જમીનમાં ફોસ્ફરસનું સ્થળાંતર

1. •Transformation of phosphors in soil
1/27/2018 1

2. પ્રસ્તાવના
ફોસ્ફરસનું નાઈટ્રોજનની માફક મખ્ય તત્વમાું વર્ગીકરણ કરવામાું આવે છે.
વનસ્પતતના જરૂરી તત્વોમાું નાઈટ્રોજન પછી બીજ ુંકોઈ અર્ગત્યનું તત્વ હોય તો તે
ફોસ્ફરસ છે.
Pનું પ્રમાણ છોડમાું N અને K કરતા ઓછુ હોય છે. છોડ P ઓર્થો ફોસ્ફેટના
રૂપમાું લે છે. Pજમીનના દ્રાવણમાું ઓછો દ્રાવ્ય હોય છે અને તેર્થી છોડમાું તેની અછત
વતાાય છે. દ્રાવ્યતા વધારાય તો તેની લભ્યતા વધે છે. આર્થી P જમીનમાું ત્રણ
જાતના કોયડા ઉભા કરે છે.
1. જમીનમાું Pનું પ્રમાણ ઓછુું હોય છે.
2. કદરતી ખાનીજમાું રહેલ Pની લભ્યતા ઓછી હોય છે.1/27/2018 2

3. 1/27/2018 3

4. જમીનમાાં ફોસ્ફરસના પ્રકાર
જમીનમાું ફોસ્ફરસ મખ્યત્વે ઓર્થો ફોસ્ફેટના રૂપમાું હોય છે. છતા જમીનના ફોસ્ફરસને ત્રણ
તવભાર્ગમાું વહેચવામાું આવે છે.
1) જમીનના દ્રાવણમાું રહેલ ફોસ્ફરસનું પ્રમાણ બીજા ફોસ્ફરસના સ્વરૂપ કરતાું ઘણું ઓછુું હોય છે.
2) સેન્દ્દ્રીય તત્વમાું રહેલ ફોસ્ફરસ
3) અકાબાતનક ફોસ્ફરસ જેમાું -
i. કેલ્શ્યમ, લોહ અને એલ્શયમીનીયમ ફોસ્ફેટના સુંયોજનોનો સમાવેશ ર્થાય છે.
ii. અકાબાતનક રજકણોની આજબાજની પષ્ઠ સપાટી પર રહેલ ફોસ્ફરસ.
1/27/2018 4

5. ફોસ્ફરસનાં સ્સ્િરીકરણ
 ફોસ્ફરસનું સ્સ્ર્થરીકરણ જમીનમાું ત્રણ રીતે ર્થાય છે.
1) જમીનના કલીલો પર ફોસ્ફરસ અધીશોતિત ર્થાય છે ત્યારે તેણે ભૌતતક
સ્સ્ર્થરીકરણ કહે છે.
2) ભાસ્સ્મક તેમજ અમ્લીય જમીનમાું ઉપર જણાવેલ ભૌતતક સ્સ્ર્થરીકરણ ઉપરાુંત
ફોસ્ફરસનું અવક્ષેપન ર્થઇ કલીલ સપાટી પર અધીશોતિત ર્થી જાય છે. આ ક્રિયાને
ભૌતતક રસાયણણક ક્રિયા કહેવામાું આવે છે.
3) જમીનના ખનીજો બુંધારણ મજબ તેની અંદર રહેલા આયનો સાર્થે સમૃપી
આયાનની સાર્થે અદલાબદલી ર્થવાર્થી પણ ફોસ્ફરસનું સ્સ્ર્થરીકરણ ર્થાય છે.
1/27/2018 5

6. ફોસ્ફેટ સ્સ્િરીકરણને અસર કરતા પરરબળો
 સીલીકેટ કલેની જાતો
 જમીનની પ્રતતક્રિયા (પી.એચ.)
 પ્રતતક્રિયાનો સમય અને ઉષ્ણતામાન
 સેન્દ્દ્રીય પદાર્થા
 જમીનમાું ફોસ્ફરસનું પ્રમાણ
 દ્રાવ્ય લોહ એલ્શયમીનીયમ અને મેંર્ગેનીઝનુંપ્રમાણ
 તવતનમય ધન આયન
 કેલ્શ્યમ કાબોનેટ
 જમીનનું ભૌતીક બુંધારણ1/27/2018 6

7. જમીન પાક મેળવેલ ફોસ્ફેટના
ટકા
બ્લેડન મકાઈ 11.8
બ્લેડન બટાકા 7.6
બ્લેડન સોયાબીન 19.2
બેબસ્ટર મકાઈ 6.5
ક્લેરરયન મકાઈ 3.4
1/27/2018 7

8. કાબબનનક ફોસ્ફરસની લભ્યતા
કાબાતનક ફોસ્ફરસની લાભ્યતા તવશેની માક્રહતી બહ ઓછી સાુંપડે છે પરુંત
ફાયાતીન ન્દ્યક્લીક એસીડ અને ઇનોસીટોલ ફોસ્ફેટનો ફોસ્ફરસના ઉર્ગામ સ્ર્થાન તરીકે
ઉપયોર્ગ ર્થાય છે.
નક્લીક એતસડનું સ્સ્ર્થરીકરણ ક્લેના અધીશોિણર્થી ર્થાય છે. આ અધીશોિણ
મોન્દ્ટમોરીલોનાઈટ કલે ખનીજમાું અમ્લીય સ્સ્ર્થરતા વધારે ર્થાય છે.
તેર્થી જ અમ્લીય ઉત્પતતમાું ફોસ્ફરસનું સ્સ્ર્થરીકરણ વધારે ર્થાય અને બધી જ
અમ્લીય જમીનમાું ચૂનો નાખવાર્થી ફાયદો ર્થાય છે, કારણ કે ફોસ્ફરસની લાભ્યતા
વધારે છે.
1/27/2018 8

9. સારાાંશ
આ પ્રકરણમાું ફોસ્ફરસની અર્ગત્યતા અને જમીનમાું ફોસ્ફરસનું પ્રમાણ અને
જમીન, ફોસ્ફરસના પ્રકાર, ફોસ્ફરસના કાબાતનક સુંયોજનો, ફોસ્ફરસનું સ્સ્ર્થરીકરણ ર્થાય
છે તે દશાાવેલ છે.
આ ઉપરાુંત અમ્લીય તર્થા ભાસ્સ્મક જમીનમાું ફોસ્ફરસનું સ્સ્ર્થરીકરણ અને તેની
લાભ્યતા, ફોસ્ફેટ સ્સ્ર્થરીકરણને અસર કરતાું પક્રરબળો વર્ગેરેનો અભ્યાસ કરવામાું
આવેલ છે.
1/27/2018 9

10. સાંદર્બગ્રાંિ
• (પસ્તક)જમીન નવજ્ઞાન ર્ાગ – ૨
• ઈન્ટરનેટ
1/27/2018 10

11. Bechar Rangapara
Khintlawala

12. 1/27/2018 12