2. ગ્રામ વ્યવસ્થાપન
વ્યવસ્થાપન એટલે બીજા પાસે કામ લેવાની કાા.
ઉત્પાદન ના ચારેય સાધનો ઇષ્ટતમ સંયોજન કરવાની
કલા એટલે વ્યવસ્થાપન.
ગામડાના પ્રશ્નો ને સમજી ગામડામાં સડેલા સાધનો નં
શ્રેષ્ઠત્તમ સંયોજન કરવાની કલા એટલે ગ્રામ
વ્યવસ્થાપન.
3. ગ્રામ વ્યવસ્થાપનનં મહત્વ
૧) ગ્રામ વવસ્તારમાં ઉપલબ્ધ સાધનોનો મહત્તમ ઉપયોગ
કરી તેની કાયયક્ષમતા ઊચી લઈ જઈ શકાય છે. કોક
ગામડામાં સાધનો મયાયદદત , વૈકલ્પપક ઉપયોગવાાા છે.
ખ ૂટીજાય તેવા છે અને કેટલાક વણવપરાયેલા છે.
૨) ગ્રામ વવકાસમાં જરૂરી એવા સાધનો લાંબા સમય સધી
ઉપયોગમાં લઈ શકાય એવી રીતે તેનં જતન કરે છે.
૩) તે વવવવધ કાયયવવસ્તારો , યોજનાઓ, સાધનો અને
પ્રયત્નો વચ્ચે સંવાદીતા તથા સંકલન સાધે છે.
4. Conti..
૪) તે માનવતત્વનેવવકસાવીને સમગ્ર ગ્રામીણ વવકાસમાં
મદદરૂપ થાય તે રીતે તેની ઉત્પાદકતા વધારવાના
પ્રયત્નો કરે છે.
૫)વ્યવસ્થાપન ગ્રામીણ વવસ્તારમાં રોજગરીની સપાટી
ઊચી લઈ જઈ શકાય છે.
૬) તે પદરવતયનો લાવવામાં પહેલ કરે છે અને
પદરવતયનોનં સંચાલન કરે છે.
૭) વ્યવસ્થાપન સમાજનં જીવનધોરણ ઉચં લઈ જવામાં
મદદરૂપ થાય છે.
5. ગ્રામીણ નેતૃત્વ
આપણા ગ્રામીણ સમાજમાં ચાર પ્રકારના વગો હોય છે.
૧) જે બોલે નહી અને કામ પણ ન કરે.
(વચાા ન હોય કમયઠ હોય) – અપપવગય
૨) કામ કરે પણ બોલે નહી.
(ગામડાનો મોટાભાગનો વગય આ પ્રકારનો છે.)
૩) કામ પણ કરે અને બોલે પણ.
- અપપવગય
૪) કામ ન કરે અને ફક્ત બોલે.
- બબલકલ અપપવગય
6. Conti..
શહેરીસમાજ તે બોલકો વગય છે.
ગામડાના લોકોની જરૂદરયાતના આધારે તેના વગો પાડવામાં
આવે છે.
૧) કેટલાક વ્યક્ક્તને જરૂદરયાત છે પણ માંગે નહી.
૨) જરૂદરયાત છે તેથી માંગે છે.
૩) જરૂદરયાત નથી અને માંગતો પણ નથી.
૪) જરૂદરયાત નથી છતાં માંગે છે.
7. Conti..
કમયની જેમ વાચાની પણ આપણે ત્યાં ઘણી જ અગત્યતા છે.
એકલં કામ કરે તો તેને મજરી કહેવાય – વવનોબા ભાવે
પ્રવૃવત્ત સાથે બદ્ધિ જોડાય તો તેને શ્રમ કહેવાય. પરંત
પ્રવૃવતમાં હાથ , બદ્ધિઅને હદય જોડાય તો ઉધોગ
કહેવાય છે જેને આપણે ઉત્તમ પ્રકારનો ઉધોગ કહેવાય
છે.
ગામડાની અંદર કરડો લોકો આવે છે કે જે કામ કહે છે
પરંત તેમની પાસે વાચાનથી તેના પદરણામે તે પોતાની
જ તકલીફને સમજી શકતા નથી. આ લોકોને વચાઆપે
અને તેમના અવાજને યોગ્ય જગ્યાએ પહોચાડી શકે.
આવૃવતજનમત હોય છે. અને તેવી વ્યક્ક્તઓ જજ હોય
છે. તેને“નેતા” કહેવાય છે.
8. Conti..
ગામડામાં એવો વગય નથી જેમની પાસે વાચા
હોય.
વાચા+ હીંમત+ જ્ઞાન = નેતા
ભોતીકવાદ ના વવકાસ સાથે ગામડામાં અસંતોષ
ઉભોથાય છે. દા.ત – જાહેરઅસંતોષ પેદા કરે છે.
