Viswa darshanam - Bhagavadgeeta explanation

1. qâ◊fi^Œ~°≈#O
292 ❖
37.ÉèíQÆ=næ`«
„ѨѨOK« `åufiHõ "åV‡Ü«∞OÖ’ ÉèíQÆ=næ`«#∞ áÈe# qt+¨ì „QÆO^äŒO =∞~˘Hõ˜
ÖË^Œ∞. ^•xHõ^Õ ™ê˜.
^•x ~°K«<åHÍÅO YzÛ`«OQÍ K≥ѨÊÖË=Ú HÍx, Ô~O_»∞"ÕÅ Uà◊§‰õΩ ÃÑ·=∂>Ë, |Ǩïâß
|∞^Œ∞úx `«~åfi`«^Œx ѨO_çò <≥„Ǩ˙ JOÏ_»∞. „H©ã¨∞ÎѨÓ~°fiO P~°= â◊`åaÌ <å˜^Œx ~å^•Hõ$+¨‚<£
Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤_»∞.
WHõ „H©ã¨∞ÎѨÓ~°fiO =¸_»=, J~Ú^Œ= â◊`å|∞ÌÅ =∞^茺 HÍÖÏx^Œx XHõ~°<åfl~°∞.
„H©ã¨∞ÎѨÓ~°fiO =¸_»= â◊`åaÌHõO>ˇ =ÚO^Œ∞^Õ#x XHõ~°∞ (ÔH.˜.`≥ÅOQ∑), „H©ã¨∞ÎѨÓ~°fiO J~Ú^Œ=
â◊`åaÌ <å˜^Œx XHõ~°∞, (uÅH±), „H©ã¨∞ÎѨÓ~°fiO <åÅæ= â◊`åaÌ^Œx XHõ~°∞ (ÉèíO_®~°¯~ü), WÖÏ
XH˘¯Hõ¯~°∞ XH˘¯Hõ¯ â◊`åÉÏÌxfl w`åHÍÅOQÍ ZOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. _ç._ç. HÀâßOa w`«#∞ =∞s
„H©ã¨∞Îâ◊HõO =¸_»= â◊`åÉÏÌxH˜ [iáê_»∞. w`«Ö’ ¢ÔH·ãÎ̈==∞`« „ѨÉèÏ=O=ÙO^Œx, JO^Œ∞KÕ`«
Jk „H©ã¨∞Î `«~åfi`«k J~Ú =ÙO@∞O^Œx H˘O^Œi Jaè„áêÜ«∞O.
l.Zãπ.Mˇ·~ü J<Õ =∞Ǩ~åR ѨO_ç`«∞_»∞ w`å~°K«# XHõ¯™êiQÍ [iyOk HÍ^Œx,
=¸_»∞ q_»`«ÅÖ’, =¸_»∞ HÍÖÏÅÖ’ [iyO^Œx JOÏ_»∞. w`«Ö’x 18 J^蕺ܫ∂ÅÖ’
"≥Ú^Œ˜ P~°∞ XHõ ^Œâ◊. Jk „H©ã¨∞ÎѨÓ~°fiO 6= â◊`åaÌ <å˜k. Ô~O_»= P~°∞ J^蕺ܫ∂Å∞
XHõ ^Œâ◊. Jk XHõ â◊`åaÌ `«~åfi`«k. =¸_»= P~°∞ J^蕺ܫ∂Å∞ XHõ ^Œâ◊. Jk =∞i
Ô~O_»∞ â◊`åÉÏÌÅ Ñ≤=∞‡˜k.
|Ǩïâß „H©ã¨∞ÎѨÓ~°fiO =¸_»= â◊`åaÌ <å˜H˜ ÉèíQÆ=næ`« D<å˜ ã¨OѨÓ~°‚, ã¨=∞„QÆ
~°∂áêxfl ã¨O`«iOK«∞‰õΩx =ÙO@∞O^Œ#fl "å^•xˆH ѨÅ∞=Ù~°∞ ѨO_ç`«∞Å∞ "≥Úyæ#@∞ì
HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. HÍx XHõ˜ =∂„`«O xâ◊ÛÜ«∞O. w`å ~°K«# HÍÅO ZѨC_≥·<å, |Ǩïà◊ „ѨKå~åxH˜
=zÛOk =∂„`«O â◊OHõ~° ÉèÏ+¨ºO`À<Õ. JO>Ë ã¨∞=∂~°∞QÍ „H©ã¨∞Îâ◊HõO 8= â◊`åaÌ #∞OKÕ.
<å˜ #∞Oz <Õ˜ =~°‰õΩ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«ã¨∞÷ÅÖ’ JkèHõ ã¨OMϺ‰õΩʼnõΩ "å~°∞ U
âßY"å~°∞, U LѨâßY"å~°∞ J~Ú<å – ÉèíQÆ=næ`« Ѩ~°=∞ ѨÓ[hÜ«∞ „QÆO^äŒO ZO^ŒiHÀ
x`«º áê~åÜ«∞} „QÆO^äŒO, =∂~°æ xˆ~Ìâ◊HõO, ã¨Oâ◊Ü«∞ qKÕÛù^ŒHõO, ^Œ∞óY x"å~°HõO J~Ú#
„QÆO^äŒO.
ã¨=∞ã¨Î ÉèÏ~°fÜ«∞ zO`«#‰õΩ P^è•~°"≥∞ÿ# "åV‡Ü«∂xfl „Ѩ™ê÷#„`«Ü«∞O JOÏ~°∞.
"≥Ú^Œ˜ „Ѩ™ê÷#O LѨx+¨`«∞ÎÅ∞. Ô~O_»= „Ѩ™ê÷#O „|Ǩχã¨∂„`åÅ∞. =¸_»= „Ѩ™ê÷#O
ÉèíQÆ=næ`«.

2. qâ◊fi^Œ~°≈#O
293 ❖
LѨx+¨`«∞ÎÅ∞ Jxfl˜Ö’H˜ „áêp#"≥∞ÿ#q. "å˜Ö’ zO`«<å"≥·q^ŒºO Z‰õΩ¯=.
UHõ"åHõº`« `«‰õΩ¯=. JO^Œ∞KÕ`« "嘙ê~°O fã≤ UHÀ#∞‡Y`« KÕ‰õÄ~°Û_®xH˜QÍ#∞ L`«Î~°
g∞=∂O㨠J#|_Õ „|Ǩχã¨∂„`åÅ∞ ("Õ^•O`« ^Œ~°≈#O) =KåÛ~Ú.
HÍQÍ, J@∞ LѨx+¨`åÊ~åxfl, W@∞ ™êOYºÜ≥∂QÆ, "Õ^•O`«^Œ~°≈<åÅ ™ê~åxfl
Ñ≤O_ç, Ñ≤O_ôHõ$`«O KÕã≤, P `«~åfi`« HÍÅOÖ’ „Ѩ=~°ú=∂#"≥∞ÿ# ^è•i‡Hõ, <≥·uHõ, P^蕺u‡Hõ
zO`«##∞, ÉèíHÎ̃ =∂~åæxfl ‰õÄ_® KÕ~°∞Û‰õΩ#fl, XHõ ã¨~°fi ã¨=∞xfi`«, ã¨OѨÓ~°‚, ã¨fi`«O„`«
^Œ~°≈#OQÍ "≥Å~ÚOz#˜ìk ÉèíQÆ=næ`«.
w`ÀѨx+¨`«∞Î
ÉèíQÆ=næ`«#∞ ‰õÄ_® XHõ LѨx+¨`«∞ÎQÍ<Õ Ñ¨iQÆ}˜™êÎ~°∞. ^•xÖ’ „Ѩu J^蕺ܫ∞O
z=~°, ''ÉèíQÆ=næ`å#∂Ѩx+¨`«∞Î...—— Jx =ÙO@∞Ok. ^•xfl „|Ǩχq^Œº Jh ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
JO>Ë „|Ǩχ#∞ QÆ∞iOz# *Ï˝#O HõeyOKÕk Jx. Ü≥∂QÆâßGO Jh J<åfl~°∞. Ü≥∂QÍÅ∞
J<ÕHõO L<åfl~Ú. Ü≥∂QÍxH˜ J<ÕHÍ~å÷Å∞<åfl~Ú. Jxfl˜x ã¨=∞#fiÜ«∞ѨiKÕ âßGO Jx.
ÉèíQÆ=næ`«#∞ QÆ∞iOz XHõ „Ѩã≤^Œú â’¡HõO :
– ã¨~ÀfiѨx+¨^ÀQÍ"À
^ÀQÍú QÀáêÅ #O^Œ#ó
áê~À÷=`«ûó ã¨∞nè~ÀƒùHÍÎ
^Œ∞QÆúO w`å=∞$`«O =∞ǨÏ`ü.

3. qâ◊fi^Œ~°≈#O
294 ❖
J~°÷O : ã¨~ÀfiѨx+¨`«∞ÎÅ∞ QÀ=ÙÅ∞, "å˜ áêÅ∞ Ñ≤uˆH"å_»∞ (^ÀQÆú) Hõ$+¨µ‚_»∞, ^Œ∂_»
(=`«ûO) J~°∞˚#∞_»∞, áêÅ∞ „`åˆQ"å~°∞ (Éè’HõÎÅ∞) nè=∞O`«∞Öˇ·#"å~°∞, áêÅ∞ (^Œ∞QÆúO)
=∞ǨÏ`«Î~°"≥∞ÿ# w`å=∞$`«O.
ÉèíQÆ=næ`« =∞ǨÉèÏ~°`«OÖ’ JO`«~åƒùQÆO ("庿ã# „QÆkä`«O =∞^èÕº =∞ǨÉèÏ~°`«O)
cè+¨‡Ñ¨~°fiOÖ’ H“~°=, áêO_»= Ü«Ú^•ú~°OÉèí Ѷ¨∞@ìOÖ’ =ã¨∞ÎOk. Ü«Ú^Œú Éèí∂q∞Ö’ Hõ$+¨µ‚_»∞
J~°∞˚#∞_çH˜ `«`«ÎfiÉ’^èŒ KÕã≤#@∞ìQÍ, "åi =∞^茺 ã¨O"å^Œ~°∂ѨOÖ’ Jk „"åÜ«∞|_çOk.
(ã¨O"å^Œ ~°∂ѨOÖ’ =ÙO_»_»O=Å¡ ‰õÄ_® w`« LѨx+¨`«∞ÎQÍ =ÙO_»_®xH˜ J~°›"≥∞ÿ#k.)
J~Ú<å, D<å_»∞ ÉèíQÆ=næ`« ÉèÏ~°`«OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ HõO>Ë XHõ ã¨fi`«O„`«, ã¨fiÜ«∞O
ã¨OѨÓ~°‚ „QÆO^äŒOQÍ<Õ ã‘fiHõiOz Ѩiîã¨∞Î<åfl~°∞. áê~åÜ«∞}O KÕã¨∞Î<åfl~°∞. „Ѩ^è•# Hõ^äŒ #∞Oz
q_»nã≤<å ^•x ã¨fi`«O„`« „ѨuѨuÎH˜ Zì̃ ÉèíOQÆO HõÅQÆ^Œ∞.
„ѨH˜∆ÑÎ̈ÉèÏQÆO
x*ÏxH˜ Jk ÉèÏ~°`«OÖ’ „ѨH˜∆ÑÎ̈"≥∞ÿ# ÉèÏQÆ=∞x ѨÅ∞=Ù~°∞ ѨO_ç`«∞Å Jaè„áêÜ«∞O.
=∞ǨÉèÏ~°`«OÖ’ J@∞=O˜ „ѨH˜∆ÑÎ̈ YO_®Å∞ HÀH˘Å¡Å∞. D<å˜ ã¨O㨯 $`« =∞ǨÉèÏ~°`«OÖ’
ÅHõ∆‰õΩÃÑ·QÍ â’¡HÍÅ∞<åfl~Ú. HÍx "≥Ú^Œ@QÍ '[Ü«∞O— ¿Ñ~°∞`À "åºã¨ q~°z`«"≥∞ÿ#ѨC_»∞,
H“~°=, áêO_»= [##O, "åi *Ï˝u "≥·~°O, Ü«Ú^ŒúO, áêO_»= q[Ü«∞O "≥Ú^ŒÖˇ·# Ѷ¨∞ÏìÅ`À
8 "ÕÅ â’¡HÍÖË JO^Œ∞Ö’ =ÙO_Õq. P `«~åfi`« ZѨC_À "åºã¨=∞ǨÏi¬ `«# t+¨µº_≥·#
"≥·â◊OáêÜ«∞#∞_çx [#"Õ∞[Ü«Ú_çH˜ ÉèÏ~°`« Hõ^äŒ qxÑ≤OK«=∞x P^ÕtOKå_»∞. P ^Œâ◊Ö’<Õ
Jã¨Å∞ HÍ"åºxH˜ J@∂ W@∂ J<ÕHõ Hõ^ä• ÉèÏQÍÅ∞ KÕi ÉèÏ~°`«O ¿Ñ~°∞`À 24 "ÕÅ
â’¡HÍʼnõΩ ÃÑiy =ÙO@∞Ok.
P Ñ≤^ŒÑ¨ <≥·q∞âß~°}ºOÖ’ "≥·â◊OáêÜ«∞# t+¨µº_≥·# L„QÆ„â◊=ã¨∞_»<Õ ã¨∂`«∞_»∞ â∫#HÍk
=∞Ǩ=Ú#∞ʼnõΩ ÉèÏ~°`« Hõ^äŒ#∞ qxÑ≤OK«_»O`À Jã¨OMϺHõOQÍ PMϺ<åÅ∞, LáêMϺ<åÅ∞,
hu QÍ^äŒÅ∞, `«`«fiÉ’^èŒÅ∞ KÕi =∞ǨÉèÏ~°`«O ¿Ñ~°∞`À ÅHõ∆ â’¡HÍʼnõΩ „QÆO^äŒO ÃÑiyOk.
P `«~åfi`« ZѨC_À ǨÏi=Oâ◊O. Éèíq+¨ºÑ¨~°fiO ‰õÄ_® KÕ~å~Ú. P „QÆO^äŒqãÎ̈~°} „Hõ=∞OÖ’<Õ
ZѨC_À ÉèíQÆ=næ`« ‰õÄ_® „Ѩ"ÕtOz =ÙO@∞Ok.
=∞ǨÉèÏ~°`«OÖ’ "åºã¨∞_»∞, "≥·â◊OáêÜ«∞#∞_»∞, ã¨∂`«∞_»∞, WÖÏ =ÚQÆ∞æi KÕ`«∞ÖË
HÍ^Œ∞, WOHÍ ZO^ŒÔ~O^Œi KÕ`«∞Ö’ Ѩ_ç =ÙOÏÜ«∞#_»O xifi"å^ŒO. XHõ ã¨#flx z#fl
áêÜ«∞QÍ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# ÉèÏ~°`« HÍ=º „ã¨=Ou „Ѩ"åÇ¨Ï =∂~°æOÖ’ PÜ«∂ HÍÖÏÅÖ’
„ѨKå~°OÖ’ L#fl ^èŒ~°‡âߢ™êÎÅ∞, ѨÙ~å} Hõ^äŒÅ∞, ~å[hu, Ü«Ú^Œúhu, `«`«fizO`«#, WOHÍ
™êq„f ã¨`«º=O`«∞Å Hõ^äŒ, #Å^Œ=∞Ü«∞O`«∞Å Hõ^äŒ, PYiH˜ ~å=∂Ü«∞} Hõ^äŒ, =∞Ô~<Àfl

4. qâ◊fi^Œ~°≈#O
295 ❖
L"åMϺ<åÅ#∞ KÕ~°∞Û‰õΩx XHõ =∞Ǩ#kQÍ ~°∂á⁄Ok =ÙO@∞Ok. ZO^Œ∞HõO>Ë ÉèÏ~°`«OÖ’
J_»∞QÆ_»∞QÆ∞<å `«@ã≤÷OKÕ D huÉ’^èŒÅ∞, `«`«fizO`«#, LáêMϺ<åÅ∞ „Ѩ^è•# Hõ^äŒ`À U
q^èŒOQÍ#∞ ã¨O|O^èŒO ÖËx"Õ. U ^Œâ◊Ö’ U ÉèÏQÍÅ∞ =zÛ KÕ~åÜ≥∂ K≥ѨÊÖË=ÚQÍx, Jq
ÖËHõáÈ~Ú<å Jã¨Å∞ Hõ^䌉õΩ ÉèíOQÆOÖË^Œ∞.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ #Ö’áêMϺ#O K«∂_»O_ç : ^èŒ~°‡~åA J~°}fi"åã¨O KÕã¨∂Î `«#=Öˇ
=#"å㨠ˆH¡â◊O J#∞ÉèíqOz# "åÔ~=Ô~·<å =Ù<åfl~å Jx J_»∞QÆ∞`å_»∞. |$ǨÏ^Œâ◊√fi_»<Õ
=Úx 'ÖË̂Hq∞<åÜ«∞<å, #Å∞_»∞ ÖË_®?— JO@∂ #Å^Œ=∞Ü«∞O`«∞Å Hõ^äŒ K≥Ñ≤Ê, 'K«∂âß"å,
JO`«˜ =∞Ǩ`«∞‡_≥·# #Å∞_çˆH W_»∞=∞Å∞ `«Ñ¨ÊÖË^Œ∞. JO^Œ∞KÕ`« h=Ù T~°_çÅ∞¡— Jx
^è≥·~°ºO K≥|∞`å_»∞. Wk xã¨ûO^ÕǨÏOQÍ „ѨH˜∆ѨΠÉèÏQÆ=∞x `≥eã≤áÈ`«∂<Õ =ÙOk. JÖψQ
~å=∂Ü«∞} Hõ^äŒ "≥Ú^ŒÖˇ·#=hfl, g@xfl˜`À#∞ =∞ǨÉèÏ~°`«OÖ’ =Ãã·ºHõºO K≥_ç#=∂@
x["Õ∞HÍx, Jk „ѨѨOK« "åV‡Ü«∞OÖ’<Õ ™ê˜ÖËx ã¨=∞„QÆ ã¨∞O^Œ~° =∞¿ÇÏuǨã¨OQÍ,
^è•i‡Hõ, `åufiHõ q*Ï˝# ã¨~°fiã¨fiOQÍ ÉèÏã≤Å¡_®xH˜ J"Õ HÍ~°}O. JO^Œ∞ˆH =∞ǨÉèÏ~°`«O
QÆ∞iOz D <å#∞_ç =zÛOk:
Ü«∞kǨã≤Î `«^Œ#º„`«
Ü«∞<≥flǨã≤Î `«`üHõfiz`ü –
J~°÷O : WO^Œ∞Ö’ =Ù#flq W`«~°„`å Hõ#|_»=K«∞Û. HÍx, WO^Œ∞Ö’ ÖËxk WOÔHHõ¯_®
=ÙO_»^Œ∞. D hu QÍ^äŒÅ∞, `«`«fiÉ’^èŒÅ∞ "≥Ú^ŒÖˇ·# "å˜`À<Õ ÉèÏ~°`åxH˜ ѨOK«=∞ "Õ^Œ=∞<Õ
¿Ñ~°∞ =zÛOk.
ÉèÏ~°`«O ZÖÏÔQ·`Õ XHõ¯™êiQÍ XHõ¯ KÕug∞^Œ∞QÍ ~åÖË^À, ^•xÖ’ ÉèÏQÆOQÍ
„Ѩã≤^Œú"≥∞ÿ# ÉèíQÆ=næ`« ‰õÄ_® JO`Õ. ^•xÖ’ Ѩ^≥Ìxq∞k J^蕺ܫ∂Å∞, 700 â’¡HÍÅ∞
=Ù<åfl~Ú. J=hfl qaè#fl =º‰õΩÎÅ∞, qaè#fl HÍÖÏÅÖ’ „"åã≤ KÕ~°∞Û`«∂ áÈÜ«∂~°x Ѩiâ’^茉õΩÅ
Jaè„áêÜ«∞O.
K«ifi`« K«~°fi}ÏÅ∞
WÖÏ J#_®xH˜ =ÚYºHÍ~°}O w`«Ö’ J<ÕHõ JO`«Ô~·fi~°∞^蕺Å∞, K«ifi`« K«~°fi}ÏÅ∞
=ÙO_»_»O. |Ǩïâß ^•xfl „H©ã¨∞ÎѨÓ~°fiO =¸_»=â◊`åaÌ #∞Oz „H©ã¨∞Îâ◊HõO =¸_»= â◊`åaÌ
=~°‰õΩ Z=Ô~=~À „"åã¨∂Î<Õ =Ù<åfl~°∞. z=iHõk XHõ HõÅQÆ∂~°QÆOѨQÍ `«Ü«∂Ô~·Ok.
|Ǩïâß ÉèíQÆ=næ`«ÃÑ· =zÛ#xfl ÉèÏëêºÅ∞ "åºMϺ<åÅ∞ „ѨѨOK«OÖ’ =∞ˆ~ „QÆO^ä•xH˜
=zÛ =ÙO_»=Ù. ã¨O㨯 $`«OÖ’ 㨈~, qq^èŒ ÉèÏ~°fÜ«∞ ÉèÏ+¨ÅÖ’, q*ÏfÜ«∞ ÉèÏ+¨ÅÖ’
^•x J#∞"å^•Å∞, ÉèÏëêºÅ∞, ©HÍ `å`«Ê~åºÅ∞, q=∞~°≈Å∞ "ÕÅ ã¨OYºÖ’ =zÛ =ÙOÏ~Ú.

