కూరగాయలు: వంగ (వంకాయ), బెండ, టమోట, మిరప, క్యాబేజి, కాలిఫ్లవర్, చిక్కుడు, తీగ జాతి కూరలు: కంద, చేమగడ్డ, ఆలుగడ్డ, క్యారెట్, మునగ, ఉల్లి, వెల్లులి

1. ‰õÄ~°QÍÜ«∞Å∞
=OQÆ
1. =OQÆ UHÍÅOÖ’ UU ~°HÍÅ∞ ™êQÆ∞ KÕÜ«∞=K«∞Û?
=OQÆ ã¨O=`«û~°O á⁄_»=Ù<å ™êQÆ∞ KÕÜ«Ú@‰õΩ J#∞"≥·# ѨO@. =~å¬HÍÅO ѨO@QÍ EÖˇ· – PQÆã¨∞ì,
j`åHÍÅO ѨO@QÍ #=O|~ü – _çÃãO|~ü, "Õã¨qHÍÅO ѨO@QÍ Ñ¶≤„|=i – =∂iÛ 15 Ö’QÍ
<å@∞HÀ"åe.
J#∞"≥·# ~°HÍÅ∞: HÀ™êÎ PO„^èŒ „áêO`åxH˜ ÉèÏQƺ=∞u, ѨәêѨ~°∞ÊÖò ÖÏOQ∑, Ѩәê Ѩ~°∞ÊÖòHõ¡ã¨ì~ü,
Ѩәê„HÍOu, QÆ∞ÖÏa, J~°¯+‘Öò `≥ÅOQÍ}Ï „áêO`åxH˜ Ѩәê„HÍOu, Ѩәê Ѩ~°∞ÊÖò Hõ¡ã¨ì~ü, âߺ=∞Å
=∞iÜ«Ú ~åÜ«∞Å ã‘=∞ „áêO`åxH˜ J~°¯‰õΩã¨∞=∂Hõ~ü, ^Õâ◊"åo ѨK«Û=OQÆ ~°HÍÅ∞, ^Õâ◊"åo Kå~°Å =OQÆ
(~åÜ«∞^Œ∞~°æ) ~°HÍÅ∞ J#∞"≥·#q. WqHÍHõ ÃÇ·Ï„a_£ ~°HÍÅ∞ ‰õÄ_»"Õã¨∞HÀ=K«∞Û.
T^•~°OQÆ∞ QÆ∞O„_»˜ ~°HÍÅ∞: J~°¯#=h`ü, Ѩәê ÃÇ·Ï„a_£ – 6, =∞Ç≤ÏHÀ ÃÇ·Ï„a_£ <≥O.2, 54, L`«¯~°¬,
"≥∂Ç≤Ïx, =∞OA, ã¨OA
T^•~°OQÆ∞ QÆ∞uÎ ~°HÍÅ∞: =∞Ç≤ÏHÀ–~°=Ü«∞º, =∞Ç≤ÏHÀ– ÃÇ·Ï„a_£ <≥O. 3
T^•~°OQÆ∞ á⁄_»=Ù ~°HõO – Ѩәê ÃÇ·Ï„a_£ – 5.
ѨK«Û˜ á⁄_»=Ù ~°HÍÅ∞: ǨÏi`«, ǨÏi¬`«, „w<£ ÖÏOQ∑, =∞Ç≤ÏHÀ ÃÇ·Ï„a_£ <≥O. 9
ѨK«Û˜ QÆ∞O„_»˜ ~°HÍÅ∞ – =∞Ç≤ÏHÀ ÃÇ·Ï„a_£ <≥O. 56, „w<£ |OKü
T^•~°OQÆ∞ Kå~°Å ~°HÍÅ∞: HõÅÊ`«~°∞, =∞Ç≤ÏHÀ ÃÇ·Ï„a_£ <≥O. 11, 16, JѨû~°.
2. =OQÆÖ’ JkèHõ kQÆ∞|_çH˜ U Z~°∞=ÙÅ∞ "ÕÜ«∂e?
ZHõ~å‰õΩ 6–8 @#∞flŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù`À ÉÏ@∞ 24 H˜Ö’ÅÅ ÉèÏã¨fi~°O 24 H˜Ö’Å á⁄Ï+π xKÕÛ
Z~°∞=ÙÅ#∞ z=i ^Œ∞H˜¯Ö’ "ÕÜ«∂e. 40 H˜Ö’Å #„`«[xx 3 ã¨=∞ÉèÏQÍÅ∞QÍ KÕã≤ <å˜# 30, 60
=∞iÜ«Ú 75 ~ÀAʼnõΩ ÃÑ· áê@∞QÍ "ÕÜ«∂e. J^Õ ÃÇ·Ï„a_£ ~°HÍʼnõΩ D Z~°∞=ÙʼnõΩ 50 âß`«O JkèHõOQÍ
"͆Ƕe.
3. =OQÆÖ’ ѨÓ`« ~åÅ∞@#∞ JiHõ@ì_»O ZÖÏ?
ѨÓ`«, HÍѨ٠^Œâ◊ÅÖ’ ZšѨC_»∂ `«y#O`« `Õ=∞ =ÙO_Õ@∞¡ K«∂_®e. "Õã¨qÖ’ 4 ~ÀAÅ H˘Hõ™êi
hi"åfie. |~°∞"≥·# #Å¡ˆ~QÆ_ç <ÕÅÖ’¡ =Ú~°∞QÆ∞h~°∞ áÈÜÕ∞ ™œHõ~°ºO HõeÊOKåe. "Õã¨qÖ’ HÍÜ«∞ HÀ`«‰õΩ
XHõ˜ Ô~O_»∞ ~ÀAÅ =ÚO^Œ∞ `«Ñ¨Êx ã¨iQÍ hi"åfie. ÖˉõΩO>Ë HÍÜ«∞Ö’ KÕ^Œ∞ Z‰õΩ¯==Ù`«∞Ok. ѨÓ`«,
HÀ`« ^Œâ◊Ö’ 2,4–_ç b@~°∞ h˜H˜ 10 q∞.„QÍ. ÖË^• áê¡<ÀѶ≤H±û 2.5 q∞.b. 10 b@~°¡ h˜Ö’ HõeÑ≤
Ѩk ~ÀAÅ =º=kèÖ’ Ô~O_»∞™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
93

2. 4. =OQÆÖ’ H˘=∞‡, HÍÜ«∞`˘Å∞K«∞ ѨÙ~°∞QÆ∞ x"å~°} ZÖÏ?
=OQÆ#∞ #+¨ìѨiKÕ Ñ¨Ù~°∞QÆ∞Ö’¡ Ju „Ѩ^è•#"≥∞ÿ#k. ÖÏ~åfiÅ∞ QÆ∞ÖÏa~°OQÆ∞Ö’ LO_ç "≥Ú=Ùfi#∞ `˘Åz
u#@O =Å¡ "≥Ú=Ùfi =_»e ZO_ç áÈ`å~Ú. ÖÏ~åfiÅ∞ Ñ¨Ó "≥ÚQÆæÅ#∞, HÍÜ«∞Å#∞ `˘Åz <åâ◊#O KÕ™êÎ~Ú.
H˘=∞‡ `˘Åz# ÉèÏQÍÖ’ =∞iÜ«Ú HÍÜ«∞Å ~°O„^è•Å =^ŒÌ ѨÙ~°∞QÆ∞ qã¨i˚Oz# Ô~@ì#∞ QÆ=∞xOK«=K«∞Û.
D ѨÙ~°∞QÆ∞ PtOKÕ „áêO`åÖ’¡ ÉèÏQƺ=∞u =O˜ `«@∞ìH˘<Õ ~°HÍxfl Z#∞flHÀ"åe. ZHõ~åH˜ 4 eOQÍHõ~°¬Hõ
|∞@ìÅ∞ J=∞iÛ Ñ¨Ù~°∞QÆ∞Å LxH˜x QÆ=∞xOK«=K«∞Û. JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ L#flKÀ@ ZHõ~åH˜ 40 |∞@ìÅ∞
J=∞iÛ Ñ¨Ù~°∞QÆ∞ L^Œ$ux KåÖÏ =~°‰õÄ J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∞=K«∞Û. ѨÙ~°∞QÆ∞ PtOz# HÍÜ«∞Å#∞, H˘=∞‡Å#∞
`«$Oz <åâ◊#O KÕÜ«∂e. Ô~Hõ¯Å ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ Z‰õΩ¯=QÍ L#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „>ˇÿHÀ„QÍ=∂ ZHõ~åH˜ 20,000
K˘Ñ¨C# q_»∞^ŒÅ KÕÜ«∂e. ѨÓ`«, HÍÜ«∞ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ZO_À ã¨ÖÏÊù<£ 2 q∞.b b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤
Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. ѨÙ~°∞QÆ∞ L^Œ$ux |˜ì H˜fi<åÖòá¶êãπ 2.0 q∞.b. ÖË^• HÀ¡iÃÑ·iá¶êãπ 2.5 q∞.b. ÖË^•
HÍ~°ƒiÖò 3 „QÍ. ÖË^• „á⁄ÃѶ<Àá¶êãπ 2 q∞.b. ÖË^• _≥ÖÏì"≥∞„kä<£ ÖË^• Ãã·Ñ¨~ü "≥∞„kä<£ ÖË^• ÃѶ<£=ň~ò
1.0 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕã≤ D ѨÙ~°∞QÆ∞#∞ x"åiOK«=K«∞Û.
5. =OQÆÖ’ P‰õΩÅÃÑ· `≥Å¡=∞K«ÛÅ∞ =ã¨∞Î<åfl~Ú. x"å~°}? ÖË^• =OQÆÖ’ Z„~°#e¡ PtOzOk. UO KÕÜ«∂e?
h˜Ö’ HõiˆQ QÆO^èŒHõO 3 „QÍ. ÖËHõ _≥·HÀá¶êÖò 5 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
6. =OQÆÖ’ `≥Å¡^À=∞ x"å~°} ZÖÏ?
Ñ≤Å¡ ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ P‰õΩÅ J_»∞QÆ∞ ÉèÏQÍ# KÕi ~°ã¨O Ñ‘ÅÛ@O =Å¡ "≥ÚHõ¯Å∞ Ѩã¨∞Ѩ٠ѨK«ÛQÍ =∂i,
ZO_çáÈ~Ú, y_»ã¨ ÉÏ~°`å~Ú. `≥Å¡ ^À=∞ x"å~°}‰õΩ Ѩã¨∞Ѩ٠~°OQÆ∞ J@ìÅ∞ ÖË^• _»ÉσʼnõΩ lQÆ∞~°∞ ѨÓã≤
á⁄ÅOÖ’ JHõ¯_»Hõ¯_® „"ÕÖÏ_»QÆÏìe. P‰õΩ‰õΩ 5–10 `≥Å¡^À=∞Å∞ QÆ=∞xOz# "≥O@<Õ „>Ü«∞*’á¶êãπ 2.5
q∞.b. ÖË^• „á⁄ÃѶ<Àá¶êãπ 2 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ P‰õΩ J_»∞QÆ∞ ÉèÏQÆO `«_çKÕÖÏ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
ã≤O^䌘H± ÃÑ·i„^ä•~Ú_£ =∞O^Œ∞Å∞ "å_ç`Õ D ѨÙ~°∞QÆ∞Å L^Œ$u ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok HÍ|˜ì ™ê^茺=∞~Ú#O`«
=~°‰õÄ g˜x "å_»‰õÄ_»^Œ∞.
7. =OQÆÖ’ "≥ÚHõ¯Å∞ Z^Œ∞QÆ∞^ŒÅ ÖËHõ, =_»e áÈ~Ú K«xáÈ`«∞#flq. ZÖÏ x"åiOKåe? ÖË^• =OQÆÖ’ #∞e
ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ ÖËHõ ~°∂ò<åò x=∞’_£û#∞ ZÖÏ x"åiOKåe?
HõO˜H˜ HõxÑ≤OK«x `«e¡ ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ "Õ~°∞ÃÑ· „QÆ∞_»¡#∞ ÃÑ_»`å~Ú. „QÆ∞_»¡ #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ =zÛ# ÖÏ~åfiÅ∞
"Õ~°¡Ö’ „Ѩ"ÕtOz ~°™êxfl Ñ‘ÅÛ@O =Å¡ "≥ÚHõ¯Å∞ Z^Œ∞QÆ∞^ŒÅ ÖËHõ áêeáÈ~Ú =∞^蕺ǨÏflO ZO_ç
áÈ~Ú#@∞¡ HõxÑ≤™êÎ~Ú. PtOz# "≥ÚHõ¯Å "Õ~°¡ g∞^Œ |∞_çÃÑÅ∞ QÆ=∞xOK«=K«∞Û.
=OQÆÖ’ `«@∞ìH˘<Õ ~°HÍÖˇ·# ÉÏ¡H± |∂º©, q[Ü«∞, |<å~°ãπ, *ˇ~ÚOò, ˜–2 ~°HÍÅ∞ `«@∞ì‰õΩOÏ~Ú.
@=∂@Ö’ x=∂>ˇH±û, Ü«∞ãπ.Ü«∞Öò–120, Ü«∞<£.˜.P~ü–1, h"≥∂Ô~_£ ~°HÍÅ∞ `«@∞ì‰õΩOÏ~Ú. "Õã¨qÖ’
Ö’`«∞QÍ ^Œ∞<åfle. á⁄ÅOÖ’ #∞e ѨÙ~°∞QÆ∞Å ã¨O`«ux `«yæOK«ÏxH˜ |Ou ѨÓÅ∞ ѨO@`À ѨO@ =∂iÊ_ç
KÕÜ«∂e. á⁄ÖÏxfl ÉÏQÍ ^Œ∞xfl 20 H˜Ö’Å =i á⁄@∞ì#∞ XHõ K«^Œ~°Ñ¨Ù QÆ*ÏxH˜ K˘Ñ¨C# Ѩ~°z HÍÖÏÛe.
<å~°∞=∞_çÖ’ HÍ~ÀƒÑ¨Óº~å<£ 3 l QÆ∞oHõÅ#∞ K«^Œ~°Ñ¨Ù g∞@~°∞‰õΩ 65 „QÍ. K˘Ñ¨C# "Õã¨∞HÀ"åe PtOz#
á⁄ÅOÖ’ ÃÇÏHÍì~°∞H˜ 48 H˜Ö’Å ÖË^• ZHõ~å‰õΩ 20 H˜Ö’Å HÍ~ÀƒÑ¨Ùº~å<£ QÆ∞oHõÅ∞ „Ѩu <åÅ∞QÆ∞
ã¨O=`«û~åÅ H˘Hõ™êi "Õã¨∞HÀ"åe.
94

