3. પૃથ્વી પર બે તૃતીયાશ ભાગ પાણીથી ઘેરાયેલો
છે.
પાણીનો આ બંધો જથ્થો વપરાશ ને લાયક
નથી.
૯૭% પાણી તો દરરયાનં ખારં પાણી છે.
૨% પાણી બરફ અને રિમશીલાઓના રૂપમાં
પડ્ં છે.
માત્ર એક ટકાથી ઓછં પાણી કે જે પીવા કે
વપરાશમાં લઇ શકાય તેમ છે.
તે તળાવ, સરોવર, નદીઓ અને ભૂગભભજળમાં
સંગ્રિાયેલં છે.
4. ૧ દરરયાનં પાણી ૯૭%
૨ બરફ અને
હિમશીલાઓ
૨%
નહિઓ.તળાવ.
કુવાઓ,સરોવરો
૧ %
5. પૃથ્વી પરનં મોટાભાગનં પાણી પાંચ
મિાસાગરોમાં વિેચાયેલં છે.
૧ પેસસરફક મિાસાગર
૨ એટલાન્ટીક મિાસાગર
૩ રિન્દ મિાસાગર
૪ એન્ટારરભટીકા મિાસાગર
૫ આકીરટક મિાસાગર
6. આ મિાસાગરોના પાણી બેગા મળી એક સવશાળ
પટ્ટો બનાવે છે.ત્તેના દ્રારા જ પૃથ્વી પર ઠંડી િવા
,ગરમ િવા પવન,વર્ાભ ,િવાના દબાણ ,ભેજ
પર સનયંત્રણ કરે છે .
બધાજ પ્રકારના જીવો ને પોતાનં જીવન
ટકાવી રખવ પાણી ની જરૂરપડે છે.અને આખરે
તો આપણને પાણી તો દરીયોજ આપે છે. જીવ
ની ઉત્ક્ાંસતની શરૂઆત સાગરમાં થાય
િતી.પૃથ્વી પરના જીવ પયાભવરણ નો સૌથી
મોટો ભાગ સમન્દ્ર વડે બનેલો છે.
આપના સ ૂયભ મંડળમાં પૃથ્વી જ એવો ગ્રિ છે.
કે જે આ પાણી સવપલ પ્રમાણમાં મળી શકે
છે.સમન્દ્ર,સરોવરો,નદીઓ ,જરણા,બરફ
,આચ્છારદતસવસ્તારો વગેરે પાણી ના સવસવધ
સ્ત્રોતો કે સ્વરૂપો તરીકે પૃથ્વી પર ફેલાયેલા છે
પાણી પ્રવાિી કે ઘન સ્વરૂપે પૃથ્વી ની
સપાટી ના લગભગ ૭૦%સવસ્તારમાં પથરાયેલ
છે. એક અંદાજ મજબ દસનયામાં કલ ૧૪૦.૪
કરોડ ઘન રકલોમીટર પાણી નો જથ્થોછે.
15. છેલ્લા ૩૦ વષોમાું આખા વવશ્વમાું
બોટલના પીવાના પાણીનુુંબજાર
હિવસેને હિવસે વધતુજ જાય છે.
છેલ્લા ૩૦ વષભ િરમ્યાન િર વષે
સરેરાશ ૭% ના િરે વધી રહ્ુું છે.
બોટલમાું વેચાતુુંપીવાનુુંસાદુું
પાણી,નળના પીવાના પાણી કરતા ૫૦૦
થી ૧૦૦૦ ગણુું મોંઘુ િોય છે.
16. વવશ્વમાું આજે પ્રવત વષભ ૮૯૦૦ લાખ બોટલ
વિેચાય છે.
િર વષે પાણીની આ બોટલો પાછળ ૧૫
લાખ ટન પ્લાસ્ટીકનો ઉપયોગ થાય છે.
ર્ારતમાું ૧૦૦ પ્રકારની બ્ાુંડ વેચતી
કુંપનીઓ આ ઉદ્યોગમાું પડી છે.
કુંપનીઓનુુંવાવષિક બજાર ૭૦ વમક્ષલયન
ડોલરનુું છે.
17. ‘વલ્ડભ વાઈડ ફુંડ ફોર નેચર’ના એક અભ્યાસ
મુજબ ૨૦૦૧માું અમેહરકાના લોકોએ બોટલ
દ્વારા આશરે ૨૦૪૦ લાખ લીટર પાણી ,કે જેની
હકિંમત ૬૫ વમક્ષલયન ડોલર થાય તેટલુું પીધુું
િતુું.
ફ્રાન્સની ‘વવવેન્ડી’અને ‘સુએજ ક્ષલઓનેઇવસ ડી
ઈયુકસ’ કુંપની ૧૨૦ િેશોમાું વેપાર કરે છે.