5. qâ◊fi^Œ~°≈#O
296 ❖
Wxfl â◊`åÉÏÌÅ `«~åfi`« D<å˜H© „Ѩu ã¨O=`«û~°O `≥Å∞QÆ∞Ö’ ã¨~Ú`«O "åºMϺ<åÅ∞
=ã¨∂Î<Õ =Ù<åfl~Ú.
=∞i Wxfl ÉèÏëêºÅ∞, Wxfl "åºMϺ<åÅ∞ =ã¨∞Î<åflÜ«∞O>Ë Jhfl Ѩ~°ã¨Ê~° „Ѩu^èŒfi#∞Öˇ·
=ÙO_»=Ù Hõ^•? x*ÏxH˜ KåÖÏ=∞Ok ÉèÏ+¨ºHÍ~°∞ÅÖ’ XHõi`À XHõ~°∞ UH©ÉèíqOKÕ"åi
HõO>Ë, qÉèËkOKÕ"åˆ~ Z‰õΩ¯=. w`å~å÷xfl Z=iH˜ `Àz# q^èŒOQÍ "å~°∞ K≥áêÊ~°∞. „Ѩu"å~°∞
`«=∞k =∂„`«"Õ∞ Jã¨Öˇ·# J~°÷O Jx "åkOKå~°∞. L#flk XHõ>Ë „QÆO^äŒ"≥∞ÿ<å ~°Hõ~°HÍÅ
ÉèÏëêºÅ∞. ''XHõ ã¨∂~°∞ºO_»∞ ã¨=∞ã¨Î r=ÙʼnõΩ `å<˘H˘¯Hõ¯_≥· `ÀK«∞ áÈeHõ...—— J#fl@∞ì,
ÉèíQÆ=næ`« XH˘¯Hõ¯ ÉèÏ+¨ºHÍ~°∞xH˜ XH˘¯Hõ¯ q^èŒOQÍ Hõ#|_çOk. P q^èŒOQÍ<Õ J~°÷O K≥áêÊ~°∞.
qq^èŒ ÉèÏëêºÅ∞
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ – w`«ÃÑ· ÉèÏëêºÅÖ’ Jxfl˜Ö’ „áêp#"≥∞ÿ#k (ÅÉèíº"≥∞ÿ#O`«=~°‰õΩ)
â◊OHõ~° ÉèÏ+¨ºO. â◊OHõ~åKå~°∞º_»∞ ^Œâ’Ѩx+¨`«∞ÎʼnõΩ, „|Ǩχ ã¨∂„`åʼnõΩ=Öˇ ÉèíQÆ=næ`«‰õΩ
‰õÄ_® ÉèÏ+¨ºO „"åâß_»∞. "å˜x =Öˇ, nxfl ‰õÄ_® J^≥·fi`« ^Œ$HõÊ^äŒO #∞OKÕ "åºMϺxOKå_»∞.
ÉèíQÆ=næ`« *Ï˝#=∂~åæxfl LѨ^Õtã¨∞Î#fl@∞ìQÍ ÉèÏqOKå_»∞.
„u=∞`åKå~°∞ºÅÖ’ Ô~O_»="å_≥·# ~å=∂#∞*ÏKå~°∞º_»∞ w`«Ö’ qtëêì^≥·fi`åxfl
^Œi≈OKå_»∞. =∞^蕺Kå~°∞_»∞ ^≥· fi`«Ñ¨~°OQÍ, =Å¡ÉèÏKå~°∞º_»∞ â◊√^•^≥· fi`«Ñ¨~°OQÍ,
xOÉÏ~å¯Kå~°∞º_»∞^≥·fi`å^≥·fi`« Ѩ~°OQÍ ÉèÏëêºÅ∞ „"åâß~°∞. TiˆH „"åÜ«∞_»O HÍ^Œ∞, f„=OQÍ
qÉèËkOK«∞‰õΩO@∂ „"åâß~°∞. W@∞=O˜"Õ qq^èŒ HÍÖÏÅÖ’ qaè#fl ÉèÏëêºÅ∞ "≥Å∞=_®¤~Ú.
^Õâ◊ÉèÏ+¨ÅÖ’ "≥Å∞=_ç# "å˜Ö’ ã¨∞„Ѩã≤^Œú"≥∞ÿ#k =∞Ǩ~åR Éèí‰õΩÎ_»∞ *Ï˝#^Õ=Ù_»∞ „"åã≤#
''*Ï˝<Õâ◊fis—— "åYº.
P^èŒ∞xHõ HÍÅOÖ’ ѨO_ç`«∞_»∞, ^Õâ◊Éèí‰õΩÎ_»∞ J~Ú# Ö’Hõ=∂#º ÉÏÅQÆOQÍ^èŒ~° uÅH±#∞
„Ѩ`ÕºH˜Oz K≥ѨCHÀ"åe. PÜ«∞# ''w`å~°Ç¨Ï㨺O—— KåÖÏ Q˘Ñ¨Ê „QÆO^äŒO. Ü«Ú^Œú q=ÚY∞_≥·#
J~°∞˚#∞_çx Ü«Ú^Àú#∞‡Y∞_çx KÕÜ«∞_®xH˜ L^ÕÌtOz# w`«Ö’ PÜ«∞#‰õΩ Hõ~°‡Ü≥∂QÆO Hõ#|_»QÍ,
=∞Ǩ`å‡QÍOkèH˜ JÇ≤ÏO™ê „Ѩɒ^èŒO, J~°qO^Œ∞_çH˜ ÉèíHÎ̃=∂~°æO Hõ#|_®¤~Ú.
ÉèíQÆ=næ`« XHõ „u"Õ}© ã¨OQÆ=∞O. JO^Œ∞Ö’ *Ï˝#Ü≥∂QÆO, Hõ~°‡Ü≥∂QÆO, ÉèíHÎ̃Ü≥∂QÆO
=¸_»∂ „Ѩuáêk`åÖˇ·<å~Ú. *Ï˝#Ü≥∂QÍxH˜ LѨ#kQÍ ^蕺#Ü≥∂QÆO.
Hõ$+¨µ‚_»∞ XH˘¯Hõ¯ KÀ@ XH˘¯Hõ¯ Ü≥∂QÍxfl q∞#flQÍ K≥ѨÊ_»O Hõ#|_»∞`«∞Ok. U
Ü≥∂QÆO QÆ∞iOz K≥|∞`«∞O>Ë P Ü≥∂QÆ"Õ∞ Q˘Ñ¨ÊkQÍ Hõ#|_»∞`«∞Ok. nxfl|˜ì Z=iH˜
"å~°∞ `«=∞ Jaè=∂# ã≤^•úO`å<Õfl w`« É’kèã¨∞Î#fl^Œx "åºMϺxOK«_®xH˜ P™ê¯~°O HõeyOk.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ â◊OHõ~°∞_»∞ w`« *Ï˝#Ü≥∂QÆ „Ѩuáê^ŒHõO JOÏ_»∞. =∞i ÃщõΩ¯ KÀ@¡ Hõ~°‡,

6. qâ◊fi^Œ~°≈#O
297 ❖
ÉèíHÎ̃ Ü≥∂QÍÅ#∞ „Ѩâ◊Oã≤OK« ÖË^• JO>Ë, Jk J~°÷"å^ŒO JOÏ_»∞. JO>Ë "å˜ „áêâ◊ãÎ̈ºO
„â’`« =∞#ã¨∞ûÖ’ <å@∞H˘#_®xH˜ `å`å¯eHõOQÍ K≥Ñ≤Ê# =∂@ÖË `«Ñ¨Ê. J"Õ Q˘Ñ¨Ê=x
HÍ^Œx, Jxfl˜Ö’H˜ *Ï˝#"Õ∞ "≥∂Hõ∆ ™ê^èŒHõ=∞x â◊OHõ~°∞x "å^ŒO. JO^Œ~°∂ *Ï˝#Ü≥∂QÆ
™ê^茉õΩÅ∞ HÍÖË~°∞. *Ï˝#=∂~åæ=ÅO|∞Å∞ L`«Î=∂kèHÍ~°∞Å∞. Hõ~°‡ =∂~åæ#∞áê~°∞Å∞
=∞^茺=∂kèHÍ~°∞Å∞. *Ï˝#=∂~°æO Hõ+ì̈"≥∞ÿOk. Hõ#∞Hõ, "≥Ú^Œ@<Õ Jk JO^ŒiH˜ J#∞ã¨~°}©Ü«∞O
HÍ^Œ∞. Hõ~°‡=∂~°æO ^•fi~å =∞#ã¨∞û Ѩiâ◊√^Œú"≥∞ÿ, *Ï˝#™ê^èŒ#‰õΩ J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ#kQÍ
ѨHõfi=∞=Ù`«∞Ok. ÉèíH˜Î ‰õÄ_® *Ï˝#™œ^è•xH˜ ™Èáê#"Õ∞. *Ï˝#O XHõ¯>Ë "≥∂Hõ∆^•Ü«∞HõO.
â◊OHõ~°∞x ^Œ$+≤ìÖ’ *Ï˝#O JO>Ë J^≥·fi`«"Õ∞. (nxfl QÆ∞iOz `«~åfi`«) *Ï˝# =∂~åæ=ÅOa
Hõ~°‡#∞ ѨÓiÎQÍ ã¨#ºã≤™êÎ_»∞. Hõ~°‡|O^èŒ q=Ú‰õΩÎ_≥·#"å_Õ *Ï˝x J~Ú "≥∂H∆Í~°∞›_»=Ù`å_»∞. P
K«~°=∞ ã≤÷uH˜ KÕˆ~Û XHõ "≥∞@∞ì Hõ~å‡K«~°}.
ã¨Ô~·# KÀ@
=∞ǨÉèÏ~°`« Hõ^äŒÖ’ w`«#∞ „ѨH˜∆ÑÎ̈O KÕã≤# "åÔ~=~ÀQÍx, ã¨iQÍæ JuˆH Ѷ¨∞@ìOÖ’<Õ
^•xfl K˘Ñ≤ÊOKå~°∞. Ü«Ú^ŒúO „áê~°OÉèíO HÍÉ’`«∞#flk. H“~°=, áêO_»= ¿ã#Å∞ Z^Œ∞Ô~^Œ∞~°∞QÍ
"≥∂ǨÏiOz ã≤^ŒúOQÍ =Ù<åfl~Ú. LÉèíÜ«∞ ¿ã#ÅÖ’x =∞ǨϟÜ≥∂^èŒ∞Å∞ ÉÏ~°∞Å∞fiÛ
¿ã<å„QÆÉèÏQÍ# xÅ|_®¤~°∞.
–^èŒ~°‡ˆH∆„`Õ ‰õΩ~°∞ˆH∆„`Õ
ã¨=∞"Õ`å Ü«ÚÜ«Ú`«û=ó
=∂=∞HÍó áêO_»"åâ‹ÂÛ=
H˜=∞‰õΩ~°fi`« ã¨O[Ü«∞ –
''^èŒ~°‡ˆH∆„`«"≥∞ÿ# ‰õΩ~°∞ˆH∆„`«OÖ’ H“~°= áêO_»=ÙÅ∞ Ü«Ú^Àú`åûǨÏO`À Z^Œ∞Ô~^Œ∞~°∞QÍ
xez# Ñ≤^ŒÑ¨ Uq∞ KÕâß~°∞ ã¨O[Ü«∂—— Jx ^èŒ$`«~å¢+¨µì_»∞ ã¨O[Ü«Úx J_ç̂Q D „Ѩã≤^Œú
â’¡HõO`À ÉèíQÆ=næ`« „áê~°OÉèí=∞=Ù`«∞Ok.
"åºã¨∞_»∞ ã¨O[Ü«Ú_çH˜ k=º â◊HÎ̃ WKåÛ_»∞. P â◊HÎ̃`À ã¨O[Ü«Ú_»∞ Ü«Ú^ŒúÉèí∂q∞Ö’
J^Œ$â◊√º_≥· ã¨OK«iã¨∂Î ZѨC_»∞ ZHõ¯_» Uq∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl^À K«∂_»QÆÅ∞QÆ∞`å_»∞. JÖÏ
`å#∞ K«∂z#^•xfl, q#fl^•xfl ã¨O[Ü«Ú_»∞ ѨÓã¨QÆ∞zÛ#@∞ì ^èŒ$`«~å¢+¨µì_çH˜ K≥|∞`å_»∞.
J@∞ áêO_»=ÙÅ∞, W@∞ H“~°=ÙÅ∞ `«=∞ ¿ã#Å`À PǨÏ"åxH˜ "≥∂ǨÏiOKå~°∞.
áêO_»= ¿ã<åkèѨu ^èŒ$+ì̈^Œ∞º=Úfl_»∞. J`«_»∞ =ӺǨÏO ~°zOKå_»∞. ѨOK«áêO_»=ÙÅ∞ HÍHõ,
Ü«ÚÜ«Ú^è•#∞_»∞, q~å@∞_»∞, „^Œ∞Ѩ^Œ∞_»∞, ^èŒ$+¨ìˆH`«∞_»∞, KÕH˜`å#∞_»∞, HÍj~åA, ѨÙ~°∞l`«∞Î,
‰õΩOuÉè’A_»∞, â‹·|∞º_»∞, Ü«Ú^è•=∞#∞º_»∞, L`«Î=∞øA_»∞, Jaè=∞#∞º_»∞, LѨ áêO_»=ÙÅ∞
"≥Ú^ŒÖˇ·# =∞Ǩ~°^äŒ∞Å∞ D "≥·Ñ¨Ù<åfl~°∞.

7. qâ◊fi^Œ~°≈#O
298 ❖
WHõ H“~°=ѨH∆Í# ^Œ∞~Àº^èŒ<åk #∂~°∞æ~°∞ ^è•~°Î~å¢+¨µìÅ∞, "åi ã¨~°fi¿ã<åx cè+¨µ‡_»∞,
„^À}∞_»∞, ‰õ~°∞‚_»∞, Hõ$ѨÙ_»∞, Jâ◊fi`å÷=∞, qHõ~°∞‚_»∞, Éèí∂i„â◊=Ù_»∞ "≥Ú^ŒÖˇ·# Ü≥∂^è•#∞
Ü≥∂^èŒ∞Å∞<åfl~°∞. "å~°∞ g~°∞ ‰õÄ_® `«=∞ `«=∞ â◊OMÏÅ∞ ѨÓiOKå~°∞. Hõ$+¨µ‚_»∞ áê~°÷™ê~°kä,
J`«_»∞ áêOK«[#ºO ѨÓiOK«QÍ áê~°∞÷_»∞ ^Õ=^Œ`«ÎO ѨÓiOKå_»∞.
J~°∞˚# qëê^Œ Ü≥∂QÆO
WHõ Ü«Ú^ŒúO „áê~°OÉèíO HÍÉ’`«∞#fl^Œ#QÍ J~°∞˚#∞_»∞ ^èŒ#∞ã¨∞û ^èŒiOz –
–¿ã=Ü≥∂ ~°∞ÉèíÜ≥∂~°‡^èÕº
~°^äŒO ™ê÷Ѩܫ∞"Õ∞K«∞º`« –
''LÉèíÜ«∞ ¿ã#Å =∞^茺֒ ~°^äŒO xÅ∞ѨÙ. <Õ#∞ Z=i`À Ü«Ú^ŒúO KÕÜ«∞=Åã≤=ÙO^À
"åi<˘Hõ™êi K«∂_®Å#∞‰õΩO@∞<åfl#∞—— Jx Hõ$+¨µ‚_çx HÀ~å_»∞.
Hõ$+¨µ‚_»∞ JÖψQ LÉèíÜ«∞ ¿ã<å =∞^茺„Ѩ^Õâ◊OÖ’ ~°^äŒO xeáê_»∞. J~°∞˚#∞_»∞ H“~°=
ѨH∆Íxfl HõÅÜ«∞E_»QÍ, ‰õΩ~°∞=$^Œ∞úÅ∞, QÆ∞~°∞=$^Œú ÉÏO^èŒ=ÙÅ<Õ‰õΩÅ∞ Hõ#|_®¤~°∞. qëê^Œ
qHõÅ=∞#ã¨∞¯_»Ü«∂º_»∞. J`«x J=Ü«∞"åÅ∞ Ѩ@∞ì^ŒáêÊ~Ú. <ÀÔ~O_»∞‰õΩáÈ~ÚOk. =}∞‰õΩ
ѨÙì̃Ok. QÆQÆ∞~åÊ@∞ HõeyOk. QÍO_ô=O KÕ~Ú*Ïi áÈ`«∞#flk...
''WO^Œ~°∞ |O^èŒ∞=ÙÅ#∞ K«OÑ≤ <Õ#∞ Uq∞ „âıÜ«∞O á⁄O^ŒÉ’`«∞<åfl#∞? gix
K«OѨ_»O =Å¡ =KÕÛ ~å[ºO, ã¨∞MÏÅ∞, Éè’QÆÉèÏQͺÅ∞ ^ÕxH˜ ? PKå~°∞ºÅ∞, Ñ≤`«~°∞Å∞,
Ѩل`«∞Å∞, Ñ≤`å=∞ǨïÅ∞, =∂=∞Å∞, "Õ∞#=∂=∞Å∞, =∞#∞=∞Å∞, ÉÏ==∞~°∞^Œ∞Å∞ "≥Ú^ŒÖˇ·#
"åÔ~O^Œ~À =∞#`À Ü«Ú^ŒúO KÕÜ«∞_®xH˜ =zÛ WHõ¯_» xÅ|_®¤~°∞. g~°∞ ##∞fl K«OѨ_®xH˜
=zÛ#ѨʘH˜, ¢`≥·Ö’Hõº~å[ºO HÀã¨"≥∞ÿ<å 㨈~, <Õ#∞ gix K«OѨÖË#∞. WHõ Éèí∂Ö’Hõ~å[ºO
ã¨OQÆu K≥¿ÑÊ^Õ=ÚOk? ^Œ∞~Àº^èŒ<å^Œ∞Å∞ ^Œ∞+¨µªÖˇ·<å, P`«`å~ÚÖˇ·<å, "åix K«OÑ≤`Õ
=∞#‰õΩ áêѨ"Õ∞ HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok Hõ^•? "åix K«OѨ_»O=Å¡ ‰õΩÅHõ∆Ü«∞O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. ‰õΩÅ
^èŒ~å‡Å∞ #t™êÎ~Ú. ‰õΩÅ=∞O`å J^èŒ~°‡O "åºÑ≤ã¨∞ÎOk. ‰õΩÅ ¢ã‘ÎÅ∞ K≥_çáÈ`å~°∞. =~°‚
ã¨OHõ~° =∞=Ù`«∞Ok. ^•x=Å¡ #~°Hõ„áêÑ≤Î `«Ñ¨Ê^Œ∞. <Õ#∞ Ü«Ú^ŒúO KÕÜ«∞#∞. x~åÜ«Ú^èŒ∞_≥·#
##∞fl ^è•~°Î~å¢+¨µìÅ∞ K«OÑ≤`Õ K«OѨh. Jn =∞Oz^Õ–—— Jx PÜ«Ú^è•Å∞ áê~°"Õã≤ â’Hõ
ã¨OqQÆfl=∂#ã¨∞_≥· ~°^äŒO g∞^Œ K«uH˜ÅѨ_®¤_»∞.
w`« „ѨÜ≥∂[#O
JѨC_»∞ Hõ$+¨µ‚_»∞ J~°∞˚#∞_çx P=Ç≤ÏOz# ǨÏ$^ŒÜ«∞ ^Ò~°ƒùÖϺxfl áÈQ˘@ì_®xH˜,
Ü«Ú^Àú#∞‡Y∞_çx KÕÜ«∞_®xH˜ w`ÀѨ^Õâ◊O KÕâß_»∞.
D Hõ^ä• ã¨O^Œ~åƒùxfl |ì̃ Ü«Ú^Œú q=ÚY∞_≥·# J~°∞˚#∞_çx uiy Ü«Ú^Œú ã¨∞=ÚY∞_çx
KÕÜ«∞_»"Õ∞ w`ÀѨ^Õâ◊ „ѨÜ≥∂[#=∞<Õ q+¨Ü«∞O ~°∂_èç J=Ù`«∞#flk. JO^Œ∞KÕ`« Hõ$+¨µ‚_»∞ P

8. qâ◊fi^Œ~°≈#O
299 ❖
„ѨÜ≥∂[<åxH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# "Õ∞~°̂H `«`«fiÉ’^èŒ KÕ¿ãÎ KÕã≤ =ÙO_®e `«Ñ¨Ê, Hõ∆~åHõ∆~° q[˝#O,
ˆH∆„`« ˆH∆„`«[˝ qÉèÏQÆO, q|∂u Ü≥∂QÆO, „â◊^•ú„`«Ü«∞ qÉèÏQÆO, QÆ∞}„`«Ü«∞ qÉèÏQÆO – WÖÏ
ã¨∞n~°…OQÍ ™êy# É’^èŒ# P ã¨O^Œ~åƒùxH˜ JHõ¯~°ÖË^Œ∞. Jã¨Å∞ w`« „Ѩ^è•# „ѨÜ≥∂[#O
Ô~O_»= J^蕺ܫ∞OÖ’ ã¨∞=∂~°∞ 38= â’¡HõO`À<Õ fiHõáÈ`«∞#fl^Œx, XHõ"Õà◊ w`« ÉèÏ~°`«OÖ’
ÉèÏQÆOQÍ "≥Ú^Œ˜ #∞Oz =ÙO_ç=ÙO>Ë JO`«=~°‰õΩ =ÙO_ç =ÙO@∞O^Œx, q∞QÆ`å^ŒO`å
^Œâ◊Å"åsQÍ „ѨH˜∆ѨÎ"≥∞ÿ =ÙO@∞O^Œx H˘O^Œ~°∞ ѨO_ç`«∞Å∞ JO@∞<åfl~°∞.
JO`ÕHÍ^Œ∞, ÉèíQÆ=næ`«Ö’ 700 â’¡HÍÅ∞<åfl~Ú. K«HõK«Hõ #_çzáÈ`«∞#fl, #_çz
áÈ=Åã≤# Hõ^䌉õΩ JO`« ã¨∞n~°… ã¨=∞Ü«∞O "Õ∞~°‰õΩ J_»∞¤Ñ¨_Õ JO`« qãÎ̈ $`« „QÆO^äŒ ÉèÏQÍxfl
~°K«<åtÅÊO Ziy# U ~°K«~Ú`« P ã¨xfl"Õâ◊OÖ’ „"åã≤ =ÙO_»_»∞. J~°∞˚#∞_çH˜ "≥Ú`«ÎO
„|Ǩχ *Ï˝<åxfl "Õ^•O`« ~°Ç¨Ï™êºÅ#∞ É’kèOK«_»"Õ∞ Hõ$+¨µ‚_ç L^ÕÌâ◊"≥∞ÿ`Õ P ã¨xfl"Õâß<Õfl
ZO^Œ∞‰õΩ ZOK«∞HÀ"åe? xëê¯=∞Hõ~°Î"åºK«~°} É’^èŒ`À<Õ J~°∞˚#∞_çx Ü«Ú^•ú#∞‰õÄÅ∞_çx
KÕÜ«∞=Åã≤# J=ã¨~°O fiáÈ`«∞#flk Hõ^•? XHõ „ѨHõ¯ Ü«Ú^ŒúO „áê~°OÉèíO HÍÉ’`«∞#flk.
Ju~°^äŒ, =∞Ǩ~°^äŒ∞ÅO^Œ~°∞ â◊OMÏÅ∞ ѨÓiOK«_»O ‰õÄ_® [iyáÈ~ÚOk. =∞iH˘xfl
xq∞ëêÖË =º=kè. P =º=kèÖ’ "≥Ú`«ÎO ÉèÏ~°fÜ«∞zO`«# ™ê~°=∞O`å J~°∞˚#∞_çH˜
É’kèOK«_»O J=ã¨~°=∂? JO`«HõO>Ë HÍãÎ̈ f~°∞|_çQÍ LO_Õ ã¨=∞Ü«∂xfl Hõ$+¨µ‚_»∞ ZOK«∞‰õΩx
=ÙO_»=K«∞ÛHõ^•? JѨC_»∞ J~°∞˚#∞_»∞ =∞iO`« „â◊^ŒúQÍ qx, *Ï˝#Åaúá⁄Ok =ÙO_Õ"å_»∞
Hõ^•?
x*ÏxH˜ qã¨Î $`« „|Ǩχ*Ï˝# É’^茉õΩ Jk ã¨=∞Ü«∞O HÍ#O^Œ∞=Å¡<Õ, J~°∞˚#∞_»∞
JO`å J~°÷"≥∞ÿ#@∞ì JѨʘH˜ `«Å=ÓÑ≤<å, H˘<åflà◊§ˆH K≥Ñ≤Ê#^ŒO`å =∞izáÈÜ«∂_»∞.
Jâ◊fi"Õ∞^èŒÑ¨~°fiOÖ’ D „Ѩ™êÎ=# =ã¨∞ÎOk. Ü«Ú^•ú#O`«~°O Hõ$ëê‚~°∞˚#∞Å∞ ã¨~°ã¨ ã¨ÖÏ¡áêÅ`À
HÍÅO QÆ_»∞ѨÙ`«∂ =ÙOÏ~°∞. XHõ<å_»∞ J~°∞˚#∞_»∞ `«#‰õΩ Ü«Ú^•ú~°OÉèí ã¨=∞Ü«∞OÖ’ É’kèOz#
`«`«fi*Ï˝#O JO`å =∞~°záÈÜ«∂#x, =∞~˘Hõ™êi K≥ѨÊ=∞x Hõ$+¨µ‚_çx J_»∞QÆ∞`å_»∞. Hõ$+¨µ‚_»∞
P<å_»∞ K≥Ñ≤Ê#^•xfl =∞~°Å K≥ѨÊ_»O `«#ÔH·<å ™ê^茺OHÍ^Œx JO@∂ ÉèíQÆ=næ`«Ö’ K≥Ñ≤Ê#^•xfl
HÍHõ W`«ˆ~`«~åOâßÅ`À ‰õÄ_ç# `«`«fiÉ’^èŒ KÕ™êÎ_»∞. ^•xfl 'J#∞w`«— JOÏ~°∞. Jk
ÉèíQÆ=næ`« HõO>Ë Jxfl q^è•Å `«‰õΩ¯= ™ê÷~ÚÖ’ LO@∞Ok. Z=~À B`åûÇ≤ωõΩ_»∞ P
Ѷ¨∞@ìO =^ŒÌ‰õΩ =KÕÛã¨iH˜ `å#∞ =∂„`«O ZO^Œ∞‰õΩ =∞~˘Hõ w`«Ö’ `«# q*Ï˝<åxfl „QÆO^äŒã¨÷O
KÕÜ«∞‰õÄ_»^Œx JHõ¯_» „ѨH˜∆ÑÎ̈O KÕã≤ =ÙOÏ_»∞.
WO`«H© K≥ѨÊ=zÛO^Õ=∞O>Ë ÉèíQÆ=næ`«Ö’x J`«ºkèHõ ÉèÏQÆO `«~åfi`« HÍÖÏÅÖ’
Z=Ô~=~À „"åã≤ „QÆO^äŒO ÃÑOK«∞‰õΩO@∂ áÈ~Ú=ÙOÏ~°∞. ÖËHõáÈ`Õ ã¨O^Œ~åƒùxH˜ JHõ¯~°ÖËx
Jxfl `åufiHõ q+¨Ü«∂Å∞ ^•xÖ’ KÀ@∞KÕã¨∞HÀ=_»O [iy=ÙO_»^Œ∞. Hõ^ä• (HÍ=º) tÅÊO