3. ɡO_»
1. ɡO_» ZѨC_»∞ "ÕÜ«∂e? ~°HÍÅ∞ Uq∞˜?
ɡO_»#∞ =~å¬HÍÅO ѨO@QÍ E<£–AÖˇ· =∞iÜ«Ú "Õã¨q ѨO@QÍ [#=i Ô~O_»= ѨHõ∆O #∞O_ç Ѷ≤„|=i
z=i =~°‰õΩ ѨO_çOK«=K«∞Û. j`åHÍÅOÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ `«yæ ^•WQÆ∞|_ç `«ˆQæ J=HÍâ◊O =ÙOk.
~°HÍÅ∞: ѨÖÏ¡‰õΩ `≥QÆ∞Å∞ `«fi~°QÍ PtOz kQÆ∞|_ç `«ˆQæ J=HÍâ◊O =ÙOk. Hõ#∞Hõ D `≥QÆ∞Å∞#∞ `«@∞ì‰õΩ<Õ
~°HÍÅ∞ "ÕÜ«∂e. WO^Œ∞‰õΩ J~°¯ J<åq∞Hõ, J~°¯JÉèíÜ«∞, Ѩ~°ƒùx„HÍOu J#∞"≥·#q.
ÃÇ·Ï„a_£ ~°HÍÅ∞: =~°¬, q[Üü∞, qâßÖò, <å^ä£ â’Éèí, =∞Ç≤ÏHÀ ÃÇ·Ï„a_£ <≥O. 1,6,7,8, „Ñ≤Ü«∞, ã¨∞„Ñ≤Ü«∞
~°HÍÅ∞ â◊OY∞ ~ÀQÆO (ѨÖÏ¡‰õΩ `≥QÆ∞Å∞)#∞ `«@∞ì‰õΩOÏ~Ú.
2. ɡO_»Ö’ JkèHõ kQÆ∞|_çH˜ áê˜OKåeû# "≥∞ʼnõΩ=Å∞ Uq?
ѨÖÏ¡‰õΩ `≥QÆ∞Å∞#∞ `«@∞ì‰õΩ<Õ ~°HÍÅ∞ Z#∞flH˘x H˜Ö’ q`«Î<åxH˜ 5 „QÍ. Wq∞_®HÀ¡„Ñ≤_£ `«~åfi`« 4 „QÍ.
„>ˇÿH˘_≥~å‡ qi_ç`À q`«Î#â◊√kú KÕÜ«∂e. =~å¬HÍÅO ѨO@#∞ EÖˇ· 15 Ö’QÍ, "Õã¨q ѨO@#∞ Ѷ≤„|=i
Ö’QÍ "ÕÜ«Ú@ =Å¡ ѨÖÏ¡‰õΩ `≥QÆ∞Å∞ `«‰õΩ¯=QÍ PtOz Z‰õΩ¯= kQÆ∞|_ç á⁄O^Œ=K«∞Û. ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤#
Z~°∞=ÙÅ`À ÉÏ@∞ ѨÓ`« ^Œâ◊Ö’ Ü«¸iÜ«∞ 10 „QÍ. b@~°∞ h˜Ö’ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«Ú@ ^•fi~å JkèHõ
kQÆ∞|_ç á⁄O^Œ=K«∞Û. ѨÖÏ¡‰õΩ `≥QÆ∞Å∞ "åºÑ≤ÎH˜ HÍ~°}"≥∞ÿ# ~°ã¨O Ñ‘ÖËÛѨÙ~°∞QÆ∞Å#∞ x"åiOK«∞@‰õΩ `«y#
ã¨ã¨º~°Hõ∆} K«~°ºÅ#∞ áê˜OKåe. ɡO_» 3–4 Hõ}∞ѨÙÅ∞ ÃÑiy# `«~°∞"å`« `«Å qiKÕ¿ãÎ „ѨHõ¯ #∞O_ç
H˘=∞‡Å∞ =zÛ kQÆ∞|_ç ÃÑ~°QÆ_®xH˜ J=HÍâ◊=Ú HõÅ^Œ∞.
3. ɡO_»Ö’ "≥Ú=Ùfi =∞iÜ«Ú HÍÜ«∞ `˘Å∞K«∞ ѨÙ~°∞QÆ∞ x"å~°} ZÖÏ?
<å˜# 30 ~ÀAÅ #∞O_ç HÀ`« ^Œâ◊ =~°‰õÄ Ptã¨∞ÎOk. "≥ÚHõ¯ ÃÑiˆQ ^Œâ◊Ö’ "≥Ú=Ùfi#∞, ѨÓ`«#∞, HÍ`«
^Œâ◊Ö’ HÍÜ«∞Å#∞ `˘Åz #+¨ìO KÕã¨∞ÎOk. PtOz# "≥ÚHõ¯Å∞ =_»e, ZO_çáÈ`å~Ú. ѨÙ~°∞QÆ∞ PtOz#
H˘=∞‡Å#∞ XHõ JOQÆ∞à◊O „H˜O^Œ=~°‰õΩ `«$Oz <åâ◊#O KÕÜ«∂e. b@~°∞ h˜H˜ H˜fi<åÖòá¶êãπ 2 q∞.b. ÖË^•
HÍ~°ƒiÖò 3 „QÍ. ÖË^• _≥·HÀ¡~ü"åãπ 1 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ 10 ~ÀAÅ =º=kèÖ’ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
J=ã¨~åxfl |˜ì ÃѶ#=ň~ò ÖË^• _≥ÖÏì"≥∞„kä<£ ÖË^• Ãã·Ñ¨~ü "≥∞„kä<£ 1 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs
K͆Ƕe.
4. ɡO_» P‰õΩÅÃÑ· Ѩã¨∞Ѩ٠ѨK«Û Kå~°Å∞O_ç P‰õΩÅ∞ `≥Å¡QÍ J~ÚáÈ`«∞<åfl~Ú x"å~°} ZÖÏ?
D ÅHõ∆}ÏÅ∞#fl `≥QÆ∞efl â◊OY∞~ÀQÆO ÖË^• ZÖ’¡ g<£ "≥Ú*Ï~ÚH± "≥·~°ãπ Jx JOÏ~°∞. Wk "≥·~°ãπ =Å¡
=ã¨∞ÎOk. "Õã¨q =~å¬HÍÅѨ٠ÃÑ·~°∞ÃÑ· Z‰õΩ¯=QÍ =ã¨∞ÎOk. `≥Å¡^À=∞ ^•fi~° "åºÑ≤Î K≥O^Œ∞`«∞Ok.
Ѩ~°ƒx „HÍOu, Ѩәê ã¨"åx, J~°¯ J<åq∞Hõ, J~°¯ JÉèíÜü∞ ~°HÍÅ∞ `≥QÆ∞Å∞#∞ `«@∞ì‰õΩ<Õ ~°HÍÅ#∞ ™êQÆ∞
KÕã¨∞HÀ"åe.. D `≥QÆ∞Å∞#∞ "åºÑ≤Î KÕ¿ã `≥Å¡^À=∞#∞ _≥·q∞^äÀÜÕ∞ò 2 q∞.b. ÖË^• Jã≤¿Ñ¶ò 1.5 „QÍ.
b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
95

4. @=∂
1. @=∂Ï UHÍÅOÖ’ ѨO_çOK«=K«∞Û. ~°HÍÅ∞ Uq?
=~å¬HÍÅO ѨO@ (YsѶπ) QÍ E<£ – AÖˇ· =∂™êÖ’¡, j`åHÍÅO ѨO@QÍ (~°c) JHÀì|~ü – #=O|~ü
=∂™êÅÖ’#∞, "Õã¨q ѨO@QÍ [#=i – Ѷ≤„|=i =∂™êÅÖ’ <å@∞H˘x ѨO_ç¿ãÎ JkèHõ kQÆ∞|_ç
á⁄O^Œ=K«Û.
~°HÍÅ∞: =~å¬HÍÅOÖ’ ѨO_çOK«∞@‰õΩ J#∞"≥·#q. Ѩәê~°∂a, Ѩәê Zs¡ _®fi~üÊù, J~°¯qHÍãπ, J~°¯
™œ~°Éò, J~°¯ "Õ∞Ѷ¨∂e
j`åHÍÅOÖ’ Jxfl ~°HÍÅ#∞ ™êQÆ∞ KÕÜ«∞=K«∞Û.
"Õã¨qHÍÅOÖ’ ѨO_çOK«∞@‰õΩ J#∞"≥·#~°HÍÅ∞: Ñ≤ÔHÜ«∞O –1, =∂~°∞`«"£∞, J~°¯ qHÍãπ
ÃÇ·Ï„a_£ ~°HÍÅ∞: "≥·âße, ~°∂áêe, ~°+≤‡, #g<£, =∞OQÆà◊, Jq<å+π–2, aZãπZãπ–20, ~°[h, J#flѨÓ~°‚,
Z"£∞.˜.ÃÇÏKü–1, 2, 6
2. @=∂Ï <å~°∞ ‰õΩo§áÈ`«∞Ok. UO KÕÜ«∂e?
HÍѨ~ü PH©ûHÀ¡Ô~·_£ 3 „QÍ. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ <å~°∞=∞_çx 10 ~ÀAÅ =º=kèÖ’ 2–3 ™ê~°∞¡ `«_»áêe.
<å~°∞=∞_ç áÈÜ«Ú@‰õΩ =ÚO^Œ∞ 3 „QÍ=ÚÅ ^ä≥·~å"£∞ ÖË^• =∂OH˘*ˇÉò H˜Ö’ q`«Î<åxH˜ HõeÑ≤ q`«Î# â◊√kú
KÕÜ«∂e. 15 ÃãO.g∞. Z`≥ÎÂ# <å~°∞=∞à◊§#∞ `«Ü«∂~°∞ KÕã≤, 10 ÃãO.g∞. Z_»OÖ’ =~°∞ã¨Ö’¡ q`«Î<åÅ#∞
ѨÅ∞K«QÍ q`«∞ÎH˘O>Ë QÍe, ã¨∂~°º~°t‡ ™ÈH˜ `≥QÆ∞Å∞ ~å‰õΩO_® K«∂_»=K«∞Û.
3. =∂ÏÖ’ JkèHõ kQÆ∞|_çH˜ U Z~°∞=ÙÅ∞ "ÕÜ«∂e?
z=i ^Œ∞H˜¯Ö’ ZHõ~å‰õΩ 6–8 @#∞flŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù`À ÉÏ@∞ 24 H˜Ö’Å ÉèÏã¨fi~°=Ú =∞iÜ«Ú 24
H˜Ö’Å á⁄Ï+π xKÕÛ Z~°∞=ÙÅ∞ "ÕÜ«∂e. 60 H˜Ö’Å #„`«[xx 3 ã¨=∞áêà◊√§QÍ <å˜# 30, 45 =∞iÜ«Ú
60 ~ÀAʼnõΩ ÃÑ· áê@∞QÍ "Õã≤ É’^≥Å∞ ZQÆ^ÀÜ«∂e. ѨÓ`« ^Œâ◊Ö’ b@~°∞ h˜H˜ 20 „QÍ. Ü«¸iÜ«∂#∞
HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∞@O =Å¡ 20 âß`«O JkèHõ kQÆ∞|_ç á⁄O^Œ=K«∞Û. lOH± ã¨ÖËÊùò#∞ 5 „QÍ. b@~°∞
h˜H˜ HõeÑ≤ <å˜# 30–45 ~ÀAʼnõΩ Ñ≤zHÍs KÕ¿ãÎ lOH± ֒Ѩ x"å~°}`À áê@∞ 20 âß`«O kQÆ∞|_ç
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. ѨÓ`« ^Œâ◊Ö’ áê¡<ÀѶ≤H±û 2.5 q∞.b. 10 b@~°¡ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕ¿ãÎ, ѨÓ`«, Ñ≤O^≥
xez ZO_®HÍÅOÖ’ ‰õÄ_» JkèHõ kQÆ∞|_ç á⁄O^Œ=K«∞Û.
4. =∂ÏÖ’ ѨÓ`« xÅ|_»@O ÖË^Œ∞, UO KÕÜ«∂e?
"Õã¨q ѨO@Ö’ á⁄Ï+≤Ü«∞O <≥·„>Ëò (=∞eì–ÔH) 5 „QÍ. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕ¿ãÎ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ
ÉÏQÆ∞O@∞Ok. áê¡<ÀѶ≤H±û 2.5 q∞.b. 10 b@~°¡ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕ¿ãΠѨÓ`« ~åÅ∞@ `«yæ HÍÜ«∞
xÅ|_»∞`«∞Ok.
96

