1. ริมาณสารสัมพันธ
Stoichiometry

2. ometry มาจากคำาผสมกรีกสอ
ichion แปลว่าธาตุ และ
tron แปลว่าการวัด
บุความสัมพันธ์เชิงปริมาณของ
ประกอบของสารและปฏิกิริยาเค
วข้อง

3. ามสำาคัญและประโยชน

4. 1. สามารถใช้คาด
คะเนปริมาณของ
สารที่จะต้องใช้
เป็นสารตั้งต้น
เพื่อที่จะได้
ผลิตผลที่มีปริมาณ

5. มารถนำาไปตีความ
ออธิบายผลจากเคมีวิเคราะห

6. ารถนำาไปใช้ประกอบการเล
กิริยาที่ประหยัดที่สุดในทาง
สาหกรรมและทางการค้า

7. 4) สามารถบอกได้ว่า
ตัวทำา
ปฏิกิริยาใดทำา
ปฏิกิริยาจนหมด
หรือตัวทำา
ปฏิกิริยาใดจะเหลือ

8. ตอม
โมเลกุล
ไอออน
และสูตร

9. อนุภาคที่เล็กที่สุดของธาตุ
ที่สามารถทำาปฏิกิริยาเคมีได้
เช่น H, C, Al
อะตอม (atom)

10. วยโครงสร้างที่เล็กที่สุดของธา
อสารประกอบที่สามารถอยู่ได้โ
ะและยังคงมีสมบัติของธาตุหร
ประกอบนั้น ๆ โดยสมบูรณ์
มเลกุล (molecule)

11. เช่น แก๊สมีตระกูล
หรือแก๊สเฉื่อย
(noble or inert
gas)
ได้แก่ He, Ne, Kr,
เลกุลอะตอมเดี่ยว
onoatomic molecule)

12. omonuclear molecule
ช่น H2
, O2
และ N2
eteronuclear molecule
ช่น HCl, CO และ HF
ลอะตอมคู่ (diatomic mole

13. monuclear molecule
เช่น P4
และ S8
teronuclear molecule
เช่น H2
O, CH4
และ C6
H12
O
กุลที่มีมากกว่าสองอะตอมขึ้น
yatomic molecule)

14. ตอมหรือกลุ่มอะตอมที่มีประจุ
อนลบ (negative ion หรือ anio
น F-
Cl-
O2-
อนบวก (positive ion หรือ cat
น Na+
Ca2+
อออน (ion)

15. ัญลักษณ์ของธาตุหรือสารประกอ
H2
O2
เป็นสูตรเคมีของสารประก
โมเลกุลประกอบด้วย H และ
ละ 2 อะตอม
เคมี (chemical formula)

16. อย่างง่าย (empirical formul
โมเลกุล (molecular formula
โครงสร้าง (structural form
คมีจำาแนกออกเป็น 3 ประเ

17. บอกถึงอัตราส่วนของอะตอม
งธาตุต่าง ๆ ในสูตร
น NaCl, H2
O และ Na2CO3
รอย่างง่ายหาได้จากการทดลอ
ตรอย่างง่าย

18. ถึงจำานวนอะตอมที่แท้จริงใน
ลกุลนั้น
H2
O เป็นสูตรโมเลกุล
าะนำ้า 1 โมเลกุล ประกอบด้ว
2 อะตอม และ O 1 อะตอม
สูตร
โมเลกุล

19. ซึ่งบอกรายละเอียดว่า
อมต่าง ๆ ในโมเลกุลจับกันอย่า
เกิดพันธะอย่างไร เช่น CH4
H
H C H
H
ูตรโครงสร้าง

20. 2.2 นำ้ำหนักอะตอม
นำ้ำหนัก
โมเลกุล
และนำ้ำหนักสูตร

21. กอะตอมมีขนำดเล็กมำก
บำที่สุดมีมวลประมำณ 1.6 X 10-24
่สำมำรถชั่งมวลของอะตอมโดยตร
มใช้มวลที่แท้จริง (absolute ma
ใช้มวลเปรียบเทียบ (relative ma
นำ้ำหนักอะตอม

22. มวลเฉลี่ยของบรรดำไอโซโทป
รำกฏในธรรมชำติของธำตุนั้น
ยบเทียบกับมวลของธำตุมำตรฐ
ำหนักอะตอมของธำตุ