9. qâ◊fi^Œ~°≈#O
300 ❖
^Œ$+≤ì`À K«∂¿ãÎ ÉèÏ~°`«O Jã¨Å∞ ~°K«~Ú`« JO`« ¿ãѨ٠Hõ^ä•QÆ=∞<åxfl J_»∞¤‰õΩO@∞#fl
`«`«fiÉ’^èŒ#∞, JHõ¯_» `«#‰õΩ `å<≥· KÕiÛ =ÙO_»_»∞. P q^èŒOQÍ Hõ^ä• QÆ=∞<åxH˜ J_»∞¤Ñ¨_Õ
`åufiHõ, `«k`«~° ÉèÏQÍÅ∞ ÉèÏ~°`«OÖ’ ÖˇHõ¯‰õΩ q∞H˜¯eQÍ L<åfl~Ú. J=hfl „ѨH˜∆áêÎÖË.
"å˜Ö’ XHõ˜ ÉèíQÆ=næ`«.
„ѨH˜∆ѨÎ"≥∞ÿ#ѨʘH© XHõ „Ѩ`ÕºHõ `åufiHõ„QÆO^äŒOQÍ K«∂¿ãÎ ÉèíQÆ=næ`« Ö’HÀ`«Î~°
™œO^Œ~°ºO`À q~ålÅ∞¡`«∞#fl ™êÇ≤Ï`«º YO_»OQÍ Ñ¨iî`«Å#∞ Ö’|~°K«∞‰õΩO@∞Ok. Ô~O_»∞
"ÕÅ Uà◊√§QÍ Jk Ç≤ÏO^Œ∂^èŒ~å‡xH˜, =∞`åxH˜ ˆHO„^ŒaO^Œ∞=ÙQÍ ÉèÏã≤Å∞¡`«∞#flk. w`« ÖËx
Ç≤ÏO^Œ∂=∞`åxfl TÇ≤ÏOK«ÖË=Ú. ^•xH˜ HÍ~°}O w`«Ö’x ™ê~°fiHÍeHõ`«, ™ê~°fi[h#`«
ÃщõΩ¯ ã¨=~°}Å`À, q∞#Ǩ~ÚOѨÙÅ`À ^•xÖ’x J<ÕHõ q+¨Ü«∂Å∞ ѨÅ∞=ÙiH˜ <Õ˜H©
t~À^è•~åºÅ∞.
„ѨfHõ
w`ÀѨ^Õâ◊ ã¨xfl"Õâ◊O ™ê^è•~°} =∂#=rq`åxH˜ „ѨfHõ. =∂#=Ù_ç =∞#¿ãû
‰õΩ~°∞ˆH∆„`«O. J~°∞˚#∞_çH˜ #~°∞_»∞ J<Õk <å=∂O`«~°O. JO>Ë J`«_»∞ „Ѩu #~°∞_çH˜ „ѨfHõ.
J`«_çH˜ Hõ~°Î"ÀºÑ¨^Õâ◊O KÕã≤# <å~åÜ«∞}∞_»∞ „Ѩu #~°∞xÖ’ JO`«iflÇ≤Ï`«"≥∞ÿ =ÙO_Õ
JO`«~å`«‡. J~°∞˚#∞_çH˜ Hõey# H˜OHõ~°Î=º`å q=¸_è»`« „Ѩu #~°∞_çH˜ rq`«OÖ’ qq^èŒ
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ qq^èŒ ã¨xfl"ÕâßÅÖ’ HõÅ∞QÆ∞`«∂<Õ =ÙO@∞Ok. Ѷ¨ÖÏ<å Ѩx KÕÜ«∞=K«∞Û<å,
KÕÜ«∞‰õÄ_»^•? Uk <≥·uHõO, Uk J<≥·uHõO? Uk Hõ~°Î=ºO, Uk JHõ~°Î=ºO? J<Õ ^èŒ~°‡
ã¨O^ÕǨÏO „Ѩu =∞x+≤H˜ J<Õ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. P ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ D<å˜H©
w`«Ö’x „Ѩ^è•<ÀѨ^Õâ◊O „ѨfHÍ`«‡HõOQÍ =iÎã¨∞ÎOk. =∂~°æ^Œ~°≈HõO J=Ù`«∞Ok. J~Ú`Õ
^Õâ◊HÍÅ áê„`«Å‰õΩ `«y#@∞ìQÍ Ñ¨Ù#ifl~°fizOK«∞HÀ"åe, ѨÙ#~°#fi~ÚOK«∞HÀ"åe.
II
ÉèíQÆ=næ`« K«kq# „Ѩu"åiH˜ H˘ÁìzÛ#@∞ì ã¨∞¬iOKÕ XHõ JOâ◊O =~°‚=º=ã¨÷.
ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[OÖ’ =~å‚„â◊=∞ ^èŒ~å‡Å∞ „Ѩ|ÅOQÍ, „Ѩ=ÚYOQÍ =Ù#fl HÍÖÏxH˜ K≥Ok#k
ÉèíQÆ=næ`«. "å˜x, =ÚYºOQÍ =~°‚ =º=ã¨÷#∞, Jk xˆ~ÌtOKÕ ^èŒ~å‡Å#∞ w`« ã¨=∞i÷ã¨∞ÎOk.
Jã¨Å∞ =~°‚=º=ã¨÷ ÖËx^Õ ÉèíQÆ=næ`Õ ÖË^Œ∞. =~°‚=º=ã¨÷ P<å˜ Ü«ÚQÆ^èŒ~°‡O.
J~°∞˚#∞_»∞ Hõ∆„uÜ«Ú_»∞, Ü«Ú^ŒúOKÕÜ«∞_»O, â◊„`«∞=Ù#∞ xi˚Oz, ~å[ºO ÔQÅ∞K«∞‰õΩx
~å[ºáêÅ# KÕÜ«∞_»O Hõ∆„uÜ«∞ ‰õΩÅ^èŒ~°‡O. ^•xfl J~°∞˚#∞_»∞ LÅ¡OѶ≤∞OK«_®xH˜ „Ѩܫ∞uflOK«QÍ
Hõ$+¨µ‚_»∞ J_»∞¤‰õΩ<åfl_»∞.
~å[ºO HÀã¨O Ü«Ú^ŒúOKÕã≤ â◊„`«∞=ÙÅ<≥·<å 㨈~, ã¨OǨÏiOK«_»O áêѨO Hõ^• Jx
J~°∞˚#∞_»∞ ã¨O^ÕÇ≤Ï¿ãÎ Hõ$+¨µ‚_»∞ Jk Hõ∆„uÜ«∞ ‰õΩÅ^èŒ~°‡O JOÏ_»∞. ‰õΩÅ^èŒ~°‡O PK«i¿ãÎ

10. qâ◊fi^Œ~°≈#O
301 ❖
^À+¨OÖË^Œx, PK«iOK«HõáÈ=_»"Õ∞ ^À+¨=∞x JOÏ_»∞. ‰õΩÅ^èŒ~°‡OQÍ PK«iOz#ѨC_»∞
Jk xëê¯=∞ Hõ̂~‡ J=Ù`«∞Ok. P q^èŒOQÍ xëê¯=∞OQÍ, Ѷ¨ÖÏ¿ÑHõ∆~°Ç≤Ï`«OQÍ Hõ~°‡ PK«i¿ãÎ
Ѷ¨ÅO =∂#=Ù_çH˜ JO@∞H˘#^Œx JOÏ_»∞.
–ã¨fi^茈~‡ x^èŒ#O „âıÜ«∞ó
Ѩ~°^èŒ~À‡ ÉèíÜ«∂=ǨÏó (3–35)
''ã¨fi^èŒ~å‡K«~°}OÖ’ =∞~°}"≥∞ÿ<å „âıÜ«∞"Õ∞. Ѩ~°^èŒ~°‡O ZšѨC_»∂ ÉèíÜ«∂=ǨÏ"Õ∞——
Jx Hõ$+¨µ‚_»∞ ‰õΩÅ^èŒ~å‡xfl ã¨=∞i÷™êÎ_»∞.
ÃÑ·QÍ =~°‚ =º=ã¨÷#∞ Z=~°∂ „ѨtflOK«_®xH˜ gÅ∞ ÖˉõΩO_®
– Kå`«∞~°fi~°¡ºO =∞Ü«∂ã¨$+¨ìO
QÆ∞}Hõ~°‡ qÉèÏQÆâ◊ :–
''QÆ∞}Ïxfl |ì̃, Hõ~°‡#∞ |ì̃ K«`«∞~°fi~å‚Å#∞ <Õ<Õ ã¨$lOKå#∞—— Jx w`åHÍ~°∞_»∞
Hõ$+¨µ‚_ç <À@ ѨeH˜OKå_»∞. ™êH∆Í`«∞Î ÉèíQÆ=O`«∞_Õ ã¨fiÜ«∞OQÍ ã¨$+≤ìOz# ^•xH˜
u~°∞ˆQ=ÚO@∞Ok? D q^èŒOQÍ "åkOz =~°‚ =º=ã¨÷#∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ã¨∞ã≤÷~°O, âßâ◊fi`«O
KÕÜ«∞_®xH˜ ÉèíQÆ=næ`« LѨÜ≥∂QÆѨ_çO^Œ#_»OÖ’ ã¨O^ÕǨÏO ÖË^Œ∞.
QÆ∞}O, Hõ~°‡
J~Ú`Õ, ÃÑ·# ¿Ñ~˘¯#fl â’¡HõÉèÏQÆO J<ÕHõ "å^Œ q"å^•Å‰õΩ HÍ~°}"≥∞ÿOk.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ QÆ∞}Ïxfl |ì̃ =~°‚ x~°‚Ü«∞O JO>Ë Uq∞˜? ™êufiHõO, ~å[ã≤HõO, `å=∞ã≤HõO
J<Õ =¸_»∞ QÆ∞}ÏÅ#∞ w`« ¿Ñ~˘¯O@∞#flk. XH˘¯Hõ¯x ã¨fiÉèÏ=O („ѨHõ$u) XH˘¯Hõ¯ q^èŒOQÍ
=ÙO@∞Ok. P ã¨fiÉèÏ=O #∞Oz ÃÑ·# ¿Ñ~˘¯#fl =¸_»∞ QÆ∞}ÏÅÖ’ U^À XHõ˜ QÍx,
Ô~O_Õã≤ QÆ∞}ÏÅ HõÅ~ÚHõ QÍx HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. P QÆ∞}ÏÅ#∞ |˜ì =∂#=Ùx Hõ~°‡Å∞
x~°‚Ü«∞=∞=Ù`å~Ú. ^•xfl |ì̃ J`«x =~°‚O x~°‚Ü«∞=∞=Ù`«∞Ok.
HÍx, „ѨѨOK«OÖ’ x[OQÍ JÖÏO˜ Ѩiã≤÷u ZHõ¯_≥·<å LO^•? XHõ_»∞ XHÍ<˘Hõ
=~å‚xH˜ K≥Ok#"å_≥·#O`« =∂„`å# J`«xÖ’ P =~å‚xH˜ ÅHõ∆}=∞x K≥ѨÊ|_ç# QÆ∞}O
qkèQÍ Hõ#|_»∞`«∞#fl^• ? ÖËHõ XHõ_»∞ Ѷ¨ÖÏ<åQÆ∞}O Hõey#"å_»∞ Hõ#∞Hõ Ѷ¨ÖÏ<å =~å‚xH˜
K≥Ok#"å_»∞ Jx K≥ѨÊQÆÅ=∂? WѨC_Õ HÍ^Œ∞. ZѨC_≥·<å, ZHõ¯_≥·<å, U QÆ∞}"≥∞ÿ<å U
=~°‚Ѩ٠=ºHÎ̃Ö’<≥·<å =ÙO_»=K«∞ÛHÍ^•? x*ÏxH˜ =~å‚xH˜, QÆ∞}ÏxH˜ ã¨O|O^èŒO ÖË^Œ∞. XHÍ<˘Hõ
QÆ∞}O Hõey#"å_»∞ U =~°‚OÖ’<≥·<å =ÙO_»=K«∞Û. XHõxH˜ [#‡`«ó XHÍ<˘Hõ QÆ∞}O, ÖË^•
ã¨fiÉèÏ=O H˘O`«=~°‰õΩ ~å=K«∞Û HÍx, KåÖÏ =~°‰õΩ Ѩ٘ì ÃÑiy# Ѩiã¨~åÅ#∞|˜ì,
Ѩiã≤÷`«∞Å#∞ |ì̃, ÃÑOѨHÍxfl |ì̃ QÆ∞}ÏÅ∞, ã¨fiÉèÏ=O HõÅ∞QÆ∞`å~Ú. =Úhâ◊fi~°∞x =^ŒÌ

11. qâ◊fi^Œ~°≈#O
302 ❖
ÃÑiy# zÅHõ XHõ q^èŒ"≥∞ÿ# ѨÅ∞‰õΩÅ∞ ѨeH˜`Õ, Hõ™ê~Ú"åx =^ŒÌ ÃÑiy# zÅHõ =∞~˘Hõ
q^èŒ"≥∞ÿ# ѨÅ∞‰õΩÅ∞ ѨÅ∞‰õΩ`«∞O^Œ#fl Hõ^䌉õΩ W^Õ J~°÷O.
JO^Œ∞KÕ`« QÆ∞}Ïxfl |˜ì =~°‚O x~°‚Ü«∞ =∞=Ù`«∞O^Œ#flk x[O HÍ^Œ∞. U =~°‚O
"åiÖ’<≥·<å U QÆ∞}"≥∞ÿ<å LO_»=K«∞Û. â◊¥„^Œ=~°‚OÖ’ ã¨`«fiQÆ∞} „Ѩ^è•#∞_≥·# =ºH˜Î
[x‡OK«=K«∞Û. =∞i "≥O@<Õ J`«_çx „ÉÏǨχ} =~°‚OÖ’ KÕ~°∞ÛH˘#_»O ZѨC_≥·<å [iyO^•?
Hõ∆„uÜ«Ú_»∞QÍ Ñ¨Ù˜ì# qâßfiq∞„`«∞_»∞ „|Ǩχi¬ JxÑ≤OK«∞‰õΩ#fl Hõ^äŒ `«~°K«∞QÍ K≥|∞`å~°∞.
HÍx, qâßfiq∞„`«∞_»∞ „|Ǩχi¬, ÖË^• „ÉÏǨχ}∞_»∞ HÍ=_®xH˜ "ÕÖÏk Uà◊√§ `«ÅH˜O^Œ∞Å∞QÍ
`«Ñ¨ã¨∞û KÕÜ«∞=Åã≤ =zÛOk. „|Ǩχi¬ JxÑ≤OK«∞‰õΩ<åfl, J`«_çÖ’ ã¨`«fiQÆ∞}O ã¨∞„Ѩu+≤ª`«"≥∞ÿ#
^•YÖÏÖË^Œ∞. ~°*’QÆ∞}"Õ∞ J`«_çÖ’ H˘#™êQÆ∞`«∞Ok.
â◊O|∂‰õΩx Hõ^äŒ
â◊O|∂‰õΩx Hõ^äŒ JO^ŒiH© `≥eã≤O^Õ. J`«_»∞ â◊¥„^Œ∞_»∞ Hõ#∞Hõ `«Ñ¨ã¨∞û KÕ¿ã JkèHÍ~°O
ÖË^Œ∞. ‰õΩÅ^èŒ~å‡xfl LÅ¡OѶ≤∞Oz `«Ñ¨ã¨∞û KÕã≤#O^Œ∞‰õΩQÍ#∞ N~å=Ú_»∞ J`«_çx
ã¨OǨÏiOKå_»∞. `«áÈ=$uÎx J=ÅOaOz#O^Œ∞‰õΩ â◊¥„^Œ∞_çx J„QƉõΩÖÏÅÖ’
KÕ~°∞ÛH˘#HõáÈQÍ, ‰õΩÅ xÜ«∞"≥∂Å¡OѶ¨∞#‰õΩ JO`« Hõiî# tHõ∆ qkèOK«_»O [iyO^Œ#fl=∂@.
JO`«HõO>ˇ Hõ~°‡#∞ |ì̃ =~å‚Å∞ U~°Ê_®¤Ü«∞x K≥ѨÊ_»O ã¨=Úz`«O HÍ=K«∞Û. Hõ~°‡
JO>Ë Ñ¨x. JO>Ë =$uÎ. Hõ#∞Hõ Ѷ¨ÖÏ<å =$uÎ J=ÅOaOz#"å_»∞ Ѷ¨ÖÏ<å =~å‚xH˜
K≥Ok#"å_»∞ J<Õ qÉèÏQÆO `˘Å∞`« U~°Ê_ç =ÙO_»=K«∞Û ##_®xH˜ J=HÍâ◊O =ÙOk. JÖÏÔQ·`Õ
„Ѩu"å_»∞ `«# QÆ∞}Ïxfl |˜ì `«#‰õΩ `«y# =$uÎx ZOK«∞‰õΩx =ÙO_»=K«∞Û Hõ^•, w`«
K≥Ñ≤ÊOk J^ÕHõ^• J#=K«∞Û.
„ÉÏǨχ} Hõ∆„uÜ«∞ qâßO
â◊¥„^•}ÏOK« Ѩ~°O`«Ñ¨
Hõ~å‡}˜ „ѨqÉèíHÍÎx
ã¨fiÉèÏ= „ѨÉèí"≥·~°∞æ}ˇÿó – (18–41)
''„ÉÏǨχ}, Hõ∆„uÜ«∞, "≥·â◊º, â◊¥„^Œ∞ʼnõΩ "åi "åi ã¨fiÉèÏ"åÅ #∞Oz „ѨÉèíqOz#
QÆ∞}ÏÅ#∞ |ì̃ Hõ~°‡Å∞ x~°‚Ü«∞"≥∞ÿ<å~Ú.——
HÍx, ÉèÏ~°fÜ«∞ K«i„`«Ö’ ZO`« "≥#H˜¯ "≥o§ K«∂z<å =∂#=ÙÅ∞ ¿ãfiK«ÛùQÍ `«=∞
QÆ∞}ÏÅ#∞ J#∞ã¨iOz ¿ãfiK«ÛùQÍ =$`«∞ÎÅ#∞ ZOK«∞‰õΩ#fl HÍÅO HõxÑ≤ã¨∞Î#fl^•? =∞#‰õΩ
`≥eã≤#O`«=~°‰õΩ =~°‚=º=ã¨÷, ^•xfl |˜ì x~°‚Ü«∞"≥∞ÿ# Hõ~°‡Å∞ – J"Õ HõxÑ≤ã¨∞Î<åfl~Ú.
ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ `å<Õ ã¨$lOz#@∞ì K≥Ñ≤Ê# K«`«∞~°fi~å‚Å (=∞i ѨOK«=∞=~°‚O Z=i ã¨$+≤ì ?)

12. qâ◊fi^Œ~°≈#O
303 ❖
HÍÅ„Hõ=∂# K«`«∞ã¨ûǨτ㨠‰õΩÖÏÅ∞QÍ =$kú K≥O^•~Ú. ã¨OѶ¨∞Ѩi}Ï=∞ „Hõ=∞OÖ’ "≥Ú^Œ@
=$`«∞ÎÅ#∞ |ì̃ ‰õΩÖÏÖË~°Ê_ç =ÙO_»=K«∞Û HÍx, P `«~åfi`« =∂„`«O [#‡#∞ |ì̃ ‰õΩÖÏÅ∞,
‰õΩÖÏÅ#∞ |˜ì =$`«∞ÎÅ∞ x~°‚Ü«∞"≥∞ÿ<å~Ú. ‰õΩÅ^èŒ~°‡O J<Õk, ‰õΩÅ=$uÎ J<Õk
J#∞Å¡OѶ¨∞hÜ«∞O J~ÚOk.
P^èŒ∞xHõ HÍÅOÖ’ ‰õΩÅ =º=ã¨÷#∞ =∞#O =ºuˆ~H˜ã¨∞Î<åfl=Ú. Jk ZѨʘÔH·<å
x~°∂‡ÅO HÍ=Åã≤O^Õ#x ã¨O„Ѩ^•Ü«∞"å^Œ∞Å∞ q∞#Ǩ q∞QÆ`å "å~°O^Œ~°∂ HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞.
J~Ú`Õ ‰õΩÅO áÈ"åÅx JO^Œ~°∂ ZO`«QÍ HÀ~°∞`«∞<åfl~À JO`«QÍ Jk |ÅѨ_»∞`«∞#flk.
ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∂Å∞ ‰õΩÅ=º=ã¨÷ J<Õ q+¨ã¨~åÊxfl áêÅ∞áÈã≤ ÃÑOK«∞`«∞<åfl~Ú. ÃÑ·QÍ ‰õΩÅ
=º`庙êÅ∞ áÈ"åe `«Ñ¨Ê ‰õΩÖÏÅ∞ áÈ#Hõ¯~°ÖË^Œ<Õ qO`«"å^ŒO ‰õÄ_® qxÑ≤ã¨∞Î#flk. HÍx
‰õΩÖÏÅ∞#flO`«=~°‰õΩ ‰õΩÅ =º`庙êÅ∞ áÈÉ’=<Õ q+¨Ü«∂xfl JÖÏ "åkOKÕ"å~°∞ QÆ∞iÎOK«_»O
ÖË^Œ∞.
XHõ =∞Oz =∂~°∞Ê
QÆ∞_ç¤Ö’ "≥∞Å¡ J#fl@∞ì XHõ =∂~°∞Ê =∂„`«O =zÛOk. ‰õΩÅ=$uÎ xÜ«∞=∞O „Hõ=∞OQÍ
JO`«iã¨∞Î#flk. q^Œº, =ÚYºOQÍ L#fl`« q^Œº, ™êOˆHuHõ q^Œº ã¨OѶ¨∞OÖ’ J@ì_»∞QÆ∞
=~åæÅ =~°‰õΩ "åºÑ≤ã¨∞Î#flH˘nÌ U ‰õΩÅO"å_≥·<å, U =$uÎ J~Ú<å – ‰õΩÅ^èŒ~å‡xfl |ì̃ –
ÉèíQÆ=næ`« K≥Ñ≤Ê#@∞ì P[<å‡O`«~° ã¨O™ê¯~° Ѷ¨e`«OQÍ =KÕÛ ã¨fiÉèÏ"åxfl |˜ì, QÆ∞}Ïxfl
|ì̃ HÍHõ – Jaè~°∞zx |ì̃, Pã¨HÎ̃x |ì̃, â◊HÎ̃ ™ê=∞~å÷ºÅ#∞ |ì̃ =$uÎ x~°‚Ü«∞=∞=Ù`«∞#flk.
W^˘Hõ =∂ˆ~ÊHÍx, "≥Ú`«ÎOÃÑ· WѨʘH© Ç≤ÏO^Œ∂ã¨OѶ¨∞O ‰õΩÅO ã¨OÔHà◊¡ #∞Oz |Ü«∞@
Ѩ_»ÖËHõáÈ`«∞#flk.
=∞i ‰õΩÅ=º=ã¨÷#∞ Jã¨ÖË Z~°QÆx W`«~° ã¨=∂*ÏʼnõΩ, ZѨÊỖH·<å ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’
‰õΩÅ~°Ç≤Ï`« ã¨=∂[O U~°Ê_ç`Õ P ã¨=∂*ÏxH˜ w`ÀѨ^Õâ◊O =iÎOK«^•? ѨÙ#ifi~°fizOK«∞‰õΩO>Ë
=iÎã¨∞ÎOk. ‰õΩÅ=º=ã¨÷ ÖËHõáÈ~Ú<å =$`«∞ÎÅ∞OÏ~Ú Hõ^•? "≥·^Œº=$uÎ, <åºÜ«∞"å^Œ =$uÎ,
Láê^蕺ܫ∞ =$uÎ, =º=™êÜ«∞ =$uÎ, Ãã·xHõ =$uΠѨ„uHÍ ~°K«# =$uÎ – WÖÏ Z<Àfl
=$`«∞ÎÅ∞OÏ~Ú. P =$`«∞ÎÅ#∞ |˜ì, L^ÀºQÍÅ#∞ |˜ì x~°‚Ü«∞=∞ÜÕ∞º xÜ«∞=∂Å∞,
^èŒ~å‡Å∞ ZѨC_»∂ LOÏ~Ú. ã¨=∂[ „âıÜ«∞ã¨∞û ^Œ$ëêìº „Ѩu =$uÎÖ’#∞ KÕÜ«∞^Œy#
Ѩ#∞Å∞, KÕÜ«∞^ŒQÆx Ѩ#∞Å∞ x~°‚Ü«∞"≥∞ÿ =ÙOÏ~Ú. "å˜x ™êfi~°÷~°Ç≤Ï`«OQÍ, xëê¯=∞OQÍ
áê˜OK«_»"Õ∞ =ºHÎ̃ Hõ~°Î=º=∞=Ù`«∞Ok. XH˘¯Hõ¯™êi =$uÎ ^èŒ~å‡xH˜, =ºHÎ̃ ^èŒ~å‡xH˜ Ѷ¨∞~°¬}
ã¨OÉèíqOK«=K«∞Û. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Uk J#∞ã¨~°}©Ü«∞"≥∂, Uk „âıÜ«∞㨯~°"≥∂ =ºH˜Î `«#
JO`«~å`«‡ „Ѩɒ^è•#∞™ê~°O x~°‚~ÚOK«∞HÀ=Åã≤O^Õ. ''ã¨fi^èŒ̂~‡ x^èŒ#O „âıÜ«∞ó—— J#flÉ’^èŒÖ’
ã¨fi^èŒ~å‡xH˜ ‰õΩÅ^èŒ~°‡O J<Õ HÍHõ, =ºHÎ̃QÆ`« ã‘fiÜ«∞^èŒ~°‡O Jx J~°÷O K≥ѨCHÀ=_»OÖ’ `«Ñ¨CÖË^Œ∞.