5. 5. "Õã¨q @=∂Ï Ñ¨O@Ö’ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ PtOz#O`« ÖË^Œ∞. UO KÕÜ«∂e?
JkèHõ LëÈ‚„QÆ`« =Å¡ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ `«ˆQæ J=HÍâ◊O =ÙOk. "Õã¨q ѨO@QÍ "Õã≤#ѨC_»∞ „Ѩu Ô~O_»∞, =¸_»∞
@=∂Ï =~°∞ã¨Å‰õΩ Ô~O_»∞ =~°∞ã¨Å "≥ÚHõ¯*Á#fl L`«Î~° ^ŒH˜∆} =~°∞ã¨ÅÖ’ q`«∞ÎHÀ"åe. JO>Ë =~°∞ã¨Å =∞^茺
45 ÃãO.g∞. "≥ÚHõ¯*Á#fl "≥ÚHõ¯Å =∞^茺 25–30 ÃãO.g∞. =∞iÜ«Ú @=∂@ "≥ÚHõ¯Å =∞^茺 30 ÃãO.g∞.
^Œ∂~°O =ÙO_ÕÖÏ q`«∞ÎHÀ"åe. D q^èŒOQÍ h_» HõeÊ¿ãÎ =∂Ï ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ÉÏ=ÙO@∞Ok. "Õã¨q ѨO@QÍ
"Õ¿ã@ѨC_»∞ Ѷ≤„|=i Ö’QÍ <åÏe. PÅ㨺=∞~Ú`Õ JkèHõ LëÈ‚„QÆ`« =Å¡ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ PtOz# "Õ∞~° =ÙO_»^Œ∞.
6. @=∂Ï P‰õΩÅÃÑ· #Å¡x =∞K«ÛÅ∞ Hõ#|_»∞`«∞<åfl~Ú x"å~°} ZÖÏ?
P‰õΩÅÃÑ· =Ú^Œ∞~°∞ QÀ^èŒ∞=∞ ~°OQÆ∞ =ÅÜ«∂HÍ~°Ñ¨Ù =∞K«ÛÅ∞ tbO„^Œ=Ú =Å¡ =KÕÛ PÅì~ü"ÕiÜ«∂ P‰õΩ=∞K«Û
`≥QÆ∞Å∞. P‰õΩÅ q∂^Œ, HÍO_»O q∂^Œ =∞iÜ«Ú HÍÜ«∞Å q∂^Œ ‰õÄ_® =∞K«ÛÅ∞ U~°Ê_»`å~Ú. D `≥QÆ∞Å∞
f„==ÚQÍ L#flKÀ HÍÜ«∞Å∞ ‰õΩo§~åeáÈ=Ù#∞ "≥ÚHõ¯Å∞ ZO_çáÈ=Ù#∞. HÍáêì<£ 3 „QÍ. ÖË^• =∂OHÀ*ˇÉò 2.5
„QÍ. b@~°∞ h˜Ö’ HõeÑ≤ `≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜# „áêO`åÅ∞ ÉÏQÍ `«_çKÕÖÏ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. `≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜# "≥ÚHõ¯Å
q`«Î<åÅ#∞ "å_»‰õÄ_»^Œ∞.
7. @=∂ÏÖ’ =∞K«ÛÅ ZO_»∞ `≥QÆ∞Å∞ ZÖÏ x"åiOKåe?
D =∞^茺 D `≥QÆ∞Å∞ @=∂@Ö’<Õ HÍHõ W`«~° ѨO@Å#∞ PtOz Z‰õΩ¯= #+¨ìO HõÅ∞QÆ*Ëã¨∞Î#flk. ÖË`«
P‰õΩÅ∞ W`«Î_ç ~°OQÆ∞‰õΩ=∂i Z‰õΩ¯= ã¨OYºÖ’ z#fl, =Ú^Œ∞~°∞ ~°OQÆ∞ =∞K«ÛÖË~°Ê_»`å~Ú. HÍO_»Og∞^Œ
‰õÄ_» QÀ^èŒ∞=∞ ~°OQÆ∞ Kå~°Å∞ U~°Ê_»`å~Ú. ÖË`« "≥ÚHõ¯Å‰õΩ `≥QÆ∞Å∞ PtOz#ѨC_»∞ HÍÜ«∞Å q∂^Œ `≥Å¡˜
=ÅÜ«∂Å∞ U~°Ê_»`å~Ú. Wk @=∂’ ™êÊ>ˇ_£ qÖòì "≥·~°ãπ (˜Zãπ_»|∞¡ºq) =Å¡ =ã¨∞ÎOk. D `≥QÆ∞Å∞
q`«Î#O ^•fi~°, `å=∞~° ѨÙ~°∞QÆ∞ ^•fi~° "åºÑ≤ã¨∞ÎOk.
`≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜# "≥ÚHõ¯Å#∞ Ñ‘H˜ <åâ◊#O KÕÜ«∂e. `å=∞~° ѨÙ~°∞QÆ∞Å#∞ JiHõ@ì_®xH˜ HÍ~ÀƒÑ¨Óº~å<£
QÆ∞oHõÅ∞ 40 K«.g∞. <å~°∞=∞_çÖ’ 100 „QÍ. =∞iÜ«Ú <å˜# 10= ~ÀA# 6 H˜Ö’Å∞ "ÕÜ«∂e.
8. @=∂ÏÖ’ =_»Å∞ `≥QÆ∞Å∞ ZÖÏ x"åiOKåe?
`≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜# "≥ÚHõ¯Å J_»∞QÆ∞ ÉèÏQÆO P‰õΩÅ∞ Ѩã¨∞Ѩ٠~°OQÆ∞QÍ =∂i `˘_ç=∞`À ã¨Ç¨ ~åe áÈ~Ú,
"≥ÚHõ¯Å∞ =_»eáÈ~Ú K«xáÈ`å~Ú. "≥ÚHõ¯Å Ü≥ÚHõ¯ HÍO_»O peÛ K«∂ã≤#@¡~Ú`Õ Ö’Ñ¨Å Hõ}*ÏÅO
QÀ^èŒ∞=∞ ~°OQÆ∞‰õΩ =∂iáÈ=Ù#∞.
P~ÀQƺ=O`«"≥∞ÿ# "≥ÚHõ¯Å #∞O_ç q`«Î<åxfl ¿ãHõiOKåe. `≥QÆ∞Å∞ `«@∞ì‰õΩ<Õ ~°HÍÅ#∞ ™êQÆ∞KÕã¨∞HÀ"åe.
ѨO@ =∂iÊ_ç Ѩ^Œúux J=ÅOaOKåe.
9. =∂ÏÖ’ P‰õΩ =Ú_»`« `≥QÆ∞Å∞ ZÖÏ x"åiOKåe?
D"≥·~°ãπ `≥QÆ∞Å∞ @=∂ÏÖ’ ZO`À #+¨ìO HõÅ∞QÆ*Ëã¨∞Î#flk. D `≥QÆ∞Å∞ Z‰õΩ¯=QÍ ÃÑ·~°∞ =∞^茺 ^Œâ◊Ö’ =zÛ
ѨÓ`«, Ñ≤O^≥Å∞ ~åeáÈ~Ú Ñ¨O@ kQÆ∞|_ç `«QÆ∞æ`«∞Ok. P‰õΩÅ J_»∞QÆ∞ ÉèÏQÍ# ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ KÕi ~å™êxfl Ñ‘eÛ
"ÕÜ«∞_»=Ú =Å# P‰õΩÅ∞ =Ú_»∞K«∞H˘x áÈ`å~Ú. `≥Å¡^À=∞ =Å# D `≥QÆ∞Å∞ "åºÑ≤Î K≥O^Œ∞`«∞Ok. HÍ|˜ì D
ѨÙ~°∞QÆ∞ x"å~°}‰õΩ „>ˇÿ*’á¶êãπ ÖË^• „á⁄ÃѶ<Àá¶êãπ 2 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕã≤ JiHõÏìe.
97

6. q∞~°Ñ¨
1. q∞~°Ñ¨#∞ ZѨC_»∞ <å@∞HÀ"åe? J#∞"≥·# ~°HÍÅ∞ Uq?
YsѶπ ѨO AÖˇ·–PQÆã¨∞ì =∞iÜ«Ú ~°c ѨO@QÍ JHÀì|~°∞ – #=O|~°∞ <≥ÅÖ’¡ <å@∞ HÀ"åe.
~°HÍÅ∞: l–4 : ѨzÛq∞iÛ =∞iÜ«Ú ZO_»∞ HÍÜ«∞‰õΩ J#∞‰õÄÅO.
ã≤O^èŒ∂~°∞ : ѨzÛ q∞iÛ =∞iÜ«Ú ZO_»∞ q∞iÛH˜ J#∞‰õÄÅO. "Õã¨q ÃÑ·~°∞‰õΩ J#∞‰õÄÅO.
H˜~°}ü : `≥ÅOQÍ}Ï „áêO`«OÖ’ h˜ =ã¨u „H˜O^Œ ѨO_çOK«∞@‰õΩ J#∞‰õÄÅO.
JѨ~°‚ : `«∂~°∞Ê QÀ^•=i, NH͉õΩà◊O lÖÏ¡Ö’¡ h˜ =ã¨u H˜O^Œ ѨzÛq∞iÛH˜, ZO_»∞q∞iÛH˜ ѨO_çOK«∞@‰õΩ
J#∞‰õÄÅO.
ÉèÏ㨯~ü : =~å¬^è•~°OQÍ =∞iÜ«Ú h˜ =ã¨u H˜O^Œ ™êQÆ∞‰õΩ J#∞‰õÄÅO. "≥·~°ãπ#∞ ÉÏQÍ `«@∞ì‰õΩx Jxfl
lÖÏ¡Ö’¡ ѨO_çOK«∞@‰õΩ J#∞‰õÄÅO.
„ѨHÍ+π : =~å¬^è•~°OQÍ =∞iÜ«Ú h˜ =ã¨u „H˜O^Œ ™êQÆ∞ KÕÜ«∞=K«∞Û. ѨzÛq∞iÛH˜, ZO_»∞q∞iÛH˜
J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ#k.
ZÖò.ã≤.Z–334 : Jxfl ~°HÍÅ Hõ#fl JkèHõ kQÆ∞|_ç xKÕÛ ~°HõO. HÍÜ«∞Å∞ á⁄_»=ÙQÍ HÍ~°O Z‰õΩ¯=QÍ =Ù#fl
~°HõO.
2. q∞~°Ñ¨ <å~°∞ ZÖÏ ÃÑOKåe? ZO`« =Ü«∞ã¨∞û <å~°∞ <åÏe?
XHõ ÃãO@∞ <å~°∞ =∞_çÖ’ 650 „QÍ. q`«Î<åxfl K«e¡`Õ =KÕÛ <å~°∞ XHõ ZHõ~°O <å@ÏxH˜ ã¨iáÈ`«∞Ok.
=∂OHÀ*ˇÉò ÖË^• HÍ~°ƒO_»l"£∞ 3 „QÍ. K˘Ñ¨C# XHõ H˜Ö’ q`«Î<åxH˜ HõeÑ≤ q`«Î#â◊√kú KÕã¨∞HÀ"åe.
"≥·~°ãπ#∞ x"åiOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ q`«Î<åxfl b@~°∞ h˜H˜ 150 „QÍ. „>ˇÿ ™È_çÜ«∞O P~À÷á¶ê¿ãÊò`À q`«Î#
â◊√kú KÕÜ«∂e. q`«Î<åxfl Z`≥ÎÂ# (15 ÃãO.g∞) <å~°∞ =∞_»∞ÅÖ’ =~°∞ã¨Ö’¡ K«Å∞¡HÀ"åe. D q^èŒOQÍ KÕ¿ãÎ
<å~°∞‰õΩà◊√¡ `≥QÆ∞Å∞ ~å^Œ∞. "≥ÚHõ¯‰õΩ QÍe ã¨∂~°º~°t‡ ÉÏQÍ ™ÈH˜ ^èŒ$_è»OQÍ, P~ÀQƺOQÍ Z^Œ∞QÆ∞`å~Ú.
ÃãO@∞ <å~°∞ =∞_çH˜ 60 „QÍ. Ѷ≤„á⁄xÖò QÆ∞oHõÅ#∞ "å_ç#KÀ ÃÑ· =Ú_»`«#∞ x"åiOK«=K«∞Û.
3. q∞~°Ñ¨Ö’ JkèHõ kQÆ∞|_»∞ʼnõΩ U Z~°∞=ÙÅ∞ "å_®e?
ZHõ~åxH˜ 10 @#∞flŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù`À ÉÏ@∞ h˜ =ã¨u „H˜O^Œ ™êQÆ∞KÕ¿ã ѨO@‰õΩ 20 H˜Ö’Å
#„`«[x, 24 H˜Ö’Å ÉèÏã¨fi~°O =∞iÜ«Ú 8 H˜Ö’Å á⁄Ï+π xKÕÛ Z~°∞=ÙÅ#∞ PYi ^Œ∞H˜¯Ö’ "Õã≤ ÉÏQÍ
HõeÜ«∞^Œ∞<åfle. ÃÑ· áê@∞QÍ „Ѩu™êi 20 H˜Ö’Å #„`«[x =∞iÜ«Ú 8 H˜Ö’Å á⁄Ï+π xKÕÛ Z~°∞=ÙÅ#∞
<å˜# <≥Å ~ÀAÅ∞ "≥Ú^ŒÅ∞ „Ѩu =¸_»∞ "å~åʼnõΩ XHõ =∂~°∞ "ÕÜ«∂e. lOH± ֒ѨO
QÆ=∞xOz#@¡~Ú`Õ lOH± ã¨ÖËÊùò#∞ b@~°∞ h˜H˜ 2 „QÍ. K˘Ñ¨C# HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕ¿ãÎ x"åiOK«∞
HÀ=K«∞Û.
98