આ બુંને કુંપની ૧૦ કરોડ લોકો ને પાણી
પિોચાડે છે.
આજે વૈવશ્વક પાણીનુુંબજાર ૮૦૦૦ વમક્ષલયન
18. ૧૯૯૮માું વવશ્વમાું ૧૦,૦૦,૦૦૦ કરોડ કરતા
વધારે બોટલ પાણીનુુંવેચાણ થયેલુું.
૯૦% બોટલો પ્લાસ્સ્ટક માુંથી બને છે.
૨૦૦૨માું ર્ારતમાું ૬૫૦ લાખ ઠુંડા પીણાની
બોટલ વષે પીવાતી.
19. જળચક્ર
જળચક્ર એટલે શુું ?
– પૃથ્વીની સપાટી અને વાતાવરણ વચ્ચે થતા પાણીના
વવવનમયના ચક્રને જળચક્ર કિે છે.
– પૃથ્વીની સપાટી પર પાણીનુું બાષ્ટ્પીર્વનથી વરાળ સ્વરૂપે
િવામાું ર્ળે તેને જળચક્ર તરીકે ઓળખવામાું આવે છે
–
–
–
20. જળચક્ર એટલે કે પાણીનુું બાષ્ટ્પીર્વનથી
વરાળમાું રૂપાુંતર થાય તેને જળચક્ર કિે છે.
- જળચક્રનુું બીજુ ું નામ પાણીનુું
અક્ષર્સરણ.
- જળચક્રએ સતત ચાલતી પ્રહકયા છે.
- જળચક્ર એ કુિરતનુું સૌથી અગત્યનુું
ચક્ર છે.
- જળચક્ર એ કુિરતી ધટના છે.
- સ ૂયભ દ્રારા પાણીનુું બાષ્ટ્પીર્વનથી
બરફ, પ્રવાિી, વરાળ સ્વરૂપે રૂપાુંતર
થાય તેને જળચક્ર.
- જળચક્રની પ્રહકયામાું વાિળ માુંથી
ધરતી પર, ધરતી પરથી નિીઓમાું,
નિીઓ માુંથી સમુદ્રમાું અને સમુદ્ર માુંથી
વાતાવરણમાું આવી રીતે પાણી
પૃથ્વીની સપાટી પર ફયાભ જ કરે છે.
21. - િર વષભ સ ૂયભ ઉજાભશહકતની મિિથી સમુદ્ર
અને જમીનનુું આશરે 5,00,000 લાખ ઘન
હકલોમીટર પાણીનુું રૂપાુંતર વરાળમાું થાય છે.
- આશરે પાણીએ ૯૯% સમુદ્રમાું અને બાકીનુું
પાણી બરફ રૂપે પૃથ્વી પર જ િોય છે.
- વરસાિ દ્રારા પૃથ્વી પર પડતા કુલ
પાણીના, જમીન પરથી વિી જતુું ૪૦,૦૦૦ િજાર
ઘન હકલોમીટર પાણી જ માનવ ઉપયોગમાું લઈ
શકે તે રીતે ઉપલબ્ઘ િોય છે.
- પૃથ્વી પરના શુદ્ધ પાણીનો જથ્થો મયાભહિત
છે.
- પૃથ્વી પરના મીઠા પાણીનુું પ્રમાણ
ઘટવામાું જળચક્રનુું એક મુખ્ય કામ છે.
25. જળચક્ર-પાણીનુું અક્ષર્સારણ
પૂથ્વીની સપાટીના ૭૧% વવસ્તારમાું
મિાસાગરો અને સમુદ્રો વાતાવરણને ર્ેજ
આપવા માટેના મુખ્ય જળર્ુંડારો છે.
પાણી ત્રણ રીતે પાછુ વાતાવરણમાું જાય છે.
૧) થોડુું પાણી ર્ેજ સ્વરૂપે
જમીનમાું સુંગ્રિ પામે છે,
૨) જયારે બાકીના પાણીનુું
જમીનની સપાટી ઉપરથી વસધુું બાષ્ટ્પીર્વન
થાય છે,
૩) ભુગર્ભમાું હરચાર્જ થયેલુું
પાણી ભુગર્ભજળ વિન દ્વારા િહરયામાુંથી પાછુ
વાતાવરણમાું જાય છે.
26. ભુગર્ભજળ સપાટી
ભુગર્ભજળ સપાટીને બે રીતે સમજી
શકાય છે.
૧) જમીન સપાટીથી ઉંડાઈના
દ્રસ્ષ્ટ્ટકોણ અને
૨) િહરયાય પાણી ની જળ સપાટી ની
સાપેિ
27. ભૂગભભ જળની ગણવત્તા
પાણીની ગુણવત્તાને અંગ્રેજીમાું total
dissolve solids તરીકે ઓળખાય છે.