13. qâ◊fi^Œ~°≈#O
304 ❖
ÉèíQÆ=næ`« „Ѩ^è•#OQÍ É’kèOzOk Hõ~°‡Ü≥∂QÍxfl "≥Ú`«ÎO w`å „Ñ¨Ü≥∂[#O,
Ѩ~°=∂~°÷O Hõ~°‡Ü≥∂QÆ"Õ∞. â◊OHõ~°∞_»∞ w`«#∞ *Ï˝# „Ѩ^è•#"≥∞ÿ#kQÍ "åºMϺxOz #ѨʘH˜,
x*ÏxH˜ Jk Hõ~°‡Ü≥∂QÆ „Ѩ^è•#O. J~°∞˚#∞_»∞ qëê^Œ„QÆã¨∞Î_≥· Ü«Ú^ŒúO KÕÜ«∞#x JG ã¨<åºã¨O
KÕã≤#ѨC_»∞ J`«_çx Ü«Ú^Àú#∞‡Y∞_çx KÕÜ«∞_®xH˜ Hõ$+¨µ‚_»∞ Hõ~°‡Ü≥∂QÆO É’kèOKå_»∞. D
q+¨Ü«∞O =∞~°záÈ~å^Œ∞.
=∂#=Ù_≥·#"å_»∞ =∞~°} Ѩ~°ºO`«O Hõ~°‡ KÕÜ«∞=Åã≤O^Õ. „|Ǩχ *Ï˝xÜ≥ÿ∞ Jxfl
HÀÔ~¯Å#∞ `«ºlOz#"å_»∞ ‰õÄ_® ^ÕǨÏO. „áê}O L#flO`« =~°‰õΩ Hõ~°‡ KÕã¨∂Î<Õ =ÙOÏ_»∞.
Hõ~å‡K«~°}O #∞Oz Z=_»∂ `«Ñ≤ÊOK«∞HÀÖË_»∞. `«#‰õΩ ÖËxk, `å#∞ HÀ~°^Œy#k Un ÖËx
ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ ‰õÄ_® Ö’Hõ ã¨O„QÆǨ~°÷O Hõ~°‡ PK«iã¨∂Î<Õ =Ù<åfl_»∞. ™ê^èŒ∞=ÙÅ#∞
ã¨O~°H˜∆OK«_®xH˜, ^Œ∞+¨¯ $`«∞Å#∞ ^Œ∞#∞=∂_»_®xH˜, ^èŒ~°‡ ã¨O™ê÷Ѩ# HÀã¨O ÉèíQÆ=O`«∞_»∞
Ü«ÚQÆO `«~åfi`« Ü«ÚQÆOÖ’ Éèí∂q∞ÃÑ· J=`«iã¨∞Î<åfl_»∞.
xëê¯=∞Hõ~°‡
J~Ú`Õ Hõ~°‡ J<Õk – Jk ѨÙ}ºHõ~°‡ J~Ú<å, áêѨ Hõ~°‡J~Ú<å P`«‡#∞ |Okèã¨∞ÎOk.
=∞m¡=∞m¡ Hõ~°‡ Ѷ¨e`åÅ#∞ J#∞ÉèíqOK«_®xH˜ [x‡OKÕ@@∞ì KÕã¨∞ÎOk. J@∞=O˜ Hõ~°‡‰õΩ
|O^èŒ# â◊H˜Î ÖˉõΩO_® KÕÜ«∂ÅO>Ë Hõ~°‡#∞ JHõ~°‡QÍ =∂~åÛe. Jk ZÖÏ ã¨OÉèí=O?
Hõ~°‡#∞ xëê¯=∞OQÍ KÕ¿ãÎ, Ѷ¨ÖÏ¿ÑHõ∆ ÖˉõΩO_® "≥·~åQƺÉèÏ=O`À KÕ¿ãÎ Jk ã¨OÉèí=O.
[Ü«∂Ѩ[Ü«∂Å#∞, ÖÏÉèÏÖÏÉèÏÅ#∞ QÆ}˜OK«‰õΩO_® Jk ˆH=ÅO Hõ~°Î=ºO Hõ#∞Hõ<Õ KÕÜ«∂e.
Hõ∆„uÜ«Ú_≥·#"å_»∞ Ü«Ú^ŒúO KÕã≤, â◊„`«∞=ÙÅ#∞ xi˚Oz, ~å[ºáêÅ# KÕÜ«∞_»O `«# ‰õΩÅ
^èŒ~°‡O Hõ#∞Hõ KÕÜ«∂e. P q^èŒOQÍ `«# ™êfi~°÷O HõO>ˇ L#fl`«"≥∞ÿ# Ѩ~°=∂~°÷O HÀã¨O
xëê¯=∞OQÍ, Ѷ¨ÖÏ¿ÑHõ∆ ~°Ç≤Ï`«OQÍ Hõ~°‡ KÕ¿ãÎ Jk <≥·+¨¯~°‡ºOQÍ<Õ ÉèÏã≤ã¨∞ÎOk. (`Õ# `«ºˆHÎ#
Éèí∞Or^ä•ó Jx Dâß"å㨺 „Ѩ^äŒ=∞ =∞O„`«O K≥Ñ≤ÊOk D xëê¯=∞ Hõ~°‡`«`åfi<Õfl)
JÖÏO˜ "≥·~åQƺO ZÖÏ ã≤kúã¨∞ÎOk? JO>Ë JÉèϺã¨O KÕ`«<Õ ã≤kúã¨∞ÎOk. HÀiHõÅ∞
ÖˉõΩO_®, Ѷ¨e`«O PtOK«‰õΩO_®, Ѷ¨e`«O Ѩ@¡ =∞=∞HÍ~°O ÖˉõΩO_®, Hõ~°Î=ºO Hõ#∞Hõ<Õ
Hõ~°‡ KÕÜ«∞_»O J<Õk ™ê^èŒ# ^•fi~å <Õ~°∞ÛHÀ"åe. WO„kÜ«∞ x„QÆǨÏO, ^蕺#O, Ü≥∂QÆ™ê^èŒ#
"≥Ú^ŒÖˇ·#q JO^Œ∞‰õΩ Ѩ^Œú`«∞Å∞.
ÉèíH˜Î=∂~°æO
=∞~˘Hõ =∂~°æO ÉèíHÎ̃ Ü≥∂QÆO. U Hõ~°‡ KÕã≤<å ÉèíQÆ=^Œ~°Ê}OQÍ KÕÜ«∂e. JѨC_»∞
=∂#=Ù_»∞ Hõ~°‡q=Ú‰õΩÎ_»=Ù`å_»∞. Hõ$+¨µ‚_»∞ `å<Õ ã¨=∞™êÎxfl ã¨$lOKå#x, `«##∞ q∞Oz#
^≥·=OÖË_»x, Éèí‰õΩÎ_»∞ `«##∞ Láêã≤OK«_»O =Å¡ "≥∂Hõ∆O á⁄O^Œ∞`å_»x K≥áêÊ_»∞. *Ï˝#=∂~°æ

14. qâ◊fi^Œ~°≈#O
305 ❖
HõO>Ë, Hõ~°‡=∂~°æO HõO>Ë ÉèíH˜Î=∂~°æO ã¨∞ÅÉèíO. Ѩ„`«O, ѨÙ+¨ÊO, Ѷ¨ÅO, `ÀÜ«∞O Uk
ÉèíHÎ̃`À ã¨=∞iÊOz<å Jk `«#‰õΩ K≥O^Œ∞`«∞Ok. Jxfl Hõ~°‡Å#∞ `«ºlOz x~°‡Å z`«ÎO`À
ÉèíQÆ=O`«∞x â◊~°}∞á⁄Ok# =∂#=Ù_»∞ Jxfl áêáêÅ #∞Oz q=Ú‰õΩÎ_»=Ù`å_»∞.
ÉèíH˜Î J<Õk "≥Ú^Œ˜#∞Oz Ç≤ÏO^Œ∂=∞`«OÖ’ =Ù#fl ÉèÏ=OHÍ^Œ∞. "Õ^•Å∞ Hõ~°‡
„Ѩ^è•#"≥∞ÿ#q. LѨx+¨`«∞ÎÅ∞ *Ï˝# „Ѩ^è•#"≥∞ÿ#q. Jq JO^ŒiH˜ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖËxq.
JO^Œ~°∞ P =∂~åæÅ∞ J=ÅOaOK«ÖË~°∞. JO^Œ∞KÕ`« ÉèíQÆ=O`«∞_çx ™ê=∂#º =∂#=ÙʼnõΩ
KÕ~°∞=QÍ fã¨∞‰õΩ~å=_®xH˜QÍ#∞ ÉèíHÎ̃`«`«fiO XHÍ<˘Hõ ^Œâ◊Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂=∞`«OÖ’ „Ѩ"ÕtOzOk.
^•xH˜ "≥Ú^Œ˜™êiQÍ w`« qã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# ~°∂ѨO WzÛOk.
P `«~åfi`« HÍÅOÖ’ ÉèíHÎ̃ÉèÏ=# J#∂ǨϺOQÍ ÃÑiyáÈ~Ú. ^•^•Ñ¨Ù Ç≤ÏO^Œ∂=∞`«O
JO`«˜x P„Hõq∞OK«∞‰õΩ#flk. `åufiHõOQÍ â◊OHõ~å^≥Âfi`«O J„QÆ™ê÷#O á⁄Ok =ÙO_»=K«∞ÛQÍx,
J`«ºkèHõ ã¨OMϺ‰õΩÖˇ·# „Ѩ*Ï=ox ÉèíHÎ̃ÉèÏ="Õ∞ Z‰õΩ¯=QÍ PHõi¬OzOk. JO`ÕHÍ^Œ∞. â◊¥„^Œ∞_»∞
"≥∂H∆ÍxH˜ J~°∞›_»∞HÍ_»x, "≥∂H∆Í~°›`« ã¨OáêkOKåÅO>Ë =∂#=Ù_»∞ J„QÆ=~°‚OÖ’
[x‡OK«=Åã≤O^Õ Jx „|Ǩχ ã¨∂„`åÅ∞ ¿Ñ~˘¯O@∞<åfl~Ú. JO>Ë â◊¥„^Œ∞Å∞ „|Ǩχ*Ï˝<åxH˜
J~°∞›Å∞ HÍ~°#fl x~°ã¨# ÉèÏ=O XHõ<å_»∞ =ÙO_Õ^Œ#fl =∂@. P Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ "≥∂H∆ÍxH˜
=∞~˘Hõ =∂~°æOQÍ, *Ï˝#O HõO>Ë ã¨∞ÅÉèí"≥∞ÿ# =∂~°æOQÍ ÉèíHÎ̃ =∂~°æO Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[OÖ’
"åºÑ≤ÎÖ’H˜ =zÛOk. ÉèíQÆ=næ`«Ö’<Õ ^•xH˜ JO‰õΩ~å~ÀѨ} [iyOk. `«^Œ#O`«~° HÍÅOÖ’
Jxfl ÉèíHÎ̃ L^Œº=∂ʼnõΩ ÉèíQÆ=næ`« =∂~°æ^Œi≈x J~ÚOk.
ÉèíQÆ=næ`«Ö’ „Ѩuáêk`«"≥∞ÿ# ÉèíH˜Î Hõ$+¨‚ÉèíH˜Î. =$+≤ì =OjÜ«ÚÅ∞, Ü«∂^Œ=ÙÅ∞,
™ê`«fi`«∞Å∞ "≥Ú^ŒÖˇ·# `≥QÆʼnõΩ <åÜ«∞‰õΩ_≥·# Hõ$+¨µ‚_»∞ „Hõ=∞OQÍ ÉèíQÆ=O`«∞_»∞QÍ, ÖËHõ q+¨µ‚
J=`å~°OQÍ Ñ¨i}q∞OKå_»∞. "Õ^ŒHÍÅO <å˜H˜ áœ~å}˜Hõ Hõ$+¨µ‚_»∞ ÖË_»∞. |∞∞ˆQfi^ŒO
Zxq∞^Œ= =∞O_»ÅO 85,86,87 ã¨∂HÍÎÅ∞ POy~°ã¨∞_≥·# Hõ$+¨µ‚x ¿Ñ~°∞`À =Ù<åfl~Ú.
JÖψQ 96= ã¨∂HõÎOÖ’ Hõ$+¨µ‚_»<Õ Jã¨∞~°∞_çx WO„^Œ∞_»∞ ã¨OǨÏiz#@∞ì =ÙOk. HÍx, P
Ô~O_»∞ KÀ@¡ ¿Ñ~˘¯#fl Hõ$+¨µ‚_»∞ áœ~å}˜Hõ Hõ$+¨µ‚_»∞ HÍ_»x `≥Å∞ã¨∂Î<Õ =ÙOk.
KèåO^ÀQÀºÑ¨x+¨`«∞Î ¿Ñ~˘¯#fl Ѷ¨∞’~åOy~°ã¨∞x t+¨µº_≥·# Hõ$+¨µ‚_»∞ =∂„`«O ^Õ=H©Ñ¨Ù„`«
Hõ$+¨µ‚_»∞. J`«_»∞ QÆ∞~°∞=Ù =^ŒÌ <ÕiÛ# "Õ^•O`åxH˜, w`ÀѨ^ÕâßxH˜ áÈeHõÅ∞<åfl~Ú Hõ#∞Hõ
J`«_Õ w`«Ö’x Hõ$+¨µ‚_≥· =ÙO_®Åx ѨO_ç`«∞Å∞ Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. WHõ P `«~åfi`«HÍÅOÖ’
Ѷ¨∞’~åOy~°ã¨ t+¨µº_≥·# Hõ$+¨µ‚_Õ ^Õ=H© =ã¨∞^Õ=ÙŠѨل`«∞_≥·# áœ~å}˜Hõ Hõ$+¨µ‚_»∞QÍ Ñ¨i}Ï=∞O
K≥Ok =ÙOÏ_»∞. J`«_Õ ÉèíQÆ=^Œ=`å~°OQÍ `«~åfi`« HÍÅOÖ’ |Ǩïà◊ „ѨKå~°O á⁄Ok
ѨÓ[hÜ«Ú _»Ü«∂º_»∞. ѨÙ~å}ËuǨ™êÅ<å˜H˜ J`«_»∞ "Õ^Œ ^Õ=`«Å#∞ q∞Oz P~å^èŒhÜ«Ú
_»Ü«∂º_»∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Ü«∂^Œ=ÙÅ∞ WO„^À`«û=O [~°∞ѨÙ`«∞O>Ë "åi <åÜ«∞‰õΩ_≥·# Hõ$+¨µ‚_»∞

15. qâ◊fi^Œ~°≈#O
306 ❖
"åiOz `«##∞ P~åkèOK«=∞x P^ÕtOKå_»∞. ÉèíQÆ=næ`«Ö’ Hõ$+¨‚"åã¨∞^Õ= `«`«fiO Ѩ~åHÍ+ª̈
K≥OkOk. `å#∞ ÉèíQÆ=O`«∞_ç#x, `«# =∂Ü«∂â◊HÎ̃`À D ã¨=∞™êÎxfl ã¨$lOKå#x, `å#∞
Ѩ~°„|ǨχHõO>Ë q∞#fl J~Ú#"å_ç#x, `«##∞ ÉèíHÎ̃`À ѨÓlOz# "åiH˜ "≥∂Hõ∆O „Ѩ™êk™êÎ#x
„ѨHõ˜OKå_»∞. *Ï˝#, Hõ~°‡=∂~åæÅ HõO>Ë ã¨∞ÅÉèí"≥∞ÿ#k ÉèíH˜Î =∂~°æ=∞x K≥|∞`«∂, Jxfl
^èŒ~å‡Å#∞ =^Œe `«##∞ â◊~°}∞ "Õ_ç# "åiH˜ ã¨~°fi áêáêÅ#∞ á⁄Q˘ì̃ "≥∂Hõ∆O W™êÎ#OÏ_»∞.
=∞^茺 Ü«ÚQÍÅ #∞Oz Hõ$+¨‚ÉèíH˜Î ZO`«QÍ „Ѩ*Ï™ê=∂#ºOÖ’ „ѨKåi`«"≥∞ÿO^À JO^ŒiH©
`≥eã≤O^Õ.
P`«‡x`«º`«fiO
w`« É’kèOz# =∞~˘Hõ „Ѩ^è•# ÉèÏ=O P`«‡x`«º`«fiO. P`«‡ XHõ¯>Ë ã¨`«ºO, x`«ºO.
P`«‡ Hõ~å‡#∞Éèí=O HÀã¨O uiy uiy áêi÷= â◊s~°O ^èŒiã¨∞ÎOk, `«ºlã¨∞ÎOk. J"Õ [##
=∞~°}ÏÅ∞. "≥∂Hõ∆„áêÑ≤ΠѨ~°ºO`«O ^ÕÇ≤ÏH˜ [## =∞~°}ÏÅ∞ `«Ñ¨Ê=Ù. "≥∂Hõ∆O ZÖÏ ã≤kúã¨∞ÎOk?
P`«‡ `å#∞ x`«∞º_»#x, [## =∞~°}ÏÅ∞ ^ÕǨxˆH `«Ñ¨Ê `«#‰õΩ HÍ^Œx „QÆÇ≤ÏOK«_»"Õ∞
"≥∂Hõ∆O. *Ï˝#"Õ∞ "≥∂Hõ∆^•Ü«∞HõO. J@∞=O˜ *Ï˝#O ã≤kúOK«_®xH˜ Ü≥∂QÆ™ê^èŒ<Õ =∂~°æO.
[#‡ Ѩ~°OѨ~° =∞~˘Hõ=ÚYº ÉèÏ=#. P`«‡ x`«º`«fiO =Öˇ<Õ Wk ‰õÄ_® ˆH=ÅO
XHõ qâßfiã¨O. „H˜O^Œ˜ [#‡Ö’ KÕã≤# Hõ~°‡Å‰õΩ J#∞QÆ∞}OQÍ D [#‡ =ÙO@∞Ok.
ѨÙ}ºHõ~°‡Å∞ KÕã≤#"å_çH˜ L`«Î=∞[#‡, áêѨHõ~°∞‡_çH˜ hK« [#‡ HõÅ∞QÆ∞`å~Ú. XHõ_»∞
L`«Î=∞‰õΩÅOÖ’ [x‡OKå_»O>Ë Ñ¨Ó~°fi[#‡Ö’ ѨÙ}ºHõ~°‡Å∞ KÕã≤ =ÙOÏ_»x, hK«‰õΩÅOÖ’
[x‡OKå_»O>Ë áêѨHõ~°‡Å∞ KÕã≤ =ÙOÏ_»x TÇ≤ÏOKåe. J~Ú`Õ D [#‡Ö’ =∞Oz
Hõ~°‡Å∞ KÕ¿ãÎ =∞~˘Hõ [#‡Ö’ L`«Î=∞‰õΩÅOÖ’ [x‡OK«=K«∞Û. W=hfl TǨÏÅ∞. P`«‡ x`«º`«fiO
=Öˇ<Õ ™êHõ∆ ºO, P^è•~°O ÖËx qâßfi™êÅ∞. HÍx g˜ÃÑ·<Õ "≥Ú`«ÎO ÉÏ~°fÜ«∞ zO`«#
P^è•~°Ñ¨_ç =ÙOk. P`«‡ ÉèÏ=#, ѨÓ~°fi, ѨÙ#~°̊#‡Å ÉèÏ=# ÖËx^Õ ÉèÏ~°fÜ«∞ zO`«<Õ ÖË^Œ∞.
g˜x D<å_Õ HÍ^Œ∞, Ju „áêp# HÍÅOÖ’<Õ „ѨtflOz#"å~°∞<åfl~°∞. Kå~åfi‰õΩÅ=Öˇ
J=¿ÇÏà◊# KÕã≤#"å~°∞<åfl~°∞.
ÉèíQÆ=næ`« `«# ã≤^•úO`åʼnõΩ LѨx+¨`«∞ÎÅÃÑ· ZO`«QÍ P^è•~°Ñ¨_çO^À ™êOYº
^Œ~°≈#OÃÑ· ‰õÄ_® JO`Õ P^è•~°Ñ¨_çOk. HõÑ≤Å ™êOMϺxfl #∂˜H˜ #∂~°∞áêà◊√¡ ã‘fiHõiOzO^Œx
HÍ^Œ∞ HÍx, xsâ◊fi~°"≥∞ÿ# ™êOMϺxfl ¿ãâ◊fi~°™êOYºOQÍ =∂~°∞Û‰õΩ#flk. „ѨHõ$u, ѨÙ~°∞+¨µ_»∞
J<Õ =¸Å`«`åfiÅ#∞ „ѨuáêkOz# ™êOMϺxH˜ w`« ѨÙ~°∞ëÈ`«Î=∞ `«`åfixfl ‰õÄ_® KÕiÛOk.
ѨÙ~°∞ëÈ`«Î=∞`«`«fiO XHõ¯>Ë =∞øeHõ=∞x „ѨuáêkOzOk. HÍx, HõÑ≤Å ™êOYºOÖ’ ¿Ñ~˘¯#fl
„ѨHõ$u, ѨÙ~°∞+¨µ_»∞, QÆ∞}„`«Ü«∞O, |∞kú, JǨÏOHÍ~°O "≥Ú^ŒÖˇ·# qq^èŒ `«`åfiÅ#∞
P"≥∂kOzOk. =ÚYº"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞, KÕ~°∞ÊÅ`À ™êOMϺxfl ã‘fiHõiOzOk. HõÑ≤Å

