬� ‫القسمة‬ ‫ناتج‬ ‫ل‬ّ‫و‬‫ح‬
••.‫المغنيسيوم‬ ‫لكلوريد‬ ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ّ‫الص‬ ‫اكتب‬
.‫ًّا‬‫ي‬‫نظر‬ ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ ّ‫الص‬ ‫يجاد‬‫إ‬� ‫طريقة‬ ‫تي‬‫آ‬�‫ال‬ ‫المثال‬ ‫ح‬ ّ‫ويوض‬
ً‫ة‬‫ـهر‬‫ـ‬ُ‫ش‬ ‫ـطينية‬‫ـ‬‫الفلس‬ ‫ـدن‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫كث‬‫أ‬� ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ياف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫مدين‬ ّ‫د‬‫ـ‬‫ـ‬‫ع‬ُ‫ت‬ :)3( ‫ـال‬‫ـ‬‫مث‬
‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ‫ـوي‬‫ـ‬‫تحت‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫والليم‬ ،‫ـال‬‫ـ‬‫كالبرتق‬ ،‫ـات‬‫ـ‬‫الحمضي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫زراع‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬
‫ـة‬‫ـ‬‫عين‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تحلي‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫عن‬ .‫ج‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫فيتامي‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫مث‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫مهم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫غذائي‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫عناص‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫ع‬
% 40.92 ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ‫ـا‬‫ـ‬ًّ‫ي‬‫كتل‬ ‫ـوي‬‫ـ‬‫تحت‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ّه‬‫ن‬‫أ‬� َ‫د‬‫ـ‬‫ـ‬ِ‫ج‬ُ‫و‬ ،‫ـن‬‫ـ‬‫الفيتامي‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬
‫فمــا‬ .‫كســجين‬‫أ‬� % 54.5 ‫و‬ ‫هيدروجيــن‬ % 4.58‫و‬ ،‫كربــون‬
‫ج؟‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫لفيتامي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ولي‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫يغ‬ّ‫الص‬
:‫الحل‬
-1-،‫ج‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫فيتامي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫001غ‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫كتلته‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫عين‬ ‫ـود‬‫ـ‬‫وج‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫فرضن‬ ‫ذا‬‫إ‬�‫ـ‬‫ـ‬‫ف‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫للعين‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ن‬ِّ‫و‬‫المك‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫العناص‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كتل‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫تحدي‬
،‫ـم‬‫ـ‬‫غ‬ 54.5‫و‬ ،‫ـم‬‫ـ‬‫غ‬ 4.58‫و‬ ،‫ـم‬‫ـ‬‫غ‬ 40.92 ‫ـاوي‬‫ـ‬‫تس‬ ‫ـجين‬‫ـ‬‫كس‬‫أ‬�‫وال‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫والهيدروجي‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫الكرب‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كتل‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫فتك‬
.‫ـي‬‫ـ‬‫التوال‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬
-2-.‫عنصر‬ ‫كل‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ ‫حساب‬
‫المولية‬ ‫كتلته‬ ÷ ‫العنصر‬ ‫كتلة‬ = ‫العنصر‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬
.‫مول‬ 3.41 = ‫غم/مول‬ 12 ÷ ‫غم‬ 40.92 = ‫الكربون‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬

8. 37
.‫مول‬ 4.58 = ‫غم/مول‬ 1 ÷ ‫غم‬ 4.58 = ‫الهيدروجين‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬
.‫مول‬ 3.41 = ‫غم/مول‬ 16 ÷ ‫غم‬ 54.5 = ‫كسجين‬‫أ‬�‫ال‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬
-3-3.41 ‫وهو‬ ،‫مولات‬ ‫عدد‬ ‫قل‬‫أ‬� ‫على‬ ‫المولات‬ ‫عدد‬ ‫قسمة‬
1.34= 3.41÷4.58:‫والهيدروجين‬ ،1= 3.41÷3.41:‫كسجين‬‫أ‬�‫وال‬ ،1= 3.41÷3.41:‫الكربون‬
-4-.3 ‫بالعدد‬ ‫السابقة‬ ‫القيم‬ ‫ضرب‬ ‫فيتم‬ ،‫صحيحة‬ ‫رقام‬‫أ‬�‫ب‬ ‫للعناصر‬ ‫العددية‬ ‫سبة‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫َّل‬‫ث‬‫تم‬ ‫ن‬‫أ‬� ‫يجب‬
.C­3
H­4
O­3
‫هي‬ ‫ج‬ ‫لفيتامين‬ ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ّ‫الص‬ ‫تكون‬ ‫وبذلك‬ ،)CH­1.34
O­
( × 3
‫ـور‬‫ـ‬‫والفل‬ ‫ـور‬‫ـ‬‫والكل‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫الكرب‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫الغ‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ن‬ّ‫و‬‫ـ‬‫ـ‬‫ويتك‬ ،‫ـات‬‫ـ‬‫ّلاج‬‫ث‬‫ال‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫بري‬ّ‫ت‬‫لل‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫الفري‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫غ‬ ‫ـتخدم‬‫ـ‬‫س‬ُ‫ي‬ ‫ـؤال‬‫ـ‬‫س‬
‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫غ‬ 0.423 ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ‫ـوي‬‫ـ‬‫تحت‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ّه‬‫ن‬‫أ‬� ‫ـد‬‫ـ‬‫ووج‬ ،‫ـم‬‫ـ‬‫غ‬ 4.263 ‫ـا‬‫ـ‬‫كتلته‬ ،‫ـاز‬‫ـ‬‫الغ‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫عين‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تحلي‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ت‬ .‫ـط‬‫ـ‬‫فق‬
‫ـون؟‬‫ـ‬‫الفري‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫لغ‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ولي‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫يغ‬ّ‫الص‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫م‬ .‫ـور‬‫ـ‬‫الكل‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫غ‬ 2.5‫و‬ ،‫ـون‬‫ـ‬‫الكرب‬
‫وقياس‬ ،‫لها‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ن‬ِّ‫و‬‫المك‬ ‫العناصر‬ ‫ـوع‬‫ـ‬‫ن‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫بمعرف‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫ب‬ّ‫ك‬‫المر‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫لبع‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ولي‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫يغ‬ّ‫الص‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫تحدي‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫يت‬
،‫العضوية‬ ‫بات‬ّ‫ك‬‫المر‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫مث‬ ‫خرى‬‫أ‬� ‫حالات‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ولكن‬ .)3( ‫ـاط‬‫ـ‬‫النش‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ت‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫كم‬ ،‫ـر‬‫ـ‬‫مباش‬ ‫ـكل‬‫ـ‬‫بش‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫منه‬ ‫كل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كتل‬
‫بحرق‬ ‫وذلك‬ ،)1( ‫كل‬ّ‫الش‬ ‫يوضح‬ ‫كما‬ ،‫مباشر‬ ‫غير‬ ‫بشكل‬ ‫للمركب‬ ‫نة‬ِّ‫و‬‫المك‬ ‫العناصر‬ ‫من‬ ‫كل‬ ‫كتلة‬ ‫قياس‬ ‫يتم‬
،‫نبوبين‬‫أ‬� ‫ـلال‬‫ـ‬‫خ‬ ‫من‬ ‫الاحتراق‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫عملي‬ ‫من‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫اتج‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـازات‬‫ـ‬‫الغ‬ ُّ‫ر‬‫ـ‬‫ـ‬‫م‬َ‫ت‬‫و‬ ،‫ـا‬‫ـ‬ًّ‫م‬‫تا‬ ‫ـا‬‫ـ‬ً‫ق‬‫حر‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكتل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫معلوم‬ ‫ـب‬‫ـ‬ّ‫ك‬‫المر‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫عين‬
‫ـاص‬‫ـ‬‫امتص‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫يعم‬ ‫ـث‬‫ـ‬‫حي‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫اللامائي‬ ‫ـيوم‬‫ـ‬‫الكالس‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫كبريت‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫معلوم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كتل‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ‫ول‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـوب‬‫ـ‬‫نب‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـوي‬‫ـ‬‫يحت‬
‫بينمــا‬ ،‫المــاء‬ ‫بخــار‬
‫الثاني‬ ‫ـوب‬‫ـ‬‫نب‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـوي‬‫ـ‬‫يحت‬
‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫معلوم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كتل‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬
‫وديوم؛‬ّ‫الص‬‫هيدروكسيد‬
‫ثانــي‬ ‫غــاز‬ ‫لامتصــاص‬
‫ـج‬‫ـ‬‫ات‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫الكرب‬ ‫ـيد‬‫ـ‬‫كس‬‫أ‬�
.‫ـراق‬‫ـ‬‫الاحت‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫عملي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬
.‫ج‬ ‫فيتامين‬ ‫همية‬‫أ‬� ‫في‬ ‫ابحث‬
‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫صيغته‬ ‫يجاد‬ ‫ل�إ‬ ‫عضوي؛‬ ‫ب‬ّ‫ك‬‫مر‬ ‫من‬ ‫عينة‬ ‫حرق‬ ‫عملية‬ :)1( ‫الشكل‬