23. 61 ใช้ 12
C ซึ่งเป็นไอโซโทปหนึ่ง
ตุคำร์บอนเป็นมำตรฐำนและ
นด atomic mass unit (amu) ข
ด้เรียกหน่วย amu เป็น Dalton,
ยำมว่ำเป็น ของมวลรวม 12
C
มวลของอะตอม C = 12.00 D
12
1

24. และใช้ค่ำของ D ( 1 amu )
ป็นมำตรฐำนในกำรกำำหนด
ค่ำนำ้ำหนักอะตอมของธำตุ
( 1 amu ) = 1.66053 x 10-24

25. ชำติ ธำตุเกือบทั้งหมดมีไอโซโทป
ตุไฮโดรเจนมีสองไอโซโทป
อ 1
H และ 2
H
นำ้ำหนักอะตอมของธำตุที่ใช้จึงเป็น
อะตอมเฉลี่ยของไอโซโทปของธำตุน
ยตำมอัตรำส่วนของปริมำณของ
ปที่มีปรำกฏจริง ๆ ในธรรมชำติ

26. ำหนักซึ่งได้มำจำกผลบวกของ
ำหนักอะตอมของแต่ละธำตุใน
มเลกุลหรือหน่วยสูตรนั้น
นักโมเลกุลหรือนำ้ำหนักสูตร

27. หนักโมเลกุล คือ ผลบวกของนำ้ำหนัก
ตอมของแต่ละธำตุในโมเลกุลนั้น
กอะตอมของ C = 6 x 12.01 D = 72
นักอะตอมของ H = 12 x 1.00 D = 12.
กอะตอมของ O = 6 x 16.00 D = 96
รวม = 180.06 D
คำำนวณนำ้ำหนักโมเลกุลของนำ้ำตำ
ลูโคสซึ่งมีสูตรโมเลกุล C6
H12
O6

28. รคำำนวณหำ
สูตรเอมพิริกัล
และสูตรโมเล

29. งทรำบว่ำสำรประกอบนั้นประก
ตุอะไรบ้ำง อัตรำส่วนโดยนำ้ำห
ตุทั้งหมดที่มีอยู่เป็นอย่ำงไรแล
กอะตอมของแต่ละธำตุด้วย
คำำนวณหำสูตรเอมพิริกัล

30. อได้สูตรเอมพิริกัลแล้วจะคำำนว
ตรโมเลกุลได้ เมื่อทรำบนำ้ำหน
ลกุลของสำรประกอบนั้น ๆ
โมเลกุล = (สูตรเอมพิริกัล)n
ย n = 1, 2, 3,…

31. กำรวิเครำะห์สำรประกอบชนิดห
ระกอบด้วยกำำมะถันและออกซิเจ
ะโดยนำ้ำหนักของกำำมะถันเป็น
และออกซิเจน 49.95 ถ้ำนำ้ำหน
ของสำรประกอบนี้เท่ำกับ 64
วณหำสูตรเอมพิริกัลและสูตรโม
2, O = 16 )

32. อัตรำส่วนโดยนำ้ำหนักของ
S : O = 50.05 : 49.95
อัตรำส่วนโดยจำำนวนของอะตอม
S : O =
= 1.56 : 3.12
ห้เป็นอัตรำส่วนที่เป็นเลขน้อย ๆ
ำรหำรตลอดด้วย 1.56 =
S : O = 1 : 2
56.1
12.3
:
56.1
56.1
16
95.49
:
32
05.50

33. สูตรเอมพิริกัล คือ SO2
สูตรโมเลกุล เป็น (SO2
) n
(SO2
) n
= 64
(32 + 16 x 2) n
= 64
n = 1
ดังนั้นสูตรโมเลกุล คือ SO2

34. 2.4 โมล
ช้หน่วยโมลเพื่อบอกปริมำณของสำ
นึ่งโมลมีค่ำเท่ำกับ 6.02 x 1023
อน
กับจำำนวนอะตอมของ 12
C หนัก
00 กรัม
นวนนี้เรียกว่ำเลข อโวกำโดร
adro’s number)

35. หนึ่งโมลอะตอมของธำตุใด ๆ
นำ้ำหนักเท่ำกับนำ้ำหนักอะตอม
ธำตุนั้น ๆ ในหน่วยเป็นกรัม
ำ้ำ (H2
O) 1 โมล จะหนัก 18.0 ก
มีจำำนวนโมเลกุลเท่ำกับ 6.02 x