16. qâ◊fi^Œ~°≈#O
307 ❖
™êOMϺxH˜, w`å ™êOMϺxH˜ ã¨O|O^èŒO ÖË^Œx H˘O^Œ~°∞ JOÏ~°∞ HÍx, w`«ÃÑ· HõÑ≤Å
™êOYº „ѨÉèÏ=O HõÅ^Œx K≥ѨÊ_®xH˜ ã¨O^ÕǨÏO JHõ¯~°ÖË^Œ∞.
ÉèíQÆ=næ`« Ü≥∂QÆâßG"Õ∞ HÍ^Œ∞, huâßGO ‰õÄ_®. =∂#=Ù_»∞ D Ö’HõOÖ’ ZÖÏ
„Ѩ=iÎOKåe. ZÖÏ =º=ǨÏiOKåe. Z=~°∞ ZO^Œ∞‰õΩ U q^èŒ"≥∞ÿ# Hõ~°‡Å∞ PK«iOKåe,
PYiH˜ Z@∞=O˜ PǨ~°O Éèí∞lOKåe, ZO`«¿ãѨ٠x„kOKåe, =∞#ã¨∞û#∞, WO„kÜ«∂Å#∞
ZÖÏ x„QÆÇ≤ÏOKåe, x„QÆÇ≤Ï¿ãÎ HõeˆQ „ѨÜ≥∂[#O Uq∞˜, x„QÆÇ≤ÏOK«HõáÈ`Õ HõeˆQ #+ì̈O
Uq∞˜, WOHÍ J<ÕHõ h`«∞ºÑ¨^ÕâßʼnõΩ ÉèíQÆ=næ`« HÍ}Ïz, Wq <å˜H©, <Õ˜H© ZѨʘH©
P^Œ~°}©Ü«∂ÖË, PK«~°}©Ü«∂ÖË.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ "≥∂Hõ∆ã¨<åºã¨Ü≥∂QÆOÖ’ w`åKå~°∞º_»∞ =¸_»∞ ~°HÍÅ ã¨∞MÏÅ#∞
¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. XHõ˜ ™êufiHõã¨∞YO, Ô~O_»=k ~å[㨠ã¨∞YO, =¸_»=k `å=∞㨠ã¨∞YO.
™êufiHõ ã¨∞YO Z@∞=O˜k?
Ü«∞`«Î^Œ„ˆQ q+¨∞= Ѩi}Ï"Õ∞=∞$`ÀѨ=∞O
`«`«∞ûYO ™êufiHõO „áÈHõÎ=∂`«‡ |∞kú „Ѩ™ê^Œ[O 18–37
Uk "≥Ú^Œ’¡ q+¨OÖÏ =ÙO_ç z=~°Ö’ J=∞$`«OÖÏ =ÙO@∞O^À, `«# |∞kú
<≥·~°‡ÅºO KÕ`« HõÅ∞QÆ∞`«∞O^À Jk ™êufiHõã¨∞YO.
JÖψQ U ã¨∞Y"≥∞ÿ`Õ "≥Ú^Œ@ q+¨¨ÜÕ∞O„kÜ«∞ ã¨OÜ≥∂QÆO KÕ`« J=∞$`«OÖÏ =ÙO_ç
z=~°Ö’ q+¨OQÍ Ñ¨i}q∞ã¨∞ÎO^À Jk ~å[㨠ã¨∞YO. WHõ x„^Œ, JÅã¨`«fiO, „Ѩ=∞`«Î`«
J<Õ"å˜#∞Oz ѨÙì̃#^≥· "≥Ú^Œ’¡#∞, z=~°Ö’#∞ ‰õÄ_® „Éèí=∞#∞, P*Ï˝<åxfl HõÅQÆ*Ëã¨∞ÎO^À
Jk `å=∞㨠ã¨∞YO.
D „uq^èŒ qÉèí[# x`«º ã¨`«º=∞x JOwHõiOK«_®xH˜ JÉèíºO`«~°O =ÙO_»#Hõ¯~°ÖË^Œ∞.
w`«Ö’ 18 J^蕺ܫ∂Å∞, 700 â’¡HÍÅ∞ =Ù<åfl~Ú. J^蕺ܫ∂Å "åsQÍ H˘xfl
=ÚYº"≥∞ÿ#, „Ѩã≤^Œú"≥∞ÿ#, ã¨∞Ѩiz`«"≥∞ÿ# â’¡HÍÅ ã¨Ç¨Ü«∞O`À w`å~å÷xfl `≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•=Ú.
V

17. qâ◊fi^Œ~°≈#O
308 ❖
38. ã¨O„QÆǨÏOQÍ w`«
ÉèíQÆ=næ`«Ö’ 18 J^蕺ܫ∂Å∞<åfl~Ú. „Ѩ^äŒ=∂^蕺ܫ∞O J~°∞˚# qëê^ŒÜ≥∂QÆO.
kfifÜ«∂^蕺ܫ∞O ™êOYºÜ≥∂QÆO. WÖψQ „Ѩu J^蕺ܫ∂xfl XHõ Ü≥∂QÆOQÍ ¿Ñ~˘¯#_»O
[iyOk.
Ü≥∂QÆO JO>Ë HõÅ~ÚHõ (union). ã¨OÜ≥∂QÆO J<åfl HõÅ~ÚˆH. JO^Œ∞KÕ`« Ü≥∂QÆO,
ã¨OÜ≥∂QÆO XHõ>Ë. J~Ú`Õ, Ü≥∂QÆO J<Õ â◊ÉÏÌxH˜ <å<å~å÷Å∞<åfl~Ú. ã¨O^Œ~åƒùxfl |˜ì
J~°÷O K≥ѨCHÀ"åe.
Ü≥∂QÆO JO>Ë Ñ¨^Œúu (method), =∂~°æO (Way, Means) Jx ‰õÄ_® J~°÷O
K≥ѨÊ=K«∞Û. J~°∞˚# qëê^ŒÜ≥∂QÆO JO>Ë J~°∞˚#qëê^ŒO J<Õ Ñ¨^Œúu, =∂~°æO. qëê^ŒO
=∂~°æO ZÖÏ J~ÚO^ŒO>Ë, Ü«Ú^èŒÌÉèí∂q∞Ö’ J~°∞˚#∞_çH˜ Hõey# qëê^Œ"Õ∞ J`«_»∞ *Ï˝#O
á⁄O^Œ_®xH˜ =∂~°æO J~ÚOk.
™êOYºÜ≥∂QÆO JO>Ë ™êOYºO J<Õ Ñ¨^Œúu, =∂~°æO. Hõ~°‡Ü≥∂QÆO JO>Ë Hõ~°‡=∂~°æO,
ÉèíHÎ̃Ü≥∂QÆO JO>Ë ÉèíHÎ̃=∂~°æO. WÖÏ Jxfl J^蕺ܫ∂ʼnõΩ J~°÷O K≥ѨCHÀ"åe.
"≥Ú^Œ˜^≥·# J~°∞˚# qëê^ŒÜ≥∂QÆO WO`«‰õΩ =ÚO^Õ q=iOK«|_çOk. WѨC_»∞
™êOYºÜ≥∂QÆO.
2. ™êOYºÜ≥∂QÆO
H“~°=, áêO_»= ¿ã#Å =∞^茺 ~°^äŒOÃÑ· xÅ|_ç# J~°∞˚#∞_»∞ H“~°=¿ã#Ö’x `«#
|O^èŒ∞q∞„`å^Œ∞ÅO^Œix K«∂_»QÍ<Õ qëê^ŒxǨÏfiÅ∞_≥·, Ü«Ú^ŒúO KÕÜ«∞#O@∂ JGã¨<åºã¨O
KÕ¿ãã¨iH˜, ™ê~°kä Hõ$+¨µ‚_»∞ Pâ◊Û~°ºÑ¨_®¤_»∞.
''W^Õq∞˜ ? "Õà◊HÍx "Õà◊ h‰õΩ D J<å~°º+¨ìO, Jã¨fi~°æºO, JH©iÎHõ~°O J~Ú#
=∂#ã≤Hõ =∂e#ºO ZÖÏ HõeyOk ? D ÔH¡|ºO (J^è≥·~°ºO) h‰õΩ `«QÆ^Œ∞. ǨÏ$^ŒÜ«∞
^Ò~°ƒÖϺxfl qã¨i˚Oz ÖË. LuÎ+ª̈ Ѩ~°O`«Ñ¨–—— Jx ÃÇÏK«ÛiOKå_»∞. (ÔH¡|ºO ´ #ѨÙOã¨Hõ`«fiO).
JѨC_»∞ J~°∞˚#∞_»∞ ''Hõ$ëê‚! cè+¨‡„^À}Ïk ѨÓAºÅ#∞ ZÖÏ ã¨OǨÏiOK«QÆÅ#∞?
"åix K«OÑ≤ P <≥`«∞Θ ‰õÄ_»∞ u#_»O HõO>Ë aK«Û"≥∞`«∞ΉõΩx „|`«Hõ_»O =∞Ozk. WѨC_»∞
<å‰õΩ Uk Hõ~°Î=º"≥∂ `≥eÜ«∞_»O ÖË^Œ∞. <Õ#∞ h‰õΩ t+¨µº_çx, „Ѩã¨#∞fl_ç"≥· WÖÏ K≥~Úº WÖÏ
K≥~Úº Jx <å‰õΩ Hõ~°Î"ÀºÑ¨^Õâ◊O HÍqOK«∞—— JO@∂ ^Œ∞óM’kfiQÆ∞fl_»Ü«∂º_»∞.

18. qâ◊fi^Œ~°≈#O
309 ❖
''J~°∞˚<å! h=Ù â’H˜OѨ^ŒQÆx "åix QÆ∞iOz â’H˜ã¨∞Î<åfl=Ù. ѨO_ç`«∞Öˇ·# "å~°∞
(*Ï˝#∞Å∞) =∞~°}˜Oz#"åi QÆ∞iOzQÍx, „|uH˜=Ù#fl"åi QÆ∞iOz QÍx ^Œ∞ódOK«~°∞——
Jx Hõ$+¨µ‚_»∞ *Ï˝# É’^èŒ HÍqOKå_»∞.
''<Õ#∞ QÍx, h=ÙQÍx, JÖψQ D ~åAÅ∞QÍx XHõѨC_»∞ ÖËHõáÈ=_»OQÍx,
WHõ=ÚO^Œ∞ ÖËHõáÈ=_»OQÍx ÖË^Œ∞, =ÙO_»^Œ∞. r=Ù_çH˜ â◊s~° ^èŒ~°‡OQÍ H“=∂~°O, Ü«∞ø=#O,
=$^•úѨºO ZÖÏ `«Ñ¨Ê"À, JÖψQ XHõ ^ÕǨÏO =∞~°}˜Oz# `«~åfi`« =∞~˘Hõ ^ÕǨÏO á⁄O^Œ_»O
‰õÄ_® `«Ñ¨Ê^Œ∞. ÖËx ^•xH˜ ÉèÏ=O (LxH˜) ÖË^Œ∞. L#fl^•xH˜ JÉèÏ=O (<åâ◊#O) ÖË^Œ∞.
x`«∞º_»∞. <åâ◊~°Ç≤Ï`«∞_»∞, J„Ѩ"Õ∞Ü«Ú_»∞ J~Ú# P`«‡ ^èŒiOKÕ D ^ÕǨÅhfl #t™êÎ~Ú.
Jq Jâßâ◊fi`åÅ∞. "å˜HÀã¨O ^Œ∞ódOK« #=ã¨~°O ÖË^Œ∞. Hõ#∞Hõ Ü«Ú^ŒúO K≥~Úº –
`«™ê‡^èŒ∞º^茺ã¨fi.
P`«‡ J<Õ^•xfl K«O¿ÑkQÍ#∞, K«xáÈÜÕ∞kQÍ#∞ ÉèÏqOK«_»O J*Ï˝#O. D P`«‡
K«O¿Ñk HÍ^Œ∞, K«OѨ|_Õk HÍ^Œ∞ (<åÜ«∞O ǨÏxÎ # ǨÏ#º`Õ) P`«‡‰õΩ ѨÙ@∞ìHõÖË^Œ∞, Kå=ÙÖË^Œ∞.
Wk =~°‰õΩ ÖËHõáÈ~Ú, WHõÃÑ· =ÙO_Õk HÍ^Œ∞. P`«‡ x`«ºO, âßâ◊fi`«O, ѨÙ~å`«#O† â◊s~°O
K«OѨ|_ç<å ^•xH˜ Kå=ÙÖË^Œ∞ – (# ǨÏ#º`Õ Ç¨Ï#º=∂<Õ â◊sˆ~)
"å™êOã≤ r~å‚x Ü«∞^ä• qǨÜ«∞
#"åx QÆ$Ǩ‚Ü«∞ #~À Ѩ~å}˜
`«^ä• â◊s~å}˜ qǨÜ«∞ r~å‚
#º<åºx ã¨OÜ«∂u #"åx ^ÕÇ‘Ï (2–22)
=∞x+≤ r~°‚ =¢™êÎÅ#∞ qã¨i˚Oz ZÖÏÔQ·`Õ #∂`«fl =ã¨<åÅ#∞ ^èŒi™êÎ_À, JÖψQ D
P`«‡ tkäÅ â◊s~åÅ#∞ =^Œe. #∂`«fl â◊s~åÅ#∞ „QÆÇ≤Ïã¨∞Î<åfl_»∞.
(=∂#=ÙxÖ’ â◊s~°O, WO„kÜ«∂Å∞, =∞#ã¨∞û "≥Ú^ŒÖˇ·#=hfl #tOz<å, #tOK«xk,
uiy uiy â◊s~åxfl ^èŒiOKÕk J~Ú# P`«‡ J<Õk XHõ˜ =Ù#fl^Œx, Wk x`«ºO, âßâ◊fi`«O
J<Õ ÉèÏ=O ã¨=∞ãÎ̈ ÉèÏ~°fÜ«∞ Pã≤ÎHõ zO`«#‰õΩ P^è•~°O. ^•x ѨÙ<åkÃÑ·<Õ q∞QÆ`å Ç≤ÏO^Œ∂
"Õ^•O`«™œ^èŒ=∞O`å xi‡`«"≥∞ÿOk. <åã≤ΉõΩÅ∞, Kå~åfi‰õΩÅ∞, Éè∫uHõ"å^Œ∞Å∞ D ÉèÏ"åxfl
JOwHõiOK«~°∞. =∂#=Ù_»∞ XHõ¯™êˆ~ [x‡™êÎ_»∞† XHõ¯™êˆ~ =∞~°}˜™êÎ_»x, Éè∫uHõ „ѨHõ$u
Ѩi}Ï=∞„Hõ=∞OÖ’ XHõ ^Œâ◊Ö’ K≥·`«#ºO L^Œ∞ƒ^Œú =∞=Ù`«∞O^Œx, P K≥·`«#ºO âßâ◊fi`«OQÍ
H˘#™êQÆ∞`«∞O^Œ#_®xH˜ ^•YÖÏ ÖË^Œx "å~°∞ JOÏ~°∞.)
ÉèíQÆ=næ`«Ö’ P`«‡ x`«º`åfixfl, ^•x Jf`«`åfixfl D Ô~O_»∞ „Ѩã≤^Œú â’¡HÍÅ∞ KåÖÏ
Q˘Ñ¨ÊQÍ =i‚™êÎ~Ú.

19. qâ◊fi^Œ~°≈#O
310 ❖
<≥·#O zèO^ŒOu â◊¢™êÎ}˜
<≥·#O ^ŒÇ¨Ïu áê=Hõó
#K≥·#O ˆH¡^ŒÜ«∞<åκáÈ
#â’+¨Ü«∞u =∂~°∞`«ó (2–23)
– P`«‡#∞ â◊¢™êÎÅ∞ KèÕkOK«ÖË=Ù. Jyfl ^ŒÇ≤ÏOK«ÖË^Œ∞. h~°∞ `«_»Ñ¨ÖË^Œ∞. QÍe
â◊√+≤¯OѨ*ËÜ«∞ÖË^Œ∞.
JKÕÛù^ÀºÜ«∞ =∞^•Ç¨ÏŸºÜ«∞
=∞ˆH¡^Àº â’+¨º U=K«
x`«ºã¨Ê~°fi QÆ`« ™ê÷û}∞
~°K«Ö’Ü«∞O ã¨<å`«#ó (2–24)
''P`«‡ KèÕkOK«|_»^Œ∞, ^ŒÇ≤ÏOѨ|_»^Œ∞, `«_»Ñ¨|_»^Œ∞, â◊√+≤¯OѨ|_»^Œ∞. Jk x`«ºO——
ã¨~°fiQÆ`«O, ™ê÷}∞=Ù (ã≤÷~°O), JK«ÅO, ã¨<å`«#O.
XHõ"Õà◊ ^ÕǨÏO`Àáê@∞ P`«‡ ‰õÄ_® K«xáÈ`«∞O^Œx h=Ù ÉèÏq¿ãÎ JѨC_»∞ ‰õÄ_®
h=Ù ^Œ∞ódOK«^ŒQÆ^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë –
*Ï`«ã¨ºÇ≤Ï „^èŒ∞"À =∞$`«∞º
„~°∞ú=O [#‡ =∞$`«ã¨ºK«
`«™ê‡ ^ŒÑ¨iǨˆ~º #
`«fiO â’z`«∞=∞~°›ã≤ (2–27)
''Ѩ٘ì#"å_çH˜ Kå=Ù `«Ñ¨Ê^Œ∞. y˜ì#"å_çH˜ ѨÙ@∞ìHõ `«Ñ¨Ê^Œ∞. Jk JѨiǨ~°ºO,
Jx"å~°ºO. ^•x HÀã¨O h=Ù ^Œ∞ódOK« Ѩx ÖË^Œ∞.——
D q^èŒOQÍ *Ï˝#É’^èŒ KÕã≤ Hõ$+¨µ‚_»∞ J~°∞˚#∞_çH˜ WHõ Hõ~°Î"ÀºÑ¨^Õâ◊O KÕã¨∞Î<åfl_»∞.
ã¨fi^èŒ~°‡ x~°fiǨÏ}#∞ =∂x"ÕÜ«∞_®xH˜ gÅ∞ÖË^Œ∞. Hõ∆„uÜ«ÚxH˜ ^èŒ~°‡Ü«Ú^ŒúO – ^èŒ~°‡O`À
‰õÄ_ç#, ^èŒ~°‡O H˘~°ÔH·# Ü«Ú^Œú"Õ∞ – „âıÜ«∞㨯~°O. ã¨fi^èŒ~°‡O. PK«iOK«Hõ áÈ=_»O áêѨO,
JѨH©iÎHõ~°O. JѨH©iÎ Kå=ÙHõO>Ë Z‰õΩ¯"≥·#k. hqѨC_»∞ Ü«Ú^ŒúO KÕÜ«∞HõáÈ`Õ ÉèíÜ«∞O=Å¡,
Ñ≤iH˜`«#O =Å¡ u~À=ÚY∞_ç"≥·<å=x W`«~°∞Å∞ ÉèÏq™êÎ~°∞. Jk =∞s ÉÏ^è•Hõ~°O—— Jx
XHõ War Cry ÖÏO˜ ÃÇÏK«ÛiHõ KÕã¨∞Î<åfl_»∞.
ǨÏ`À"å „áêѨûº¿ã ã¨fi~°æO
l`åfi"å Éè’Hõ∆ º¿ã =∞Ç‘ÏO
`«™ê‡^Œ∞uÎ+¨ª H“<ÕÎÜ«∞
Ü«Ú^•úÜ«∞ Hõ$`«xâ◊ÛÜ«∞ó (2–37)

20. qâ◊fi^Œ~°≈#O
311 ❖
''^èŒ~°‡Ü«Ú^ŒúOÖ’ ǨÏ`«∞_ç"≥·`Õ g~°ã¨fi~°æO á⁄O^Œ∞`å=Ù. [~Ú¿ãÎ ~å[ºO J#∞Éèíq™êÎ=Ù.
D Ô~O_»∂ – ã¨=∂#OQÍ HÀ~°^Œy#"Õ. JO^Œ∞KÕ`« Hõ$`« xâ◊ÛÜ«Ú_»"≥· Ü«Ú^•úxH˜ ÖË.
ã¨∞Y ^Œ∞óMË ã¨"Õ∞Hõ$`åfi
ÖÏÉèÏÖÏÉè∫ [Ü«∂[Ü«∞ø
`«`À Ü«Ú^•úÜ«∞ Ü«Ú[ºã¨fi
<≥·=O áêѨ =∞"åѨûºã≤ (2–38)
ã¨∞Y^Œ∞óMÏÅÖ’, #ëêìÅÖ’, [Ü«∂Ѩ[Ü«∂ÅÖ’ ã¨=∞|∞kÌ Hõey Ü«Ú^ŒúO K≥~Úº,
JѨC_»∞ h‰õΩ áêѨO JO@^Œ∞.
D â’¡HõO`À w`«Ö’x „Ѩ^è•# É’^èŒ JO`å =KÕÛã≤O^Œx, q∞QÆ`å^ŒO`å `«~åfi`«
KÕiÛO^Œx H˘O^Œ~°∞ JOÏ~°∞. HÍx, `«~åfi`« =KÕÛ H˘xfl „Ѩã≤^Œú â’¡HÍÅÖ’ ÃÑ· ÉèÏ"åxfl
ã¨qã¨Î~°OQÍ ã¨O^ÕǨÏ~°Ç≤Ï`«OQÍ q=iOK«_»O [iyO^Œx QÆ∞~°∞ÎOK«∞‰õΩO>Ë Jk x[O
HÍ^ŒxÑ≤ã¨∞ÎOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ D „Ѩã≤^Œú â’¡HõO K«∂_»O_ç :
Hõ~°‡}˺"åkèHÍ~°¿ãÎ =∂ Ѷ¨ÖË+¨µ Hõ^•K«#
=∂ Hõ~°‡Ñ¶¨Å ¿ÇÏ`«∞~°∂ƒù~å‡`Õ ã¨OQÀ ãÎ̈fiHõ~°‡}˜ (2–27)
''h‰õΩ Hõ~°‡ KÕÜ«∞_®xˆH JkèHÍ~°O =ÙOk `«Ñ¨Ê, Hõ~°‡Ñ¶¨ÅO PtOK«_®xH˜ JkèHÍ~°O
ÖË^Œ∞. JÖÏQÆx Hõ~°‡Å∞ KÕÜ«∞HõáÈ=_»O Ѩ@¡ ‰õÄ_® h‰õΩ Pã¨HÎ̃ HõÅQÆ~å^Œ∞.
JO>Ë xëê¯=∞Hõ~°‡#∞ Hõ$+¨µ‚_»∞ É’kèOKå_»#fl=∂@. Wk Ü«∂=`ü w`ÀѨ^ÕâßxH˜
ˆHO„^Œ"≥∞ÿ# ÉèÏ=O. n<Õfl J@∞ W@∞ uÑ≤Ê w`« JO`«Ï ѨÙ#óѨÙ#~°∞HÎ̃QÍ K≥ѨÊ_»O [iyOk.
Ü≥∂QÆã¨÷ó ‰õΩ~°∞ Hõ~å‡}˜
ã¨OQÆO `«ºHÍÎfi ^èŒ#O[Ü«∞
ã≤^Œúºã≤^Àúºó ã¨"≥∂Éèí∂`åfi
ã¨=∞`«fiO Ü≥∂QÆ LK«º`Õ (2–48)
Ü≥∂QÆx+ª̈Ö’ =ÙO_ç, =∞=∞HÍ~°O qã¨i˚Oz, ã≤kú, Jã≤kú Ѩ@¡ ã¨=∞ÉèÏ=O`À Hõ~°‡Å∞
K≥~Úº. ã¨=∞|∞kú, ã¨=∞`«fi"Õ∞ Ü≥∂QÆO.
Ü≥∂QÆO J<Õ â◊ÉÏÌxH˜ J<ÕHõ q^è•Å∞QÍ J~°÷O K≥áêÊ~°∞. ÃÑ· â’¡HõOÖ’ XHõ q#∂`åfl~°÷O
K≥ѨÊ_»O [iyOk. XHõ Hõ~°Î=ºO PK«iOz#ѨC_»∞ ^•x Ѷ¨e`«O ã≤kúOK«_»O Ѩ@¡QÍx,
ã≤kúOK«Hõ áÈ=_»O Ѩ@¡QÍx Pã¨HÎ̃ ÖˉõΩO_®, J<åã¨HõÎOQÍ, Ô~O_çO˜Ñ¨@¡ ã¨=∂# ÉèÏ=O
Hõey =ÙO_»_»"Õ∞ Ü≥∂QÆO – Jx WHõ¯_» x~°fiK«#O. H˘kÌ `Õ_®`À =∞~˘Hõ x~°fiK«#O :
|∞kú Ü«ÚHÀÎ [ǨfǨÏ
LÉèË ã¨∞Hõ$`« ^Œ∞+¨¯ $`Õ
`«™ê‡ ^ÀºQÍÜ«∞ Ü«Ú[ºã¨fi
Ü≥∂QÆó Hõ~°‡ ã¨∞H“â◊ÅO (2–50)