9. 38
‫َم‬‫د‬‫ـتخ‬‫ـ‬‫س‬ُ‫ي‬ ‫ـذي‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫العن‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫بزراع‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫الخلي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫مدين‬ ‫ـتهر‬‫ـ‬‫تش‬ :)4( ‫مثــال‬
‫ـة‬‫ـ‬‫عين‬ ‫ـرق‬‫ـ‬‫ح‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ت‬ ‫ذا‬‫إ‬� ،‫ـتيك‬‫ـ‬‫س‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫كحم‬ ‫ـواد‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫بع‬ ‫ـاج‬‫ـ‬‫نت‬‫إ‬�‫و‬ ،‫ـذاء‬‫ـ‬‫كغ‬
‫ـيد‬‫ـ‬‫كس‬‫أ‬� ‫ـي‬‫ـ‬‫ثان‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫غ‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ُ‫وج‬ ،‫ـم‬‫ـ‬‫غ‬ 0.30 ‫ـا‬‫ـ‬‫كتلته‬ ،‫ـي‬‫ـ‬‫النق‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫الحم‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬
‫و‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫غ‬ 0.44 ‫ـا‬‫ـ‬‫منهم‬ ‫كل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كتل‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫فكان‬ ،‫ـج‬‫ـ‬‫ات‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـاء‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫وبخ‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫الكرب‬
‫ـون‬‫ـ‬‫يتك‬ ‫ـتيك‬‫ـ‬‫س‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫حم‬ ّ‫ن‬‫أ‬� ‫ـت‬‫ـ‬‫علم‬ ‫ذا‬‫إ‬�‫ـ‬‫ـ‬‫ف‬ .‫ـي‬‫ـ‬‫التوال‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫غ‬ 0.18
‫ـه‬‫ـ‬‫صيغت‬ ‫ا‬ًّ‫ي‬‫ـاب‬‫ـ‬‫حس‬ ْ‫د‬‫ـ‬‫ـ‬ِ‫ج‬ ،‫ـط‬‫ـ‬‫فق‬ ‫ـجين‬‫ـ‬‫كس‬‫أ‬�‫وال‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫والهيدروجي‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫الكرب‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬
.‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬
:‫الحل‬
-1-.‫العينة‬ ‫في‬ ‫الحمض‬ ‫مكونات‬ ‫من‬ ‫عنصر‬ ‫كل‬ ‫كتلة‬ ‫يجاد‬‫إ‬�
‫الكربون‬ ‫كسيد‬‫أ‬� ‫ثاني‬ ‫كتلة‬ × ­
‫الكربون‬ ‫كسيد‬‫أ‬� ‫ثاني‬ ‫في‬ ‫للكربون‬ ‫ة‬ّ‫ي‬‫الكتل‬ ‫المئوية‬ ‫سبة‬ّ‫ن‬‫ال‬ = ‫الكربون‬ ‫كتلة‬
.‫غم‬ 0.12 = 0.44 × 0.273 = 0.44 × )44 ÷12( =
‫الماء‬ ‫كتلة‬ × ­
‫الماء‬ ‫في‬ ‫للهيدروجين‬ ‫ة‬ّ‫ي‬‫الكتل‬ ‫المئوية‬ ‫سبة‬ّ‫ن‬‫ال‬ = ‫الهيدوجين‬ ‫كتلة‬
.‫غم‬ 0.02 = 0.18 × 0.11 = 0.18 × )18÷2( =
)‫الهيدروجين‬ ‫كتلة‬ + ‫الكربون‬ ‫(كتلة‬ – ‫العينة‬ ‫كتلة‬ = ‫كسجين‬‫أ‬�‫ال‬ ‫كتلة‬
‫غم‬ 0.16 = )0.02 + 0.12( – 0.30 =
-2-.‫عنصر‬ ‫كل‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ ‫حساب‬
‫المولية‬ ‫كتلته‬ ÷ ‫العنصر‬ ‫كتلة‬ = ‫العنصر‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬
.‫مول‬ 0.01 = ‫غم/مول‬ 12 ÷ ‫غم‬ 0.12 = ‫الكربون‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬
.‫مول‬ 0.02 = ‫1غم/مول‬ ÷ ‫غم‬ 0.02 = ‫الهيدروجين‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬
.‫مول‬ 0.01 = ‫غم/مول‬ 16 ÷ ‫غم‬ 0.16 = ‫كسجين‬‫أ‬�‫ال‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬
-3-0.01 ‫وهو‬ ،‫مولات‬ ‫عدد‬ ‫قل‬‫أ‬� ‫على‬ ‫عنصر‬ ‫كل‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ ‫قسمة‬
2= 0.01÷ 0.02:‫والهيدروجين‬ ،1= 0.01÷ 0.01:‫كسجين‬‫أ‬�‫وال‬ ،1= 0.01÷ 0.01:‫الكربون‬
-4-.CH2
O :‫هي‬ ‫ستيك‬‫أ‬�‫ال‬ ‫لحمض‬ ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ّ‫الص‬ ‫تكون‬ ،‫وعليه‬
:ْ‫ر‬ِّ‫ك‬َ‫ف‬
‫حســاب‬ ‫يتــم‬ ‫لــم‬ ‫لمــاذا‬
‫مــن‬ ‫كســجين‬‫أ‬�‫ال‬ ‫كتلــة‬
‫كتلــة‬ ‫مــن‬ ‫و‬‫أ‬� ‫المــاء‬ ‫كتلــة‬
‫و‬‫أ‬� ‫الكربــون‬ ‫كســيد‬‫أ‬� ‫ثانــي‬
‫ــا؟‬ً‫ع‬‫م‬ ‫كتلتيهمــا‬ ‫مــن‬

10. 39
:)Molecular Formula( ‫زيئية‬ُ‫الج‬ ‫يغة‬ ّ‫الص‬
‫عددية‬ ‫ـبة‬‫ـ‬‫نس‬ ‫ـط‬‫ـ‬‫بس‬‫أ‬�‫ب‬ ،‫ـي‬‫ـ‬‫الكيميائ‬ ‫ـب‬‫ـ‬ّ‫ك‬‫للمر‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ن‬ِّ‫و‬‫المك‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫العناص‬ ‫ـواع‬‫ـ‬‫ن‬‫أ‬� ‫ـدد‬‫ـ‬‫تح‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ولي‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫يغ‬ّ‫الص‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫كان‬ ‫ذا‬‫إ‬�
.‫ـا‬‫ـ‬‫منه‬ ‫ـكل‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الحقيقي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المولي‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫س‬ّ‫ن‬‫وال‬ ،‫ـه‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ن‬ِّ‫و‬‫المك‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫العناص‬ ‫ـواع‬‫ـ‬‫ن‬‫أ‬� ‫ـدد‬‫ـ‬‫تح‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫زيئي‬ُ‫الج‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫يغ‬ّ‫الص‬ ّ‫ن‬‫إ‬�‫ـ‬‫ـ‬‫ف‬ ،‫ـا‬‫ـ‬‫بينه‬
‫ويمكن‬ ،‫المولية‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫وكتلت‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ولي‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫صيغت‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫كل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫بمعرف‬ ،‫ـي‬‫ـ‬‫الكيميائ‬ ‫ـب‬‫ـ‬ّ‫ك‬‫للمر‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫زيئي‬ُ‫الج‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫يغ‬ّ‫الص‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫تحدي‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ويت‬
‫ـوف‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫للمحالي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الجامع‬ ‫ـواص‬‫ـ‬‫الخ‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫منه‬ ،‫ـرق‬‫ـ‬‫ط‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـتخدام‬‫ـ‬‫باس‬ ‫ـب‬‫ـ‬ّ‫ك‬‫للمر‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المولي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكتل‬ ‫ـاب‬‫ـ‬‫حس‬
‫ـات‬‫ـ‬‫ب‬ّ‫ك‬‫للمر‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الجزيئي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫يغ‬ّ‫والص‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ولي‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫يغ‬ّ‫الص‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫بي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫العلاق‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ‫ـرف‬‫ـ‬‫ولتتع‬ .‫ـة‬‫ـ‬‫الثالث‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫الوح‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ليه‬‫إ‬� ‫ـرف‬‫ـ‬‫تتع‬
:‫ـي‬‫ـ‬‫ت‬‫آ‬�‫ال‬ ‫ـاط‬‫ـ‬‫ش‬ّ‫ن‬‫ال‬ ِ‫ذ‬‫ـ‬‫ـ‬ِّ‫ف‬َ‫ن‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬
:‫الكيميائية‬ ‫للمركبات‬ ‫الجزيئية‬ ‫يغة‬ ّ‫والص‬ ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ ّ‫الص‬ ‫بين‬ ‫العلاقة‬ :)4( ‫نشاط‬
:‫تليه‬ ‫التي‬ ‫سئلة‬‫أ‬�‫ال‬ ‫عن‬ ‫جب‬‫أ‬� ‫ثم‬ ،‫تي‬‫آ‬�‫ال‬ ‫الجدول‬ ‫ل‬ّ‫م‬‫أ‬�‫ت‬
‫يغة‬ّ‫الص‬
‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬
‫يغة‬ّ‫للص‬ ‫المولية‬ ‫الكتلة‬
)‫(غم/مول‬ ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬
‫يغة‬ّ‫الص‬
‫الجزيئية‬
‫يغة‬ّ‫للص‬ ‫المولية‬ ‫الكتلة‬
)‫(غم/مول‬ ‫زيئية‬ُ‫الج‬
‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ّ‫الص‬ ‫تكرار‬ ‫عدد‬
)‫(ن‬ ‫الجزيئية‬ ‫يغة‬ّ‫الص‬ ‫في‬
NO­2
46N­2
­O­4
92
P­2
O­5
1422
K­2
O941
-1-.‫الجدول‬ ‫في‬ ‫الفراغات‬ ‫كمل‬‫أ‬�
-2-.‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ّ‫للص‬ ‫المولية‬ ‫والكتلة‬ ‫زيئية‬ُ‫الج‬ ‫يغة‬ّ‫للص‬ ‫المولية‬ ‫الكتلة‬ ‫بين‬ ‫العلاقة‬ ‫جد‬
-3-.‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ّ‫والص‬ ‫زيئية‬ُ‫الج‬ ‫يغة‬ّ‫الص‬ ‫بين‬ ‫العلاقة‬ ‫اكتب‬
‫ـه‬‫ـ‬‫كتلت‬ ّ‫ن‬‫أ‬� ‫ـا‬‫ـ‬ً‫م‬‫عل‬ ،‫ج‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫لفيتامي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫زيئي‬ُ‫الج‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫يغ‬ّ‫الص‬ ‫ـدد‬‫ـ‬‫ح‬ ،)3( ‫ـم‬‫ـ‬‫رق‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫المث‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ‫ـاد‬‫ـ‬‫بالاعتم‬ :)5( ‫ـال‬‫ـ‬‫مث‬
.‫غم/مول‬ 176 ‫ـة‬‫ـ‬‫المولي‬
:‫الحل‬
-1-.‫غم/مول‬ 88 = 12 × 3 + 1 × 4 + 16 × 3 = C­3
H­4
O­3
‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ّ‫للص‬ ‫المولية‬ ‫الكتلة‬
-2-‫ب‬ّ‫ك‬‫للمر‬ ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫يغة‬ّ‫للص‬ ‫المولية‬ ‫الكتلة‬ ÷ ‫ب‬ّ‫ك‬‫للمر‬ ‫الجزيئية‬ ‫يغة‬ّ‫للص‬ ‫المولية‬ ‫الكتلة‬ = ‫ن‬
2 = ‫غم/مول‬ 88 ÷ ‫غم/مول‬ 176 =
-3-C6
H­8
­O­­6
=­­
(C­3
H­4
O­3
) ×­2 = ‫ولية‬‫أ‬�‫ال‬ ‫صيغته‬ × ‫ن‬ = ‫ج‬ ‫لفيتامين‬ ‫زيئية‬ُ‫الج‬ ‫يغة‬ّ‫الص‬