7. 4. ѨÓ`« Ñ≤O^≥ ~åe áÈ`«∞Ok? x"åiOK«∞@ ZÖÏ?
h˜ Z^ŒÌ_ç =Ù<åfl, =Ú~°∞QÆ∞ h˜ =ã¨u ÖˉõΩ<åfl, "å`å=~°}OÖ’ =ÚYºOQÍ LëÈ‚„QÆ`«Ö’ =∂~°∞ÊÅ∞
=zÛ<å ÖË^• p_» Ñ‘_»Å∞ PtOz<å ѨÓ`« Ñ≤O^≥ ~åÅ∞ `«∞Ok. h˜ Z^ŒÌ_ç ~å‰õΩO_® K«∂ã¨∞HÀ"åe.
=Ú~°∞QÆ∞ h˜ =ã¨u HõeÊOK«@O`À ÉÏ@∞ áê¡<ÀѶ≤H±û#∞ 10 b@~°¡ h˜H˜ 2.5 q∞.b. K˘Ñ¨C# Ñ≤zHÍs
KÕÜ«∂e. p_»Ñ‘_»Å∞ x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ `«y# ã¨ã¨º~°Hõ∆} K«~°ºÚ KÕѨ@ì_»O =Å¡ ѨÓ`«, Ñ≤O^≥ ~åÅÏxfl
x"åiOK«∞HÀ=K«∞Û. uiy HÍѨ٠Ѩ>ËìO^Œ∞‰õΩ #„`«[x, á⁄Ï+π Z~°∞=ÙÅ#∞ Éèí∂q∞Ö’ "Õã≤ h~°∞ ÃÑÏìe.
á⁄Ï+≤Ü«∞O <≥·„>Ëò#∞ b@~°∞ h˜H˜ 5–10 „QÍ. K˘Ñ¨C# HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕ¿ãÎ ‰õÄ_» Ѷ¨e`«O =ÙO@∞Ok.
5. ѨO_»∞ HÍÜ«∞#∞ ZÖÏ P~°ÉˇÏìe?
`åÅ∞ HÍÜ«∞Å#∞ =∞iÜ«Ú =∞K«Û=Ù#fl HÍÜ«∞Å#∞ "Õ~°∞KÕã≤ =∞Oz HÍÜ«∞Å#∞ Já¶ê¡ÏH˜û<£ =$kú H͉õΩO_®
áêenä<£ ѨÏìÅ∞ ÖË^• ã≤"≥∞Oò QÆK«∞Ûg∞^Œ ZO_» ɡÏìe. ~å„uà◊√§ =∞OK«∞ ÉÏi# Ѩ_»‰õΩO_® HÍÜ«∞Å#∞
HõÑ≤Ê =ÙOKåe. ^Œ∞=Ú‡ ^èŒ∂o, K≥`«Î, K≥^•~°O KÕ~°‰õΩO_» HÍÜ«∞Å∞ â◊√„ÉèíOQÍ =ÙO_Õ@∞¡ K«∂_®e. ZO_»Éˇ>Ëì
Ѩiã¨~åÖ’¡H˜ ‰õΩHõ¯Å∞, Ñ≤Å∞¡Å∞, HÀà◊√§, ZÅ∞HõÅ∞ "≥Ú^ÅÖˇ·# ^Œi KÕ~°‰õΩO_® K«∂ã¨∞HÀ"åe. ZO_ç#
HÍÜ«∞ÅÖ’ 10 âß`«O q∞Oz `Õ=∞ =ÙO_»‰õΩO_® ZO_»ÉˇÏìe. `Õ=∞ ÖË#@∞=O˜ â◊√„Éèí"≥∞ÿ# QÀ<≥
ã¨OK«∞Ö’¡ xÅfi KÕÜ«∂e. J=HÍâ◊O =ÙO>Ë j`«Å y_»¤OQÆ∞Ö’¡ xÅfi KÕ¿ãÎ HÍÜ«∞ ~°OQÆ∞, <å}º`« `«QÆæ‰õΩO_®
=ÙO@∞Ok.
6. q∞~°Ñ¨Ö’ ¿Ñ#∞|OHõ x"å~°} ZÖÏ?
q∞~°Ñ¨Ö’ ¿Ñ#∞|OHõ L^èŒ$u _çÃãO|~ü, [#=i =∂™êÖ’¡ LO@∞Ok. x"å~°}‰õΩ Zã≤¿Ñ¶ò 1 „QÍ. ÖË^•
"≥∂<À„HÀ’á¶êãπ 1.6 q∞.b. ÖË^• q∞^ä≥·Öò _≥=∞Ï<£ 2 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ K˘Ñ¨C# P‰õΩÅ J_»QÆ∞ÉèÏQÆO
`«_çKÕ@@∞¡ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
7. q∞~°Ñ¨Ö’ ÃÑ· =Ú_»`« / P‰õΩ=Ú_»`« / `å=∞~° ѨÙ~°∞QÆ∞Å x"å~°} ZÖÏ?
"å`å=~°}O á⁄_çQÍ, ɡ@ìQÍ =ÙO_ç ѨQƘ LëÈ‚„QÆ`« Z‰õΩ¯=QÍ L#flѨC_»∞ L^èŒ$u Z‰õΩ¯==Ù`«∞Ok.
`å=∞~°Ñ¨Ù~°∞QÆ∞Å ÃÑ^ŒÌ, Ñ≤Å¡ ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ P‰õΩÅ J_»∞QÆ∞ ÉèÏQÍ# QÆ∞OѨÙÅ∞ QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ KÕi ~°ã¨O Ñ‘ÅÛ@O
=Å# P‰õΩÅÃÑ· ÉÁ|ƒÅ U~°Ê_ç P‰õΩÅ JOK«∞Å∞ ÃÑ·H˜ =Ú_»∞K«∞H˘OÏ~Ú. L^Œ$u Z‰õΩ¯"≥·`Õ P‰õΩÅ∞
‰õΩ~°K«QÍ J=@O, "≥ÚHõ¯Å∞ y_»K«ÉÏ~°@O, ѨÓ`« ~åÅ@O, ѨÓ`«Å∞ Ñ≤O^≥Å∞QÍ =∂~°Hõ áÈ=_»"Õ∞ HÍHõ
P‰õΩÅ∞ W@∞Hõ ~°OQÆ∞Ö’H˜ =∂~°_»O [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
x"å~°}‰õΩ, H˜Ö’ q`«Î<åxH˜ Wq∞_®HÀ¡„Ñ≤_£ á⁄_ç =∞O^Œ∞ 8 „QÍ. K˘Ñ¨C# HõeÑ≤ q`«Î# â◊√kú KÕÜ«∂e.
q`«Î#â◊√kú KÕÜ«∞HõáÈ`Õ <å˜# 15 =∞iÜ«Ú 30 ~ÀAʼnõΩ Ѷ≤„áÈxÖò 0.3 âß`«O QÆ∞oHõÅ∞ 8 H˜Ö’Å∞
Éèí∂q∞Ö’ `«y#O`« `Õ=∞ LO_Õ@∞¡ K«∂ã¨∞H˘x "ÕÜ«∂e. ~°™êÜ«∞#, ¿ãO„nÜ«∞ Z~°∞=ÙÅ =∞^茺 ã¨=∞`«∞ź`«
áê˜OKåe. ÃÑ· =Ú_»`« ™ê^è•~°} ™ê÷~ÚÖ’ LO>Ë "≥∂<À„HÀ’á¶êãπ 1.6 q∞.b. ÖË^• á¶êã¨Ö’<£ 3 q∞.b.
ÖË^• q∞^ä≥·Öò _≥=∞Ï<£ 2 q∞.b. ÖË^• HÍ~°ƒiÖò 3 „QÍ. ÖË^• Zã≤¿Ñ¶ò 1 „QÍ. ÖË^• Ѷ≤„áÈxÖò 2 q∞.b.
b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ P‰õΩÅ J_»∞QÆ∞ ÉèÏQÆO ѨÓiÎQÍ `«_çKÕÖÏ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. „H˜Ok =Ú_»`« =Ù#fl
á⁄ÖÏÖ’¡ HÍ~°ƒiÖò ÖË^• Zã≤¿Ñ¶ò =∞O^Œ∞Å∞ "å_»~å^Œ∞.
99

8. 8. q∞~°Ñ¨Ö’ "≥#∞Hõ=Ú_»`« / „H˜O^Œ =Ú_»`« / `≥Å¡#e¡ x"å~°} ZÖÏ?
z#fl, ÃÑ^ŒÌ ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ P‰õΩÅ J_»∞QÆ∞ ÉèÏQÍ# KÕi ~°ã¨O Ñ‘ÅÛ@O =Å¡ P‰õΩÅ∞ „H˜Ok "≥·Ñ¨Ù#‰õΩ
=Ú_»∞K«∞H˘x u~°QÆ|_ç# Ѩ_»= PHÍ~°OÖ’ =ÙOÏ~Ú. P‰õΩÅ HÍ_»Å∞ á⁄_»=ÙQÍ™êy ÖË`« P‰õΩÅ z=~°∞¡
pe QÆ∞`«∞ÎÅ =∂kiQÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú. "≥ÚHõ¯Å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ Py P‰õΩ =Ú^ŒÌHõ˜ì ѨÓ`« `«QÆ∞æ`«∞Ok.
x"å~°}‰õΩ, _≥·HÀá¶êÖò 5 q∞.b. ÖË^• h˜Ö’ HõiˆQ QÆO^èŒHõO 3 „QÍ. b@~°∞ h˜H˜ 10 ~ÀAÅ =º=kèÖ’
2 ™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
9. q∞~°Ñ¨Ö’ „H˜Ok =Ú_»`«, ÃÑ· =Ú_»`« Ô~O_»∞ =Ù<åfl~Ú. UO KÕÜ«∂e?
á¶êã¨Ö’<£ 3 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
10. q∞~°Ñ¨Ö’ `≥Å¡^À=∞ x"å~°} ZÖÏ?
Ѩã¨∞ѨÙ~°OQÆ∞ J@ìÅÃÑ· lQÆ∞~°∞ ÖË^• „wA#∞ ѨÓã≤ á⁄ÅOÖ’ JHõ¯_»Hõ¯_® „"ÕÖÏ_» QÆÏìe. J=ã¨~åxfl|˜ì
"≥∂<À„HÀ’á¶êãπ 1.6 q∞.b. ÖË^• „@Ü«∞*’á¶êãπ 1.5 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
ã≤O^䌘H± ÃÑ·i„^ä•~Ú_£ =∞O^Œ∞Å#∞ "å_»~å^Œ∞.
11. q∞~°Ñ¨Ö’ HÍÜ«∞`˘Å∞K«∞ ѨÙ~°∞QÆ∞Å x"å~°} QÆ∞iOz `≥eÜ«∞*ËÜ«∞O_ç.
q∞~°Ñ¨<åtOKÕ HÍÜ«∞`˘Å∞K«∞ ѨÙ~°∞QÆ∞ÅÖ’ á⁄Q͉õΩ Å^≥Ì Ñ¨Ù~°∞QÆ∞, â◊#QÆѨK«Û ѨÙ~°∞QÆ∞ =∞iÜ«Ú Ñ¨K«Û~°|ƒ~°∞
ѨÙ~°∞QÆ∞ =ÚYº"≥∞ÿ#q.
❖ x"å~°}‰õΩ, XˆH á⁄ÅOÖ’ ã¨O=`«û~åÅ `«~°|_ç q∞~°Ñ¨ ™êQÆ∞ KÕÜ«∞‰õΩO_®, „Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ
"≥ÚHõ¯*Á#fl, ™ÈÜ«∂z‰õΩ¯_»∞, ÃÑã¨~°, q∞#∞=Ú ÖË^• â◊#QÆ=O˜ ѨO@Å#∞ ™êQÆ∞ KÕÜ«∂e.
❖ á⁄ÖÏxfl "Õã¨qÖ’ Ö’`«∞QÍ ^Œ∞<åfle.
❖ á⁄ÅO K«∞@∂ì 2–3 =~°ã¨Å *Á#fl ÖË^• "≥ÚHõ¯*Á#fl ÃÑ·~°¡#∞ HõOK≥ ѨO@Å∞QÍ "ÕÜ«∂e.
❖ PHõ~°¬} ѨO@QÍ á⁄Q͉õΩ Å^≥Ì Ñ¨Ù~°∞QÆ∞‰õΩ ZHõ~å‰õΩ 100 P=Ú^ŒO "≥ÚHõ¯Å∞, â◊#QÆ Ñ¨K«Û ѨÙ~°∞QÆ∞‰õΩ 100
|Ou "≥ÚHõ¯Å∞ (Ѩã¨∞Ѩ٠~°OQÆ∞q) á⁄ÅOÖ’ JHõ¯_»Hõ¯_® "Õã≤ P=Ú^ŒOÃÑ· L#fl QÆ∞_»¡ ã¨=Ú^•Ü«∂Å#∞,
[Öˇ¡_®‰õΩÅ#∞, Ñ≤Å¡ ѨÙ~°∞QÆ∞Å ã¨=Ú^•Ü«∂Å#∞ JÖψQ |OuѨÙ=ÙfiÅ <åtOz# â◊#QÆ Ñ¨K«Û ѨÙ~°∞QÆ∞
ÖÏ~åfiÅ#∞ ZѨʘHõѨC_»∞ QÆ=∞xOz Ui <åâ◊#O KÕÜ«∂e.
❖ ZHõ~å‰õΩ 4 K˘Ñ¨C# eOQÍHõ~°¬} |∞@ìÅ#∞ â◊#QÆ Ñ¨K«Û ѨÙ~°∞QÆ∞, á⁄Q͉õΩ Å^≥Ì Ñ¨Ù~°∞QÆ∞, ѨK«Û~°|ƒ~°∞
ѨÙ~°∞QÆ∞ʼnõΩ "Õ~°∞ "Õ~°∞ eOQÍHõ~°¬Hõ |∞@ìÅ∞ J=∞iÛ Ñ¨Ù~°∞QÆ∞Å LxH˜x QÆ=∞xã¨∂Î LO_®e. ÃÑ·~°∞‰õΩ J~°
J_»∞QÆ∞ Z`«∞ÎÖ’ g˜x J=∞iÛ 25 ~ÀAÅH˘Hõ™êi Z~°Å#∞ J=∞~åÛe. ~ÀA‰õΩ |∞@ì‰õΩ 10 â◊#QÆ Ñ¨K«Û
ÖË^• 20 Å^≥Ì Ñ¨Ù~°∞QÆ∞ŠѨ_ç#ѨC_»∞ ѨÙ~°∞QÆ∞ L^Œ$`«™ê÷~ÚH˜ KÕi#@∞¡ QÆ=∞xOKåe.
❖ ZHõ~åH˜ 15–20 ѨH˜∆ ™ê÷=~åÅ∞ U~°Ê~°K«∞HÀ"åe.
100