21. qâ◊fi^Œ~°≈#O
312 ❖
ã≤kú, Jã≤kú ã¨=∞`«fi|∞kú Hõey#"å_»∞ ã¨∞Hõ$`« ^Œ∞+¨¯ $`åÅ#∞ D [#‡Ö’<Õ q_çz
ÃÑ_»∞`«∞<åfl_»∞. JÖÏO˜ ã¨=∞`«fi|∞kú`À xëê¯=∞Hõ~°‡ K≥~Úº. Hõ~°‡ H“â◊Å"Õ∞ Ü≥∂QÆO.
(JO>Ë xëê¯=∞OQÍ Hõ~°Î=ºO PK«iOK«QÆÅ <Õ̂~Ê Ü≥∂QÆO.)
Hõ~°=∞ (Hõ~°Î=ºO) KÕã¨∞Î#flѨC_»∞ Hõ~°‡Ñ¶¨ÅO g∞^Œ Pã¨HÎ̃x q_çz ÃÑ@ì_»O =Å¡ =∂#=Ùx
=∞#ã¨∞û JO`å Hõ~°‡ g∞^Œ<Õ, JO>Ë Hõ~°‡#∞ H“â◊ÅO`À, <≥·Ñ¨Ù}ºO`À, K«Hõ¯QÍ KÕÜ«∞_»O
g∞^Œ<Õ ÅQÆfl"≥∞ÿ =ÙO@∞Ok. P q^èŒOQÍ =∞#ã¨∞û#∞ KÕã¨∞Î#fl Ѩx g∞^Œ<Õ ÅQÆflO KÕÜ«∞_»"Õ∞
Ü≥∂QÆO. Hõ~°‡, =∞#ã¨∞ûÅ ã¨OÜ≥∂QÆ"Õ∞ Ü≥∂QÆO.
(|∞^Œ∞ú_»∞ É’kèOzOk ‰õÄ_® W^Õ. HÀiHõÖË ã¨=∞ãÎ̈ ^Œ∞óMÏxH˜ =¸ÅO. JO^Œ∞KÕ`«
HÀiHõÅ#∞ =^Œe "ÕÜ«∂Å<åfl_»∞. JO>Ë Hõ~°‡Ñ¶¨ÅO g∞^Œ HÀÔ~¯#∞ =ke ÃÑì̃ Hõ~°‡ KÕÜ«∂e.)
P q^èŒOQÍ ã≤÷~°|∞kú, ã¨=∞|∞kú HõÅ"å_ç<Õ ã≤÷`«„ѨA˝_»∞ JOÏ~°∞. J~°∞˚#∞_»∞ WÖÏ
„ѨtflOKå_»∞.
ã≤÷`«„Ѩ[˝ã¨º HÍ ÉèÏëê
ã¨=∂kèã¨÷㨺 ˆHâ◊=
ã≤÷`«nèó H˜O „ѨÉèÏ¿+`«
H˜ =∂ã‘`« „=*Ë`« H˜O (2–54)
''ã¨=∂kèÖ’ =ÙO_Õ ã≤÷`«„ѨA˝_ç ÅHõ∆}O Uq∞˜ ? ã≤÷`«nè (ã≤÷~°|∞kÌ) J~Ú#"å_»∞
ZÖÏ =∂Ï¡_»`å_»∞, ZÖÏ =ÙOÏ_»∞, ZÖÏ „Ѩ=iΙêÎ_»∞?——
^•xH˜ Hõ$+¨µ‚x ã¨=∂^è•#O :
^Œ∞óMË+¨fi#∞kfiQÆfl=∞<åó
ã¨∞MË+¨µ qQÆ`« ã¨Ê$ǨÏó
g`«~åQÆ ÉèíÜ«∞ „HÀ^èŒó
ã≤÷`«nè ~°∞‡x ~°∞K«º`Õ (2–56)
''^Œ∞óMÏÅÖ’ J#∞kfiQÆflOQÍ =ÙO_Õ"å_»∞, ã¨∞MÏÅÖ’ qQÆ`å㨉õΩÎ_»∞, g`«~åQÆ
ÉèíÜ«∞„HÀ^èŒ∞_»∞ J~Ú# "å_çx ã≤÷`«„ѨA˝_»∞ ÖËHõ ã≤÷`«nè JOÏ~°∞.
Ü«∞^• ã¨OǨÏ~°`Õ KåÜ«∞O
‰õÄ~À‡OQÍh= ã¨~°fiâ◊ó
WO„kÜ«∂}©O„kÜ«∂ˆ~÷Éèíº
ãÎ̈㨺 „Ѩ*Ï˝ „Ѩu+≤ª`å (2–58)
WHõ¯_» XHõ K«Hõ¯x LѨ=∂#O`À ã≤÷`«„ѨA˝x ÅHõ∆}O K≥ѨÊ|_çOk: ã≤÷`«„ѨA˝_≥·#
Ü≥∂y `«# WO„kÜ«∂Åxfl˜x – `åÉËÅ∞ `«# J=Ü«∞"åÅ#∞ `«#Ö’xH˜ ZÖÏ

22. qâ◊fi^Œ~°≈#O
313 ❖
=Ú_»∞K«∞‰õΩO@∞O^À JÖÏ – WO„kÜ«∂~å÷Å #∞Oz, JO>Ë ã¨=∞ã¨Î „ѨѨOK«O #∞Oz,
LѨã¨OǨÏi™êÎ_»∞. JѨC_»∞ J`«x *Ï˝#O ã¨∞„Ѩu+≤ª`«"≥∞ÿ =ÙO@∞Ok.
=∂#=Ù_çH˜ P`«‡*Ï˝#O á⁄O^Œ_»O =∂„`«"Õ∞ KåÅ^Œ∞. ^•xfl ã¨∞ã≤÷~°O KÕã¨∞HÀ=_»O
‰õÄ_® J=ã¨~°O. ^•xH˜ x~°O`«~° ™ê^èŒ# HÍ"åe. Jk Ü≥∂QÆO ^•fi~å<Õ ™ê^茺O. ™êOYºO
(*Ï˝#), Ü≥∂QÆO (™ê^èŒ#) D Ô~O_»∂ K≥ÏìѨÏìÅ∞ "Õã¨∞‰õΩx =ÙO_®e. JѨC_»∞ ã≤÷`«
„Ѩ[˝`«fiO ™ê^茺O. ã≤÷`«„ѨA˝_≥·# "å_Õ Pã¨H˜Î~°Ç≤Ï`«OQÍ Hõ~°‡#∞ PK«iOK«QÆÅ∞QÆ∞`å_»∞.
JO^Œ∞KÕ`« xëê¯=∞Hõ~°‡Ü≥∂QÍxH˜ *Ï˝#O P^è•~°Éèí∂`«"≥∞ÿ#k.
Z@∞=O˜"å_»∞ Ü≥∂y?
Ü«∂xâß ã¨~°fi Éèí∂`å<åO
`«™êºO *ÏQÆiÎ ã¨OÜ«∞g∞
Ü«∞™êºO *Ï„QÆu Éèí∂`åx
™êxâß Ñ¨â◊º`À =Úxó (2–69)
ã¨~°fi „áê}∞ʼnõΩ Uk ~å„`À, P ~å„u"Õà◊ Ü≥∂y "Õ∞Å∞‰õΩx =ÙOÏ_»∞. U
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ (ѨQÆÅ∞) Jxfl „áê}∞Å∞ "Õ∞Å∞H˘x =ÙOÏÜ≥∂ P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =Ú#∞ʼnõΩ
~å„u J=Ù`«∞Ok.
JO>Ë „áêѨOz‰õΩʼnõΩ Uk ~å„`À Jk *Ï˝#∞ʼnõΩ ѨQÆÅ∞. áê=∞~°∞ʼnõΩ Uk
ѨQÆÖ’ Jk *Ï˝#∞ʼnõΩ ~å„u. *Ï˝#∞Å Ü≥∂QÆ ™ê^èŒ# JÖÏ ™êQÆ∞`«∞Ok.
=∞~˘Hõ JO^Œ"≥∞ÿ# â’¡HõOÖ’ ã≤÷`«„Ñ¨Ù˝_≥·# Ü≥∂y ÅHõ∆}Ïxfl Hõ$+¨µ‚_»∞ WÖÏ q=iOKå_»∞.
JѨÓ~°fi =∂} =∞K«Å „Ѩu+ª̈O
ã¨=Ú„^Œ =∂Ѩó „Ѩqâ◊Ou Ü«∞^Œfi`ü
`«^Œfi`å¯=∂ Ü«∞O „Ѩqâ◊Ou㨈~fi
㨠âßOu =∂áÈflu # HÍ=∞ HÍg∞ (2–38)
ã¨=Ú„^ŒOÖ’ #n[ÖÏÅ∞ „Ѩ"ÕtOK«_»O =Å¡ ã¨=Ú„^ŒO ã¨OѨÓ~°‚OQÍ xO_ç#ѨʘH˜
JK«ÅOQÍ, ã¨∞ã≤÷~°OQÍ ZÖÏ =ÙO_ç áÈ`«∞O^À, JÖψQ Jxfl Éè’Qƺ q+¨Ü«∂Å∞ „|Ǩχ*Ï˝x
J~Ú# "å_çx á⁄Ok#ѨʘH˜ J`«_çx K«eOѨ*ËÜ«∞Å=Ù. HÍx, HÍ=∞HÍq∞ J~Ú#"å_»∞,
JO>Ë q+¨Ü«∂ã¨HÎ̃ HõÅ"å_»∞ WO^Œ∞‰õΩ q~°∞^ŒúO.
nx qâßÖÏ~°÷O : HÀiHõÅ#∞ Jã¨ÖË J}z"ÕÜ«∂Åx HÍ^Œ∞. `å=∞~å‰õΩÃÑ· h˜ÉÁ@∞ì
Ѩ_ç<å Jk `å=∞~å‰õΩ#∞ JO@∞HÀ^Œ∞. ã¨=Ú„^ŒOÖ’ Zxfl #^Œ∞Å∞ qb#"≥∞ÿ<å ã¨=Ú„^ŒO
Ü«∞^ä•`«^äŒOQÍ<Õ =ÙO_çáÈ`«∞Ok. JÖψQ „|Ǩχ x+¨µª_≥·# ã≤÷`«„ѨA˝_»∞ Zxfl Éè’QÆÉèÏQͺ
Å#∞Éèíqã¨∞Î<åfl =∂#ã≤HõOQÍ K«eOK«_»∞. J`«_çH˜ "å˜ Ñ¨@¡ J#∞~°H˜ÎHõÅQÆ^Œ∞. J`«_»∞
âßOu<Õ á⁄O^Œ∞`å_»∞.

23. qâ◊fi^Œ~°≈#O
314 ❖
II
3. Hõ~°‡Ü≥∂QÆO
Ô~O_»= J^蕺ܫ∞OÖ’ Hõ$+¨µ‚_»∞ "≥Ú^Œ@ x`«º"≥∞ÿ# P`«‡`«`åfixfl É’kèOKå_»∞. `«~åfi`«
xëê¯=∞Hõ~°‡#∞ É’kèOKå_»∞. =∞m§ WO„kÜ«∞x„QÆǨÏO QÆ∞iOz, ã≤÷`«„ѨA˝x ÅHõ∆}ÏÅ#∞
QÆ∞iOz, „|Ǩχ x+ª̈#∞ QÆ∞iOz K≥áêÊ_»∞. JѨC_»∞ J~°∞˚#∞_»∞ Hõ~°‡HõO>Ë *Ï˝#"Õ∞ Q˘Ñ¨Ê^ŒO@∂
Hõ$+¨µ‚_»∞ LѨ#ºã≤OKå_»x `«Åz, ''J~Ú`Õ =∞i ##∞fl Ѷ¨∞’~°"≥∞ÿ# D Ü«Ú^ŒúHõ~°‡Ö’H˜
ZO^Œ∞‰õΩ kOѨÙ`«∞<åfl=Ù Hõ$ëê‚?—— Jx „ѨtflOKå_»∞.
JѨC_»∞ Hõ$+¨µ‚_»∞ `å#∞ ѨÓ~°fiHÍÅOÖ’ *Ï˝<å㨉õΩÎʼnõΩ *Ï˝#Ü≥∂QÍxfl, Hõ~å‡ã¨‰õΩÎʼnõΩ
Hõ~°‡Ü≥∂QÍxfl LѨ^ÕtOKå#x, Z=i „Ѩ=$uÎx|˜ì "å~°∞ P Ü≥∂QÍxfl J#∞+≤ªOKåÅx
JOÏ_»∞. (*Ï˝# Ü≥∂ˆQ# ™êOMϺ<åO, Hõ~°‡Ü≥∂ˆQ# Ü≥∂y<åO)
J~Ú#ѨʘH˜ Hõ~°‡Å∞ KÕÜ«∞#O`« =∂„`å# U =∂#=Ù_»∂ P`«‡*Ï˝#O á⁄O^ŒÖË_»∞.
JHõ~°‡}º`«fiO =∞Ozk HÍ^Œ∞. ÃÑ·QÍ Jk J™ê^茺O ‰õÄ_®. ZO^Œ∞HõO>Ë Hõ~°‡ KÕÜ«∞‰õΩO_®
Z=~°∂ Hõ∆}HÍÅ"≥∞ÿ<å =ÙO_»ÖË~°∞. Hõ̂~‡O„kÜ«∂Å#∞, *Ï˝<ÕO„kÜ«∂Å#∞ J}zÃÑì̃ Z=_≥·`Õ
=∞#ã¨∞û`À =∞m§ WO„kÜ«∂~å÷Å#∞ (Éè’Qƺ=ã¨∞Î=ÙÅ#∞ QÆ∞iOz) zOuã¨∂Î =ÙOÏ_À "å_»∞
=˜ì "≥∂ã¨QÍ_»∞. JÖÏHÍHõ Z=_≥·`Õ WO„kÜ«∂ÅxflO˜x =∞#ã¨∞û Jnè#OÖ’ LOz J<å㨉õΩÎ_≥·
Hõ~å‡K«~°}O KÕ™êÎ_À "å_Õ qt+ì̈ =ºHÎ̃.
Hõ$+¨µ‚_»∞ D J^蕺ܫ∞OÖ’ Hõ~°‡KÕÜ«∞Hõ áÈ=_»O HõO>Ë Hõ~°‡ KÕÜ«∞_»O L`«Î=∞=∞x,
J~Ú`Õ xÜ«∞`«"≥∞ÿ# Hõ~°‡#∞KÕÜ«∂Åx, Hõ~°‡ KÕÜ«∞HõáÈ`Õ â◊s~° Ü«∂„`« ‰õÄ_®
J™ê^茺=∞=Ù`«∞O^Œx K≥áêÊ_»∞. P`«‡*Ï˝#∞Öˇ·# "å~°∞ ‰õÄ_® Ö’Hõã¨O„QÆǨ~°÷O Hõ~°‡Å∞ KÕ™êÎ~°∞.
"å~°∞ Hõ~°‡ KÕÜ«∞HõáÈ~Ú<å Ѩ~°"åÖË^Œ∞. x*ÏxH˜ "å~°∞ PK«iOK«=Åã≤# Hõ~°‡ J<Õk ÖË^Œ∞
‰õÄ_®. J~Ú#ѨʘH˜ "å~°∞ Ö’HõHõÖϺ}O HÀã¨O Hõ~°‡ KÕã¨∂Î<Õ =ÙOÏ~°∞. [#‰õΩ_»∞ "≥Ú^ŒÖˇ·#
"å~°∞ JÖψQ KÕâß~°∞. ÃÑ·QÍ –
Ü«∞^Œº ^•K«~°u „âı+ª̈
ãÎ̈`«Î ^Õ"Õ`«~À [#ó
ã¨Ü«∞„`«Ê=∂}O ‰õΩ~°∞`Õ
Ö’HõãÎ̈ ^Œ#∞=~°Î`Õ (3–21)
„âı+¨µª_≥·#"å_»∞ Uk KÕ™êÎ_À W`«~°∞Å∞ ‰õÄ_® J^Õ KÕ™êÎ~°∞. J`«_»∞ ^Õxfl „Ѩ=∂}OQÍ
fã¨∞‰õΩOÏ_À q∞ye# "å~°∞ ‰õÄ_® ^•<Õfl „Ѩ=∂}OQÍ ÉèÏq™êÎ~°∞.
„âı+¨µª_≥·#"å_»∞ JHõ~°‡}∞º_≥·`Õ ™ê^è•~°} [#∞Å∞ ‰õÄ_® J`«_ç<Õ P^Œ~°≈OQÍ fã¨∞‰õΩx
™È=∞iáÈ`«∞Å=Ù`å~°∞. JO^Œ∞KÕ`« „Ѩu"å_»∞ Hõ~°‡Å∞ PK«iOK«=Åã≤O^Õ. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
Hõ$+¨µ‚_»∞ `«#‰õΩ „uÖ’HÍÅÖ’#∞ KÕÜ«∞^Œy# Ѩx JO@∂ Un ÖËHõáÈ~Ú#ѨʘH˜,

24. qâ◊fi^Œ~°≈#O
315 ❖
á⁄O^Œ|_»xk, á⁄O^Œ=Åã≤Ok Un ÖËHõáÈ~Ú#ѨʘH˜ `å#∞ Hõ~°‡Å#∞ q_çzÃјì
K≥_çáÈ`å~°x, "åix `å<Õ K≥_»Q˘ì̃#"å_ç#=Ù`å#x J~°∞˚#∞_ç`À K≥|∞`å_»∞.
*Ï˝x J~Ú#"å_»∞ Hõ~°‡Å#∞ Ѷ¨ÖÏ¿ÑHõ∆`À KÕ¿ã"åix =∞O^ŒeOK«~å^Œ∞. `«#
xëê¯=∞Hõ~å‡K«~°} ^•fi~å áê=∞~°[#∞ʼnõΩ P^Œ~°≈„áêÜ«Ú_≥· "åiÖ’ Ѩi=~°Î# fã¨∞‰õΩ~å"åe.
J~Ú`Õ „Ѩu"å_»∞ ã¨fi^èŒ~å‡xfl J#∞+≤ªOKåe. xÜ«∞`«Hõ~°‡<Õ PK«iOKåe.
„âıÜ«∂<£ ã¨fi^èŒ~À‡ qQÆ∞}ó Ѩ~°^èŒ~å‡ `«ûfi#∞+≤ª`å`ü
ã¨fi^èŒ̂~‡ x^èŒ#O „âıÜ«∞ó Ѩ~°^èŒ~À‡ ÉèíÜ«∂=ǨÏó (3–35)
K«Hõ¯QÍ PK«iOz# Ѩ~°^èŒ~°‡O HõO>ˇ JO`«ÉÏQÍ KÕÜ«∞x^≥·<å ã¨fi^èŒ~°‡"Õ∞ „âıÜ«∞㨯~°O.
ã¨fi^èŒ~å‡K«~°}Ö’ =∞~°}"≥∞ÿ<å "Õ∞ÖË. Ѩ~°^èŒ~°‡O ÉèíÜ«∂=ǨÏ"≥∞ÿ#k.
WHõ¯_» ã¨fi^èŒ~°‡O JO>Ë ã¨fi‰õΩÅ ^èŒ~°‡O. Ѩ~°^èŒ~°‡O JO>Ë Ñ¨~° ‰õΩÅ ^èŒ~°‡O. J~°∞˚#∞_»∞
Hõ∆„uÜ«Ú_»∞. Hõ∆„uÜ«∞ ^èŒ~°‡O Ü«Ú^ŒúO. Ü«Ú^Œú "≥·=ÚYºO Hõ∆„uÜÕ∞`«~°"≥∞ÿ# ^èŒ~°‡O. J~Ú`Õ
ã¨fi^èŒ~°‡O J<Õ ^•xH˜ D HÍÅOÖ’ =∞#O ‰õΩÅ^èŒ~°‡O JxHÍHõ, =ºHÎ̃QÆ`« ã‘fiÜ«∞^èŒ~°‡O Jx
J~°÷O K≥ѨCHÀ=K«∞Û.
III
4. *Ï˝#Ü≥∂QÆO
xëê¯=∞Hõ~°‡=Å¡ =∞#ã¨∞û x~°‡Å"≥∞ÿ *Ï˝#ã≤kúH˜ ã≤^ŒúOQÍ =ÙO@∞Ok. JO^Œ∞KÕ`« D
J^蕺ܫ∞OÖ’ Hõ$+¨µ‚_»∞ *Ï˝#Ü≥∂QÍxfl LѨ^Õtã¨∞Î<åfl_»∞. J~Ú<å WO^Œ∞Ö’ Hõ~°‡ „Ѩ™êÎ=#
=ÙOk. *Ï˝#O, Hõ~°‡, WO„kÜ«∞ x„QÆǨÏO, HÍOH∆Í Ñ¨i`åºQÆO – WÖÏ Jhfl HõÅQÆeã≤
=ÙOÏ~Ú, Hõ$+¨µ‚_»∞ w`«Ö’ z=i=~°‰õΩ ZHõ¯_çHõHõ¯_» Hõ~°‡#∞ *Ï˝Ñ¨HõO KÕã¨∂Î<Õ =ÙOÏ_»∞.
`å#∞ ZÖÏÔQ·`Õ HÀ~°^Œy#^ŒO@∂ ÖËHõáÈ~Ú<å, Ö’Hõã¨O„QÆǨ~°÷O Hõ~°‡ PK«iã¨∂Î<Õ =Ù<åfl_À,
JÖψQ P`«‡*Ï˝x J~Ú#"å_»∞ ‰õÄ_® Ö’HõO HÀã¨O Hõ~°‡ PK«iã¨∂Î<Õ =ÙOÏ_»∞.
Hõ$+¨µ‚_»∞ `å#∞ XHÍ<˘HõѨC_»∞ D xëê¯#∞ Hõ~°‡Ü≥∂QÍxfl ã¨∂~°∞ºxH˜ K≥ѨÊQÍ,
J`«_»∞ "≥·=ã¨fi`« =∞#∞=Ù‰õΩ K≥áêÊ_»x, =∞#∞=Ù WH∆ͺ‰õΩxH˜ K≥áêÊ_»x, P q^èŒOQÍ XHõi#∞Oz
XHõ~°∞ ^•xfl `≥Å∞ã¨∞‰õΩO@∂ =KåÛ~°x, „Hõ=∞OQÍ J˜ì Hõ~°‡*Ï˝#O Ö’HõO#∞Oz
JO`«iOzO^Œx, =∞m§ D<å_»∞ h‰õΩ É’kèã¨∞Î<åfl#x J~°∞˚#∞_ç`À JOÏ_»∞. D =∂@Å∞
qx J~°∞˚#∞_»∞ Pâ◊Û~°ºÑ¨_ç ''Jk ZÖÏ ã¨OÉèí=O? h=Ù WѨʘ"å_»=Ù, ã¨∂~°∞º_»∞ KåÖÏ
ѨÙ~å`«#∞_»∞ Hõ^•? h=Ù J`«xH˜ Hõ~°‡Ü≥∂QÆO QÆ∞iOz K≥ѨÊ_»O ZÖÏ ™ê^茺O—— Jx „Ѩtfl™êÎ_»∞.
^•xH˜ ã¨=∂^è•#OQÍ Hõ$+¨µ‚_»∞ Ô~O_»∞ „Ѩã≤^Œú â’¡HÍÅÖ’ WÖÏ JOÏ_»∞.
Ü«∞^•Ü«∞^•Ç≤Ï ^èŒ~°‡ã¨º QÍ¡x ~°ƒù=u ÉèÏ~°`«
JÉèí∞º`å÷# =∞^èŒ~°‡ã¨º `«^•`å‡#O ã¨$*Ï=∞ºÇ¨ÏO. (4–7)