11. 40
‫ـة‬‫ـ‬‫المولي‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫وكتلت‬ ،­
CH­­2
O ‫ـة‬‫ـ‬‫ولي‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫صيغت‬ ّ‫ن‬‫أ‬� ‫ـا‬‫ـ‬ً‫م‬‫عل‬ ،‫ـتيك‬‫ـ‬‫س‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫لحم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫زيئي‬ُ‫الج‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫يغ‬ّ‫الص‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫وج‬‫أ‬� ‫ـؤال‬‫ـ‬‫س‬
.‫ـول‬‫ـ‬‫غم/م‬ 60
:‫الموزونة‬ ‫الكيميائية‬ ‫المعادلة‬ ‫على‬ ‫المبنية‬ ‫الكيميائية‬ ‫الحسابات‬ :)3.2(
‫ـات‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫كم‬ ‫ـاب‬‫ـ‬‫حس‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫يت‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫خلاله‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـابات‬‫ـ‬‫للحس‬ ‫ـا‬‫ـ‬ً‫ساس‬‫أ‬� ‫ـة‬‫ـ‬‫الموزون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المعادل‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫ع‬ُ‫ت‬
:‫ـي‬‫ـ‬‫ت‬‫آ‬�‫ال‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫المث‬ ‫ـح‬‫ـ‬‫يوض‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫كم‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫اتج‬ّ‫ن‬‫وال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المتفاعل‬ ‫ـواد‬‫ـ‬‫الم‬
‫من‬ ‫ـوز‬‫ـ‬‫الجلوك‬ ‫ـكر‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫تصني‬ ‫ـاطتها‬‫ـ‬‫بوس‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫يت‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ،‫ـي‬‫ـ‬‫الضوئ‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫مثي‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫بعملي‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫بات‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـوم‬‫ـ‬‫تق‬ :)6( ‫ـال‬‫ـ‬‫مث‬
:‫تية‬‫آ‬�‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫المعادلة‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫حس‬ ،‫ـوء‬‫ـ‬‫الض‬ ‫ـود‬‫ـ‬‫بوج‬ ،‫ـاء‬‫ـ‬‫والم‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫الكرب‬ ‫ـيد‬‫ـ‬‫كس‬‫أ‬� ‫ـي‬‫ـ‬‫ثان‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تفاع‬
6H­2
­O­(l)
+ 6CO­2)­g)
6O2(g)
+ C­6
H­12
­O­6(aq)
‫ة‬ّ‫ي‬‫كم‬ ‫بوجود‬ ،CO­2
‫ـون‬‫ـ‬‫الكرب‬ ‫ـيد‬‫ـ‬‫كس‬‫أ‬� ‫ـي‬‫ـ‬‫ثان‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫غ‬ 37.8 ‫ـي‬‫ـ‬‫الضوئ‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫مثي‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫عملي‬ ‫ـلال‬‫ـ‬‫خ‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫نبت‬ ‫ـتهلكت‬‫ـ‬‫اس‬ ‫ذا‬‫إ‬�
‫ـة‬‫ـ‬‫الكتل‬ ّ‫ن‬‫أ‬� ‫ـا‬‫ـ‬ً‫م‬‫عل‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫الناتج‬ C­6
H­12
­O­6
‫ـوز‬‫ـ‬‫الجلوك‬ ‫ر‬ّ‫ك‬‫ـ‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫كم‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫احس‬ ،‫ـمس‬‫ـ‬‫الش‬ ‫ـوء‬‫ـ‬‫وض‬ ‫ـاء‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كافي‬
.‫ـي‬‫ـ‬‫وال‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ،‫ـول‬‫ـ‬‫غم/م‬ 180‫و‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫غم/م‬ 44 ‫ـي‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـوز‬‫ـ‬‫الجلوك‬ ‫ر‬ّ‫ك‬‫ـ‬‫ـ‬‫وس‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫الكرب‬ ‫ـيد‬‫ـ‬‫كس‬‫أ‬� ‫ـي‬‫ـ‬‫ثان‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـكل‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المولي‬
:‫الحل‬
-1-.‫موزونة‬ ‫الكيميائية‬ ‫المعادلة‬ ّ‫ن‬‫أ‬� ‫من‬ ‫كد‬‫أ‬�ّ‫ت‬‫ال‬ ‫يجب‬
-2-‫المولية‬ ‫كتلته‬ ÷ ‫الكربون‬ ‫كسيد‬‫أ‬� ‫ثاني‬ ‫كتلة‬ = ‫الكربون‬ ‫كسيد‬‫أ‬� ‫ثاني‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬
.‫مول‬ 0.86 = ‫غم/مول‬ 44 ÷ ‫غم‬ 37.8 =
-3-‫ـول‬‫ـ‬‫م‬ 6 ‫ـل‬‫ـ‬‫تفاع‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـج‬‫ـ‬‫ينت‬ ‫ـوز‬‫ـ‬‫الجلوك‬ ‫ر‬ّ‫ك‬‫ـ‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫م‬ 1 ّ‫ن‬‫أ‬� ‫ـة‬‫ـ‬‫الموزون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المعادل‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫يتبي‬
.‫ـون‬‫ـ‬‫الكرب‬ ‫ـيد‬‫ـ‬‫كس‬‫أ‬� ‫ـي‬‫ـ‬‫ثان‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬
.)­­
CO­2
‫مول‬ 6 ÷ ­­
C­6
H­12
O­6
‫مول‬ 1 ( × CO­2
‫مول‬ 0.86 = ‫الجلوكوز‬ ‫ر‬ّ‫ك‬‫س‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ ،‫ذن‬‫إ‬�
.‫الجلوكوز‬ ‫ر‬ّ‫ك‬‫س‬ ‫من‬ ‫مول‬ 0.143 =
-4-.‫الجلوكوز‬ ‫ر‬ّ‫ك‬‫س‬ ‫كتلة‬ ‫حساب‬
‫المولية‬ ‫كتلته‬ × ‫الجلوكوز‬ ‫ر‬ّ‫ك‬‫س‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ = ‫الجلوكوز‬ ‫ر‬ّ‫ك‬‫س‬ ‫كتلة‬
.‫غم‬ 25.74 = )‫(غم/مول‬ 180 × ‫مول‬ 0.143 =
‫ضوء‬

12. 41
.‫الضوئي‬ ‫مثيل‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫عملية‬ ‫خلال‬ ‫الجلوكوز‬ ‫ر‬ّ‫ك‬‫س‬ ‫نتاج‬‫إ‬� ‫كمية‬ ‫في‬ ‫المؤثرة‬ ‫العوامل‬ ‫في‬ ‫ابحث‬
‫ـد‬‫ـ‬‫ع‬ُ‫ت‬‫و‬ ،‫ـطين‬‫ـ‬‫فلس‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫جب‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـري‬‫ـ‬‫الجي‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫الحج‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫يكث‬ ‫ســؤال‬
‫التــي‬ ‫ئيســة‬ّ‫ر‬‫ال‬ ‫مكوناتــه‬ ‫حــدى‬‫إ‬� CaCO­3
‫الكالســيوم‬ ‫كربونــات‬
‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـتخدم‬‫ـ‬‫س‬ُ‫ي‬ ‫ـذي‬‫ـ‬‫ال‬ CaO ‫ـيوم‬‫ـ‬‫الكالس‬ ‫ـيد‬‫ـ‬‫كس‬‫أ‬� ‫ـاج‬‫ـ‬‫نت‬ ‫ل�إ‬ ‫ـتخدم‬‫ـ‬‫س‬ُ‫ت‬
‫ـيد‬‫ـ‬‫هيدروكس‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫وتحضي‬ ،‫ـمنت‬‫ـ‬‫س‬ ‫ال�إ‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صناع‬ :‫ـل‬‫ـ‬‫مث‬ ،‫ـات‬‫ـ‬‫تطبيق‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫ع‬
‫بوجود‬ ‫ـيوم‬‫ـ‬‫الكالس‬ ‫كربونات‬ ‫وتتحلل‬ ،‫جاج‬ّ‫ز‬‫ال‬ ‫وصناعة‬ ،‫ـيوم‬‫ـ‬‫الكالس‬
.‫ـون‬‫ـ‬‫الكرب‬ ‫ـيد‬‫ـ‬‫كس‬‫أ‬� ‫ـي‬‫ـ‬‫وثان‬ ‫ـيوم‬‫ـ‬‫الكالس‬ ‫ـيد‬‫ـ‬‫كس‬‫أ‬� ‫ـاج‬‫ـ‬‫نت‬ ‫ل�إ‬ ‫ـرارة‬‫ـ‬‫الح‬
-1-.‫بالحرارة‬ ‫الكالسيوم‬ ‫كربونات‬ ‫تحلل‬ ‫تصف‬ ‫موزونة‬ ‫كيميائية‬ ‫معادلة‬ ‫اكتب‬
-2-.‫الكالسيوم‬ ‫كسيد‬‫أ‬� ‫من‬ ‫كغم‬ 100 ‫نتاج‬ ‫ل�إ‬ ‫اللازمة‬ ‫الكالسيوم‬ ‫كربونات‬ ‫كتلة‬ ‫احسب‬
:‫ة‬ّ‫ي‬‫المائ‬ ‫المحاليل‬ ‫في‬ ‫الكيميائية‬ ‫الحسابات‬
‫ـول‬‫ـ‬‫والمحل‬ ،‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫مائ‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫محالي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫مكون‬ ،‫ـاء‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـذوب‬‫ـ‬‫ت‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـا‬‫ـ‬ً‫غالب‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫يوني‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫ب‬ّ‫ك‬‫المر‬ ّ‫ن‬‫أ‬� ‫ًا‬‫ق‬‫ـاب‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫تعلم‬
‫ـا‬‫ـ‬‫منه‬ ،‫ـغ‬‫ـ‬‫صي‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـتخدم‬‫ـ‬‫تس‬ ،‫ـول‬‫ـ‬‫المحل‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫تركي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫عبي‬ّ‫ت‬‫ولل‬ .‫ـر‬‫ـ‬‫كث‬‫أ‬� ‫و‬‫أ‬� ‫ـن‬‫ـ‬‫مادتي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـس‬‫ـ‬‫متجان‬ ‫ـط‬‫ـ‬‫خلي‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫ه‬
.‫ـول‬‫ـ‬‫المحل‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫لت‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـودة‬‫ـ‬‫الموج‬ ‫ـذاب‬‫ـ‬ُ‫م‬‫ال‬ ‫ـولات‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـدد‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـاوي‬‫ـ‬‫تس‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫والت‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫المولار‬
‫ـول‬‫ـ‬‫محل‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫للحص‬ ،‫ـاء‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ي‬ّ‫م‬‫ك‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ NaCl ‫ـام‬‫ـ‬‫الطع‬ ‫ـح‬‫ـ‬‫مل‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫غ‬ 5.85 َ‫ـب‬‫ـ‬‫ذي‬‫أ‬� :)7( ‫ـال‬‫ـ‬‫مث‬
.‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫بالمولار‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫المحل‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫تركي‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫احس‬ ،3
‫ـم‬‫ـ‬‫س‬ 200 ‫ـه‬‫ـ‬‫حجم‬
:‫الحل‬
‫المولية‬ ‫كتلته‬ ÷ ‫الملح‬ ‫كتلة‬ = ‫الملح‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬
.‫مول‬ 0.1 = ‫غم/مول‬ 58.5 ÷‫غم‬ 5.85 =
.‫لتر‬ 0.2 = ‫/لتر‬3
‫سم‬ 1000 ÷ 3
‫سم‬ 200 = ‫باللتر‬ ‫المحلول‬ ‫حجم‬
)‫(باللتر‬ ‫المحلول‬ ‫حجم‬ ÷ ‫ذاب‬ُ‫م‬‫ال‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ = ‫ة‬ّ‫ي‬‫بالمولار‬ ‫المحلول‬ ‫تركيز‬
.‫لتر‬ /‫مول‬ 0.5 = ‫لتر‬ 0.2 ÷ ‫مول‬ 0.1 =
)‫(باللتر‬ ‫المحلول‬ ‫حجم‬ ÷ ‫ذاب‬ُ‫م‬‫ال‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ = ‫ة‬ّ‫ي‬‫المولار‬