9. નેતા
વતયમાન ગ્રામીણ પદરક્સ્થવત એટલી જદટલ બની ગઈ છે.
કોઈ ને કોઈ સ્વરૂપે નેતૃત્વ પર આધાર રાખે છે.
સમાજમાં સ્વતંત્ર વનણયય લઈ શકે અને પદરક્સ્થવત
પ ૂવયધારણા બધી શકે એવા લોકો બહ ઓચા છે.
પ્રત્યેક સમાજમાં કેટલીક વ્યક્ક્તઓ એવી શક્ક્ત હોય છે
કે બીજાને પ્રોત્સાહન અને માગયદશયન આપી શકે અને
તેઓના વતયનને પ્રભાવવત કરે છે. જેનામાં આવી
વવશેષતાચગે તેને નેતૃત્વ કહેવાય છે અને ગણો ધરાવતા
વ્યક્ક્તને નેતા કહેવાય છે.
બચિંતાબર નામના સમાજશાસ્ત્રી એ આ પ્રકારના નેતા અને
નેતૃત્વ ની ધારણા બાંધી છે.
10. નેતા કેવો હોવો જોઇએ ?
પોતાની દ્રષ્ષ્ટનો પદરચય આપતા હોય તે નેતાની
લાક્ષનીકતા છે. જે તેને માેલી કદરતી બક્ષીસ કહેવાય.
નેતે વવપરીત પદરક્સ્થવતમાં ભાંગી જતો નથી બપકે રસ્તો
કાઢે છે.
નેતા ન હોત ટો લોકો કોઈ પણ કામ સ્વતંત્રપણે કરી
શકતા નથી તેની અંદર બીજાને દોરવાના વવવશષ્ટ ગણો
હોય છે.
નેતા વવહીન સોસાયટી આખી વામાી બની જાય છે.
નેતાની પાસે બાકીનાસમાજને દોરવાનં કૌશપય હોય છે.
11. આ નેતા શં કામ કરે છે? ગ્રામીણ નેતાનાં કયો.
૧. વ્યવસ્થાપક તરીકેનં કાયય
લોકોમાં કાયયનંવવભાજન કરે છે. કદરતી આપવત્ત
વખતે સરકાર પાસેથી ગ્રામીણ લોકો માટે
જરૂદરયાતો કે સહાયતા માટે પ્રબંધ અથવા
વ્યવસ્થા કરે છે. ગામની જરૂદરયાતો સરકાર સમક્ષ
રાખે છે.
૨. ગામના દહતાથે નવી – નવી યોજનાઓ બનાવે છે.
તેના અમલીકરણ માટે સરકાર પાસેથી સહાયતા મેાવે
છે. તે યોજનાઓ પૂરી પાડવા વવવવધ માગો વવચારે છે.
12. Conti..
૩) નીતિ તનર્ધારણ કરે છે
સમહનાં આદશો ઉદ્દેશ્યો તથા નીવત વનધાયરણ કરે છે તેની
સમજણ નો પદરચય કરાવે છે તેના અનયાયીઓને
પડતી મશ્કેલીઓ થી ઘણીવાર નીવત પિવત બદલે છે.
૪) તિશેષ િરીકેનું કધર્ા કરે છે.
અન્ય લોકો કરતાં વવશેષ રીતેકાયય કરે છે. લોકોની પડતી
મશ્કેલીઓ જોઈ તરત નવી સ ૂચનાઓતૈયાર કરે છે. અને
તેના ઉકેલો શોધવામાંડે છે .સરકારી કામકાજ કે સરકાર
સાથે પ્રશ્નોની પતાવટમાં એક વવશેષ તરીકેનં કામ કરે છે
13. Conti..
5) સમૂહનધ પ્રતિતનતર્ િરીકે લોકોનધ પ્રશ્નોને િધચધ આપે છે
સમૂહની માંગ એક પ્રવતવનવધ તરીકે રાખે છે અને
સમૂહના રક્ષક તરીકેનં કામ કરે છે.
સૌથી પહેલો શ્રેષ્ઠ નેતા તે ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ હતા. કોઈ
વનદોષને મશ્કેલી ન પડે તેની સતત કાાજી નેતા રાખે
છે વનદોષને કોઈ હાવન ન થવી જોઈએ અને દોવષતને દંડ
થવો જોઈએ.