36. มล = นำ้ำหนักของสำร (กรัม)
นำ้ำหนักอะตอมหรือนำ้ำหนักโมเล

37. ำมีแก๊สคำร์บอนไดออกไซด์ (CO2
)
นัก 9.24 g จงคำำนวณหำ
จำำนวนโมล CO2
จำำนวนโมเลกุล CO2
จำำนวนโมลของแต่ละธำตุใน
ำร์บอนไดออกไซด์จำำนวนนี้
จำำนวนอะตอมของแต่ละธำตุ
C = 12.0 O = 16.0 )

38. โมเลกุลของ CO2
= 12.0 + ( 2 x 16.0 )
= 44.0
โมลของ CO2 = 9.24
44.0
= 0.210

39. 2
1 mol มี 6.02 x 1023
โมเลกุล
0 mol มี 0.210 x 6.02 x 1023
โ
= 1.26 x 1023
โมเลกุล

40. ใน 1 โมเลกุลของ CO2
มี
C 1 อะตอม และ O 2 อะตอม
น CO2
1 mol จึงประกอบด้วย
C 1 mol และ O 2 mol
0.210 mol จึงประกอบด้วย
C 0.210 x 1 = 0.210 mol
O 0.210 x 2 = 0.420 mol

41. 1.26 x 1023
โมเลกุล
ี C = 1 x 1.26 x 1023
อะตอม
= 1.26 x 1023
อะตอม
O = 2 x 1.26 x 1023
= 2.52 x 1023
อะตอม

42. 5 สมการเคมี
ารเคมีเป็นสิ่งที่เขียนแทนปฏิกิริยา
ทราบชนิดของสารที่เข้าทำาปฏิกิริยา
nts) และชนิดของสารที่เป็นผลผล
ิริยา (products) โดยเขียนสารที่เ
กันไว้ทางซ้ายมือและสารที่เป็นผล
วามือของลูกศรที่มีทิศทางชี้ไปทาง
ดขึ้นจากปฏิกิริยา

43. a.สมการแบบโมเลกุล
แสดงปฏิกิริยาระหว่าง
โมเลกุลของสาร
สมการโมเลกุลที่ดุล
แล้วจะต้องมีจำานวน
อะตอมของแต่ละธาตุ
ทั้งสองข้างลูกศรเท่า
ารเคมีเขียนได้ 2 แบบ คือ
∆
(g) +2O2 (g) CO2 (g) + 2H2O

44. การไอออนิก
ยมใช้สำาหรับปฏิกิริยาที่มีสารประก
อนิกเข้ามาเกี่ยวข้อง จะเขียนเฉพ
อนและโมเลกุลที่จำาเป็นและเกิด
ริยาเท่านั้น

45. การแบบโมเลกุล
NaClO +NaOH Na2
CrO4
+ NaCl + H
กเป็นสารประกอบไอออนิก เมื่ออยู่ใ
วให้ไอออน
OHCINaCrONa2OHNaClONaCrONa 2
2
42 ++++→+++++ −+−+−+−+−+

46. Na+
ปรากฏอยู่ทั้งซ้ายมือ
และขวามือของสมการ
แสดงว่าไม่ได้เข้าร่วมใน
การทำาปฏิกิริยา
ดังนั้น สมการไอออนิกที่
เขียนจึงไม่จำาเป็นต้อง
เขียน Na+
ไว้ด้วย ดังนี้
−−−
++ OHClOCrO2 OHClCrO 2
2
4 ++ −−
−−−
++ OH2ClO3CrO2 2 OHCl3CrO2 2
2
4 ++ −−

47. รคำานวณที่เกี่ยวข้องกับสมการ
สมการเคมีบอกถึงสารที่เกี่ยวข้องใ
ยาเคมี ความสัมพันธ์เชิงปริมาณ
ารต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องในปฏิกิริยา
มารถคำานวณปริมาณของผลิตผล
ากปฏิกิริยาเคมี

48. 2H2
O(l) Ca(OH)2(aq) + C2
H2(g)
1 1 โมเลกุล
1 1 โมล
2(6.02 x 1023
) 6.02 x 1023
6.02 x 1
2(18.0) 74.1 26.0 กรัม
22.4 ลิตร(dm3
) ที่ STP