9. ❖ á⁄ÅO K«∞@∂ì <åQƘ KåÅ∞ fã≤ HÍ~°ƒiÖò ÖË^• eO_Õ<£ á⁄_ç=∞O^Œ∞ K«e¡ Å^≥Ì Ñ¨Ù~°∞QÆ∞Å =Åã¨Å#∞
JiHõÏìe.
❖ ÃÇÏKü.Ü«∞<£.Ñ≤.q. ÖË^• ™ÈÊ_À.Z<£.Ñ≤.q. q_ç q_çQÍ 200 ZÖò.W. { 500 „QÍ. ÉˇÅ¡O{100 q∞.b.
©áêÖò { 50 „QÍ. ~åa<£ |∂¡º 200 b@~°¡ h˜H˜ HõeÑ≤ ™êÜ«∞O„`«O ã¨=∞Ü«∞OÖ’, "å`å=~°}O K«Å¡QÍ
L#flѨC_»∞ 2–3 ™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
❖ #+¨ìѨiq∞uH˜ KÕi# HÍÜ«∞`˘ÅK«∞ѨÙ~°∞QÆ∞Å x"å~°}‰õΩ HÀ¡iÃÑ·iá¶êãπ 2.5 q∞.b. ÖË^• H˜fi<åÖòá¶êãπ 2
q∞.b. ÖË^• Zã≤¿Ñ¶ò 1 „QÍ. ÖË^• ^äŒÜ≥∞_çHÍ~üƒ 1 „QÍ. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
❖ Zky# Å^≥Ì Ñ¨Ù~°∞QÆ∞ ÖÏ~åfiÅ x"å~°}‰õΩ 5 H˜Ö’Å `«=Ù_»∞ { 500 „QÍ. ÉˇÅ¡O { 500 „QÍ. HÍ~°ƒiÖò
ÖË^• 500 q∞.b. "≥∂<À„HÀ’á¶êãπ `«y#O`« h˜`À HõeÑ≤ z#fl z#fl QÆ∞oHõÅ∞QÍ `«Ü«∂~°∞ KÕã≤
™êÜ«∞O„`«O "Õà◊ ã¨=∂#OQÍ K«e¡ x"åiOKåe.
❖ ZO`«H© Kå=x ÃÑ^ŒÌ ѨÙ~°∞QÆ∞Å#∞ KÕu`À Ui"Õã≤ <åâ◊#O KÕÜ«∞_»O =∞Ozk.
❖ Ѩ^Õ Ñ¨^Õ XˆH =∞O^Œ∞#∞ "å_»‰õΩO_® =∞O^Œ∞Å#∞ =∂iÛ "å_»@O =Å# ã¨`«Êùe`åÅ∞ ™êkèOK«=K«∞Û.
❖ Ñ≤zHÍs KÕã≤# `«~åfi`« HÍÜ«∞ HÀÜ«∞ÏxH˜ H˘O`« ã¨=∞Ü«∞O W"åfie.
12. q∞~°Ñ¨ Ñ¨Ó "≥ÚQÆæÅ∞, HÍÜ«∞Å∞ =OHõ~° uiy ~åeáÈ`«∞<åfl~Ú ÖË^• q∞~°Ñ¨Ö’ "≥ÚQÆæ ѨÙ~°∞QÆ∞ / q∞_ç˚ DQÆ
x"å~°} ZÖÏ?
D ѨÙ~°∞QÆ∞ PtOz ~åeáÈ~Ú# ѨÙ=ÙfiÅ#∞, HÍÜ«∞Å#∞ ZѨʘHõѨC_»∞ Ui <åâ◊#O KÕÜ«∂e. b@~°∞
h˜H˜ HÀ¡iÃÑ·iá¶êãπ ÖË^• H˜fi<åÖò á¶êãπ 2 q∞.b. ÖË^• „@Ü«∞*’á¶êãπ 1.5 q∞.b. ÖË^• Zã≤¿Ñ¶ò 1 „QÍ.
K˘Ñ¨C# HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
13. q∞~°Ñ¨Ö’ "Õ~°∞ ѨÙ~°∞QÆ∞#∞ ZÖÏ J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∂e?
E<£Ö’ `˘ÅHõi =~å¬Å∞ Ѩ_ç# `«~åfi`« HÀâ◊ã¨÷ ^Œâ◊#∞O_ç ÃÑ^ŒÌ ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ |Ü«∞@H˜ =zÛ EÖˇ· <≥ÅÖ’
Éèí∂q∞Ö’ „QÆ∞_»∞¡ ÃÑ_»`å~Ú. Ѩk Ѩ<≥flO_»∞ ~ÀAÅÖ’ |Ü«∞@‰õΩ =zÛ# ÖÏ~åfiÅ∞ („QÆÉòû) q∞~°Ñ¨ "Õ~°¡#∞,
HÍO_»=Ú#∞ u#@O =Å# "≥ÚHõ¯Å∞ =_»e ZO_çáÈ`å~Ú. Ñ‘H˜`Õ `ÕeHõQÍ T_ç =™êÎ~Ú. "≥ÚHõ¯Å∞
QÆ∞OѨÙÅ∞ QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ =~°∞ã¨ÅÖ’ K«xáÈ`å~Ú.
x"å~°}‰õΩ:
❖ "Õã¨qÖ’ á⁄ÖÏxfl Ö’`«∞QÍ ^Œ∞<åfle.
❖ ÉÏQÍ zqH˜# Ѩâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù`À áê@∞ ZHõ~å‰õΩ 100–150 H˜Ö’Å "ÕѨÑ≤O_çx "ÕÜ«∂e.
❖ `˘ÅHõi =~å¬Å∞ Ѩ_ç# `«~åfi`« á⁄ÅOÖ’ K«∞@∞ì„ѨHõ¯Å L#fl "ÕѨ, ˆ~QÆ∞, `«∞=∞‡ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ K≥@¡ÃÑ· ÃÑ^ŒÌ
ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ QÆ=∞xOz ™êÜ«∞O„`« "Õà◊Ö’¡ D K≥@¡ÃÑ· HÀ¡iÃÑ·iá¶êãπ 2.5 q∞.b. ÖË^• HÍ~°ƒiÖò 3 „QÍ. b@~°∞
h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
101

10. ❖ "Õ~°∞ ѨÙ~°∞QÆ∞ „Ѩu ã¨O=`«û~°O PtOKÕ „áêO`åÖ’¡x Ô~·`«∞ÅO`å ™ê=¸Ç≤ÏHõOQÍ D Ѩ^Œúu PK«i¿ãÎ =∞Oz
Ѷ¨e`åÅ∞OÏ~Ú.
❖ q∞ye# ѨÙ~°∞QÆ∞Å#∞ „`«qfi fã≤QÍx, ZHõ~å‰õΩ 4–5 H˜Ö’Å á¶Èˆ~ò 10 âß`«O QÆ∞oHõÅ∞ ÖË^• 13 H˜Ö’Å
HÍ~ÀƒÑ¨Ùº~å<£ 3 l QÆ∞oHõÅ∞ "≥ÚHõ¯Å "≥Ú^Œà◊¡ =^ŒÌ "Õã≤ =∞˜ì HõÑ≤Ê `ÕeHõáê˜ `«_ç WzÛ x"åiOK«=K«∞Û.
14. q∞~°Ñ¨Ö’ K≥^ŒÅ∞ x"å~°} `≥Å∞ѨO_ç?
"Õã¨qÖ’ Ö’`«∞QÍ ^Œ∞H˜¯ KÕÜ«∂e. "Õã¨qÖ’ K≥^ŒÅ ѨÙ@ìÅ#∞ QÆ∞iÎOz "å˜x „`«qfi, ~å}˜ ѨÙ~°∞QÆ∞#∞ K«OÑ≤
JO^Œ∞Ö’ eO_Õ#∞ á⁄_çx "ÕÜ«∂e. á⁄ÅOÖ’ `«y#O`« `Õ=∞ LO_Õ@@∞¡ K«∂_®e. Zky# `À@Ö’¡
ZHõ~å‰õΩ 5 H˜Ö’Å eO_Õ<£ á⁄_ç Kåà◊¡Ö’ "Õã≤ ÖË^• HÀ¡iÃÑ·iá¶êãπ ˜.ã≤ (>ˇÔ~‡Âò HõO„’Öò) 5 q∞.b. b@~°∞
h˜H˜ HõeÑ≤ "≥ÚHõ¯Å "≥Ú^Œà◊¡ K«∞@∂ì =∞˜ì ‰õÄ_® `«_çKÕ@@∞¡QÍ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
15. q∞~°Ñ¨ "≥ÚHõ¯Å∞ <å~°∞=∞_çÖ’ ‰õΩo§ K«xáÈ`«∞<åfl~Ú ÖË^• q∞~°Ñ¨Ö’ <å~°∞‰õΩà◊√§ ÖË^• =∂QÆ∞_»∞ `≥QÆ∞Å∞
x"å~°} ZÖÏ?
q`«Î#O "Õã≤# 2= "å~°O #∞O_ç "≥Ú^ŒÖˇ· 5= "å~°O =~°‰õΩ, D `≥QÆ∞Å∞ <å~°∞=∞à◊§Ö’ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. D
`≥QÆ∞Å∞ PtOz# ÖË`« "≥ÚHõ¯Å HÍO_»O "≥∞`«Î|_ç QÆ∞OѨÙÅ∞ QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ K«xáÈ`å~Ú.
<å~°∞=∞_çÖ’ ÉÏQÍ zqH˜# Ѩâ◊√=ÙÅ Z~°∞=ÙÖË "å_®e. q`«Î<åxfl Z`≥ÎÂ# ÖË^• "≥∞~°Hõ =∞_»∞ÅÖ’ áÈÜ«∂e.
q`ÕÎ =ÚO^Œ∞ H˜Ö’ q`«Î<åxH˜ HÍáêì<£ ÖË^• ^ä≥·~°"£∞ ÖË^• =∂OHÀ*ˇÉò 3 „QÍ. K˘Ñ¨C# ÖË^• „>ˇÿHÀ_≥~å‡
qi_ç 4 „QÍ. { "≥∞@ÖÏH˜ûÖò (Z„áê<£) 6 „QÍ. HõeÑ≤ q`«Î#â◊√kú KÕÜ«∂e. XHõ ÃãO@∞ (40 K«.g∞.) <å~°∞
=∞_çH˜ 600–700 „QÍ. q`«Î#O K˘Ñ¨C# ѨÅÛQÍ K«ÖÏ¡e. <å~°∞=∞_çÖ’ h~°∞ xÅfi LO_»‰õΩO_® K«∂_®e.
`≥QÆ∞Å∞ ~å‰õΩO_® <å˜# 12= ~ÀA =∞iÜ«Ú 20= ~ÀA "≥∞ÏÖÏH˜ûÖò (i_Àq∞Öò Z"£∞[_£) 20 „QÍ.
ÖË^• HÍѨ~ü PH©ûHÀ¡Ô~·_£ 30 „QÍ. 10 b@~°¡ h˜H˜ K˘Ñ¨C# HõeÑ≤ "≥ÚHõ¯Å "≥Ú^Œà◊√¡, <ÕÅ `«_çKÕ@@∞¡
Ñ≤zHÍs KÕã¨∞HÀ"åe. `≥QÆ∞Å∞ Pt¿ãÎ ÃÑ· =∞O^Œ∞Å<Õ Ñ≤zHÍs KÕã¨∞HÀ"åe.
16. q∞~°Ñ¨ P‰õΩÅÃÑ· z#fl z#fl QÀ^èŒ∞=∞~°OQÆ∞ =∞K«ÛÅ∞ =zÛ, P‰õΩÅ∞ ѨO_»∞ÉÏi ~åÅ∞`«∞<åfl~Ú. ÖË^•
q∞~°Ñ¨Ö’ ÉÏH©ìiÜ«∂ P‰õΩ=∞K«Û `≥QÆ∞Å∞ ZÖÏ x"åiOKåe?
D `≥QÆ∞Å∞ "å`å=~°}O =Úã¨∞~°∞QÍ =ÙO_ç =~°¬Ñ¨Ù z#∞‰õΩÅ∞ Ѩ_»∞`«∂ L#flѨC_»∞ `≥QÆ∞Å∞ L^èŒ$u
Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO@∞Ok. P‰õΩÅÃÑ· QÀ^èŒ∞=∞ ~°OQÆ∞ =∞K«ÛÅ∞ U~°Ê_ç „Hõ"Õ∞Ñ≤ ÃÑ^ŒÌ"≥· #Å¡˜ „wA =O˜ á⁄~°
U~°Ê_ç =∞K«ÛÅ∞ "≥∞~°∞ã¨∂Î LOÏ~Ú. D =∞K«ÛÅ K«∞@∂ì ÖË`« Ѩã¨∞Ѩ٠~°OQÆ∞ =ÅÜ«∞O U~°Ê_»∞`«∞Ok.
„Hõ"Õ∞Ñ≤ P‰õΩÅ∞ ѨO_»∞ÉÏi ~åeáÈ`å~Ú. D =∞K«ÛÅ∞ =∞iÜ«Ú H˘=∞‡Å∞ ÖË^• HÍÜ«∞Åg∞^Œ QÆl˚ Ѩ˜ì#@∞¡
HõxÑ≤™êÎ~Ú. H˘xfl™ê~°∞¡ H˘=∞‡Å∞ ZO_»@O, HÍÜ«∞Å∞ ‰õΩà◊§@O ‰õÄ_® QÆ=∞xOK«=K«∞Û. x"å~°}‰õΩ `≥QÆ∞Å∞
ÅHõ∆}ÏÅ∞ HõxÑ≤Oz# "≥O@<Õ HÍѨ~ü PH©ûHÀ¡Ô~·_£ 30 „QÍ. =∞iÜ«Ú „ÃãìáÈìÃã·H˜¡<£ 1 „QÍ. ÖË^• áê¡O’"≥∞ÿã≤<£
ÖË^• áÈëê"≥∞ÿã≤<£ 2 „QÍ. 10 b@~°¡ h˜H˜ K˘Ñ¨C# HõeÑ≤ 15 ~ÀAÅ =º=kèÖ’ 2–3 ™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs
K͆Ƕe.
102