13. 42
‫كتلة‬ ‫ما‬ ،‫ابون‬ّ‫الص‬ ‫صناعة‬ ‫منها‬ ،‫صناعات‬ ‫عدة‬ ‫في‬ NaOH ‫وديوم‬ّ‫الص‬ ‫هيدوكسيد‬ ‫ستخدم‬ُ‫ي‬ ‫سؤال‬
‫مول/لتر؟‬ 0.6 ‫وتركيزه‬ 3
‫سم‬ 500 ‫حجمه‬ ‫مائي‬ ‫محلول‬ ‫لتحضير‬ ‫اللازمة‬ ‫الصوديوم‬ ‫هيدروكسيد‬
:‫تي‬‫آ‬�‫ال‬ ‫المثال‬ ‫مل‬‫أ‬�‫ت‬ ،‫ة‬ّ‫ي‬‫المائ‬ ‫المحاليل‬ ‫في‬ ‫الكيميائية‬ ‫الحسابات‬ ‫لى‬‫إ‬� ‫ولتتعرف‬
.‫للمعادن‬ ‫الكهربائي‬ ‫ـلاء‬‫ـ‬ّ‫ط‬‫ال‬ ‫منها‬ ،‫ـات‬‫ـ‬‫تطبيق‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ Au(OH)­3
)III( ‫ـب‬‫ـ‬‫ه‬ّ‫ذ‬‫ال‬ ‫ـيد‬‫ـ‬‫هيدروكس‬ ‫ـتخدم‬‫ـ‬‫س‬ُ‫ي‬ :)8( ‫ـال‬‫ـ‬‫مث‬
:‫الذهب‬ ‫خامات‬ ‫ـدى‬‫ـ‬‫ح‬‫إ‬� ‫من‬ ‫هب‬ّ‫ذ‬‫ال‬ ‫ـيد‬‫ـ‬‫هيدروكس‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫تحضي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫طريق‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫تي‬‫آ‬�‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الموزون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المعادل‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫بي‬ُ‫ت‬‫و‬
2KAuCl4(aq)
+ 3Na2
CO3(aq)
+ 3H2
O 2Au(OH)3(s)
+ 6NaCl(aq)
+ 2KCl(aq)
+ 3CO2(g)
،‫وديوم‬ّ‫الص‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫كربون‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫محل‬ ‫من‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كافي‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫كم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ضاف‬‫إ‬� ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الناتج‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫ه‬ّ‫ذ‬‫ال‬ ‫ـيد‬‫ـ‬‫هيدروكس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كتل‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫احس‬
.‫لتر‬ /‫ـول‬‫ـ‬‫م‬ 0.3 ‫ـزه‬‫ـ‬‫تركي‬ ،KAuCl4
‫ـول‬‫ـ‬‫محل‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ 3
‫ـم‬‫ـ‬‫س‬ 500 ‫ـى‬‫ـ‬‫ل‬‫إ‬�
:‫الحل‬
)‫(باللتر‬ ‫الحجم‬ × ‫التركيز‬ = KAuCl4
‫مولات‬ ‫عدد‬
.‫مول‬ 0.15 = ‫لتر‬ 0.5 × ‫مول/لتر‬ 0.3 =
KAuCl4
­‫مولات‬ ‫عدد‬ = Au(OH)3
‫مولات‬ ‫عدد‬ ّ‫ن‬‫أ‬� ‫نلاحظ‬ ،‫الموزونة‬ ‫الكيميائية‬ ‫المعادلة‬ ‫من‬
.‫مول‬ 0.15 =
‫غم/مول‬ 248 × ‫مول‬ 0.15 = ‫المولية‬ ‫كتلته‬ × ‫المولات‬ ‫عدد‬ = ‫هب‬ّ‫ذ‬‫ال‬ ‫هيدروكسيد‬ ‫كتلة‬
.‫غم‬ 37.2 =
‫ـون‬‫ـ‬‫بالل‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫ّهان‬‫د‬‫ال‬ ‫ن‬ِّ‫و‬‫ـ‬‫ـ‬‫ل‬ُ‫ي‬ ‫ـث‬‫ـ‬‫حي‬ ،‫ـات‬‫ـ‬‫ّهان‬‫د‬‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صناع‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ن‬ِّ‫و‬‫ل‬ُ‫م‬ ‫ـادة‬‫ـ‬‫كم‬ ‫ـاص‬‫ـ‬‫ص‬ّ‫ر‬‫ال‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫يودي‬ ‫ـتخدم‬‫ـ‬‫س‬ُ‫ي‬ ‫ـؤال‬‫ـ‬‫س‬
‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المعادل‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫حس‬ ،‫ـيوم‬‫ـ‬‫البوتاس‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫يودي‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـاص‬‫ـ‬‫ص‬ّ‫ر‬‫ال‬ ‫ـرات‬‫ـ‬‫نت‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تفاع‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـره‬‫ـ‬‫تحضي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ويمك‬ ،‫ـر‬‫ـ‬‫صف‬‫أ‬�‫ال‬
:‫ـة‬‫ـ‬‫تي‬‫آ‬�‫ال‬
Pb(NO­3
)­2(aq)
+ 2KI(aq)
PbI­2­(s)
+ 2KNO­3(aq)
‫نترات‬ ‫محلول‬ ‫من‬ ‫مول/لتر‬ 0.3 ‫بتركيز‬ 3
‫سم‬ 200 ‫فاعل‬َ‫ت‬ ‫ذا‬‫إ‬�‫ف‬
:‫احسب‬ ،‫البوتاسيوم‬ ‫يوديد‬ ‫من‬ ‫كافية‬ ‫كمية‬ ‫مع‬ ‫صاص‬ّ‫ر‬‫ال‬
-1-.‫للتفاعل‬ ‫اللازمة‬ ‫البوتاسيوم‬ ‫يوديد‬ ‫كتلة‬
-2-.‫اتجة‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫صاص‬ّ‫ر‬‫ال‬ ‫يوديد‬ ‫كتلة‬

14. 43
:‫للغازات‬ ‫الحجمية‬ ‫الحسابات‬
‫ـم‬‫ـ‬‫يت‬ ‫ـف‬‫ـ‬‫كي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫لك‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫ثابت‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كتلي‬ ‫و‬‫أ‬� ‫ـة‬‫ـ‬‫مولي‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫بنس‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تتفاع‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المتفاعل‬ ‫ـواد‬‫ـ‬‫الم‬ ّ‫ن‬‫أ‬� ‫ـى‬‫ـ‬‫ل‬‫إ‬� ‫ًا‬‫ق‬‫ـاب‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫توصلن‬
‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫جاب‬ ‫لل�إ‬ ‫ـة؟‬‫ـ‬‫الغازي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الحال‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المتفاعل‬ ‫ـواد‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫تك‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫عندم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـلات‬‫ـ‬‫فاع‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫عام‬ّ‫ت‬‫ال‬
:‫تــي‬‫آ‬�‫ال‬ ‫شــاط‬ّ‫ن‬‫ال‬ ِ‫ذ‬‫ــ‬ِّ‫ف‬َ‫ن‬ ،‫التســاؤل‬
:‫له‬ ‫نة‬ِّ‫و‬‫المك‬ ‫الغازات‬ ‫بين‬ ‫الحجمية‬ ‫والعلاقة‬ ‫الماء‬ ‫تحليل‬ :(5) ‫نشاط‬
:‫دوات‬‫أ‬�‫وال‬ ‫المواد‬
‫تيار‬ ‫من‬ ‫الجهد‬ ‫لفرق‬ ‫ومصدر‬ ،)‫هوفمان‬ ‫(جهاز‬ ‫الماء‬ ‫تحليل‬ ‫وجهاز‬ ،‫الكبريتيك‬ ‫وحمض‬ ،‫ر‬ّ‫ط‬‫مق‬ ‫ماء‬
.‫ارة‬ّ‫ط‬‫وق‬ ،‫مستمر‬
:‫العمل‬ ‫خطوات‬
-1-.‫الكبريتيك‬ ‫حمض‬ ‫من‬ ‫قطرات‬ 5 ْ‫ضف‬‫أ‬� ‫ثم‬ ‫ر‬ّ‫ط‬‫مق‬ ‫بماء‬ ‫الجهاز‬ ‫أ‬�‫امل‬
-2-.‫جاور‬ُ‫م‬‫ال‬ ‫كل‬ّ‫الش‬ ‫في‬ ‫كما‬ ،‫الكهربائي‬ ‫الجهد‬ ‫فرق‬ ‫بمصدر‬ ‫الجهاز‬ ِ‫ل‬ِ‫ص‬
-3-‫كافية‬ ‫زمنية‬ ‫لمدة‬ ‫الكهربائي‬ ‫الجهد‬ ‫فرق‬ ‫بمصدر‬ ‫ا‬ً‫ل‬‫موصو‬ ‫الجهاز‬ ‫اترك‬
.‫ملحوظ‬ ‫بشكل‬ ‫الغاز‬ ‫فقاعات‬ ‫ظهور‬ ‫حتى‬
:‫سئلة‬‫أ‬�‫ال‬
-1-.‫الماء‬ ‫تحلل‬ ‫تصف‬ ‫موزونة‬ ‫معادلة‬ ‫كتب‬‫أ‬�
-2-‫والمصعد؟‬ ‫المهبط‬ ‫على‬ ‫نين‬ِّ‫و‬‫المتك‬ ‫الغازين‬ ‫من‬ ‫كل‬ ‫اسم‬ ‫ما‬
-3-.‫الماء‬ ‫في‬ ‫لهما‬ ‫المولية‬ ‫سبة‬ّ‫ن‬‫بال‬ ‫قارنها‬ ‫الغازين؟‬ ‫بين‬ ‫الحجمية‬ ‫سبة‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ما‬
‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـور‬‫ـ‬‫المحص‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫الغ‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫حج‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫ويعتم‬ ،‫ا‬ً‫ز‬‫ـ‬‫ـ‬‫حي‬ ‫ـغل‬‫ـ‬‫تش‬ ‫ـك‬‫ـ‬‫وبذل‬ ،‫ات‬ّ‫ر‬‫ذ‬ ‫و‬‫أ‬� ‫ـات‬‫ـ‬‫جزيئ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـازات‬‫ـ‬‫الغ‬ ‫ن‬ّ‫و‬‫ـ‬‫ـ‬‫تتك‬
‫واحد‬ ‫مول‬ ‫حجم‬ ّ‫ن‬‫أ‬� ‫ـا‬‫ـ‬ًّ‫ي‬‫عمل‬ ‫جد‬ُ‫وو‬ .‫الغاز‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ي‬ّ‫م‬‫وك‬ ،‫الحرارة‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ودرج‬ ،‫ـط‬‫ـ‬‫غ‬ّ‫الض‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ،‫ـد‬‫ـ‬‫للتم‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫قاب‬ ‫ـرن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـاء‬‫ـ‬‫وع‬
.‫ا‬ً‫ـر‬‫ـ‬‫لت‬ 22.4 ‫ـاوي‬‫ـ‬‫يس‬ )‫ـة‬‫ـ‬‫(المعياري‬ ‫ـية‬‫ـ‬‫القياس‬ ‫ـروف‬‫ـ‬ّ‫ظ‬‫ال‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫غ‬ ‫ي‬‫أ‬� ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬
.‫جوي‬ ‫ضغط‬ ‫وواحد‬ ،‫سيلسيوس‬ ‫صفر‬ :‫للغازات‬ )‫(المعيارية‬ ‫القياسية‬ ‫روف‬ّ‫ظ‬‫ال‬

