જમીનમાં ક્ષમતાનું વર્ગીકરણ

1. જમીનમાાં ક્ષમતાનાં વર્ગીકરણ

2. જમીન ક્ષમતાનું વર્ગીકરણ
(Land Cupability Classification)
સામાન્ય રીતે જમીનની ક્ષમતા વર્ગીકરણની બાબતો જોઈએ
તો મોટાભાર્ગના ક્ષેત્રના પાક માટે જમીનની યોગ્યતા પ્રમાણે હોય છે.
ખાસ વ્યવસ્થાપનની જરૂર હોય તેવા પાકને બાકાત રાખવામાાં આવે છે.
ખેતીની જમીન માટે તેમની મયાાદાઓ અનસાર જમીનને નકસાન
પહોંચાડવામાાં આવે છે. જમીનના જૂથમાાં ઉપયોર્ગમાાં લેવામાાં આવતાાં
માપદાંડમાાં મખ્ય અને સામાન્ય રીતે મોંઘાં જમીનનો સમાવેશ થતો નથી.
જે ઢોળાવ, ઊંડાઈ અથવા જમીનની અન્ય લાક્ષણણકતાઓમાાં ફેરફાર એ
સાંભવવત કે અસાંભવવત હોય છે.

3. જમીન એ એક મહત્વપૂણા કદરતી સાંસાધન છે. જમીનએ પૃથ્વીની
સપાટીનો વવસ્તાર છે. જમીન એ કૃવિ કામર્ગીરીની જમીન અત્યાંત મહત્વની છે કારણ
કે તે તમામ પાકો અને છોડ માટે પારણાં છે. જમીનના ચહેરા પર 15 થી 20 સે.મી.
ની સરેરાશની ઊંડાઈ ધરાવતી ટોચની જમીન એ જમીનની પ્રાકૃવતક સાંસ્થા છે. જેના
પર છોડ ઉર્ગાડવામાાં આવે છે અને ખેતીની પ્રવૃવિઓમાાં વૃદ્ધિ થાય છે. કૃવિના
આધારે લોકોના જીવનધોરણનાં પ્રમાણ, જે ઘણીવાર જમીનની પ્રજનનક્ષમતા અને
ઉત્પાદકતા દ્વારા નક્કી કરવામાાં આવે છે. લોમ જમીનને ઘણી વખત આદશા તરીકે
ર્ગણવામાાં આવે છે, જો કે ભારે માટીની જમીન ચોક્કસ પાક માટે યોગ્ય હોઇ શકે છે.
રેતાળ જમીન સામાન્ય રીતે ણબનફળદ્રપ હોય છે.
કૃવિ વ્યવસાય એ જમીન પર મોટી માત્રા પર આધાર રાખે છે. ભૂવમની
રચના, માટીનાં માળખાં, માટીનાં ગણવતા અને તાપમાનનાં રાંર્ગ મહત્વનાં ભૌવતક
પરરબળો છે. પાકની શ્રેષ્ઠ વૃદ્ધિ અને વવકાસ માટે, જમીનમાાં ભેજની હાજરી પણ
આવશ્યક છે. જમીનની ફળદ્રપતામાાં, ભેજ અને ઓક્સસજન બાંનેની ઉપલબ્ધતા
અત્યાંત મહત્વપૂણા છે જમીન માટે નાઇટ્રોજન, ફોસ્ફરસ અને પોટાશનો સમાવેશ
થાય છે અને છોડના વવકાસ આવશ્યક ઘટકો છે આ છોડના મખ્ય પોિક તત્વો
કહેવામાાં આવે છે.