49. กสมการ (1) ถ้าใช้ CaC2
2.5 m
าปฏิกิริยากับนำ้าที่มีปริมาณมากเกิน
ได้ C2
H2
(g) เกิดขึ้นกี่โมล
ได้ C2
H2
(g) เกิดขึ้นกี่กรัม
ได้ C2
H2
(g) เกิดขึ้นกี่ลิตร ที่
นำ้าทำาปฏิกิริยาไปกี่โมลและกี่ก
(Ca = 40.1 , C = 12.0, H =

50. จากสมการ 1 จะเห็นว่า
C2
1 mol ให้ C2
H2
1 mol
2
2.5 mol ให้ C2
H2
2.5 mol

51. นักโมเลกุลของ C2
H2
= 26.0
ามว่า C2
H2
1 mol หนัก 26.
2.5 mol หนัก
( 2.5 mol) (26.0 g)
(1 mol)
65.0 g

52. 2
(g) 1 mol มีปริมาตร 22.4 l ท
g) 2.5 mol มีปริมาตร
(2.5 mol) (22.4 l) ที่ STP
(1 mol)
56.0 l ที่ STP

53. มการ
1 mol ทำาปฏิกิริยาพอดีกับ H2
O 2 m
2.5 mol ทำาปฏิกิริยากับ H2
O (2 x 2.5
=5.0 mol
O 1 mol มีนำ้าหนัก = 18.0 g
5.0 mol มีนำ้าหนัก = (18.0) (5.
=90 g

54. สารกำาหนดปริมาณ
นื่องจากสารเข้าทำาปฏิกิริยาเคมีกัน
วนโมลต่อโมลที่แน่นอน สารที่มี
น้อยกว่าจึงเป็นตัวกำาหนดว่าปฏิกิร
ถเกิดผลผลิตได้อย่างมากที่สุดเท่าใ
กสารที่มีปริมาณน้อยนี้ว่า
หนดปริมาณ (Limiting reactant

55. จงคำานวณว่าจะเตรียมลิเทียมออกไ
มล จากลิเทียม 1.0 g และออกซ
g สารใดเป็นสารกำาหนดปริมาณ
ดเหลือและเหลือกี่กรัม
4Li + O2
2Li2
O
6.9, O = 16)

56. วิธีทำา
ลิเทียม 1.0 g = 1.0 g
6.9g/mol
= 0.144
mol
ออกซิเจน 1.5 g = 1.5
g

57. าจากสมการจะเห็นว่าลิเทียม 4 m
ริยาพอดีกับออกซิเจน 1 mol
ลิเทียม 0.144 mol ทำาปฏิกิริยาพ
ซิเจน = 0.144 mol
4
= 0.036 mol

58. มีออกซิเจนอยู่ถึง 0.0469 mol
นั้น ออกซิเจนจะมีอยู่มากเกินพอ
ะจะมีออกซิเจนที่เหลือจากปฏิกิริยา
0469 – 0.036 = 0.0109 mol
นลิเทียมเป็นสารกำาหนดปริมาณ

59. ลผลิตตามทฤษฎีและผลผลิตร้อ
ลิตร้อยละ = ผลผลิตจริง x 100
ผลผลิตตามทฤษฎ

60. ตามทฤษฎี (theoretical yield)
ณของผลผลิตที่อาจเกิดขึ้นได้มากท
นวณได้จากสมการเคมีที่ดุล
ท้จริง(actual yield)
ณของผลผลิตที่เกิดขึ้นจริง
หรือชั่งได้จากการทดลอง
กว่าผลผลิตตามทฤษฎีเกือบเสมอไ
รั้งมากที่จะเท่ากัน แต่มีมากกว่าไ

61. อนำา C2
H4
1.93 กรัม
ไหม้กับออกซิเจนที่มากเกินพอ
O2
เกิดขึ้นเพียง 3.44 กรัม เท่า
วณผลผลิตร้อยละของ CO2
น
12.0 , H = 1.0 , O = 16.