11. Ãã~À¯™ÈÊ~å P‰õΩ=∞K«Û `≥QÆ∞Å∞ Pt¿ãÎ P‰õΩÅÃÑ· QÆ∞O„_»x QÀ^èŒ∞=∞ ~°OQÆ∞ =∞K«ÛÅ∞ U~°Ê_ç =∞^茺֒ `≥Å¡QÍ
=ÙO@∞Ok. á⁄_ç "å`å=~°}OÖ’ P‰õΩ=∞K«ÛÅ =∞^茺 ÉèÏQÆO Ѩye Hõ#Ê_»∞`«∞Ok. L^èŒ$u Z‰õΩ¯"≥·`Õ P‰õΩÅ∞
Ѩã¨∞Ѩ٠~°OQÆ∞H˜ =∂i ~åeáÈ`å~Ú. `Õ=∞`À ‰õÄ_ç# JkèHõ LëÈ‚„QÆ`«Å∞ D `≥QÆ∞Å∞ "åºÑ≤ÎH˜ J#∞‰õÄÅO.
x"å~°}‰õΩ `≥QÆ∞Å∞ ÅHõ∆}ÏÅ∞ QÆ=∞xOz# "≥O@<Õ HÍѨ~ü PH©ûHÀ¡Ô~·_£ 3 „QÍ. ÖË^• ^ä≥·~°"£∞ ÖË^• HÍáêì<£
2 „QÍ. =O`«∞# b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ 15 ~ÀAÅ =º=kèÖ’ 2–3 ™ê~°∞¡ =∞O^Œ∞Å#∞ =∂iÛ Ñ≤zHÍs
K͆Ƕe.
PÅì~ü<ÕiÜ«∂ P‰õΩ=∞K«Û `≥QÆ∞Å∞ PtOz#ѨC_»∞ „Hõ=∂HÍ~°O ÖËx =Ú^Œ∞~°∞ QÀ^èŒ∞=∞ ~°OQÆ∞ ÖË^• #Å¡x
QÆ∞O„_»x =ÅÜ«∂HÍ~°Ñ¨Ù =∞K«ÛÅ∞ U~°Ê_»∞`å~Ú. HÍÜ«∞Å#∞ Pt¿ãÎ #Å¡x c*ÏÅ`À HõѨÊ|_ç L^èŒ$u
Z‰õΩ¯"≥·`Õ ~åe áÈ`å~Ú. D `≥QÆ∞Å∞ „Ѩ^è•#OQÍ QÍeÖ’ JkèHõ `Õ=∞, =~å¬Å∞ ÖË^• =∞OK«∞ "å`å=~°}O
L#flѨC_»∞, JkèHõ "≥∂`å^Œ∞Ö’ Z~°∞=ÙÅ∞ "å_ç#ѨÙÊ_»∞ Z‰õΩ¯=QÍ Ptã¨∞ÎOk. x"å~°}‰õΩ, =∂OHÀ*ˇÉò 2
„QÍ. H˜Ö’ q`«Î<åxH˜ K˘Ñ¨C# HõeÑ≤ q`«Î#â◊√kú KÕÜ«∂e. `≥QÆ∞Å∞ ÅHõ∆}ÏÅ∞ QÆ=∞xOz# "≥O@<Õ
=∂OHÀ*ˇÉò 3 „QÍ. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ 7–10 ~ÀAÅ =º=kèÖ’ 2–3 ™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
17. q∞~°Ñ¨Ö’ H˘Ü«∞xá¶È~å ZO_»∞ `≥QÆ∞Å∞ ÖË^• =∂_»∞ `≥QÆ∞Å∞#∞ ZÖÏ QÆ∞iÎOKåe, ZÖÏ x"åiOKåe?
D `≥QÆ∞Å∞ ™ê^è•~°} ~°HÍÖ’¡ quÎ# 30 ~ÀAÅ `«~åfi`«, ÃÇ·Ï„a_£ ~°HÍÖ’¡ 20 ~ÀAÅ `«~åfi`«
<å~°∞=∞à◊§Ö’ HõxÑ≤OK«_»O "≥Ú^ŒÅ=Ù`«∞Ok. `≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜# H˘=∞‡Å =∞^茺 ÉèÏQÆOÖ’ QÀ^èŒ∞=∞ ~°OQÆ∞ h˜
=∞K«ÛÖË~°Ê_ç, „Hõ"Õ∞Ñ≤ ÃÑ^ŒÌ"≥· HÍO_»O ‰õΩo§ =_»eáÈ`å~Ú. `≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜# ÖË`« H˘=∞‡Å∞, ѨÓ"≥ÚQÆæÅ∞, ÖË`«
zQÆ∞à◊√§ „Ѩ^è•#OQÍ "≥ÚHõ¯ÅÖ’x ÃÑ·ÉèÏQÍÅ∞ K«xáÈ`å~Ú. D `≥QÆ∞Å∞ „H˘`«Î H˘=∞‡Å∞ U~°Ê_»‰õΩO_®
KÕã¨∞ÎOk. L^Œ$u Z‰õΩ¯"≥·`Õ H˘=∞‡ÅÃÑ· `≥Å¡x ÖË^• |∂_ç^Œ~°OQÆ∞ tbO„^èŒO ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. H˘=∞‡Å∞
Hõ}∞ѨÙÅ =^ŒÌ ‰õΩo§ qiyáÈ`å~Ú. ã¨iÜ≥ÿ∞# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ x"åiOK«HõáÈ`Õ "≥ÚHõ¯Å∞ K«xáÈ`å~Ú.
x"å~°}‰õΩ, `≥QÆ∞Å∞ ÅHõ∆}ÏÅ∞ QÆ=∞xOz# "≥O@<Õ HÍѨ~ü PH©ûHÀ¡Ô~·_£ 30 „QÍ. =∞iÜ«Ú „ÃãìáÈìÃã·H˜¡<£ 1
„QÍ. ÖË^• áê¡O’"≥∞ÿã≤<£ 2 „QÍ. HõeÑ≤ "å~°O~ÀAÅ =º=kèÖ’ 2 ™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
18. q∞~°Ñ¨Ö’ H˘=∞‡ZO_»∞ =∞iÜ«Ú HÍÜ«∞‰õΩà◊√§#∞ ZÖÏ QÆ∞iÎOKåe? ZÖÏ J^Œ∞ѨÙÖ’ ÃÑÏìe?
™êÅ∞`À@ ѨÓ`«‰õΩ =KÕÛ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ JO>Ë ÃãÃÑìO|~ü – JHÀì|~ü =∂™êÖ’¡ "≥Ú^ŒÖˇ· Ѷ≤„|=i =~°‰õÄ D
`≥QÆ∞Å∞ Ptã¨∞ÎOk. h˜ áê~°∞^ŒÅ`À ™êQÆÜÕ∞º `À@Ö’¡ `Õ=∞ Z‰õΩ¯=QÍ LO_»@O =Å#, =~å¬HÍÅOÖ’
nx L^èŒ$u Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO@∞Ok.
`≥QÆ∞Å∞ =ÚO^Œ∞QÍ ÖË`« H˘=∞‡Å∞, ѨÓ`«#∞ PtOK«@O =Å¡ ѨÓ`« ~åeáÈ`«∞Ok. H˘=∞‡Å∞, HÍO_»OÃÑ·
QÀ^Œ∞=∞ ~°OQÆ∞ =∞K«ÛÖË~°Ê_ç „Hõ"Õ∞Ñ≤ H˘=∞‡Å∞ z=~°¡ #∞O_ç „H˜OkH˜ ZO_»∞`å~Ú.
ѨO_»∞ HÍÜ«∞Å#∞ Pt¿ãÎ HÍÜ«∞ÅÃÑ· QÆ∞O„_»x, #Å¡˜ =∞K«ÛÖË~°Ê_ç ‰õΩo¡ ~åeáÈ`å~Ú. `≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜#
HÍÜ«∞ÅÃÑ· =ÅÜ«∂HÍ~°Ñ¨Ù =∞K«ÛÅ`À áêeáÈ~Ú LOÏ~Ú.XHÀ¯™êi P~ÀQƺOQÍ HõxÊOKÕ Ñ¨O_»∞
HÍÜ«∞Å#∞ Hõà◊¡OÖ’ ZO_»Éˇ˜ì#ѨC_»∞ `≥Å¡QÍ =∂~°@O ‰õÄ_® [~°∞QÆ∞`«∞Ok.D `åÅ∞ HÍÜ«∞Å =Å¡
=∂Ô~¯òÖ’ ã¨Ô~·# ^èŒ~° ~å^Œ∞.
103

12. x"å~°}:
❖ `≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜# "≥ÚHõ¯Å HÍÜ«∞Å#∞O_ç =∂„`«"Õ∞ q`«Î<åxfl ¿ãHõiOKåe.
❖ H˜Ö’ q`«Î<åxH˜ HÍáêì<£ 3 „QÍ. ÖË^• HÍ~°ƒO_»l"£∞ 1 „QÍ. K˘Ñ¨C# HõeÑ≤ q`«Î# â◊√kú KÕÜ«∂e.
❖ á⁄ÅOÖ’ `≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜# H˘=∞‡Å#∞ QÆ=∞xOz# "≥O@<Õ Ñ‘H˜ HÍeÛ"ÕÜ«∂e.
❖ ѨÓ`« =KÕÛ ã¨=∞Ü«∞O #∞O_ç ÖË^• `≥QÆ∞Å∞ ÅHõ∆}ÏÅ∞ QÆ=∞xOz# "≥O@<Õ HÍáêì<£ ÖË^• =∂OHÀ*ˇÉò ÖË^•
HÍѨ~ü PH©ûHÀ¡Ô~·_£ 3 „QÍ. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ 10 ~ÀAÅ =º=kèÖ’ =∂iÛ=∂iÛ 2–3 ™ê~°∞¡ ÃÑ·~°∞ g∞^Œ
Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
19. q∞~°Ñ¨Ö’ |∂_ç^Œ `≥QÆ∞Å∞ x"å~°} ZÖÏ?
P‰õΩÅ J_»∞QÆ∞ ÉèÏQÆOÖ’ `≥Å¡x |∂_ç^Œ =∞K«Û ÖË~°Ê_ç „Hõ"Õ∞}Ï P‰õΩÅÃÑ· ÉèÏQÍxH˜ "åºÑ≤™êÎ~Ú. „Hõ"Õ∞Ñ≤
ѨÓ`« =∞iÜ«Ú Ñ≤O^≥Å ÃÑ·#HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. P‰õΩÅ∞ Ѩã¨∞ѨÙ~°OQÆ∞H˜ =∂i ~åeáÈ`å~Ú.L^Œ$u Z‰õΩ¯"≥·`Õ
ѨÓ`«, HÍÜ«∞ ‰õÄ_® ~åÅ∞`«∞Ok. =∞OK«∞`À LO_ç K«e "å`å=~°}O Z‰õΩ¯=QÍ L#flѨC_»∞ D `≥QÆ∞Å∞
L^èŒ$`«OQÍ =ã¨∞ÎOk.
x"å~°}‰õΩ, á⁄ÅOÖ’ ÉÏQÍ `«_ç / `Õ=∞ LO_Õ@∞¡ K«∂_®e. `≥QÆ∞Å∞ ÅHõ∆}ÏÅ∞ QÆ=∞xOz# "≥O@<Õ h˜Ö’
HõiˆQ QÆO^èŒHõO 3 „QÍ. ÖË^• ÔH~å^äÕ<£ 1 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ "å~°O ~ÀAÅ =º=kèÖ’ 2–3 ™ê~°∞¡
=∞O^Œ∞Å#∞ =∂iÛ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
20. q∞~°Ñ¨Ö’ Ã㡯~À+≤Ü«∞"£∞ "Õ~°∞‰õΩà◊√¡ / ZO_»∞ `≥QÆ∞Å∞ x"å~°} ZÖÏ?
`≥QÆ∞Å∞ PtOz# "≥ÚHõ¯Å∞ á⁄ÅOÖ’ `Õ=∞, h~°∞ ã¨iáÈ~Ú#O`« L#flѨʘH© P‰õΩÅ∞ „"Õàϧ_»∞`«∂,
XHõ¯™êiQÍ ZO_çáÈ~Ú K«xáÈ`å~Ú. Wq `«~°∞"å`« `Õ~°∞HÀ=Ù. ѨÓ`«, Ñ≤O^≥ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ tbO„^èŒO
"≥ÚHõ¯Å "≥Ú^Œà◊¡#∞ PtOz h˜ =∞K«ÛÅ∞ ÖË^• QÀ^èŒ∞=∞ ~°OQÆ∞ „Ѩ^ÕâßÅ∞ U~°Ê_ç `≥Å¡x |∂A ÃÑiy
P=yO[Å =∂ki ã≤¡¯~À+≤Ü«∂ HõxÑ≤™êÎ~Ú.
x"å~°}:
❖ `«~°K«∞QÍ q∞~°Ñ¨ ™êQÆ∞ KÕÜ«∞‰õΩO_® *Á#fl, "≥ÚHõ¯*Á#fl, "Õ~°∞â◊#QÆ =O˜ ѨO@Å`À ѨO@ =∂iÊ_ç
K͆Ƕe.
❖ 2 H˜Ö’Å „>ˇÿHÀ_≥~å‡ qi_ç á¶ê~°∞‡ÖË+¨<£#∞ Ü«∂Éèˇ· H˜Ö’Å =∂y# Ѩâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù`À HõeÑ≤ hà◊√§ K«e¡
áêenä<£ +‘@∞ HõÑ≤Ê 15 ~ÀAÅ∞OKåe. `≥Å¡x tbO„^èŒO ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ HõxÑ≤Oz# "≥O@<Õ ™êà◊§Ö’ K«ÖÏ¡e.
❖ `≥QÆ∞ÖÏtOz# "≥ÚHõ¯Å#∞ *Ï„QÆ`«ÎQÍ Ñ‘H˜ x~°∂‡eOKåe.
❖ J"≥∂‡xÜ«∞"£∞ HÍ~Àƒ<Õò 11 áêà◊√§ =∞iÜ«Ú HÍѨ~ü ã¨ÖËÊùò 2 áêà◊§ K˘Ñ¨C# q_ç q_çQÍ á⁄_ç KÕã¨∞H˘x
Ô~O˜x HõeÑ≤ QÍe K˘~°|_»x QÍA / áê¡ã≤ìH± (֒ǨÏ~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ#) áê„`«Ö’ "Õã≤ 24 QÆO@Å∞OKåe. ~°OQÆ∞
=∂i# D á⁄_çx (K≥+¨Oò HÍOáœO_»∞) 3 „QÍ. b@~°∞ h˜H˜ K˘Ñ¨C# HõeÑ≤ `≥QÆ∞ÖÏtOz# á⁄ÅOÖ’
"≥ÚHõ¯Å "≥Ú^Œà◊√§ =∞iÜ«Ú <ÕÅ `«_çKÕ@@∞¡QÍ áÈÜ«∂e. ÃÑ· á⁄_çx =ÚO^Œ∞QÍ H˘kÌQÍ QÀ~°∞"≥K«Ûx h˜`À
HõiyOz `«~åfi`« K«Å¡h˜`À HõeÑ≤ "å_»∞HÀ"åe.
104