15. 44
‫حجــم‬ ‫احســب‬ ،‫ســال‬ُ‫م‬‫ال‬ ‫فطــي‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫بالغــاز‬ ‫عــرف‬ُ‫ي‬‫و‬ ،‫كوقــود‬ ‫البروبــان‬ ‫غــاز‬ ‫ســتخدم‬ُ‫ي‬ :)9( ‫مثــال‬
.‫القياســية‬ ‫ــروف‬ّ‫ظ‬‫ال‬ ‫فــي‬ ‫البروبــان‬ ‫غــاز‬ ‫مــن‬ ‫لتــر‬ 2.24 ‫مــع‬ ‫فاعــل‬ّ‫ت‬‫لل‬ ‫الــلازم‬ ‫كســجين‬‫أ‬�‫ال‬
:‫الحل‬
-1-:‫الموزونة‬ ‫الكيميائية‬ ‫المعادلة‬ ‫كتابة‬
C­3
H8 (g)
­+ 5O­2
­(g)
4H­2
O­(g)
­+ 3CO­2
­(g)
-2-:‫كسجين‬‫أ‬�‫ال‬ ‫غاز‬ ‫حجم‬ ‫حساب‬
‫ـاز‬‫ـ‬‫غ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫لت‬ 5 ‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫يتفاع‬ ‫ـان‬‫ـ‬‫البروب‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫غ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫لت‬ 1 ّ‫ن‬‫أ‬� ‫ـة‬‫ـ‬‫الموزون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المعادل‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫يتبي‬
.‫كســجين‬‫أ‬�‫ال‬
‫اللازم‬ ‫كسجين‬‫أ‬�‫ال‬ ‫غاز‬ ‫حجم‬ ،‫ذن‬‫إ‬�
)‫بروبان‬ ‫لتر‬ 1 ÷ ‫كسجين‬‫أ‬� ‫لتر‬ 5( × ‫البروبان‬ ‫غاز‬ ‫حجم‬ =
‫لتر‬ 11.2 = 5 × ‫لتر‬ 2.24 =
‫ـر‬‫ـ‬‫تحضي‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ويت‬ ،‫ـمدة‬‫ـ‬‫س‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫مث‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫ب‬ّ‫ك‬‫المر‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫كبي‬ ‫ـدد‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫تحضي‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫موني‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تدخ‬ ‫ـؤال‬‫ـ‬‫س‬
:‫ـة‬‫ـ‬‫تي‬‫آ‬�‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المعادل‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫حس‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫يتروجي‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫وغ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫الهيدروجي‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫غ‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تفاع‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـا‬‫ـ‬ً‫صناعي‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫موني‬‫أ‬�‫ال‬
H2­(g)
+ N2
­(g)
NH­3­(g)
-1-‫الكيميائية؟‬ ‫فاعلات‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫من‬ ‫النوع‬ ‫هذا‬ ‫اسم‬ ‫ما‬
-2-.‫فاعل‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫تصف‬ ‫التي‬ ‫الكيميائية‬ ‫المعادلة‬ ‫زن‬
-3-‫ـة‬‫ـ‬‫كافي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ي‬ّ‫م‬‫ك‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ ،‫ـن‬‫ـ‬‫يتروجي‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫غ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫لت‬ 5 ‫ـل‬‫ـ‬‫تفاع‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫اتج‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫موني‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كتل‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫احس‬
.‫ـية‬‫ـ‬‫القياس‬ ‫روف‬ّ‫ظ‬‫ال‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫الهيدروجي‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫غ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬
.‫المختلفة‬ ‫ناعات‬ّ‫الص‬ ‫في‬ ‫مونيا‬‫أ‬�‫ال‬ ‫همية‬‫أ‬� ‫عن‬ ‫المتوافرة‬ ‫المصادر‬ ‫في‬ ‫ابحث‬
:ْ‫ر‬ِّ‫ك‬َ‫ف‬
‫حل‬ ‫يمكن‬ ‫كيف‬
‫خرى؟‬‫أ‬� ‫بطريقة‬ ‫المثال‬

16. 45
:)Limiting Reactant( ‫للتفاعل‬ ‫المحددة‬ ‫المادة‬ :)4.2(
‫ـات‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫بكم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المتفاعل‬ ‫ـواد‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫بع‬ ‫َت‬‫د‬‫ـ‬‫ـ‬ِ‫ج‬ُ‫و‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـدث‬‫ـ‬‫يح‬ ‫ـاذا‬‫ـ‬‫م‬ ،‫ـن‬‫ـ‬‫معي‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫كيميائ‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تفاع‬ ‫ـدوث‬‫ـ‬‫ح‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫عن‬
‫ـن‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫جاب‬ ‫لل�إ‬ ‫ـو؟‬‫ـ‬‫الج‬ ‫ـجين‬‫ـ‬‫كس‬‫أ‬� ‫م‬‫أ‬� ‫ـيارة‬‫ـ‬ّ‫س‬‫ال‬ ‫ـود‬‫ـ‬‫وق‬ ،‫ا‬ً‫ل‬‫و‬‫أ‬� ‫ك‬َ‫ل‬‫ـته‬‫ـ‬‫س‬ُ‫ي‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫يهم‬‫أ‬� ‫ـة؟‬‫ـ‬‫المطلوب‬ ‫ـات‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫الكم‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫ق‬‫أ‬� ‫و‬‫أ‬� ‫ـر‬‫ـ‬‫كب‬‫أ‬�
:‫ـي‬‫ـ‬‫ت‬‫آ‬�‫ال‬ ‫ـاط‬‫ـ‬‫ش‬ّ‫ن‬‫ال‬ ِ‫ذ‬‫ـ‬‫ـ‬ِّ‫ف‬َ‫ن‬ ،‫ـاؤلات‬‫ـ‬‫التس‬ ‫ـذه‬‫ـ‬‫ه‬
:‫للتفاعل‬ ‫حددة‬ُ‫م‬‫ال‬ ‫المادة‬ ‫مفهوم‬ :(6) ‫نشاط‬
‫ـن‬‫ـ‬‫لتكوي‬ ،‫ـجين‬‫ـ‬‫كس‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫وجزيئ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫الهيدروجي‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫جزيئ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫مجموع‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تفاع‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ت‬‫آ‬�‫ال‬ ‫ـكل‬‫ـ‬ّ‫الش‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫يمث‬
‫الحمــراء‬ ‫الكــرات‬ ‫وتمثــل‬ ،‫الهيدروجيــن‬ ‫البيضــاء‬ ‫الكــرات‬ ‫تمثــل‬ ‫حيــث‬ ،‫المــاء‬ ‫جزيئــات‬ ‫مــن‬ ‫مجموعــة‬
:‫كســجين‬‫أ‬�‫ال‬
:‫تية‬‫آ‬�‫ال‬ ‫سئلة‬‫أ‬�‫ال‬ ‫عن‬ ‫جب‬‫أ‬�
-1-‫التفاعل؟‬ ‫بدء‬ ‫قبل‬ ‫كسجين‬‫أ‬�‫وال‬ ‫الهيدروجين‬ ‫جزيئات‬ ‫عدد‬ ‫ما‬
-2-‫التفاعل؟‬ ‫انتهاء‬ ‫عند‬ ‫اتجة‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫الماء‬ ‫جزيئات‬ ‫عدد‬ ‫ما‬
-3-‫فاعل؟‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫انتهاء‬ ‫بعد‬ ‫المتبقية‬ ‫كسجين‬‫أ‬�‫وال‬ ‫الهيدروجين‬ ‫جزيئات‬ ‫عدد‬ ‫ما‬
-4-.‫نوعه‬ ‫ّد‬‫د‬‫ح‬ ‫ثم‬ ،‫الكيميائي‬ ‫فاعل‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫تصف‬ ‫موزونة‬ ‫كيميائية‬ ‫معادلة‬ ‫اكتب‬
‫المواد‬ ‫جزيئات‬ ‫جميع‬ ‫تتفاعل‬ ‫ن‬‫أ‬� ‫روري‬ّ‫الض‬ ‫من‬ ‫ليس‬ ‫نه‬‫أ‬� ،‫ابق‬ّ‫س‬‫ال‬ ‫شاط‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫خلال‬ ‫من‬ ‫لاحظت‬ ‫ك‬ّ‫ل‬‫لع‬
‫الكيميائي‬ ‫فاعل‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫ويتوقف‬ .‫ثابتة‬ ‫مولية‬ ‫بنسب‬ ‫تتفاعل‬ ‫المتفاعلة‬ ‫المواد‬ ّ‫ن‬‫أ‬�‫ل‬ ‫فاعل؛‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫وعاء‬ ‫في‬ ‫الموجودة‬
‫استهلاكها‬ ‫يتم‬ ‫لم‬ ،‫خرى‬‫أ‬� ‫متفاعلة‬ ‫مواد‬ ‫من‬ ‫ات‬ّ‫ي‬‫كم‬ ‫وجود‬ ‫من‬ ‫الرغم‬ ‫على‬ ،‫المتفاعلة‬ ‫المواد‬ ‫حد‬‫أ‬� ‫باستهلاك‬
‫يتوقف‬ ‫حيث‬ ،‫الكيميائي‬ ‫للتفاعل‬ ‫حددة‬ُ‫م‬‫ال‬ ‫المادة‬ ‫كامل‬ ‫بشكل‬ ‫المستهلكة‬ ‫المتفاعلة‬ ‫المادة‬ ‫وتسمى‬ .‫ا‬ًّ‫ي‬‫كل‬
.‫الفائضة‬ ‫المادة‬ ‫كامل‬ ‫بشكل‬ ‫تستهلك‬ ‫لم‬ ‫التي‬ ‫المتفاعلة‬ ‫المادة‬ ‫تسمى‬ ‫بينما‬ ،‫باستهلاكها‬ ‫الكيميائي‬ ‫فاعل‬ّ‫ت‬‫ال‬