62. สมการที่ดุลของปฏิกิริยานี้คือ
H4
+ 3O2
2CO2
+ 2H2
O
mol 2 mol
.0 g 88.0 g
2
H4
28.0 g เกิด CO2
88.0
H4
1.93 g เกิด CO2
X g
X = (88.0 g) (1.93g)
(28.0g)

63. .07 g นี้ คือ ผลผลิตตามทฤษฎี
ทดลองพบ CO2
เกิดเพียง 3.48
ผลิตแท้จริง
ผลิตร้อยละของ CO2
= 3.48 x 100
6.07
= 57.33 %

64. แบบฝึกหัดท้ายบท

65. ช้สูตร โมล = นำ้าหนักเป็นกรัม
นำ้าหนักอะตอม
Sn 17.5 g = 17.5 g
118.7 g/mol
= 0.147 mol
นวณจำานวนโมลของ Sn 17.5 g

66. OH 0.20 mol = (0.20 mol) (32 g/m
= 6.40 g
วณมวลเป็นกรัมของเมทิลแอลกอฮ
H) 0.20 mol

67. g = (6.0 g) (6.02 x 1023
molecule/
(78 g/mol)
= 4.62 x 1022
molecule
(C6H6) 6.0 g มีจำานวนโมเลกุลเท

68. N 30.4 % ∴ มี 0 = 100 - 30.4 = 69
ราส่วนโดยนำ้าหนัก N : O = 30.4 : 69
ราส่วนโดยโมลของ N : O = 30.4 : 69
14
= 2.17 : 4
= 1 : 2
มพิริกัลหรือสูตรอย่างง่ายของสารนี้คือ
หนึ่งมีไนโตรเจน 30.4 % เป็นองค์ประ
รเอมพิริกัลของสารนี้

69. 2O5 25.0 g = 25.0 g = 0.231 mol
108 g/mol
ol มี N อยู่ 2 mol
1 mol มี N อยู่ = (2 mol)(0.231 mol)
(1 mol)
= 0.462 mol
= (0.462 mol) (14.0
= 6.47 g
ตรเจนเพนตะออกไซด์ (N2O5) 25.0 g ม
เจนอะตอมกี่โมลและกี่กรัม

70. รไมด์ (C2H4Br2) ทำาปฏิกิริยาเผาไหม้กับต
มการ ถ้าใช้ C2H4Br2 0.80 mol ทำาปฏิกิร
0 g และมีออกซิเจนอย่างเหลือเฟือ
Pb + O2 --------> PbBr4 + CO2 + H2O
รใดเป็นสารกำาหนดปริมาณ
ารใดเหลือและเหลือกี่กรัม
ถูกใช้ไปกี่โมล
CO2 เกิดขึ้นกี่ลิตร STP
PbBr4 ที่รวบรวมได้จากการทดลองมีเพีย
0.0 g จงหาผลผลิตร้อยละของสารนี้

71. ที่ดุลแล้วดังนี้
+ Pb + 6O2 -----> PbBr4 + 4CO2 + 4
ก. Pb 145.0 g =
145.0 g
207.2 g/mol
= 0.700 mol
กสมการที่ดุล C2H4Br2 ทำาปฏิกิริยากับ Pb
อัตราส่วน mol:mol = 2:1
ห็นได้ว่า C2H4Br2 เป็นสารกำาหนดปริมาณ

72. ข. C2H4Br2 2 mol ทำาปฏิกิริยากับ Pb
207.2 g
C2H4Br2 0.80 mol ทำาปฏิกิริยากับ Pb
(207.2 g)(0.80 mol)
2 mol
= 82.88 g
∴ Pb เหลือ

73. ป = (0.80 mol) (6)
2
= 2.4 mol
ขึ้น = (0.80 mol) (4)
2
= 1.60 mol
= (1.60 mol)(22.4 l/mo
= 35.84 l ที่ STP

74. รที่ดุลได้ PbBr4= (0.80 mol)(1) = 0.40 m
2
= (0.40 mol)(527.2
= 210.9 g
= ผลผลิตตามทฤษฎี
ะ = ผลผลิตจริง x 100
ผลผลิตตามทฤษฎี
= (190.0 g)(100)
210.9 g
= 90.48

75. หนังสืออ้างอิง
1.เคมีเล่ม 1 (ทบวงมหาวิทยาลัย),
พิมพ์ครั้งที่ 9,
สำานักพิมพ์อักษรเจริญทัศน์ อจท.
จำากัด. กรุงเทพฯ, 2539.
2.ชัยวัฒน์ เจนวาณิชย์, หลักเคมี1
(ฉบับปรับปรุง),
พิมพ์ครั้งที่ 3, สำานักพิมพ์โอเดียน
รียง อาจารย์ขวัญจิตต์ เหมะวิบูลย์