13. 21. q∞~°Ñ¨Ö’ "≥ÚHõ¯Å∞ ZO_çáÈ`«∞<åfl~Ú ÖË^• Ѷ¨Ùº*ËiÜ«∞O ZO_»∞ `≥QÆ∞Å∞ x"å~°} `≥eÜ«∞ *ËÜ«∞O_ç.
`≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜# "≥ÚHõ¯ÅÃÑ· ÉèÏQÆOÖ’ P‰õΩÅ∞ ÖË`« Ѩã¨∞Ѩ٠~°OQÆ∞H˜ =∂i, ZO_ç áÈ`å~Ú. `«^Œ∞Ѩi "≥ÚHõ¯
"≥Ú`«ÎO ZO_ç áÈ`«∞Ok. ZO_ç# "≥ÚHõ¯ HÍO_»O peÛ K«∂¿ãÎ QÀ^èŒ∞=∞~°OQÆ∞ xÅ∞=Ù Kå~°Å#∞
QÆ=∞xOK«=K«∞Û. =Ú~°∞QÆ∞h˜ áê~°∞^ŒÅ ã¨iQÍÖËx „áêO`åÖ’¡ D `≥QÆ∞Å∞ PtOKÕ J=HÍâ◊O Z‰õΩ¯=.
`≥QÆ∞Å∞ x"å~°}‰õΩ, HÍ~°ƒO_»l"£∞ 2 „QÍ. ÖË^• „>ˇÿHÀ_≥~å‡ qi_ç á¶ê~°∞‡ÖË+¨<£ 4 „QÍ. =O`«∞# HõeÑ≤
q`«Î#â◊√kú KÕÜ«∂e. „>ˇÿHÀ_≥~å‡ qi_ç á¶ê~°∞‡ÖË+¨<£ 2 H˜Ö’Å∞ { 50 H˜Ö’Å =∂y# Ѩâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù HõeÑ≤
Kåà◊¡Ö’ K«ÖÏ¡e. HÍѨ~ü PH©ûHÀ¡Ô~·_£ 3 „QÍ. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ "≥ÚHõ¯Å "≥Ú^Œà◊√¡ =∞iÜ«Ú <ÕÅ `«_çKÕ@@∞¡
Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
22. q∞~°Ñ¨ <åtOKÕ "≥·~°ãπ `≥QÆ∞à◊§ Ü«∂[=∂#ºO QÆ∞iOz q=iOK«O_ç.
q∞~°Ñ¨ <åtOKÕ "≥·~°ãπ `≥QÆ∞à◊§Ö’ ‰õΩ‰õΩO|~ü "≥Ú*Ï~ÚH±, á⁄Ï’ "≥·~°ãπ "≥·, @∞ÉÏHÀ "≥Ú*Ï~ÚH±,
@=∂’ ™êÊ>ˇ_£ qÖòì =∞iÜ«Ú bѶπ Hõ~ü¡ (P‰õΩ=Ú_»`«) =ÚYº"≥∞ÿ#q. D `≥QÆ∞à◊√§ „Ѩ^è•#OQÍ ¿Ñ#∞|OHõ,
`å=∞~° ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ ÖË^• `≥Å¡^À=∞Å =Å¡ "åºÑ≤™êÎ~Ú.
x"å~°}:
❖ "≥·~°ãπ ™ÈHõx `À@Å #∞O_ç q`«Î<åÅ#∞ ZOÑ≤Hõ KÕÜ«∂e.
❖ `≥QÆ∞à◊√§ `«~°K«∞QÍ PtOKÕ „áêO`åÖ’¡ ѨO@ =∂iÊ_ç KÕÜ«∂e. `≥QÆ∞Å∞ `«@∞ìH˘<Õ ~°HÍÖˇ·# ÉèÏQƺÅH˜∆ ‡
(l4), ÉèÏ㨯~ü (ZÖò.ã≤.Z–235), ZÖò.ã≤.Z–334 =∞iÜ«Ú ZÖò.ã≤.Z–305 ~°HÍÅ#∞ ™êQÆ∞ KÕã¨∞HÀ"åe.
❖ KÕ#∞K«∞@∂ì HõOK≥ ѨO@QÍ Z`«∞ÎQÍ ÃÑiˆQ *Á#fl ÖË^• "≥ÚHõ¯*Á#fl 2–3 =~°ã¨Å∞QÍ "Õã¨∞HÀ"åe.
❖ „>ˇÿ ™È_çÜ«∞O P~À÷ á¶ê¿ãÊò =∞O^Œ∞ H˜Ö’ q`«Î<åxH˜ 150 „QÍ. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ q`«Î<åÅ#∞ 30
xq∞ëêÅ∞ <å#xzÛ, 2 ™ê~°∞¡ =∞Oz h˜`À â◊√„ÉèíѨ~°z, h_»Ö’ P~°xzÛ q`«∞ÎHÀ"åe.
❖ Wk gÅ∞HÍx KÀ@ Wq∞_®HÀ¡„Ñ≤_£ 70 _»|∞¡º.Zãπ. 8 „QÍ. H˜Ö’ q`«Î<åxH˜ HõeÑ≤ q`«Î# â◊√kú KÕÜ«∂e.
❖ <å~°∞ Ñ‘Hõ_®xH˜ =ÚO^Œ∞ "≥∂<À„HÀ’á¶êãπ 1.6 q∞.b. ÖË^• _≥·q∞^ä˘ÜÕ∞ò 2 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜
=O`«∞# HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
❖ D Ѩ^Œúu áê˜OK«x Ô~·`«∞Å∞ HÍ~ÀƒÑ¨Ùº~å<£ 3 l QÆ∞oHõÅ∞ ZHõ~å‰õΩ 10–12 H˜Ö’Å∞ "Õã¨∞HÀ"åe.
❖ `≥QÆ∞ÖÏtOz# "≥ÚHõ¯Å#∞ QÆ∞iÎOz# "≥O@<Õ Ñ‘H˜ HÍeÛ "ÕÜ«∂e.
❖ `«~åfi`« "≥∂<À„HÀ’á¶êãπ 1.6 q∞.b. ÖË^• _≥·q∞^ä˘ÜÕ∞ò 2 q∞.b. ÖË^• Zã≤¿Ñ¶ò 1 „QÍ. ÖË^• Ѷ≤„áÈxÖò
2 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ =∞O^Œ∞Å#∞ =∂iÛ 1–2 ™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
105

14. HͺÉËl
1. HͺÉËl ѨO@#∞ ZѨC_»∞ "ÕÜ«∂e? J#∞"≥·# ~°HÍÅ∞ Uq?
HͺÉËl j`åHÍÅOÖ’ ѨO_çOK«∞@‰õΩ J#∞"≥·#k. J~Ú<å qq^èŒ ~°HÍÅ∞ ™êQÆ∞ KÕÜ«∞ÏxH˜
ÅÉèíº=∞=Ù`«∞<åfl~Ú. "å˜Ö’ ã¨fiÅÊHÍeHõ ~°HÍÅ∞ AÖˇ·–PQÆã¨∞ìÖ’#∞, =∞^茺HÍeHõ ~°HÍÅ∞ ÃãÃÑìO|~ü Ö’#∞
=∞iÜ«Ú n~°…HÍeHõ ~°HÍÅ∞ JHÀì|~ü–#=O|~üÖ’#∞ <å~°∞=∞_çÖ’ q`«∞ÎH˘x `«~åfi`« „Ѩ^è•# á⁄ÅOÖ’
<åÏe. JO^Œ∞‰õΩ qq^èŒ ~°HÍÅ∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ =Ù<åfl~Ú.
ã¨fiÅÊHÍeHõ ~°HÍÅ∞: QÀÖˇ¤<£ UHõ~ü, „ÃÑ·_£ PѶπ WO_çÜ«∂, Ѩәê =ÚHõÎ, HÀÃÑ<£ ǨQÆ<£ =∂Ô~¯ò, ZH±û„ÃÑãπ,
ǨÏi~å}˜QÀÖò.
=∞^茺HÍeHõ ~°HÍÅ∞: Ѩәê„_»"£∞ÃÇÏ_£, ÖËò „_»"£∞ ÃÇÏ_£
WqHÍHõ „w<£É’Üü∞, NQÆ}Ë+πQÀÖò, ™È<å, âıfi`«, „w<£ KèåÅO*~ü „w<£ ZH±û„ÃÑãπ, <å^ä£ÅH˜∆ ‡,
a.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ–150, aÜ«∞ãπÜ«∞ãπ–126 "≥Ú^ŒÖˇ·# „ÃÑ·"Õò HõOÃÑh "å~°∞ q_»∞^ŒÅ KÕã≤# ~°HÍÅ∞<åfl~Ú.
2. HͺÉËlÖ’ JkèHõ kQÆ∞|_çH˜ "å_»=Åã≤# Z~°∞=ÙÅ∞ Uq?
z=i ^Œ∞H˜¯Ö’ ZHõ~å‰õΩ 8–10 @#∞flŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù`ÀÉÏ@∞ 200 H˜Ö’Å "ÕѨÑ≤O_ç, 60–80 H˜Ö’Å
ÉèÏã¨fi~°O =∞iÜ«Ú 40 H˜Ö’Å á⁄Ï+π "ÕÜ«∂e. 23–32 H˜Ö’Å #„`«[xx 2 ÖË^• 3 ^Œá¶êÅ∞QÍ <å˜# 30
=∞iÜ«Ú 60 ~ÀAÅ `«~åfi`« "ÕÜ«∂e. J^Õ n~°…HÍeHõ ~°HÍʼnõΩ 75–80 ~ÀAʼnõΩ =¸_»= ™êi "ÕÜ«∂e.
#„`«[x Z~°∞=Ù`À ÉÏ@∞ á⁄Ï+π "Õ¿ãΠѨO@ <å}º`« ÉÏQÆ∞Ok. xÅ∞= =ÙO_Õ QÆ∞}O =ÙO@∞Ok.
3. HͺÉËlÖ’ _≥·=∞O_£ ÉϺH± =∂`ü x"å~°} ZÖÏ?
D ѨÙ~°∞QÆ∞ HͺÉËl =∞iÜ«Ú HÍeѶ¨¡=~üx Ptã¨∞ÎOk. „QÆ∞_»¡#∞O_ç "≥Å∞=_ç# Ñ≤Å¡ ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ P‰õΩÅ
Hõ}*ÏÖÏxfl QÀH˜ [Ö¡Å_®‰õΩ ÖÏQÍ KÕ™êÎ~Ú. ÃÑ^ŒÌ ÖÏ~åfiÅ∞ P‰õΩʼnõΩ ~°O„^è•Å∞ KÕ™êÎ~Ú.
x"å~°}‰õΩ 25 =~°ã¨Å HͺÉËlH˜ 2 =~°ã¨Å P"åÅ∞ <å@∞HÀ"åe. D ѨÙ~°∞QÆ∞ „QÆ∞_»¡#∞ P‰õΩÅÃÑ·
QÆ=∞xOz Ui "ÕÜ«∂e. ÖË^• "ÕѨyO[Å „^•=}Ïxfl 5 âß`«O HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. ѨÙ~°∞QÆ∞ L^Œ$u
Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO>Ë a.˜. 1 „QÍ. ÖË^• ZO_Àã¨ÖÏÊù<£ 2 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
4. HͺÉËlÖ’ ÃÇÏ_£É’~°~ü ZÖÏ x"åiOKåe?
D ѨÙ~°∞QÆ∞ HͺÉËlx, HÍeѶ¨¡=~üx PtOz #+¨ìѨ~°∞ã¨∞ÎOk. ÖÏ~åfiÅ#∞, P‰õΩÅ#∞ D<≥Å "≥O|_ç `˘Åz `≥Å¡˜
HÍy`«O =Öˇ KÕ™êÎ~Ú. HͺÉËr, ѨÙ=ÙfiQÀaè QÆ_»¤Å#∞ `˘Åz ~°O„^è•Å∞ KÕã≤ #+¨ì Ѩ~°∞™êÎ~Ú. x"å~°}‰õΩ
H˜fi<åÖòá¶êãπ ÖË^• ZO_Àã¨ÖÏÊù<£ 2 q∞.b. ÖË^• HÍ~°ƒiÖò 3 „QÍ. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
106

15. 5. HͺÉËlÖ’ #Å¡‰õΩà◊√§ `≥QÆ∞Å∞#∞ ZÖÏ x"åiOKåe?
Wk ÉÏH©ìiÜ«∂ =Å¡ =KÕÛ #Å¡ ‰õΩà◊√§ `≥QÆ∞Å∞. P‰õΩÅ z=~°Å #∞O_ç „áê~°OÉèí"≥∞ÿ =∞^茺 D<≥ =~°‰õΩ 'q—
PHÍ~°OÖ’ "åºÑ≤Oz P ÉèÏQÆO JO`å ‰õΩo§ áÈ=@O QÆ=∞xOK«=K«∞Û. HÍO_»=Ú JO`å #Å¡|_ç „‰õΩo§
áÈ=Ù@ D `≥QÆ∞Å∞ „Ѩ^è•# ÅHõ∆}O.
D `≥QÆ∞Å∞ x"å~°}‰õΩ 50–52 _ç„wÅ ÃãO˜„ˆQ_£ "Õ_ç h˜Ö’ q`«Î<åÅ#∞ 20 x=ÚëêÅ∞ <å#ɡ˜ì ÖË^•
„ÃãìáÈìÃã·H˜¡<£ (100 Ñ≤.Ñ≤.Ü«∞O) Ö’ 2 QÆO@Å áê@∞ <å#ɡ@ì_»O ^•fi~å ѨO@ÃÑ· `≥QÆ∞Å∞#∞
ã¨=∞~°÷=O`«OQÍ x~°∂‡eOK«=K«∞Û#∞. `≥QÆ∞Å∞ PtOz# "≥ÚHõ¯Å#∞ "≥O@<Õ Ñ‘H˜ "Õã≤ <åâ◊#O KÕÜ«∂e.
HÍeѶ¨¡=~ü
1. HÍeѶ¨¡=~ü U HÍÅOÖ’ "ÕÜ≥ÚK«∞Û? ~°HÍÅ∞ Uq?
=~å¬HÍÅO ѨO@QÍ AÖˇ· – PQÆã¨∞ìÖ’#∞ j`åHÍÅO ѨO@QÍ ÃãÃÑìO|~°∞ – JHÀì|~°∞Ö’ <å@∞ HÀ"åe.
WO^Œ∞‰õΩ ѨO@HÍÖÏxfl |˜ì qq^èŒ ~°HÍÅ∞<åfl~Ú.
ã¨fiÅÊHÍeHõ ~°HÍÅ∞: Zs¡ ‰õΩ<åfii, ѨәêHõ˜¯, Ѩәê náêe.
=∞^茺HÍeHõ ~°HÍÅ∞: WO„ѨÓ"£_£ [Ѩhãπ, ѨO`ü â◊√„Éèí, ѨәêÇ≤Ï=∞*’ºu, Ѩәê ÃÇ·Ï„a_£–2
n~°…HÍeHõ ~°HÍÅ∞: Ѩәê ã≤O^䌘H±, Ѩәê â◊√„Éèí, Ñ¨Ó™ê ™ÈflÉÏÖò–1, Ñ¨Ó™ê ™ÈflÉÏÖò ÔH–1.
W"ÕQÍHõ W`«~° HõOÃÑhÅ ~°HÍÅ∞ ‰õÄ_» ÅÉèíº=∞=Ù`«∞<åfl~Ú.
2. HÍe Ѷ¨¡=~ü‰õΩ"å_»=Åã≤# Z~°∞=ÙÅ∞ Uq?
ZHõ~å‰õΩ 8–10 @#∞flŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù`ÀÉÏ@∞ 16 H˜Ö’Å ÉèÏã¨fi~°O, 20 H˜Ö’Å á⁄Ï+π xKÕÛ
Z~°∞=ÙÅ#∞ PYi ^Œ∞H˜¯Ö’ "ÕÜ«∂e. 24–32 H˜Ö’Å #„`«[xx =¸_»∞ ã¨=∞ÉèÏQÍÅ∞QÍ qÉèílOz
ã¨fiÅÊHÍeHõ ~°HÍÅÖ’ <å˜# 25–30 =∞iÜ«Ú 50–60 ~ÀAʼnõΩ, n~°…HÍeHõ ~°HÍÅÖ’ =¸_»= ^Œá¶êQÍ
75–80 ~ÀAʼnõΩ "ÕÜ«∂e. H∆Í~°QÆ∞}O Hõey# <ÕÅÖ’¡ PYi ^Œ∞H˜¯Ö’ 8–10 H˜Ö’Å É’~åH±û "ÕÜ«∂e.
3. HÍeѶ¨¡=~üÖ’ ѨÙ=ÙfiÅ∞ z#flqQÍ =ã¨∞Î<åfl~Ú? x"å~°} Uq∞?
=Ú^Œ∞~°∞ <å~°∞ <å@∞HÀ=@O, #„`«[x `«‰õΩ¯= J=@O, ã¨fiÅÊ HÍeHõ ~°HÍÅ#∞ PÅ㨺=ÚQÍ <å@_»O
=Å¡ D ã¨=∞㨺 =ã¨∞ÎOk. x"å~°}‰õΩ 21–25 ~ÀAÅ =Ü«∞ã¨∞QÆÅ <å~°∞#∞ <å@∞HÀ"åe. ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤#
"Õ∞~°‰õΩ #„`«[x JOkOKåe. ã¨fiÅÊHÍeHõ ~°HÍÅ#∞ ã¨iÜ≥ÿ∞# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ <åÏe.
107