17. 46
‫الهيدروجين‬ ّ‫ي‬َ‫ز‬‫غا‬ ‫تفاعل‬ ‫تي‬‫آ‬�‫ال‬ ‫كل‬ّ‫الش‬ ‫ّل‬‫ث‬‫م‬ُ‫ي‬ ‫سؤال‬
‫المادة‬ ‫ما‬ .NH­3
‫مونيا‬‫أ‬�‫ال‬ ‫نتاج‬ ‫ل�إ‬ ‫يتروجين‬ّ‫ن‬‫وال‬
‫التفاعل؟‬ ‫في‬ ‫حددة‬ُ‫م‬‫ال‬ ‫المادة‬ ‫وما‬ ،‫الفائضة‬
:‫تي‬‫آ‬�‫ال‬ ‫شاط‬ّ‫ن‬‫ال‬ ِ‫ذ‬ِّ‫ف‬َ‫ن‬ ،‫ا‬ًّ‫ي‬‫عمل‬ ‫الكيميائي‬ ‫للتفاعل‬ ‫حددة‬ُ‫م‬‫ال‬ ‫المادة‬ ‫ولتحديد‬
:‫ا‬ًّ‫ي‬‫عمل‬ ‫الكيميائية‬ ‫ّفاعلات‬‫ت‬‫ال‬ ‫في‬ ‫المحددة‬ ‫المادة‬ ‫تحديد‬ :(7) ‫نشاط‬
:‫دوات‬‫أ‬�‫وال‬ ‫المواد‬
‫تركيزه‬ ،HCl ‫الهيدروكلوريك‬ ‫وحمض‬ ،‫مول/لتر‬ 1 ‫تركيزه‬ ،NaOH ‫وديوم‬ّ‫الص‬ ‫هيدروكسيد‬ ‫محلول‬
.‫ج‬ّ‫ر‬‫مد‬ ‫ومخبار‬ ،‫احة‬ّ‫ح‬‫ـ‬‫ـ‬‫وس‬ ،‫ـي‬‫ـ‬‫مخروط‬ ‫ودورق‬ ،‫ـن‬‫ـ‬‫الفينولفثالي‬ ‫ـف‬‫ـ‬‫وكاش‬ ،‫ـر‬‫ـ‬‫مول/لت‬ 1
:‫العمل‬ ‫خطوات‬
-1-.‫المخروطي‬ ‫ّورق‬‫د‬‫ال‬ ‫في‬ ‫الحمض‬ ‫محلول‬ ‫من‬ 3
‫سم‬ 50 ‫المدرج‬ ‫المخبار‬ ‫باستخدام‬ ‫ضع‬
-2-.‫وديوم‬ّ‫الص‬ ‫هيدروكسيد‬ ‫بمحلول‬ ‫حاحة‬ّ‫س‬‫ال‬ ‫أ‬�‫امل‬
-3-.‫المحلول‬ ‫لون‬ ‫ولاحظ‬ ،‫المخروطي‬ ‫ّورق‬‫د‬‫ال‬ ‫في‬ ‫الفينولفثالين‬ ‫كاشف‬ ‫محلول‬ ‫من‬ ‫قطرتين‬ ‫ضع‬
-4-.‫اللون‬ ‫ولاحظ‬ ،‫المخروطي‬ ‫ّورق‬‫د‬‫ال‬ ‫لى‬‫إ‬� ‫وديوم‬ّ‫الص‬ ‫هيدروكسيد‬ ‫محلول‬ ‫من‬ 3
‫سم‬ 20 ‫ضف‬‫أ‬�
-5-‫وذلك‬ ،‫المخروطي‬ ‫ّورق‬‫د‬‫ـ‬‫ـ‬‫ال‬ ‫في‬ ‫المحلول‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫يتغي‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫حت‬ ‫ـوم‬‫ـ‬‫ودي‬ّ‫الص‬ ‫ـيد‬‫ـ‬‫هيدروكس‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫محل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ضاف‬‫إ‬� ‫ر‬ّ‫ر‬‫ـ‬‫ـ‬‫ك‬
.‫ضافة‬‫إ‬� ‫كل‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫المخروطي‬ ‫ّورق‬‫د‬‫ـ‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ل‬‫إ‬� ‫ـوم‬‫ـ‬‫ودي‬ّ‫الص‬ ‫ـيد‬‫ـ‬‫هيدروكس‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫محل‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ 3
‫ـم‬‫ـ‬‫س‬ 20 ‫ـة‬‫ـ‬‫ضاف‬‫إ‬�‫ب‬
:‫سئلة‬‫أ‬�‫ال‬
-1-.‫نوعه‬ ْ‫د‬ّ‫د‬‫ح‬ ‫ثم‬ ،‫فاعل‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫تصف‬ ‫كيميائية‬ ‫معادلة‬ ْ‫اكتب‬
-2-‫التفاعل؟‬ ‫بداية‬ ‫قبل‬ ‫المخروطي‬ ‫ّورق‬‫د‬‫ال‬ ‫في‬ ‫المحلول‬ ‫لون‬ ‫ما‬
-3-‫وديوم؟‬ّ‫الص‬ ‫هيدروكسيد‬ ‫محلول‬ ‫من‬ ‫ضافة‬‫إ‬� ‫كل‬ ‫بعد‬ ‫المخروطي‬ ‫ّورق‬‫د‬‫ال‬ ‫في‬ ‫المحلول‬ ‫لون‬ ‫ما‬
-4-‫الحمض؟‬ ‫لى‬‫إ‬� ‫وديوم‬ّ‫الص‬ ‫هيدروكسيد‬ ‫محلول‬ ‫من‬ 3
‫سم‬ 40 ‫ضافة‬‫إ‬� ‫عند‬ ‫استهلكت‬ ‫التي‬ ‫المادة‬ ‫ما‬
-5-.‫نهايتها‬ ‫في‬ ‫لونه‬ ‫ر‬ُّ‫ي‬‫تغ‬ ‫ثم‬ ،‫التجربة‬ ‫بداية‬ ‫المخروطي‬ ‫ّورق‬‫د‬‫ال‬ ‫في‬ ‫المحلول‬ ‫لون‬ ‫ثبات‬ ْ‫ر‬ِّ‫فس‬

18. 47
‫لتحضير‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ولي‬‫أ‬� ‫ـادة‬‫ـ‬‫كم‬ ‫ـتخدم‬‫ـ‬‫س‬ُ‫ي‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫كم‬ ،‫ـم‬‫ـ‬ّ‫ق‬‫كمع‬ ‫ـا‬‫ـ‬ًّ‫ي‬‫طب‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫يثان‬ ‫ال�إ‬ ‫ـتخدم‬‫ـ‬‫س‬ُ‫ي‬ :)10( ‫ـال‬‫ـ‬‫مث‬
‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫يثلي‬ ‫ال�إ‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تفاع‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫يثان‬ ‫ال�إ‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫تحضي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫مك‬ُ‫ي‬‫و‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫العضوي‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫المركب‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـدد‬‫ـ‬‫ع‬
:‫ـة‬‫ـ‬‫تي‬‫آ‬�‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الموزون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المعادل‬ ‫ـح‬‫ـ‬‫توض‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫كم‬ ،‫ـي‬‫ـ‬‫حمض‬ ‫ـط‬‫ـ‬‫وس‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـاء‬‫ـ‬‫الم‬
C­2
H4(g)
+ H­2
O­(l)
C­2
H­5
OH­(l)
‫كتلــة‬ ‫احســب‬ ،‫ثيليــن‬ ‫ال�إ‬ ‫غــاز‬ ‫مــن‬ ‫غــم‬ 210‫و‬ ،‫المــاء‬ ‫مــن‬ ‫غــم‬ 180 ‫تفاعــل‬ ‫ذا‬‫إ‬�
‫ـا‬‫ـ‬ً‫م‬‫عل‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫الفائض‬ ‫ـادة‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كتل‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫احس‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ث‬ ،‫ـل‬‫ـ‬‫التفاع‬ ‫ـاء‬‫ـ‬‫انته‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫بع‬ ‫ـج‬‫ـ‬‫ات‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫يثان‬ ‫ال�إ‬
‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ،‫ـول‬‫ـ‬‫غم/م‬ 46 ،‫ـول‬‫ـ‬‫غم/م‬ 28 ،‫ـول‬‫ـ‬‫81غم/م‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫يثان‬ ‫وال�إ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ثيلي‬ ‫وال�إ‬ ‫ـاء‬‫ـ‬‫للم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المولي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكتل‬ ّ‫ن‬‫أ‬�
.‫ـي‬‫ـ‬‫وال‬ّ‫ت‬‫ال‬
:‫الحل‬
.‫المتفاعلة‬ ‫المواد‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ ‫حساب‬
‫المولية‬ ‫كتلتها‬ ÷ ‫المادة‬ ‫كتلة‬ = ‫المادة‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬
.‫مول‬ 10 = ‫/مول‬ ‫غم‬ 18 ÷ ‫081غم‬ = ‫الماء‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬
.‫مول‬ 7.5 = ‫غم/مول‬ 28 ÷ ‫غم‬ 210 = ‫يثلين‬ ‫ال�إ‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬
.‫فاعل‬ّ‫ت‬‫لل‬ ‫حددة‬ُ‫م‬‫ال‬ ‫المادة‬ ‫تحديد‬
• :‫الموزونة‬ ‫الكيميائية‬ ‫المعادلة‬ ‫في‬ ‫معاملها‬ ‫على‬ ‫الماء‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ ‫قسمة‬
10 = 1÷ 10
• :‫الموزونة‬ ‫الكيميائية‬ ‫المعادلة‬ ‫في‬ ‫معاملها‬ ‫على‬ ‫يثلين‬ ‫ال�إ‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ ‫قسمة‬
7.5 = 1÷ 7.5
• ‫هو‬ ‫يثلين‬ ‫ال�إ‬ ‫يكون‬ ‫وبذلك‬ ،‫فاعل‬ّ‫ت‬‫لل‬ ‫حددة‬ُ‫م‬‫ال‬ ‫المادة‬ ‫هي‬ ‫قل‬‫أ‬�‫ال‬ ‫القسمة‬ ‫ناتج‬ ‫ذات‬ ‫المادة‬ ‫تكون‬
.‫للتفاعل‬ ‫حددة‬ُ‫م‬‫ال‬ ‫المادة‬
.‫يثانول‬ ‫ال�إ‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ ‫حساب‬
‫يثلين‬ ‫ال�إ‬ ‫ـولات‬‫ـ‬‫م‬ ‫عدد‬ ‫ـاوي‬‫ـ‬‫تس‬ ‫الناتجة‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫يثان‬ ‫ال�إ‬ ‫ـولات‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـدد‬‫ـ‬‫ع‬ ّ‫ن‬‫أ‬� ‫ـة‬‫ـ‬‫الموزون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المعادل‬ ‫ـح‬‫ـ‬‫توض‬
.‫مول‬ 7.5 ‫وتساوي‬
‫المولية‬ ‫كتلته‬ × ‫يثانول‬ ‫ال�إ‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ = ‫يثانول‬ ‫ال�إ‬ ‫كتلة‬
.‫غم‬ 345 = )‫(غم/مول‬ 46 × ‫مول‬ 7.5 =
H+