25. qâ◊fi^Œ~°≈#O
316 ❖
ZѨC_≥ѨC_≥·`Õ ^èŒ~å‡xH˜ QÍ¡x ã¨OÉèíqOz J^èŒ~°‡O =$kú K≥O^Œ∞`«∞O^À JѨC_»Ñ¨C_»ÖÏ¡
##∞fl <Õ#∞ ã¨$lOK«∞‰õΩO@∂ =ÙOÏ#∞.
Ѩi„`å}ÏÜ«∞ ™ê^èŒ∂<åO q<åâßÜ«∞K« ^Œ∞+¨¯ $`åO
^èŒ~°‡ã¨O™ê÷Ѩ<å~å÷Ü«∞ ã¨OÉèí"åq∞ Ü«ÚˆQ Ü«ÚˆQ (4–8)
™ê^èŒ∞=ÙÖˇ·# "åix ~°H˜∆OK«_®xH˜, ^Œ∞~å‡~°∞æÅ#∞ tH˜∆OK«_®xH˜, ^èŒ~å‡xfl Ö’HõOÖ’
ã¨O™ê÷Ñ≤OK«_®xH˜ „Ѩu Ü«ÚQÆOÖ’#∞ <Õ#∞ =∞m¡ =∞m¡ J=`«iã¨∂Î =ÙOÏ#∞.
JO^Œ∞KÕ`« `«#‰õΩ ѨÙ@∞ìHõ ÖËHõáÈ~Ú#ѨʘH˜, JO`«O ÖËHõáÈ~Ú#ѨʘH˜ `«# =∂Ü«∂
â◊HÎ̃KÕ`« `«#∞fl `å#∞ ZѨʘHõѨC_»∞ ã¨$lOK«∞‰õΩO@∂ =ÙOÏ#x Hõ$+¨µ‚_»∞ JOÏ_»∞. P
q^èŒOQÍ J=`«iOz Hõ~°‡Å∞ KÕã¨∞Î#flѨʘH˜ `å#∞ JHõ~°Î<Õ ã¨∞=∂ Jx JO^Œ∞H˘Hõ L^•Ç¨Ï~°}
K≥|∞`å_»∞. Wk `«~°K«∞QÍ L^ŒÇ¨ÏiOK«|_Õ â’¡HõO: q"å^•ã¨Ê^Œ"≥∞ÿ# â’¡HõO ‰õÄ_®.
Kå`«∞~°fi~°‚ºO =∞Ü«∂ ã¨Ê+ì̈O QÆ∞}Hõ~°‡ qÉèÏQÆâ◊ó
`«ã¨º Hõ~åÎ~°=∞Ñ≤ =∂O q^ŒúºHõ~åÎ~°=∞=ºÜ«∞O
„ÉÏǨχ}, Hõ∆„uÜ«∞, "≥·â◊º, â◊¥„^Œ =~å‚Å∞ <åeæO˜x "åi"åi QÆ∞}ÏÅ#∞ |ì̃, P
QÆ∞}ÏʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ KÕ¿ã Hõ~°‡Å#∞ |ì̃ qÉèÏyOz <Õ#∞ ã¨$lOKå#∞. P ã¨$+≤ìH˜ <Õ#∞
Hõ~°Î<≥·#ѨʘH˜ ##∞fl x*ÏxH˜ JHõ~°ÎQÍ#∞, J=ºÜ«Ú_»∞QÍ#∞ `≥Å∞ã¨∞HÀ.
K«`«∞~°fi~å‚Å#∞ ™êH∆Í`«∞Î ÉèíQÆ=O`«∞_Õ ã¨$lOKå_»x, JO^Œ∞KÕ`« =~°‚=º=ã¨÷, =~°‚^èŒ~å‡Å∞
J#∞Å¡OѶ¨∞hÜ«∂Åx., âßâ◊fi`«OQÍ Jq =ÙO_®eûO^Õ#x "åkOK«_®xH˜ D â’¡HÍ<Õfl
ã¨O„Ѩ^•Ü«∞"å^Œ∞Å∞ L^•Ç¨Ïiã¨∂Î =ÙOÏ~°∞.
Hõ~°‡~°Ç¨Ï㨺O KåÖÏ QÆǨÏ#"≥∞ÿO^Œx. ^•xfl ѨO_ç`«∞Öˇ·#"å~°∞ ‰õÄ_® ã¨∞ÅÉèíOQÍ
`≥Å∞ã¨∞HÀ*ÏÅ~°x JO@∂ Hõ$+¨µ‚_»∞ WÖÏ JOÏ_»∞.
Hõ~°‡}ÀǨϺÑ≤ É’^Œú=ºO É’^Œú=ºO K« qHõ~°‡}ó
JHõ~°‡}â◊Û É’^Œú=ºO QÆǨÏ<å Hõ~°‡}À QÆuó (4–17)
âßGqÇ≤Ï`«"≥∞ÿ# Hõ~°‡#∞, âßG x+≤^Œú"≥∞ÿ# Hõ~°‡#∞, Hõ~°‡~°Ç≤Ï`«ã≤÷ux QÆ∞iOz ÉÏQÍ
`≥Å∞ã¨∞HÀ=Åã≤ =Ù#flk. ZO^Œ∞HõO>Ë Hõ~°‡ã¨fiÉèÏ=O J<Õk KåÖÏ QÆǨÏ#"≥∞ÿ#k.
Hõ~°‡}ºHõ~°‡Ü«∞ó Ѩâıº ^ŒHõ~°‡}˜ K« Hõ~°‡Ü«∞ó
㨠|∞kú=∂<£ =∞#∞¿+º+¨µ 㨠ܫÚHõÎó Hõ$`«ûfl Hõ~°‡Hõ$`ü (4–18)
Z=_≥·`Õ Hõ~°‡Ö’ JHõ~°‡#∞, JHõ~°‡Ö’ Hõ~°‡#∞ K«∂_»QÆÅ_À J`«_Õ =∂#=ÙÅÖ’
|∞kúâßeQÍ, Ü≥∂yQÍ, ã¨~°fiHõ~°‡Å∞ J#∞+≤ªOKÕ"å_»∞QÍ Ñ¨iQÆ}˜OѨ|_»`å_»∞.
`«ºHÍÎfi Hõ~°‡ Ѷ¨ÖÏã¨OQÆO x`«º`«$™ÈÎ x~å„â◊Ü«∞ó
Hõ~°‡}ºaè„Ѩ=$`ÀÎÑ≤ <≥·=H˜Oz `«¯~Àu ã¨ó (4–20)

26. qâ◊fi^Œ~°≈#O
317 ❖
Z=_≥·`Õ Hõ~°‡Ñ¶¨ÖÏŠѨ@¡ Pã¨H˜Îx Ѩi`«ºlOz, ZšѨC_»∞ `«$ѨÙÎ_»∞QÍ, ^Õhfl
P„â◊~ÚOK«‰õΩO_® ã¨fi`«O„`«OQÍ =ÙOÏ_À J`«_»∞ Hõ~°‡Å∞ KÕã¨∞Î#flѨʘH˜ Hõ~°‡KÕÜ«∞x"å_Õ
J=Ù`å_»∞.
w`ÀѨ^Õâ◊OÖ’x „Ѩ^è•# ã¨∂„`«O W^Õó Hõ~°‡Ñ¶¨ÖÏŠѨ@¡ Pã¨HÎ̃x q_çzÃÑì̃ Hõ~°‡Å∞
KÕÜ«∂e. JѨC_»∞ J`«_»∞ Hõ~°‡ KÕÜ«∞x"å_Õ J=Ù`å_»∞. ZO^Œ∞HõO>Ë J`«_çH˜ Hõ~°‡Ñ¶¨ÖÏÅ∞
`åHõÖË=Ù. Hõ~°‡Ü≥∂QÆO JO>Ë J^Õ.
*Ï˝#O Q˘Ñ¨Ê^Õ. HÍx *Ï˝#™ê^èŒ#‰õΩ =∂~°æO Hõ~°‡. xëê¯=∞Hõ~°‡ =Å¡ =∞#ã¨∞û, |∞kú
ѨHõfi"≥∞ÿ *Ï˝<À^ŒÜ«∞O J=Ù`«∞Ok. JO>Ë ã¨~°fiHõ~°‡Å∞ *Ï˝#OÖ’ Ѩ~°ºÑ¨ã≤™êÎ~Ú, J^Õ
*Ï˝#Ü«∞[˝O, Jxfl Ü«∞*Ï˝ÅÖ’H˜ J^Õ Q˘Ñ¨Êk. HÍx ^•xH˜ UÔH·Hõ =∂~°æO Hõ~°‡, =∂#=ÙʼnõΩ
Hõ~°‡ JѨiǨ~°ºO.
Ü«∞^ä≥·^è•Oã≤ ã¨q∞^Àúyfl ~°ƒù㨇™ê`«∞¯~°∞`Õ~°∞˚#
*Ï˝<åyfl ã¨û~°fiHõ~å‡}˜ Éèí㨇™ê`«∞¯~°∞`Õ `«^ä• (4–37)
U q^èŒOQÍ ÉÏQÍ =∞O_»∞`«∞#fl Jyfl Hõ>ˇìѨÙÅ¡Å#∞ Éèí㑇Éèí∂`«O KÕã¨∞ÎO^À, P
q^èŒOQÍ<Õ *Ï˝<åyfl J<Õk ã¨~°fiHõ~°‡Å#∞ Éèí㨇O KÕã¨∞ÎOk. JO>Ë *Ï˝#O`À ‰õÄ_ç# Hõ~°‡Å#∞
KÕÜ«∂Å#fl =∂@.
Hõ~°‡Å#∞ U^À q^èŒOQÍ KÕÜ«∞_»O HÍ^Œ∞. Ü≥∂QÆã¨∞÷Å"≥∞ÿ KÕÜ«∂e. Ü≥∂QÆO JO>Ë
H“â◊ÅO. Hõ#∞Hõ <Õ~°∞Ê`À Hõ~°‡ KÕÜ«∂e. J<å㨉õΩÎÅ"≥∞ÿ KÕÜ«∂e. J<å㨉õΩÎÅ"≥∞ÿ KÕÜ«∂e.
J<åã¨H˜Î ^•#O`«@ Jk HõÅQÆ^Œ∞ Hõ^•? *Ï˝#O =Å¡ HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. Uq∞Ï *Ï˝#O?
JO>Ë P`«‡ x`«º"≥∞ÿ#k, Kå=ÙѨÙ@∞ìHõÅ∞ ÖËxk W`åºk *Ï˝#O. Jk ZÖÏ HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok?
JO>Ë WO„kÜ«∂Åx, =∞#ã¨∞ûx x„QÆÇ≤ÏOz J<åã¨H˜Î`À Hõ~°‡Å∞ KÕÜ«∞_»O=Å¡. JO>Ë *Ï˝#O=Å¡
J<åã¨HõÎ Hõ~°‡, J<åã¨HõÎ Hõ~°‡=Å¡ *Ï˝#O. P Ô~O_»∂ Ѩ~°ã¨Ê~å„t`åÅ∞, Jq<åÉèÏ"åÅ∞.
„â◊^•ú"å<£ ÅÉèí`Õ *Ï˝#O `«`«Ê~°ó ã¨OÜ«∞`ÕO„kÜ«∞ó
*Ï˝#O ÅÉÏúºO Ѩ~åOâßOu =∞zˆ~}ÏkèQÆK«Ûùu (4–39)
„â◊^•úà◊√"≥·# "å_»∞, `«`«Ê~°∞_≥·# "å_»∞, l`ÕO„kÜ«Ú_≥·#"å_»∞ *Ï˝#O á⁄O^Œ∞`«∞<åfl_»∞.
*Ï˝#O ÅaèOK«_»O =Å¡ Q˘Ñ¨Ê^≥·# âßOux á⁄O^Œ∞`«∞<åfl_»∞.
J[˝âßÛ„â◊^Œú^è•#â◊Û ã¨Oâ◊Ü«∂`å‡ q#â◊ºu
<åÜ«∞O Ö’HÀã≤Î # Ѩ~À # ã¨∞YO ã¨Oâ◊Ü«∂`«‡#ó (4–40)
J*Ï˝x, J„â◊^ŒúHõÅ"å_»∞, ã¨Oâ◊Ü«∂`«∞‡_»∞ #tOzáÈ`å_»∞. D Ö’HõOÖ’ QÍx,
Ѩ~°Ö’HõOÖ’ QÍx ã¨Oâ◊Ü«∂`«∞‡_çH˜ ã¨∞YO ÖË^Œ∞.

27. qâ◊fi^Œ~°≈#O
318 ❖
ã¨Oâ◊Ü«∂`å‡q#â◊ºu J<Õk Ö’Hõ„Ѩã≤^Œú "åHõºO. P^èŒ∞x‰õΩʼnõΩ Wk q=∞~°≈hÜ«∞OQÍ
HõxÑ≤OK«=K«∞Û. HÍh nx J~°÷O Jã¨Å∞ ã¨O^ÕǨÏ"Õ∞ ѨxH˜~å^Œx HÍ^Œ∞. J~Ú`Õ „Ѩu^•xfl
„Ѩu"Õà◊ ã¨O^ÕÇ≤ÏOK«~å^Œ∞. qâßfiã¨O ÖËx^Õ „|`«HõÖË=Ú. HÍx ѨÓ~°∞fiÅ∞ K≥áêÊ~°∞ Hõ^•
Jx Jxfl˜x QÆ∞_ç¤QÍ #=∞‡~å^Œ∞ ‰õÄ_®. ã¨Oâ◊~ÚOz, q`«i¯Oz, xQÆ∞æ `ÕÅ∞ÛHÀ"åe.
JÖψQ ѨÓ~°∞fiÅ∞ K≥áêÊ~°∞ Hõ^• Jx „Ѩu^•xfl ã¨Oâ◊~Úã¨∂Î áÈ~å^Œ∞. ѨÓ~°∞fiÅ∞
K≥Ñ≤Ê#^•xÖ’ #=∞‡^Œy#k, #=∞‡^ŒQÆxk ‰õÄ_® =ÙO@∞Ok. #=∞‡^Œy# ^•xfl
#=∞‡HõáÈ=_»O=Å¡ =∞x+≤ #t™êÎ_»∞. JÖψQ #=∞‡^ŒQÆx ^•xfl #=∞‡_»O=Å¡ ‰õÄ_® #t™êÎ_»∞.
Jxfl˜x ã¨Oâ◊~ÚOKåe J<Õ^•xfl XHõ =¸_è»qâßfiã¨O ™ê÷~ÚH˜ fã¨∞‰õΩáÈ~å^Œ∞.
5. Hõ~°‡ã¨<åºã¨ Ü≥∂QÆO
D J^蕺ܫ∞OÖ’ J~°∞˚#∞_»∞ *Ï˝#, Hõ~°‡Ü≥∂QÍÅÖ’ Uk „âı+ª̈O Jx „Ѩtfl™êÎ_»∞.
^•xH˜ Hõ$+¨µ‚x ã¨=∂^è•#O :
Hõ~°‡ã¨<åºã¨O (*Ï˝#Ü≥∂QÆO), Hõ~°‡Ü≥∂QÆO Ô~O_»∂ "≥∂Hõ∆„Ѩ^•ÖË. J~Ú#ѨʘH˜ Hõ~°‡
ã¨<åºã¨O HõO>Ë Hõ~°‡Ü≥∂QÆ"Õ∞ Q˘Ñ¨Êk. [(`«Ü≥∂ã¨∞Î Hõ~°‡ ã¨<庙ê`«¯~°‡Ü≥∂QÀ qt+¨º`Õ.
(5–2)]) Jã¨Å∞ D Ô~O_»∂ "Õ~°∞ "Õ~°∞ HÍ=Ù. *Ï˝#, Hõ~°‡Ü≥∂QÍÅ∞ Ô~O_»∂ XHõ>Ë.
Ü≥∂QÆÜ«ÚHÀÎ qâ◊√^•ú`å‡ ql`å`å‡ l`ÕO„kÜ«∞ó
ã¨~°fiÉèí∂`å`«‡ Éèí∂`å`å‡ ‰õΩ~°fi#flÑ≤ #eѨº`Õ (5–7)
(Wk Dâß"å㨺OÖ’x Ô~O_»= =∞O„`åxfl *Ï˝Ñ¨HõO KÕã¨∞ÎOk. ‰õΩ~°fi<Õfl"ÕǨÏ
Hõ~å‡}˜...W`åº^ŒÜ«∞ó) xëê¯=∞Hõ~°‡Ü≥∂QÆO KÕ¿ã"å_»∞, Ѩiâ◊√^•ú`«∞‡_»∞, l`«=∞#ã¨∞¯_»∞,
l`ÕO„kÜ«Ú_»∞ J~Ú#˜ì"å_»∞, Jxfl „áê}∞ÅÖ’x P`«‡, `«#Ö’x P`«‡ XHõ>Ë Jx
Ziy#"å_»∞ Hõ~°‡Å∞ PK«iOz#ѨʘH˜ P Hõ~°‡Ñ¶¨ÅO J`«_çx JO@^Œ∞.
WO^Œ∞Ö’ Hõ~°‡„áêâ◊ã¨ÎºO, *Ï˝#"≥·t+¨ìºO, WO„kÜ«∞x„QÆǨÏO "≥Ú^ŒÖˇ·#q Hõ$+¨µ‚_»∞
=i‚OKå_»∞.
6. P`«‡ã¨OÜ«∞=∞ Ü≥∂QÆO
nxÖ’ =∞#ã¨∞û#∞, WO„kÜ«∂Å#∞ U q^èŒOQÍ x„QÆÇ≤ÏOK«=Öˇ<À P ^蕺#
Ü≥∂QÆѨ^Œú`«∞Å#∞ q=iOKå_»∞. JO^Œ∞KÕ`« D J^蕺ܫ∂xH˜ P`«‡ã¨OÜ«∞=∞ Ü≥∂QÆO Jx
¿Ñ~°∞ =zÛOk.
L^Œúˆ~^•`«‡<å`å‡#O <å`å‡# =∞=™ê^ŒÜÕ∞`ü
P`≥·‡= Ǩº`«‡<À|O^èŒ∞ ~å`≥·‡= iѨ٠~å`«‡#ó (6–5)

28. qâ◊fi^Œ~°≈#O
319 ❖
Wk KåÖÏ Q˘Ñ¨Ê â’¡HõO† ZÅ¡iH˜, ZÅ¡HÍÖÏʼnõΩ =iÎOKÕk. P`«‡KÕ`«<Õ P`«‡#∞
L^ŒúiOK«∞HÀ"åe. P`«‡KÕ`« P`«‡#∞ #tOѨ*ËÜ«∞~å^Œ∞. P`«‡‰õΩ P`«‡ÜÕ∞ |O^èŒ∞=Ù. P`«‡‰õΩ
P`«‡ÜÕ∞ â◊„`«∞=Ù.
JO>Ë „Ѩu"å_»∞ `«##∞ `å#∞ L^ŒúiOK«∞HÀ=Åã≤O^Õ `«Ñ¨Ê Z=_À =zÛ U^À
L^Œúi™êÎ_»x „Éèíq∞OK«~å^Œ∞. JÖψQ `«##∞ `å#∞ <åâ◊#O KÕã¨∞HÀ=Åã≤O^Õ `«Ñ¨Ê, Z=i=Å¡<À
<åâ◊#=∞Ü«∂º#x ÉèÏqOK«~å^Œ∞. `«#‰õΩ `å<Õ |O^èŒ∞=Ù, `«#‰õΩ `å<Õ â◊„`«∞=Ù ‰õÄ_®.
^蕺#Ü≥∂QÆO J<Õk Z@∞=O˜ "å_çH˜ ™ê^茺=∞=Ù`«∞O^À Ô~O_»∞ K«Hõ¯x â’¡HÍÅÖ’
q=iOѨ|_çOk. x*ÏxH˜ P xÜ«∞=∂Å∞ Ü≥∂yˆH HÍ^Œ∞, „Ѩu #~°∞xH˜ ‰õÄ_® =iΙêÎ~Ú.
<å`«ºâ◊fl`«ã¨∞Î Ü≥∂QÀã≤Î #K≥·HÍO`« =∞#â◊fl`«ó
#Kåu ã¨fiѨfljÅ㨺 *Ï„QÆ`À <≥·=Kå~°∞˚# (6–16)
D Ü≥∂QÆO J<Õk JuQÍ u<Õ"å_çH˜, Jã¨Å∞ uO_Õ u#x "å_çH˜, JuQÍ
x„^ŒáÈÜÕ∞"å_çH˜, Jã¨Å∞ x„^ŒáÈx "å_çH˜ ™ê^茺O JÜÕ∞ºk HÍ^Œ∞.
Ü«ÚHÍÎǨ~° qǨ~°ã¨º Ü«ÚHõÎKÕ+¨ì㨺 Hõ~°‡ã¨∞
Ü«ÚHõÎã¨fiáêfl=É’^èŒã¨º Ü≥∂QÀÉèí=u ^Œ∞óYǨ (6–17)
q∞`«OQÍ PǨ~°O Éèí∞lOKÕ"å_çH˜, q∞`«OQÍ ã¨OK«iOKÕ"å_çH˜, q∞`«OQÍ
„Ѩ=iÎOKÕ"å_çH˜, q∞`«OQÍ x„^ŒáÈÜÕ∞"å_çH˜, q∞`«OQÍ "Õ∞Å∞‰õΩx =ÙO_Õ"å_çH˜ Ü≥∂QÆO
J<Õk ã≤kúOz ^Œ∞óMÏxfl ǨÏiã¨∞ÎOk. Jxfl˜Ö’#∞ "≥∂_»ˆ~+¨<£ – q∞`«`«fiO J=ã¨~°=∞x
D â’¡HõO É’kèã¨∞ÎOk. (q∞`«OQÍ áêáêÅ∞ KÕÜ«∞=KåÛ, q∞`«OQÍ J|^•úÖÏ_»=KåÛ Jx
ɡ~ü„ÏO_£ ~°ÃãûÖò "Õˆ~ XHõ ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ "ÕàÏHÀà◊O KÕ™êÎ_»∞. J~Ú`Õ "≥∂_»ˆ~+¨<£ J<Õ
ã¨∂„`åxfl ‰õÄ_® "≥∂_»ˆ~òQÍ<Õ „ѨÜ≥∂yOKåÅ#fl^Õ, q∞`«`åfixH˜ ‰õÄ_® q∞`«O =ÙO_®Å#fl^Õ
nxH˜ ã¨=∂^è•#O.)
ã¨~°fiÉèí∂`«ã¨÷=∂`å‡#O ã¨~°fiÉèí∂`åxKå`«‡x
DHõ∆`Õ Ü≥∂QÆ Ü«ÚHÍÎ`å‡ ã¨~°fi„`« ã¨=∞^Œ~°≈#ó (6–29)
Ü≥∂QÆÜ«ÚHÍÎ`«∞‡_≥·# "å_»∞ ã¨~°fi„áê}∞ÅѨ@¡ ã¨=∞^Œ$+≤ìHõÅ"å_≥·, ã¨~°fi„áê}∞ÅÖ’#∞
`«##∞, `«#Ö’ ã¨~°fi„áê}∞Å#∞ K«∂ã¨∞Î<åfl_»∞. Hõ~°‡Ñ¶¨ÖÏÅ#∞ PtOK«~å^Œ#_®xH˜ D ã¨∂„`«"Õ∞
P^è•~°O. ã¨=∞ã¨ÎO `å<Õ J~Ú#"å_çH˜ WHõ HÀ~°^ŒyOk U=ÚO@∞Ok? (D â’¡HõOÖ’
Dâß"å™ÈºÑ¨x+¨`«∞Î „ѨÉèÏ=O Hõ#|_»∞`«∞Ok.)
D J^蕺ܫ∞OÖ’ P`«‡ã¨OÜ«∞=∞O P=â◊ºHõ`«, ^•xfl ™êkèOKÕ =∂~°æO K≥|∞`«∂,
Ü≥∂QÆ„Éèí+¨µì_≥· Ü≥∂QÆã≤kú á⁄O^Œx"å_»∞ ‰õÄ_® L`«Î=∞QÆ`«∞ÖË á⁄O^Œ∞`å_»x, =∞Oz Ѩx U
H˘OK≥O KÕã≤<å KÕã≤# "Õ∞~°‰õΩ Jk =∞Oz Ѷ¨e`åÖË Wã¨∞ÎO^Œx w`åHÍ~°∞_»∞ ^è≥·~°ºO K≥|∞`å_»∞.