4. નેશનલ ઇન્ન્ડયન બ્યરો ઓફ સોઇલ સવે એન્ડ લેન્ડ યઝ પ્લાનીંર્ગ
(એનબીએસએસ N.B.S.S. એન્ડ લઉપ) દ્રારા ઈન્ન્ડયન કાઉક્ન્સલ ઓફ
એગ્રીકલ્ચરલ રરસચા હેઠળ ઈ.સ. 1991 ના વિામાાં પ્રોજેસટ શરૂ કયો હતો.તેના
પ્રમાણે હાલની જમીન સાંસાધનો કૃવિ વવભાર્ગ દ્રારા જજલ્લાઓમાાં જમીન વર્ગીકરણ
કરવામાાં આવે તે નીચે મજબ છે.
ગજરાત રાજ્યમાાં કલ ૧૮૮.૧ લાખ હેસટર જમીન પકી ૯૬ લાખ હેસટર
એટલે કે ૫૧ % વવસ્તાર ચોખ્ખા વાવેતર હેઠળ આવે છે. જેમાાં સતત ધટાડો થતો
જાય છે. ગજરાતમાાં ૧૩.૮ % વવસ્તારમાાં ઉજ્જડ જમીન છે. ૧૦.૫ %જમીન
ખેડવાલાયક પડતર છે. ૬.૧ %માાં ણબન ખેતી ઉપયોર્ગ છે. માત્ર ૯.૯ %માાં વન
આવેલા છે. રાજ્ય ભૂવમ વપરાશ બોડાના છેલ્લા રેકડા મજબ ગજરાતના ૧૫૮ લાખ
હેસટર વવસ્તારમાાં જમીન અને જળ સાંરક્ષણના ઉપાયો કરવાની જરૂર છે. ૧૨.૨ લાખ
હેસટર વવસ્તારમાાં ક્ષાર છે. ૧ લાખ હેસટર જેટલો દરરયા રકનારાનો પેદેશ ખારાશના
પ્રસરણથી ણબન ઉત્પાદન બન્યો છે. ચાર લાખ હેસટર કમાન્ડ વવસ્તાર, ભૂર્ગભાજળ
સ્તરની સપાટી ઉપર આવતા ણબન ઉપજાઉ બન્યો છે. અને ૩૯ લાખ હેસટર જેટલી
જમીનને આજ સધી કોઈ ઉપયોર્ગમાાં લાવી શકાઈ નથી.

5. ખડકો અને ખનીજોનાં વવઘટન અને વવચ્છેદ થવાથી તે માાંથી નાનાાં કણો બને
છે. તે માાંથી વવવવઘ રીતે કરવામાાં આવે છે. ગજરાત રાજ્ય જમીનનાં વર્ગીકરણનીચે
નીચે મજબ છે.
૧) ભસ્તર શાસ્ત્રની દ્રન્ષ્ટએ
૨) જમીનના ભૌવતક અને રાસાયણણક ગણધમોને આધારે
૩) જમીનના પોતાના આધારે કરવામાાં આવ્યાં છે.
૧) ભસ્તર શાસ્ત્રની દ્રષ્ટિએ:-
૧.૧) કાાંપની બનેલી જમીન ( એલ્યવીયલ)
૧.૨) ટ્રેપમાાંથી બનેલી જમીન
૧.૩) જળકૃત ખડકમાાંથી બનેલી જમીન
૧.૪) ગ્રેનાઈટ અને નીસમાાંથી બનેલી જમીન

6. ૨) જમીનના ભૌતતક અને રાસાયણણક ગણધમોને આધારે:-
૨.૧) કાળી જમીન
અ) મધ્યમ કાળી જમીન
બ) ઉંડી કાળી જમીન
૨.૨) ઓલ્યતવયલ જમીન
અ) ર્ગોરાડું
બ) રેતાળ
ક) દરરયા રકનારાની જમીન
૨.૩) લેિેરાઈિ જમીન
૨.૪) ક્ષારવાળી ખારી જમીન
અ) ક્ષારીય જમીન
બ) ક્ષારીય ભાસ્સ્મક જમીન
ક) ભાસ્સ્મક જમીન
૨.૫) જ ુંર્ગલની જમીન
૨.૬) ડુંર્ગરાળ જમીન
૨.૭) રણની જમીન

7. ૩) જમીનના પોતની દ્રષ્ટિએ વર્ગીકરણ:-
આ બધી મારિતીને આધારે ભારતની જમીનોને નીચ્રના સમિમાું
વિેચી શકાય. તે નીચે મજબ છે.
- તસિંધ ર્ગુંર્ગાના મેદાનોની કાનલ જમીન
- કપાસની કાળી જમીન
- લાલ જમીન
- લેિેરાઈિ જમીન
- રણની જમીન
- જ ુંર્ગલની અને ડુંર્ગરાળ જમીન
- પીિી અને માસી જમીન
- ક્ષારવાળી અને ખરી જમીન

8. િાલની જમીનના પ્રકારો
ક્રમ જમીન પ્રકાર તવસ્તાર
૧. રેતી 05 %
૨. રેતાળ જમીન 22 %
૩. લોમ જમીન 37 %
૪. રેતાળ લોમ જમીન 25 %
૫. માટી લોમ જમીન 08 %
૬. મળી જમીન 03 %