19. 48
.‫الفائضة‬ ‫المادة‬ ‫كتلة‬ ‫تحديد‬
‫المــادة‬ ‫هــو‬ ‫المــاء‬ ‫فيكــون‬ ،‫الكيميائــي‬ ‫فاعــل‬ّ‫ت‬‫لل‬ ‫حــددة‬ُ‫م‬‫ال‬ ‫المــادة‬ ‫هــو‬ ‫يثليــن‬ ‫ال�إ‬ ّ‫ن‬‫أ‬� ‫بمــا‬
.‫الفائضــة‬
‫المتفاعلة‬ ‫الماء‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ – ‫التفاعل‬ ‫بدء‬ ‫قبل‬ ‫الماء‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ = ‫الفائضة‬ ‫الماء‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬
.‫يثلين‬ ‫ال�إ‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ ‫تساوي‬ ‫المتفاعلة‬ ‫الماء‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ ّ‫ن‬‫أ‬� ‫الموزونة‬ ‫الكيميائية‬ ‫المعادلة‬ ‫من‬ ‫يتضح‬
‫مول‬ 2.5 = 7.5 - 10 = ‫الفائضة‬ ‫الماء‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ ،‫ذن‬‫إ‬�
‫المولية‬ ‫كتلته‬ × ‫الفائضة‬ ‫الماء‬ ‫مولات‬ ‫عدد‬ = ‫الفائضة‬ ‫الماء‬ ‫كتلة‬
.‫غم‬ 45 = )‫(غم/مول‬ 18 × ‫مول‬ 2.5 =
‫ـث‬‫ـ‬‫حي‬ ،‫ـد‬‫ـ‬‫الحدي‬ ‫ـكك‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫لح‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫ّيرماي‬‫ث‬‫ال‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تفاع‬ ‫ـتخدم‬‫ـ‬‫س‬ُ‫ي‬ ‫ـؤال‬‫ـ‬‫س‬
‫كســيد‬‫أ‬� ‫نتــاج‬ ‫ل�إ‬ ‫لمنيــوم‬‫أ‬�‫ال‬ ‫مــع‬ Fe­2
O­3
)III( ‫الحديــد‬ ‫كســيد‬‫أ‬� ‫يتفاعــل‬
‫ـة‬‫ـ‬‫الموزون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المعادل‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫حس‬ ،‫ـائل‬‫ـ‬ّ‫الس‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫والحدي‬Al­2
O­3
‫ـوم‬‫ـ‬‫لمني‬‫أ‬�‫ال‬
:‫ـة‬‫ـ‬‫تي‬‫آ‬�‫ال‬
Fe­­2
O3(s)
+ 2Al(s)
Al­2
O­3­
­­(s)
+ 2Fe­(l)
:‫تي‬‫أ‬�‫ي‬ ‫عما‬ ‫جب‬‫أ‬� ،)III( ‫الحديد‬ ‫كسيد‬‫أ‬� ‫من‬ ‫غم‬ 800‫و‬ ‫لمنيوم‬‫أ‬�‫ال‬ ‫من‬ ‫غم‬ 300 ‫تفاعل‬ ‫ذا‬‫إ‬�
-1-‫الكيميائي؟‬ ‫فاعل‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫نوع‬ ‫ما‬
-2-.‫الفائضة‬ ‫والمادة‬ ‫فاعل‬ّ‫ت‬‫لل‬ ‫حددة‬ُ‫م‬‫ال‬ ‫المادة‬ ‫حدد‬
-3-.‫اتجة‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫الحديد‬ ‫كتلة‬ ‫احسب‬
:)Percentage Yield( ‫الكيميائية‬ ‫ّفاعلات‬‫ت‬‫لل‬ ‫المئوي‬ ‫المردود‬ :)5.2(
‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫بالتحك‬ ‫ـك‬‫ـ‬‫وذل‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـلات‬‫ـ‬‫فاع‬ّ‫ت‬‫لل‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫عمل‬ ‫ـج‬‫ـ‬‫نات‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬‫أ‬� ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫للحص‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـعى‬‫ـ‬‫يس‬
‫ـة‬‫ـ‬‫العلاق‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫وم‬ ‫ـي؟‬‫ـ‬‫الكيميائ‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫فاع‬ّ‫ت‬‫لل‬ ‫ـري‬‫ـ‬‫ظ‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـج‬‫ـ‬‫ات‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫وم‬ ‫ـي؟‬‫ـ‬‫الفعل‬ ‫ـج‬‫ـ‬‫ات‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫فم‬ .‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـلات‬‫ـ‬‫فاع‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫ـروف‬‫ـ‬‫ظ‬
:‫ـي‬‫ـ‬‫ت‬‫آ‬�‫ال‬ ‫ـاط‬‫ـ‬‫ش‬ّ‫ن‬‫ال‬ ِ‫ذ‬‫ـ‬‫ـ‬ِّ‫ف‬َ‫ن‬ ،‫ـاؤلات‬‫ـ‬‫التس‬ ‫ـذه‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫جاب‬ ‫لل�إ‬ ‫ـا؟‬‫ـ‬‫بينهم‬

20. 49
%100 × )‫ظري‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫اتج‬ّ‫ن‬‫ال‬ ÷‫الفعلي‬ ‫اتج‬ّ‫ن‬‫ال‬ ( = ‫المئوي‬ ‫المردود‬
:‫سئلة‬‫أ‬�‫ال‬
:‫الكيميائي‬ ‫ّفاعل‬‫ت‬‫لل‬ ‫ظري‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫اتج‬ّ‫ن‬‫وال‬ ‫الفعلي‬ ‫اتج‬ّ‫ن‬‫ال‬ :)8( ‫نشاط‬
:‫دوات‬‫أ‬�‫وال‬ ‫المواد‬
‫كربونات‬ ‫من‬ ‫غم‬ 5.3 ‫ـة‬‫ـ‬‫ذاب‬‫إ‬�‫ب‬ ‫ـره‬‫ـ‬‫تحضي‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ويت‬ ،‫ـر‬‫ـ‬‫مول/لت‬ 1 ‫ـزه‬‫ـ‬‫تركي‬ ،Na2
CO­3
‫ـوم‬‫ـ‬‫ودي‬ّ‫الص‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫كربون‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫محل‬
،‫ـر‬‫ـ‬‫مول/لت‬ 1 ‫ـزه‬‫ـ‬‫­تركي‬،CaCl2
‫ـيوم‬‫ـ‬‫الكالس‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫كلوري‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫ومحل‬ ،‫ـر‬‫ـ‬ّ‫ط‬‫المق‬ ‫ـاء‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ 3
‫ـم‬‫ـ‬‫س‬ 50 ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـوم‬‫ـ‬‫ودي‬ّ‫الص‬
،‫زجاجي‬ ‫س‬‫أ‬�‫وك‬ ،‫ـر‬‫ـ‬ّ‫ط‬‫المق‬ ‫ـاء‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ 3
‫ـم‬‫ـ‬‫س‬ 50‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـيوم‬‫ـ‬‫الكالس‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫كلوري‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫غ‬ 5.55 ‫ـة‬‫ـ‬‫ذاب‬‫إ‬�‫ب‬ ‫ـره‬‫ـ‬‫تحضي‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ويت‬
.‫حرارة‬ ‫ومصدر‬ ،‫ـي‬‫ـ‬‫زجاج‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ُ‫ق‬‫و‬ ،‫ـيح‬‫ـ‬‫ترش‬ ‫وورق‬ ،‫ـاس‬‫ـ‬ّ‫س‬‫ح‬ ‫ـزان‬‫ـ‬‫ومي‬
:‫العمل‬ ‫خطوات‬
-1-.‫جاجي‬ّ‫ز‬‫ال‬ ‫س‬‫أ‬�‫الك‬ ‫في‬ ‫الكالسيوم‬ ‫كلوريد‬ ‫محلول‬ ‫مع‬ ‫وديوم‬ّ‫الص‬ ‫كربونات‬ ‫محلول‬ ‫اخلط‬
-2-.‫الترشيح‬ ‫ورقة‬ ‫باستخدام‬ ‫اسب‬ّ‫ر‬‫ال‬ ‫ح‬ّ‫رش‬
-3-‫حصلت‬ ‫الذي‬ ‫اتج‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫هذا‬ ‫ى‬ّ‫م‬‫س‬ُ‫ي‬ ‫ماذا‬ .‫اس‬ّ‫س‬‫الح‬ ‫الميزان‬ ‫باستخدام‬ ‫كتلته‬ ْ‫د‬ِ‫وج‬ ،‫اسب‬ّ‫ر‬‫ال‬ ‫ف‬ّ‫ف‬‫ج‬
‫جربة؟‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫من‬ ‫عليه‬
-1-:‫تية‬‫آ‬�‫ال‬ ‫الموزونة‬ ‫الكيميائية‬ ‫المعادلة‬ ‫باستخدام‬ ،‫المترسبة‬ ‫الكالسيوم‬ ‫لكربونات‬ ‫ظرية‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫الكتلة‬ ‫احسب‬
CaCl­2(aq)
+­Na­2
CO­3(aq)
2NaCl­(aq)­
­+ CaCO3(s)
-2-:‫تية‬‫آ‬�‫ال‬ ‫العلاقة‬ ‫باستخدام‬ ‫الناتج‬ ‫الكالسيوم‬ ‫لكربونات‬ ‫المئوي‬ ‫المردود‬ ‫احسب‬
‫ـلات‬‫ـ‬‫فاع‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫معظ‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـري‬‫ـ‬‫ظ‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـج‬‫ـ‬‫ات‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫ق‬‫أ‬� ‫ـي‬‫ـ‬‫الفعل‬ ‫ـج‬‫ـ‬‫ات‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تجع‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ‫ـباب‬‫ـ‬‫س‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـث‬‫ـ‬‫ابح‬
.‫الكيميائية‬

21. 50
‫ـل‬‫ـ‬‫مث‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـواد‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـدد‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫تحضي‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـفور‬‫ـ‬‫الفس‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫كلوري‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ثلاث‬ ‫ـتخدم‬‫ـ‬‫يس‬ ‫ـؤال‬‫ـ‬‫س‬
،‫ـور‬‫ـ‬‫الكل‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫غ‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـفور‬‫ـ‬‫الفس‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تفاع‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـفور‬‫ـ‬‫الفس‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫كلوري‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫ويحض‬ ،‫ـرية‬‫ـ‬‫الحش‬ ‫ـدات‬‫ـ‬‫بي‬ُ‫م‬‫ال‬
2P­(s)
+ 3Cl­2
­(g)
2PCl­3­(s)
:‫ـة‬‫ـ‬‫تي‬‫آ‬�‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الموزون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المعادل‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫حس‬
‫ذا‬‫إ‬� ،‫ـل‬‫ـ‬‫فاع‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫ـج‬‫ـ‬‫لنات‬ ‫ـوي‬‫ـ‬‫المئ‬ ‫ـردود‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫احس‬ ،‫ـور‬‫ـ‬‫الكل‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫غ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫غ‬ 35 ‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـفور‬‫ـ‬‫الفس‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫غ‬ 12 ‫ـل‬‫ـ‬‫تفاع‬ ‫ذا‬‫إ‬�
.‫غم‬ 40 ‫ـا‬‫ـ‬ً‫عملي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫اتج‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـفور‬‫ـ‬‫الفس‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫كلوري‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كتل‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫كان‬
:‫العلمية‬ ‫المشاريع‬
:‫تي‬‫أ‬�‫ي‬ ‫مما‬ ‫واحدة‬ ‫لقياس‬ ‫تجربة‬ ‫تصميم‬ ‫يمكنك‬ ‫الوحدة‬ ‫هذه‬ ‫دراستك‬ ‫بعد‬
.‫سطينية‬َ‫ل‬ِ‫ف‬‫ال‬ ‫للمواصفات‬ ‫تيجة‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫مطابقة‬ ‫مدى‬ ‫وتحديد‬ ،‫الشرب‬ ‫ماء‬ ‫في‬ ‫الكالسيوم‬ ‫تركيز‬
،‫ـي‬‫ـ‬‫المحل‬ ‫ـوق‬‫ـ‬‫الس‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـودة‬‫ـ‬‫الموج‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الحموض‬ ‫ـادات‬‫ـ‬‫مض‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـواع‬‫ـ‬‫ن‬‫أ‬� ‫ـدة‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ال‬ّ‫ع‬‫الف‬ ‫ـادة‬‫ـ‬‫الم‬
.‫بينها‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫مقارن‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫وعم‬
.‫سطينية‬َ‫ل‬ِ‫ف‬‫ال‬ ‫بالمواصفات‬ ‫تيجة‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ومقارنة‬ ،‫شرب‬ ‫مياه‬ ‫نة‬ّ‫ي‬‫ع‬ ‫في‬ ‫الكلوريد‬ ‫تركيز‬
‫المختلفة؟‬ ‫الحياة‬ ‫جوانب‬ ‫على‬ ‫الكيميائية‬ ‫الحسابات‬ ‫ثر‬‫أ‬� ‫ما‬ ،‫الوحدة‬ ‫هذه‬ ‫دراستك‬ ‫بعد‬ ‫سؤال‬