જોર જલમ સામે બાંયો ચઢાવી તેનં નામ નેતા
નેતાને માાામાં રહેલ દોરાની ઉપમા વડનં આપવામાં
આવી છે જેમ દોરો ત ૂટતા બધા મણકા વવખરાય જાય છે
તેવં કામ નેતાનં છે
14. Conti..
૬) લોકો િચ્ચે આંિરરક સુંબુંર્ો નું તનર્ધારણ કરે છે
૭) પરસ્કધર અને ઈનધમની વ્ર્િસ્થધ કરે છે
સમાજથી માદહતીથી વવરિ કૃત્ય કરનારને સજા
તથા સમાજના દહતની સારં કામ કે કદર કરનાર
ને ફાાો આપવાનં ગોઠવે છે
15. Conti..
૮) પુંચ અથિધ મધ્ર્સ્થી ન કધમ કરે છે
સમૂહની અંદર સંઘષય પેદા થાય ત્યારે વચ્ચે પડી અને
સમૂહના ઝઘડામાં જૂથબંધી અટકાવે છે
૯) આદશા બનિધનું કધર્ા લોકોને મધટે રોલમોડલ બનિધનું
કધર્ા કરે છે
૧૦) સમૂહનધ પ્રતિક સમધન છે
નેતાને પોતાના જૂથનં પ્રતીક માનવામાં આવે છે તેના
આચાર-વવચાર ને જોઈને સમૂહના વાણી-વતયન અંગેનં
અનમાન બાંધી શકાય છે
16. Conti..
11) સમૂહનધ પથ દશાક િરીકેનું કધર્ા કરે છે
12) સરક્ષક િરીકેનું કધર્ા કરે છે
• બહારના અવધકારીઓ આવે કે પોલીસ આવે તે
સમૂહના સંરક્ષક તરીકે સાથે આવે છે
13 ) આમ સર્ધરક િરીકે સધમે આિે છે
• સમૂહના સમાજજીવનના શ્રધ્ધા કેટલાંક દૂષણો
દૂર કરવા એક સધારક તરીકેની મહત્વનં કાયય
કરે છે
17. Conti..
14) સમૂહનધ શક્તિ જાગૃિ કરિધનું કધર્ા કરે છે
સષપ્િરૂપે રહેલી શક્તિ જાગૃિ કરે છે
15) સમૂહમધું શ્રમતિભધજન કરિધની આિડિ
આર્ધરરિ શ્રમતિભધજન કરિધનું કધર્ા
જિધબદધરીનું િહન કરિધનું કધર્ા
18. નેિધ નધ ગણો અને લધર્કધિ
1 ) નેિધન વ્ર્ક્તિત્િ શધ્ર્ હોર્ છે
• ઉદાહરણ મંબઈના અરણ ગવાી આખા મંબઈની
હલાવી નાખે છે
• વ્યક્ક્ત ના અંદર ના ગણો બહાર આવવા એટલે
વ્યક્ક્ત
• અંદરની સષપ્ત શક્ક્તઓ બહાર લાવવી તેને વ્યક્ક્ત
વવકાસ કહે છે
• વ્યક્ક્ત પોતે કેવો છે તેનં વ્યક્ક્તત્વ અને વ્યક્ત થવં
એટલે વ્યક્ક્તત્વ-હરેશ ધોાદકયા
• 2) બીજા પ્રત્ર્ે સહધનભૂતિ હોર્
19. Conti..
3) સધરો િતિધ હોર્
• તેને જે કહેવં છે તે લોકો સમજે તે ભાષામાં કહી શકે
• કેટલાંક લોકો બોલી શકતાં નથી
4) અભીવ્ર્તિી સધરી હોિી જોઈએ
• ઘણી વખત સમજશક્ક્ત સારી હોય પરંત રજૂઆત નથી
કરી શકતો
5) સમૂહનું મનોતિજ્ઞધન જાણિો હોિો જોઈએ.
6) ઈમધનદધર હોર્.
• માત્ર વાતો જ નથી કરતા પરંત જે કહે છે તે કરી
બતાવે છે
• દા.ત. અન્ના
20. Conti..
7) નૈતિકિધ ઊંચી હોર્ અને દર્ધળુ હોર્
• આપણા સમાજની સૌથી મોટી મયાયદાને નૈવતકતા અને
વાસ્તવવક જીવન શૈલી વચ્ચે મોટી ગેપ છે.
• અને આચાર વવચાર ધરાવતા હોય એવા ગાંધીજી જેવા
ભાગ્યે જ હોય
• વવચાર હંમેશા ઝડપી ચાલે પરંત આચારની ગવત ઘણી
ધીમી હોય છે આવી વવચારતી પીઠ દેખાતી પણ બંધ
થઈ જાય છે
• જીવવાની અને વવચારવાની પિવત વચ્ચે માન્ય ગેપ
હોવો જોઈએ
8) પરરક્સ્થતિ મજબ ઢળિધની િૈર્ધરી હોર્
9) નિી િમધમ ર્ોજનધઓથી પરરચચિ હોિો જોઈએ