10. જમીન સયોગ્યતા વર્ગીકરણ
જમીન યોગ્યતા જમીન એકમ (મુંડળો) યોગ્ય પાક
અત્યાંત યોગ્ય જમીન સેતાનર્ગરમ, બોબ્લી,
બલજીપેટા, ર્ગરગબીલી
શેરડી, ડાાંર્ગર
સાંપૂણાપણે યોગ્ય જમીન ર્ગજપાતીનર્ગરમ, જામી,
વવઝીયાનાર્ગરમ, ર્ગાંટીયાદા,
ભોર્ગપરમ, મેન્ટાડા,
દિાત્રેજરૂ, પૂસાપવતરેર્ગા
ડાાંર્ગર, મર્ગફળી, મકાઈ,
બ્લેક ગ્રામ, ગ્રીનગ્રમ
ણબનઅનભવી જમીનો દ્વારા
અનસરવામાાં આવતા પહેલા
યોગ્ય જમીન
રામભદ્રાપરમ,
ગમ્મલક્ષમીપરમમ, ગરલા,
નેલ્લીમરલા, થ્રલામ,
બડાાંર્ગી
મેસ્તા, બ્લેકગ્રામ, રાર્ગી,
શાકભાજી, બનાના
અવનવિત જમીન સલર, કરપમ, પાચીપેન્ટા,
જજયમમા વૅલાસ, એસ.કોટા,
એલ.કોટા, કોઠાવલાસા,
બોન્ડાપલ્લી, પાવાતીપરમ,
મક્ક, ર્ગાવીડી
કાઝેન્યટ, કેરી, કાસરાના,
નીલણર્ગરી, ચરાઈ જમીન,
જ ાંર્ગલો

12. ક્રમ સ્તર I સ્તર II ચો.રક.માું તવસ્તાર કલ %
તવસ્તારમાું
૧. કૃવિ જમીન પાક જમીન 3944.2 60.3
વાવેતર 479.4 7.7
પેટા કલ 4423.6 68.0
૨. ણબલ્ટ અપ લેન્ડ શહેરી 20.69 0.3
ગ્રામીણ 71.89 1.0
પેટા કલ 92.58 1.3

13. ૩. વન વન-પાનખર
સ ૂકી/ભેજવાળી/
કાુંિો/ર્ગાઢ
710.36 10.8
વન પાનખર –
ખોલો
178.40 2.7
વન- વાવેતર 5.61 0.08
વન- ઝાડી વન 78.45 1.1
પેટા કલ 972.82 14.87

14. 4. વેસ્િ લેન્ડ બેરેન રોક્સ /
પથ્થર કચરો
36.14 0.5
ગણલયડ/
અવતલોભી
42.96 0.6
સેન્ડી વવસ્તાર-
કોસ્ટલ
1.86 0.02
ઝાડી જમીન 451.69 6.9
ઝાડી જમીન -
ઓપન ઝાડી
100.18 1.5
પેટા કલ 632.8 9.67

15. 5. જળ સુંસ્થાઓ નિેર / ડ્રેઇન 2.09 0.03
જળાશય /
ટાાંકી-શષ્ક
175.76 2.68
રરસવોઇર /
ટાાંકી-શષ્ક ખરીફ
94.10 1.43
જળાશય /
ટાાંકી-શષ્ક રણબ
39.76 0.60
જળાશય /
ટાાંકી-શષ્ક ઝાયડ
16.04 0.2

16. જળાશય / િાુંકી-
પેરેતનયલ
5.25 0.08
નદી / પ્રવાહ-
શષ્ક
40.82 0.6
નદી / પ્રવાહ-
પેરેવનયલ
31.52 0.48
પેટા કલ 405.34 6.1
6. અન્ય ખાણકામ /
ઔદ્યોણર્ગક
11.14 0.1
વેટ જમીન-
ટાપઓ
0.67 0.01
પેટા કલ 11.81 0.11

17. સુંદભભ ગ્રુંથો:-
૧) જમીન તવજ્ઞાન અને વ્યસ્થાપ – િસમખભાઈ
૨) ઈન્િરનેિ
૩) એગ્રો સુંદેશ
૪) કૃતિ તવજ્ઞાન

18. Bechar Rangapara
Khintlawala