22. 51
‫والمجتمع‬ ‫والتكنولوجيا‬ ‫الكيمياء‬
)Air Bag( ‫يارة‬ّ‫الس‬ ‫في‬ ‫ة‬ّ‫ي‬‫الهوائ‬ ‫ّة‬‫د‬‫المخ‬
‫ـا‬‫ـ‬‫منه‬ ،‫ـوي‬‫ـ‬‫ق‬ ‫ـادم‬‫ـ‬‫تص‬ ‫ـدوث‬‫ـ‬‫ح‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫عن‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫اك‬ّ‫ر‬‫لل‬ ‫ـان‬‫ـ‬‫م‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫لتوفي‬ ‫ـائل‬‫ـ‬‫وس‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الحديث‬ ‫ـيارات‬‫ـ‬ّ‫الس‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫توج‬
‫القرن‬ ‫ـبعينات‬‫ـ‬‫س‬ ‫في‬ ‫ـيارات‬‫ـ‬ّ‫الس‬ ‫بعض‬ ‫في‬ ‫الهوائية‬ ‫المخدات‬ ‫ـتخدام‬‫ـ‬‫اس‬ ‫أ‬�‫ـد‬‫ـ‬َ‫ب‬‫و‬ .‫ـان‬‫ـ‬‫م‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـزام‬‫ـ‬‫وح‬ ،‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫الهوائ‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫المخ‬
‫ـدات‬‫ـ‬‫المخ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫حديث‬ ‫ـيارة‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ي‬‫أ‬� ‫ـو‬‫ـ‬‫تخل‬ ‫لا‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ولك‬ ،‫ـي‬‫ـ‬‫الماض‬
‫مادة‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الهوائي‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫المخ‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫وتصن‬ .‫ـام‬‫ـ‬‫ي‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ـذه‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الهوائي‬
،NaN­3
‫ـوم‬‫ـ‬‫ودي‬ّ‫الص‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫زي‬‫أ‬� ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫بداخله‬ ‫ـوي‬‫ـ‬‫وتحت‬ ،‫ـون‬‫ـ‬‫النايل‬
‫ـم‬‫ـ‬‫يت‬ ‫ـث‬‫ـ‬‫حي‬ ،SiO­2
‫ـيليكا‬‫ـ‬ّ‫والس‬ ،KNO­3
‫ـيوم‬‫ـ‬‫البوتاس‬ ‫ـرات‬‫ـ‬‫ونت‬
‫ـوم‬‫ـ‬‫ودي‬ّ‫الص‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫فاع‬ّ‫ت‬‫لل‬ ‫ـيليكا‬‫ـ‬ّ‫س‬‫وال‬ ‫ـيوم‬‫ـ‬‫البوتاس‬ ‫ـرات‬‫ـ‬‫نت‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ضاف‬‫إ‬�
‫مــادة‬ ‫لــى‬‫إ‬� ‫وتحويلــه‬ ،‫الصوديــوم‬ ‫زيــد‬‫أ‬� ‫تحلــل‬ ‫مــن‬ ‫اتــج‬ّ‫ن‬‫ال‬
.‫ـارة‬‫ـ‬‫ض‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫غي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫زجاجي‬
‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫مجموع‬ ‫ـوم‬‫ـ‬‫تق‬ ،‫ـدام‬‫ـ‬‫الاصط‬ ‫ـدث‬‫ـ‬‫يح‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫عندم‬
‫لكترونــي‬ ‫ال�إ‬ ‫حكــم‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫وحــدة‬ ‫فــي‬ ‫الموجــودة‬ ‫ــات‬ّ‫س‬‫المج‬
‫ـا‬‫ـ‬ً‫ف‬‫ث‬ّ‫ك‬‫م‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫بداخله‬ ‫ـوي‬‫ـ‬‫تح‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكهربائي‬ ‫ّارة‬‫د‬‫ـ‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـلاق‬‫ـ‬‫غ‬‫إ‬�‫ب‬
‫ـل‬‫ـ‬‫فاع‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫ـدء‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫عل‬ ‫ـادرة‬‫ـ‬‫ق‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كهربائي‬ ‫ـحنة‬‫ـ‬‫ش‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫يوف‬ ،‫ـا‬‫ـ‬ًّ‫ي‬‫كهربائ‬
‫ـرة‬‫ـ‬‫صغي‬ ‫ـطوانة‬‫ـ‬‫س‬‫أ‬� ‫ـل‬‫ـ‬‫داخ‬ ‫ـودة‬‫ـ‬‫الموج‬ ‫ـواد‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫بي‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الكيميائ‬
‫ـلة‬‫ـ‬‫سلس‬ ‫ـدث‬‫ـ‬‫تح‬ ‫ـك‬‫ـ‬‫ذل‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫وبع‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫الهوائي‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫المخ‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫بجان‬
‫المــواد‬ ‫حــد‬‫أ‬� ‫يكــون‬ ‫حيــث‬ ،‫الكيميائيــة‬ ‫فاعــلات‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫مــن‬
‫ـى‬‫ـ‬‫ل‬‫إ‬� 0.16 ‫ـن‬‫ـ‬‫بي‬ ‫ـراوح‬‫ـ‬‫يت‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫زم‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـك‬‫ـ‬‫ذل‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ويت‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫الهوائي‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫المخ‬ ‫ـخ‬‫ـ‬‫نف‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـؤول‬‫ـ‬‫المس‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫يتروجي‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫غ‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الناتج‬
،‫ـا‬‫ـ‬‫بداخله‬ ‫ـور‬‫ـ‬‫المحص‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫يتروجي‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫غ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫المخ‬ ‫ـغ‬‫ـ‬‫تفري‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫يت‬ ،‫ـر‬‫ـ‬‫قصي‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫بوق‬ ‫ـدام‬‫ـ‬‫الاصط‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫وبع‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫ثاني‬ 0.2
:‫تيــة‬‫آ‬�‫ال‬ ‫موزونــة‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫بالمعــادلات‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫فاعــلات‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫توضيــح‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ويمك‬
•• 2NaN3
2 Na + 3 N­2
­­(g)
•• 10 Na + 2 KNO­3­
K­2
O + 5 Na­­2
O + N­2 (g)­
•• K­2
O + Na­­2
O + SiO­2
glass

23. 52
‫الوحدة‬ ‫سئلة‬‫أ‬�
:‫تي‬‫أ‬�‫ي‬ ‫مما‬ ‫كل‬ ‫في‬ ‫حيحة‬ّ‫الص‬ ‫جابة‬ ‫ال�إ‬ ‫رمز‬ ‫اختر‬ :‫ول‬‫أ‬�‫ال‬ ‫ؤال‬ ُّ‫الس‬
11‫ـب‬‫ـ‬‫حس‬ ،C ‫ـادة‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫م‬ 2.2 ‫و‬ B ‫ـادة‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫م‬ 5.9 ‫و‬ A ‫ـادة‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫م‬ 3.5 ‫ـط‬‫ـ‬‫خل‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ت‬
:‫ـة‬‫ـ‬‫تي‬‫آ‬�‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الموزون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الافتراضي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكيميائي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫المعادل‬
3 A + 2B + C 2D
‫فاعل؟‬ّ‫ت‬‫لل‬ ‫حددة‬ُ‫م‬‫ال‬ ‫المادة‬ ‫ما‬
D )‫د‬ C )‫ج‬ B )‫ب‬ A )‫أ‬�
22‫المئوي‬ ‫ـردود‬‫ـ‬‫الم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫قيم‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫فم‬ ،‫ـول‬‫ـ‬‫م‬ 0.5 ‫ـاوي‬‫ـ‬‫تس‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫معي‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫كيميائ‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫لتفاع‬ ‫ـري‬‫ـ‬‫ظ‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـج‬‫ـ‬‫ات‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫كم‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫كان‬ ‫ذا‬‫إ‬�
‫ـول؟‬‫ـ‬‫م‬ 0.45 ‫ـاوي‬‫ـ‬‫تس‬ )‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫(العمل‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫الفعل‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫ت‬ّ‫ي‬‫كم‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫كان‬ ‫ذا‬‫إ‬� ‫ـل‬‫ـ‬‫التفاع‬ ‫ـج‬‫ـ‬‫لنات‬
.% 111.1 )‫د‬ .% 90 )‫ج‬ .% 11.1 )‫ب‬ .% 9 )‫أ‬�
33‫الكتلة‬ ‫كانت‬ ‫ذا‬‫إ‬� ،‫كربون‬ % 80 ‫على‬ ‫يحتوي‬ ‫ّه‬‫ن‬‫أ‬� َ‫د‬ِ‫ج‬ُ‫وو‬ ،‫هيدروكربوني‬ ‫ب‬ّ‫ك‬‫مر‬ ‫من‬ ‫عينة‬ ‫تحليل‬ ‫تم‬
‫للمركب؟‬ ‫زيئية‬ُ‫الج‬ ‫يغة‬ّ‫الص‬ ‫فما‬ ،‫غم/مول‬ 30 ‫هي‬ ‫ب‬ّ‫ك‬‫للمر‬ ‫المولية‬
C­2
H­4
)‫د‬ C­2
H­6
)‫ج‬ CH­2
O )‫ب‬ CH­3
)‫أ‬�
44‫القياسية؟‬ ‫روف‬ّ‫ظ‬‫ال‬ ‫في‬ ‫كسجين‬‫أ‬�‫ال‬ ‫غاز‬ ‫من‬ ‫غم‬ 3.2 ‫حجم‬ ‫ما‬
‫لتر‬ 71.7 )‫د‬ ‫لتر‬ 22.4 )‫ج‬ 3
‫م‬ 2.24 )‫ب‬ ‫لتر‬ 2.24 )‫أ‬�
55‫؟‬Ca­3
(PO­4
)­2
‫الكالسيوم‬ ‫فوسفات‬ ‫في‬ ‫للفسفور‬ ‫الكتلية‬ ‫المئوية‬ ‫سبة‬ّ‫ن‬‫ال‬ ‫ما‬
.% 62 )‫د‬ .% 31 )‫ج‬ .% 20 )‫ب‬ .% 10 )‫أ‬