ભૂગભભજળ ગણવત્તા –ટી.ડી.એસ.ની માત્રા
આધારે ગણવત્તા વગભ અને સલગ્ન પાક પદ્ધસત
ટી.ડી.એસ.નં પ્રમાણ સ્થાસનક ગણવત્તાનો વગભ ક્ાં પાકો થાય સકે
૧૫૦૦ થી ઓછુ મીઠુું પીવાલાયક મગફળી,આંબા
૧૫૦૦-૨૦૦૦ મોળું પીવા લાયક
(ચા,ખીચડી બની સકે તેવુું
)
કઠોળ અને ધાન્ય પાકો
(ઘઉં ,ચોખા)
૨૦૦૦-૩૦૦૦ ર્ાુંર્રુું ઓછુ ખારુું (ચા,દૂધ
ફાટી જાય તેવુું )
કપાસ ,એરુંડા ,ચીકુ
૩૦૦૦ થી ઉપર ખારુું કોઈ પણ પ્રકારના
પીવાનાકે ઘર વપરાશ માું
કામમાું આવે તેવુું
બાગાયતી પાકો
(ચીકુ,નાળીયેરી )
જમીનની અનુકુળતા
પ્રમાણે થય શકે.
29. પૃથ્વી પર પાણીની વિેચણી ટકા
િહરયાનુું ખરુું પાણી ૯૬.૨
બરફ સ્વરૂપે ૨.૧૬
ભૂગર્ભ જળ ૦.૧૬
સપાટી પરનુું પાણી ૦.૦૦૦૯
જમીન મધ્યે ૦.૦૦૫
30. પાણીનો વપરાશ બતાવતુું કોષ્ટ્ટક
ક્ાં પાણીનો વપરાશ થાય છે વપરાશના ટકા
વેવશ્વક રીતે ખેતીમાું ૬૫%
ઉદ્યોગોમાું ૨૫%
ઘરગથ્થુ ૧૦%
આપણા િેશમાું કુલ પાણી પેકી વસિંચાઇમાું ૮૩%
પીવામાટે ૪.૫%
ઉદ્યોગોમાટે ૦૩%
ઉજાભ ઉત્પાિનમાટે ૩.૫%
31. ૧) એક અંિાજ પ્રમાણે આપણા િેશમાું સને
૧૯૪૭ના વષભમાું પ્રવત મનુષ્ટ્ય/વષભ ૬૦૦૦
ક્યુબીક મીટર પાણી ઉપલબ્ધ િતુું જે સને
૧૯૯૭માું ઘટીને ૨૨૬૬ ક્યુબીક મીટર થયુું તે
િવે ૨૦૪૭ માું ૧૩૦૦ ક્યુબીક મીટર થવાની
સુંર્ાવના છે.
૨) આજે આપણા િેશ સ્તરે ૨૦૦૦ ક્યુબીક
મીટર પાણી પ્રવત વ્યક્ક્ત વષભ મળે છે જયારે
ગુજરાતમાું તે ૧૧૩૭ ક્યુબીક મીટર જ મળે છે.
૩) િક્ષિણ ગુજરાતમાું ૭૧.૪૦%, ઉત્તર
ગુજરાતમાું ૧૦.૬૦%,સૌરાષ્ટ્રમાું ૧૫.૦૮%,જયારે
કચ્છમાું ૨.૨૦% પાણી રિેલુું છે.
૪) ગુજરાત માું પાણી વ્યવસ્થા માટે સરકારે
૪૯૨૧૧ લાખ રૂપયા ખચભવા પડયા છે.
૫) આપણા િેશની ભૂગર્ભજળ િમતા એક
અંિાજ મુજબ ૪૩.૨ એમ.એચ.એમ.છે, જે પેકી
૩૬ એમ.એચ.એમ.પાણી વપયત માટે લભ્યછે.
34. પાણી ના ગુણધમો
પાણી કેટલાક અજોડ ગુણધમો ધરાવે છે અને
તેથી તે પહરક્સ્થવત વવજ્ઞાન ની દ્રસ્ષ્ટ્ટ એ વસવાટ માટેનુું
ખુબજ અગત્યનુું પહરબળ ગણવામાું આવે છે
પાણી એક દ્રાવણ તરીકે
વવવશષ્ટ્ટ ગરમી
ગુપ્ત ગરમી
સ્નીગ્ધતા
ઘનતા
ઉશ્નતાવિન
િારત
પારિશભકતા
35. જળ પ્રદુષણ એટલે શુું
ઉદ્યોક્ષગક વપરાશનુું ગુંદુ પાણી
ઘર વપરાશના ગુંિા પાણી થી
થતુું પ્રદુષણ
પાણી ના ર્રાવાથી
પાણી ની અછત
કૃવષ શેત્રે બગડેલા પાણી