29. qâ◊fi^Œ~°≈#O
320 ❖
IV
7. q*Ï˝# Ü≥∂QÆO
*Ï˝#O `ÕǨÏO ã¨q*Ï˝#
q∞^ŒO =H∆ͺ=∞ºâı+¨`«ó
Ü«∞`ü*Ï˝`åfi <ÕǨÏÉèí∂Ü≥∂
#º`ü *Ï˝`«=º =∞=t+¨º`Õ (7–2)
^Õxfl `≥Å∞ã¨∞‰õΩO>Ë D WǨÏÖ’HõOÖ’ `≥Å∞ã¨∞HÀ^ŒyOk WHõ =ÙO_»^À J@∞=O˜
q*Ï˝#O`À ‰õÄ_ç# *Ï˝<åxfl h‰õΩ ѨÓiÎQÍ `≥eÜ«∞*Ë™êÎ#∞ JO@∂ – Hõ$+¨µ‚_»∞ h˜Ö’
~°∞z, ã¨∂~°ºK«O„^Œ∞ÅÖ’ HÍOu, ã¨=∞ãÎ̈ "Õ^•ÅÖ’ FOHÍ~°O, PHÍâ◊OÖ’ â◊|ÌO, #~°∞ÅÖ’
áœ~°∞+¨O `å<Õ#x, WOHÍ "Õ˜Ö’ `å#∞ J~Ú=Ù<åfl_À J~°∞˚#∞_çH˜ D J^蕺ܫ∞OÖ’
q=i™êÎ_»∞.
8. JHõ∆~° Ѩ~°„|ǨχÜ≥∂QÆO
D J^蕺ܫ∞OÖ’ JHõ∆~°"≥∞ÿ# (<åâ◊OÖËx) Ѩ~°„|Ǩχ#∞ QÆ∞iOz K≥ѨÊ|_çOk.
„áê}„Ѩܫ∂} ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =∂#=Ù_»∞ ^Õxfl 㨇i¿ãÎ ^•xfl á⁄O^Œ∞`å_»x,
ÉèíQÆ=O`«∞_çx 㨇i¿ãÎ ÉèíQÆ=O`«∞_çx á⁄O^Œ∞`å_»x, JO^Œ∞KÕ`« ZšѨC_»∞ `«#<Õ ã¨‡iOK«=∞x
Hõ$+¨µ‚_»∞ D J^蕺ܫ∞OÖ’ LѨ^Õt™êÎ_»∞. ZO^Œ∞HõO>Ë „áê}Ï=™ê# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÉèíQÆ=O`«∞_çx
㨇iOKåÅO>Ë P ã¨=∞Ü«∂xH˜ ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ *Ï˝Ñ¨HõO ~å"åe. HÍx ~åHõáÈ=K«∞Û ‰õÄ_®.
*Ï˝Ñ¨HõO =KÕÛ J=HÍâ◊O ÖËHõáÈ=K«∞Û ‰õÄ_®. ZO^Œ∞HõO>Ë =∞~°} ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ã¨Ê$ǨÏ
ÖËHõáÈ=K«∞Û, PHõã≤‡Hõ „áê=∂kHõ =∞~°}O K≥O^Œ=K«∞Û.
JÖÏHÍHõ ZšѨC_»∞ ÉèíQÆ=O`«∞_çx 㨇iOKÕ"å_çH˜ qkèQÍ J=™ê# ã¨=∞Ü«∞OÖ’
‰õÄ_® ÉèíQÆ=O`«∞_Õ ã¨‡ $ugkäÖ’ *Ï˝`«OQÍ<À, J*Ï˝`«OQÍ<À "≥∞^Œ∞Å∞`«∂<Õ LOÏ_»∞.
9. ~å[q^•º ~å[QÆ∞ǨϺ Ü≥∂QÆO
D J^蕺ܫ∞OÖ’ Jxfl˜Ö’H˜ „âı+ª̈*Ï˝#O, Ju~°Ç¨Ï㨺"≥∞ÿ# *Ï˝#O h ‰õΩѨ^Õt™êÎ#∞
Jx Hõ$+¨µ‚_»∞ J~°∞˚#∞_ç`À JOÏ_»∞.
ã¨=∞™êÎxfl `å#∞ ã¨$+≤ìOz<å, `å#∞ ™êH˜∆ =∂„`«∞_»#x, JO^Œ∞KÕ`« [QÆ`«∞Î, ^•x
Hõ~°‡Å∞ `«#‰õΩ JO@=x JOÏ_»∞.
WO^Œ∞Ö’x Ô~O_»∞ =¸_»∞ „Ѩã≤^Œú â’¡HÍÅ∞ K«∂^•Ì=Ú. Wq ѨÓiÎQÍ ÉèíHÎ̃Ü≥∂QÍxfl
„Ѩɒkèã¨∞Î<åfl~Ú.

30. qâ◊fi^Œ~°≈#O
321 ❖
J#<åºtÛO`«Ü«∞O`À
=∂O ÜÕ∞ [<åó Ѩ~°∞ºáêã¨`Õ
`ÕëêO x`åºaèÜ«ÚHÍÎ<åO
Ü≥∂QÆ̂H∆=∞O =Ǩ=∞ºÇ¨ÏO. (9–22)
Z=Ô~·`Õ J##º=∞#ã¨∞¯Öˇ· ##∞fl QÆ∞iOz zOuã¨∂Î =ÙOÏ~À, ##∞fl Láêã≤ã¨∂Î
=ÙOÏ~À, x`«ºO <å`À JÉèË^Œ ÉèÏ=O`À =ÙOÏ~À, J@∞=O˜"åi Ü≥∂QƈH∆=∂Å#∞
<Õ#∞ =Ç≤Ï™êÎ#∞.
Ѩ„`«O ѨÙ+¨ÊO Ѷ¨ÅO `ÀÜ«∞O
Ü≥∂"Õ∞ ÉèíHÍκ „Ѩܫ∞K«Ûùu
`«^ŒÇ¨ÏO Éèí‰õΩκѨǨÏ$`«
=∞âßflq∞ „Ѩܫ∞`å`«‡#ó. (9–26)
Z=Ô~·`Õ <å‰õΩ ÉèíHÎ̃`À Ѩ„`«O, ѨÙ+¨ÊO, Ѷ¨ÅO, [ÅO =O˜ ZO`«ã¨fiÅÊ =ã¨∞Î"≥·<å
ã¨=∞iÊ™êÎ~À Jk ÉèíH˜Î`À W=fi|_çOk Hõ#∞Hõ <å‰õΩ „Ñ‘uáê„`«=∞=Ù`«∞Ok. ^•xfl <Õ#∞
ã‘fiHõi™êÎ#∞.
=∞#‡<å Éèí= =∞^ŒƒùHÀÎ
=∞^•ºr =∂O #=∞ã¨∞¯~°∞
=∂"Õ∞"≥·+¨ºã≤ Ü«ÚÔH·fi=
=∂`å‡#O =∞`«Ê~åÜ«∞}ó (9–34)
#<Õfl ZšѨC_»∞ 㨇iã¨∂Î, <å Éèí‰õΩÎ_»"≥·, ##∞fl ѨÓlã¨∂Î #=∞㨯iã¨∂Î =ÙO_»∞. D
q^èŒOQÍ =∞#ã¨∞û#∞ <åÜ«∞O^Õ xeÑ≤ #<Õfl h ã¨~°fiã¨fiOQÍ ÉèÏqã¨∂Î =ÙO>Ë `«∞^Œ‰õΩ #<Õfl
á⁄O^ŒQÆÅ=Ù.
ÉèíHÎ̃`«`åfixfl D â’¡HÍÅ∞ K«Hõ¯QÍ x~°fizã¨∞Î<åfl~Ú.
10. qÉèí∂uÜ≥∂QÆO
D ^Œâ◊=∂^蕺ܫ∞OÖ’ Hõ$+¨µ‚_»∞ `«# qÉèí∂ux, JO>Ë `«# =∂Ǩ`出xfl =i‚Oz
K≥áêÊ_»∞. JO^Œ∞KÕ nxH˜ qÉèí∂uÜ≥∂QÆO Jx ¿Ñ~°∞ =zÛOk. Wk KåÖÏ Pã¨HÎ̃Hõ~°"≥∞ÿ#
J^蕺ܫ∞O.
J~°∞˚#∞_»∞ WÖÏ J_çQÍ_»∞ : ''F Hõ$ëê‚! x#∞fl U q^èŒOQÍ ^蕺xOK«∞`«∂
`≥Å∞ã¨∞HÀ"åe? UÜÕ∞ q+¨Ü«∂ÅÖ’ hÃÑ· =∞#ã¨∞û ÅQÆflO KÕã≤ ^蕺xOKåe?——

31. qâ◊fi^Œ~°≈#O
322 ❖
ã¨=∞ãÎ̈O ÉèíQÆ=#‡Ü«∞"Õ∞ J~Ú<å, UHÍ„QÆ`« HÀã¨O U „ѨHÍ~°O UÜÕ∞ =ã¨∞Î=ÙÅÖ’
ÉèíQÆ=O`«∞x ^蕺#O KÕÜ«∂Å<Õk J~°∞˚#∞_ç „Ñ¨â◊fl. JѨC_»∞ Hõ$+¨µ‚_»∞ `å#∞ HÍxk Ug∞
ÖË^Œx JO@∂<Õ, `«# qÉèí∂u (Sâ◊fi~°ºO, =∞ǨÏ`«∞Î)x `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<Õ q^è•<åxfl LѨ^ÕtOKå_»∞.
''Pk`«∞ºÅÖ’ q+¨µ‚=Ù#∞ <Õ<Õ. *’ºu~ÀæàÏÅÖ’ ã¨∂~°∞º_çx <Õ<Õ, =∞~°∞`«∞ÎÅÖ’ =∞szx
<Õ<Õ. #Hõ∆„`åÅÖ’ K«O„^Œ∞_çx <Õ#∞.
"Õ^•ÅÖ’ ™ê=∞"Õ^ŒO, ^Õ=`«ÅÖ’ WO„^Œ∞_»∞, WO„kÜ«∂ÅÖ’ =∞#ã¨∞û, Éèí∂`åÅÖ’
(„áê}∞ÅÖ’) K≥·`«#ºO – ~°∞„^Œ∞ÅÖ’ â◊OHõ~°∞_»∞, Ü«∞Hõ∆ ~åHõ∆ã¨∞ÅÖ’ ‰õΩÉË~°∞_»∞, =ã¨∞=ÙÅÖ’
Jyfl, tY~åÅÖ’ "Õ∞~°∞=Ù, ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞ÅÖ’ |$ǨÏã¨Êu, ¿ã<å#∞ÅÖ’ ‰õΩ=∂~°™êfiq∞,
ã¨~°ã¨∞ûÅÖ’ ã¨=Ú„^ŒO, =∞ǨÏ~°∞¬ÅÖ’ Éèí$QÆ∞=Ù, "å‰õΩ¯ÅÖ’ „Ѩ}=O, Ü«∞*Ï˝ÅÖ’ [Ѩܫ∞[˝O,
™ê÷=~åÅÖ’ Ç≤Ï=∂ÅÜ«∞O, =$H∆ÍÅÖ’ ~åqK≥@∞ì, ^Õ=~°∞¬ÅÖ’ <å~°^Œ∞_»∞, QÆO^èŒ~°∞fiÅÖ’
z„`«~°^äŒ∞_»∞, ã≤^Œ∞úÅÖ’ HõÑ≤Å∞_»∞, JâßfiÅÖ’ LK≥ÂÛ„â◊=O, U#∞QÆ∞ÅÖ’ S~å=`«O, #~°∞ÅÖ’
~åA, PÜ«Ú^è•ÅÖ’ =„*ÏÜ«Ú^èŒO, QÀ=ÙÅÖ’ HÍ=∞^èÕ#∞=Ù. „Ѩ[Å L`«ÊuÎH˜ HÍ~°‰õΩ_≥·#
=∞#‡^äŒ∞_»∞, ã¨~åÊÅÖ’ "åã¨∞H˜, <åQÆ∞ÅÖ’ Pkâı+¨µ=Ù, [Å^Õ=`«ÅÖ’ =~°∞}∞_»∞,
Ñ≤`«$^Õ=`«ÅÖ’ P~°º=Ú_»∞, tH˜∆OKÕ"åiÖ’ Ü«∞=Ú_»∞, ^≥·`«∞ºÅÖ’ „ѨǨ¡^Œ∞_»∞, =∞$QÍÅÖ’
ã≤OǨÏO. Ѩ‰õ∆ΩÅÖ’ QÆ~°∞`«‡O`«∞_»∞, PÜ«Ú^èŒ^è•~°∞ÅÖ’ N~å=Ú_»∞, KÕѨÅÖ’ "≥Úã¨e,
#^Œ∞ÅÖ’ QÆOQÆ, JHõ∆~åÅÖ’ JHÍ~°O, ã¨=∂™êÅÖ’ ^ŒfiO^Œfiã¨=∂ã¨O, ™ê=∞QÍ<åÅÖ’
|$ǨÏ`åû=∞O, Kè«O^Œã¨∞ûÅÖ’ QÍÜ«∞„u, =∂™êÅÖ’ =∂~°æt~°O, |∞∞`«∞=ÙÅÖ’ =ã¨O`«O,
=$+≤‚=OjÜ«ÚÅÖ’ "åã¨∞^Õ=Ù_»∞, áêO_»=ÙÅÖ’ J~°∞˚#∞_»∞, =Ú#∞ÅÖ’ "åºã¨∞_»∞, Hõ=ÙÅ
(*Ï˝#∞Å)Ö’ â◊√„‰õΩ_»∞, ~°Ç¨Ï™êºÅÖ’ =∞ø#O, *Ï˝#∞ÅÖ’ *Ï˝#O – W=hfl `å<Õ Jx
Hõ$+¨µ‚_»∞ `≥eáê_»∞. D q^èŒOQÍ ã¨=∞ã¨Î „ѨѨOK«OÖ’ „âı+¨ª`«=∞™ê÷<åÅxfl˜Ö’#∞ `«#
qÉèí∂u`À „ѨHÍtã¨∂Î =ÙOÏ#x J<åfl_»∞. WÖÏ ZO`« K≥Ñ≤Ê<å WOHÍ K≥ѨÊ=Åã≤ =ÙO@∂<Õ
=ÙO@∞O^Œx, `«# qÉèí∂u q™êÎ~°O JO`«∞ÖËx^Œx, D [QÆ`«∞Î JO`«˜Ö’#∞ `å#∞ `«#
XHõ JOâ◊`À<Õ Ñ¨i"åºÑ¨ÙÎ_»<≥· =Ù<åfl#x q=i™êÎ_»∞.
11. qâ◊fi~°∂Ѩ ã¨O^Œ~°≈#Ü≥∂QÆO
D J^蕺ܫ∞OÖ’ J~°∞˚#∞_»∞ ''Hõ$ëê‚! J=ºÜ«∞"≥∞ÿ# h =∂Ǩ`«‡ºO JO`å ã¨qãÎ̈~°OQÍ
q<åfl#∞. WѨC_»∞ ™êH∆Í`«∂Î h qâ◊fi~°∂áê<Õfl K«∂_»QÀ~°∞`«∞<åfl#∞. JÖÏ K«∂_»_»O <å‰õΩ
â◊Hõº=∞x h=Ù ÉèÏq¿ãÎ ^ŒÜ«∞KÕã≤ <å‰õΩ K«∂Ñ≤OK«∞—— Jx J_çQÍ_»∞. JѨC_»∞ NHõ$+¨µ‚_»∞ `«#
qâ◊fi~°∂áêxfl =∂#=ÙÅ∞ ˆH=Å Éè∫uHõ<Õ„`åÅ`À K«∂_»*ÏÅ~°∞ Hõ#∞Hõ J~°∞˚#∞_çH˜ k=º
^Œ$+≤ìx „Ѩ™êkOKå_»∞. <å<åq^è•Öˇ·#ì̃, <å<å =~å‚Å∞ Hõey#ì̃, =O^ŒÅ∞, "ÕÅH˘ÅkQÍ
=Ù#fl˜ì `«# k=º ~°∂áêÅ#∞, ã¨∂~°∞ºÅ#∞, =ã¨∞=ÙÅ#∞, ~°∞„^Œ∞Å#∞, Jtfih^Õ=`«Å#∞,
=∞~°∞`«∞ÎÅ#∞ – WO`≥O^Œ∞‰õΩ, ã¨=∞ãÎ̈ K«~åK«~° [QÆ`«∞Î#∞, `«# â◊s~°OÖ’ XHõ¯KÀ@ =Ù#fl@∞ìQÍ
K«∂_»=Åã≤OkQÍ J~°∞˚#∞_çH˜ K≥áêÊ_»∞.

32. qâ◊fi^Œ~°≈#O
323 ❖
J~°∞˚#∞_»∞ P q^èŒOQÍ K«∂ã≤ WÖÏ J<åfl_»∞:
J<ÕHõ ÉÏǨ˙^Œ~° =„HõÎ <Õ„`«O
Ѩâߺq∞ `åfiO ã¨~°fi`À#O`«~°∂ѨO
<åO`«O # =∞^茺O ѨÙ#ãÎ̈<åkO
Ѩâߺq∞ qâıfiâ◊fi~° qâ◊fi~°∂Ѩ (11–16)
FO qâıfiâ◊fi~å ! qâ◊fi~°∂ѨÙ_® ! J<ÕHõ ÉÏǨï=ÙÅ∞, L^Œ~åÅ∞, =ÚMÏÅ∞, <Õ„`åÅ∞
Hõey# J#O`« ~°∂ѨÙ_»∞QÍ x#∞fl K«∂ã¨∞Î<åfl#∞. h J#O`« ~°∂áêxfl ã¨~°fi„`å K«∂ã¨∞Î<åfl#∞.
HÍx h Pk =∞^蕺O`åÅ∞ =∂„`«O <å‰õΩ Hõ#|_»_»O ÖË^Œ∞.
F =∞Ǩ`å‡ ! ^•º"å Ѩ$näfi =∞^茺 „Ѩ^Õâ◊=∞O`å, ^Œâ◊kâ◊ÖÏ h"Õ "åºÑ≤Oz
=Ù<åfl=Ù. L„QÆ"≥∞ÿ#, k=º"≥∞ÿ# h qâ◊fi~°∂ѨO K«∂ã≤ =¸_»∞ Ö’HÍÅ∞ cèuÅ∞¡`«∞<åfl~Ú.
~°∞„^Œ∞Å∞, Pk`«∞ºÅ∞, =ã¨∞=ÙÅ∞, ™ê^èŒ∞ºÅ∞, qâıfi^Õ=`«Å∞, Jtfih ^Õ=`«Å∞, =∞~°∞`«∞ÎÅ∞,
QÆO^èŒ~°∞fiÅ∞, Ü«∞‰õ∆ΩÅ∞, Jã¨∞~°∞Å∞, ã≤^Œ∞úÅ∞ JO^Œ~°∞ qã≤‡`«∞Öˇ· x<Õfl gH˜∆ã¨∞Î<åfl~°∞. J<ÕHõ
ÉÏǨï=ÙÅ∞, T~°∞=ÙÅ∞, áê^•Å∞, L^Œ~åÅ∞, HÍà◊^ŒO¢+ì̈Å∞ Hõey# h qâ◊fi~°∂ѨO K«∂ã≤
Ö’‰õΩÅ∞ ÉèíÜ«∞Ѩ_»∞`«∞<åfl~°∞. <Õ#∂ JÖψQ ÉèíÜ«∞Ѩ_»∞`«∞<åfl#∞. <å‰õΩ Ug∞ `≥eÜ«∞_»O
ÖË^Œ∞. JÜ≥∂=∞Ü«∞"≥∞ÿ áÈ`«∞<åfl#∞. F ^Õ"Õâß! [QÆxfl"å™ê! „Ѩã¨#∞fl_»=Ù HÍ=Åã≤OkQÍ
HÀ~°∞`«∞<åfl#∞. D ^è•~°Î~å¢+¨µìÅ∞, cè+¨µ‡_»∞, „^À}∞_»∞, Hõ~°∞‚_»∞, D ~åAÅ∞, JÖψQ =∞#
¿ã#Ö’x =ÚY∞ºÅ∞ JO^Œ~°∂ h ÉèíÜ«∞OHõ~° =„HÍÎÅÖ’ „Ѩ"Õtã¨∞Î<åfl~°∞. "åiÖ’ H˘O^Œ~°∞
h Ѩà◊¡ã¨O^Œ∞ÅÖ’ z‰õΩ¯‰õΩ áÈ~Ú K«∂i‚`« t~°ã¨∞ûÅ`À Hõ#|_»∞`«∞<åfl~°∞.——
J~°∞˚#∞_»∞ WOHÍ Ñ¨iѨi q^è•Å∞QÍ Hõ$+¨µ‚x qâ◊fi~°∂áêxfl =i‚Oz ÉèíÜ«∞Ѩ_ç ''F
^Õ"å! WO`«H© D ÉèíÜ«∞OHõ~åHÍ~°O`À „Ѩ`«ºHõ∆"≥∞ÿ# h=Ù Z=~°"À <å‰õΩ `≥eÜ«∞_»OÖË^Œ∞.
<å‰õΩ h QÆ∞iOz `≥eÜ«∞K≥ѨC. ##fl#∞„QÆÇ≤ÏOK«∞—— Jx „áêi÷OKå_»∞.
JѨC_»∞ Hõ$+¨µ‚_»∞ ''<Õ#∞ Ö’Hõã¨OǨ~°‰õΩ_≥·# HÍÅ∞_»#∞, „áê}∞Å#∞ ã¨OǨÏiOK«_»O
HÀã¨O <Õ#∞ D „ѨѨOK«OÖ’ „Ѩ=iÎã¨∞Î<åfl#∞. WHõ¯_» h „ѨuѨHõ∆OÖ’x Ãã·x‰õΩÅ∞ h=Ù
ÖËHõáÈ~Ú<å, ZÖÏQÆ∂ =∞~°}˜OK«Hõ `«Ñ¨Ê^Œ∞. JO^Œ∞KÕ`« h=Ù â◊„`«∞=ÙÅ#∞ xi˚Oz Ü«∞â◊ã¨∞û#∞
á⁄O^Œ∞. ~å*Ϻxfl x+¨¯O@HõOQÍ J#∞ÉèíqOK«∞. g~°O^Œ~°∂ <åKÕ`« Wk=~°̂H K«OѨ|_®¤~°∞.
h=Ù ˆH=ÅO xq∞`«Î =∂„`«∞_»∞QÍ =ÙO_»∞. (xq∞`«Î=∂„`«O Éèí= ã¨=º™êz<£)
Jx D q^èŒOQÍ K≥Ñ≤Ê, z=iH˜ `«# Ü«∞^ä•Ñ¨Ó~°fi ™œ=∞º~°∂áêxfl á⁄O^•_»∞.
12. ÉèíHÎ̃ Ü≥∂QÆO
D J^蕺ܫ∞OÖ’ ÉèíHÎ̃ ÅHõ∆}ÏÅ∞, Éèí‰õΩÎx ÅHõ∆}ÏÅ∞ Hõ$+¨µ‚_»∞ q=iOKå_»∞.
WO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ Hõ$+¨µ‚_»∞ XH˘¯Hõ¯™êi ã¨QÆ∞}Àáêã¨# B`«¯ $ëêìºxfl, =∞~˘H˘¯Hõ¯™êi
x~°∞æ}Àáêã¨# B`«Î=∂ºxfl É’kèã¨∂Î =KåÛ_»∞. JO^Œ∞KÕ`« J~°∞˚#∞_çH˜ ã¨QÆ∞}, x~°∞æ}
Láêã¨#ÅÖ’ Uk Q˘Ñ¨Ê^À J#fl ã¨Oâ◊Ü«∞O HõeyOk. Hõ$+¨µ‚_çx P q+¨Ü«∞"Õ∞ J_çQÍ_»∞.