16. 4. HÍeѶ¨¡=~üÖ’ ѨÙ=ÙfiÅ∞ =`«∞ÎQÍ ÖËHõ q_çáÈ~Ú#@∞¡<åfl~Ú HÍ~°}O Uq∞?
"å`å=~°}OÖ’ LëÈ‚„QÆ`« ÃÑiy`Õ Ñ¨ÓÅ∞ =^Œ∞Å∞QÍ, qK«∞Û ‰õΩ#fl@∞¡OÏ~Ú. nx x"å~°}‰õΩ JkèHõ
LëÈ‚„QÆ`«#∞ `«@∞ì‰õΩ<Õ ~°HÍÅ#∞ ZOK«∞HÀ=_»O`À áê@∞, ѨÙ=ÙfiÅ#∞ PÅ㨺=ÚKÕÜ«∞Hõ, ã¨Ô~·# ã¨=∞Ü«∞OÖ’
HÀã¨∞HÀ"åe.
z‰õΩ¯_»∞
1. z‰õΩ¯_»∞Ö’ U ~°HÍÅ∞ ZѨC_»∞ "ÕÜ«∂e?
ѨOki z‰õΩ¯_»∞#∞ ™ê^è•~°}OQÍ =~å¬HÍÅO P~°OÉèíOÖ’ E<£–AÖˇ·Ö’ quÎ`Õ j`åHÍÅOÖ’
(#=O|~°∞–_çâ◊O|~°∞) ѨÓ`«‰õΩ =zÛ [#=i #∞O_ç =∂iÛ =~°‰õΩ HÍÜ«∞Å∞ HÍã¨∞ÎOk. WO^Œ∞‰õΩ J#∞"≥·#
~°HÍÅ∞ – Ѩәê Zs¡„á⁄eѶ≤H±, ѨәêÃã"£∞–2, ѨәêÃã"£∞–3, P~ü.Z<£._ç–1, á⁄^Œ~°HÍÅ#∞ YsѶπÖ’
E<£–AÖˇ·Ö’, "Õã¨qÖ’ [#=i –Ѷ≤„|=i <≥ÅÖ’¡ q`«∞ÎHÀ"åe. J#∞"≥·# ~°HÍÅ∞– J~°¯ [Ü«∞, J~°¯
q[Ü«∞. ѨOki ~°HÍÅ#∞ 3 g∞.Å ^Œ∂~°OÖ’#∞, á⁄^Œ ~°HÍÅ#∞ YsѶπÖ’ 60 ˛ 30 ÃãO.g∞., "Õã¨qÖ’
45 ˛ 15 ÃãO.g∞. ^Œ∂~°OÖ’ q`«∞ÎHÀ"åe.
2. QÆ`« <åÅ∞QÆ~Ú^Œ∞ ~ÀAÅ∞QÍ =~å¬Å∞ Ѩ_»∞`«∞<åfl~Ú. "Õ~°∞¡ ‰õΩo§ áÈ`«∞<åfl~Ú. Uq∞ KÕÜ«∂e?
z‰õΩ¯_»∞ Ü≥ÚHõ¯ P‰õΩÅ∞ ѨO_»∞ ÉÏi áÈ~Ú, "≥ÚHõ¯ q∂^Œ "ÕàÏ_»∞`«∂ "≥ÚHõ¯O`å =_çeáÈ`«∞Ok.
W@∞=O˜ ÅHõ∆}ÏÅ∞ HõxÑ≤Oz# "≥O@<Õ =Ú~°∞QÆ∞ h~°∞ áÈÜÕ∞ =ã¨u HõeÊOKåe. "≥ÚHõ¯Å "≥Ú^ŒÅ K«∞@∂ì
=∞˜ìx HõeÜ«∞ ɡ˜ì „>ˇÿHÀ_»~å‡ qi_ç K«Å∞¡HÀ"åe. Éèí∂q∞ ^•fi~° ã¨O„Hõq∞OKÕ `≥QÆ∞Å∞ Hõ#∞Hõ Ü«∂[=∂#º
K«~°ºÅ∞ KÕѨ˜ì D `≥QÆ∞Å∞x x"åiOK«∞HÀ=K«∞Û.
3. z‰õΩ¯_»∞Ö’ ¿Ñ#∞|OHõ x"å~°} ZÖÏ?
D ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ P‰õΩÅ∞ =∞iÜ«Ú Ñ¨ÓÅ#∞ PtOz ~°™êxfl Ñ‘ÅÛ@O =Å# P‰õΩÅ∞ ѨO_»∞ ÉÏi "≥ÚHõ¯Å∞
y_»ã¨ÉÏiáÈ`å~Ú. x"å~°}‰õΩ _≥·q∞^ä˘ÜÕ∞ò ÖË^• q∞^ä≥·Öò _≥=∞Ï<£ 2 q∞.b. ÖË^• "≥∂<À„HÀ’á¶êãπ 1.6
q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕã¨∞HÀ"åe.
4. z‰õΩ¯_»∞Ö’ HÍÜ«∞`˘ÅK«∞ ѨÙ~°∞QÆ∞ x"å~°} ZÖÏ?
ѨÓ`«, HÍÜ«∞ ^Œâ◊Ö’¡ PtOz HÍÜ«∞Ö’¡x Ѩ^•~å÷Å#∞ fx"ÕÜ«∞_»O =Å# HÍÜ«∞Å <å}º`« `«QÆ∞æ`«∞Ok.
x"å~°}‰õΩ ZO_Àã¨ÖÏÊù<£ ÖË^• =∞ÖÏkäÜ«∂<£ ÖË^• „á⁄ÃѶ<Àá¶êãπ 2 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ 10
~ÀAÅ =º=kèÖ’ Ô~O_»∞™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕã¨∞HÀ"åe.
108

17. fQÆ*Ïu‰õÄ~°QÍÜ«∞Å∞
1. ѨOki (fQÆ) ‰õÄ~°QÍÜ«∞Å∞ ZѨC_»∞ "Õã¨∞HÀ"åe?
fQÆ *Ïu ‰õÄ~°QÍÜ«∞Å∞ YsѶπ =∞iÜ«Ú "Õã¨q HÍÅOÖ’ ѨO_çOKåe. g˜H˜ "Õ_ç "å`å=~°}O
J#∞‰õÄÅO. j`åHÍÅO J#∞‰õÄÅO HÍ^Œ∞.
P#Ѩ, ^Àã¨, HÍHõ~° :E<£–AÖˇ· z=i =~°‰õΩ =∞iÜ«Ú [#=i Ô~O_»= ѨHõ∆O #∞O_ç Ѷ≤„|=i z=i =~°‰õΩ,
^À㨠=∂iÛ z=i =~°‰õΩ QÆ∞=∞‡_ç, á⁄@¡ : E<£–AÖˇ· =∞iÜ«Ú _çâ◊O|~°∞ – [#=i z=i =~°‰õΩ.
c~°, |∂_ç^Œ QÆ∞=∞‡_ç: E<£ – PQÆã¨∞ì "≥Ú^Œ˜ ѨHõ∆O =∞iÜ«Ú _çâ◊O|~°∞ Ô~O_»= ѨHõ∆O #∞O_ç Ѷ≤„|=i
z=i =~°‰õΩ
^˘O_»: E<£–AÖˇ· z=i =~°‰õΩ =∞iÜ«Ú _çâ◊O|~°∞ Ô~O_»= ѨHõ∆O #∞O_ç [#=i z=i =~°‰õΩ
2. ѨOki *Ïu ‰õÄ~°QÍÜ«∞ÅÖ’ q`«Î# â◊√kú ZÖÏ KÕã¨∞HÀ"åe?
H˜Ö’ q`«Î<åxH˜ 5 „QÍ. K˘Ñ¨C# Wq∞_®HÀ¡„Ñ≤_£ =∞iÜ«Ú 3 „QÍ. ^ä≥·~°"£∞ XHõ^•x `«~åfi`« =∞~˘Hõ˜ HõeÑ≤
quÎ# â◊√kú KÕÜ«∂e.
3. ѨOki *Ïu ‰õÄ~°QÍÜ«∞ÅÖ’ HõÅ∞ѨÙ#∞ ZÖÏ x"åiOK«∞HÀ"åe?
quÎ# Ô~O_»∞ ~ÀAŠ֒ѨŠJÖÏHÀ¡~ü 0.4 H˜Ö’ „QÍ=Ú ÖË^• |∂ºÏ HÀ¡~ü 0.6 H˜Ö’ „QÍ=Ú =¸Å
Ѩ^•~å÷xfl ÖË^• "≥∞@ÖÏHÀ¡~ü (_»∞ºÜ«∞Öò) =∞O^Œ∞#∞ `ÕeHõ <ÕÅʼnõΩ XHõ b@~°∞ ÖË^• |~°∞=Ù <ÕÅʼnõΩ 1.5
b@~°∞ K˘Ñ¨C# 200 b@~°¡ h˜Ö’ HõeÑ≤ ZHõ~°O <ÕÅÖ’ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e. WÖÏ KÕ¿ãÎ 30 ~ÀAÅ =~°‰õΩ
HõÅ∞Ѩ٠~å^Œ∞. `«~°∞"å`« U q^èŒ"≥∞ÿ# HõÅ∞Ѩ٠=∞O^Œ∞Å#∞ "å_»~å^Œ∞. HõÅ∞ѨÙ#∞ Ui "ÕÜ«∂e.
4. ѨOki *Ïu ‰õÄ~°QÍÜ«∞ÅÖ’ JkèHõ kQÆ∞|_»∞ʼnõΩ fã¨∞HÀ=Åã≤# *Ï„QÆ`«ÎÅ∞ Uq?
q`«Î# â◊√kú `«Ñ¨ÊHõ KÕã¨∞HÀ"åe. #„`«[xx Ô~O_»∞ ^ŒáêÅ∞QÍ quÎ# 25–30 ~ÀAʼnõΩ =∞iÜ«Ú Ñ¨Ó`«
Ñ≤O^≥ ^Œâ◊Ö’ "Õã¨∞HÀ"åe. "≥ÚHõ¯Å∞ 2–4 P‰õΩÅ ^Œâ◊Ö’ =Ù#flѨC_»∞ b@~°∞ h˜H˜ 3 „QÍ. ÉÁ~åH±û ÖË^•
W^äŒiÖò 2.5 q∞.b. Ѩk b@~°¡ h˜Ö’ HõeÑ≤ "å~°O ~ÀAÅ =º=kèÖ’ Ô~O_»∞™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕ¿ãÎ P_»
ѨÓÅ∞ Z‰õΩ¯=QÍ =zÛ kQÆ∞|_ç ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. P#Ѩ, c~°, á⁄@¡, HÍHõ~°, ^˘O_» ѨO@Å#∞ ѨOkà◊§ÃÑ·
ÃÑOz`Õ <å}º"≥∞ÿ# HÍÜ«∞Å∞ =zÛ =∞Oz =∂Ô~¯ò ˆ~@∞ Åaèã¨∞ÎOk. á⁄@¡Ö’ Ñ≤O^≥ U~°Ê_ç# 2–3
~ÀAʼnõΩ ѨÙiHÀã¨`À z#fl ~å~Úx "ÕÖÏ_» nã≤#@¡~Ú`Õ HÍÜ«∞Å∞ "≥∞eu~°QÆ=Ù. "Õã¨qÖ’ ZO_» f„=`«
`«yæOK«ÏxH˜ JѨC_»Ñ¨C_»∞ ™êÜ«∞O„`«O "Õà◊Ö’ h˜x Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
5. ѨOki *Ïu ‰õÄ~°QÍÜ«∞ÅÖ’ "Õã¨qH˜ J#∞"≥·# ~°HÍÅ∞ Uq?
c~°: Ѩәê #ãπ^Œ~ü, *ˇ·Ñ¨Ó~ü ÖÏOQ∑. ÃÇ·Ï„a_£ ~°HÍÅ∞ – Z<£.Zãπ–3, Z<£.Zãπ–401, Z<£.Zãπ–403,
ã¨∞ˆ~Y, ã¨Or=x, =∞Ç≤Ï=∞
109

18. ™⁄~° : Ѩәê ã¨=∞‡~ü „á⁄eѶ≤H± ÖÏOQ∑, ÃÇ·Ï„a_£ ~°HÍÅ∞ – =~°^£, HÍ"Õi, WO_»"£∞–104, ™êfiu.
HÍHõ~° : HÀÜ«∞O|`«∂Î~ü ÖÏOQ∑ „w<£, J~°¯Ç¨Ïi`«, ÃÇ·Ï„a_£ ~°HÍÅ∞ – ZO.a.˜.ÃÇÏKü–101,
ZO.a.˜.ÃÇÏKü–102, Z<£.Zãπ–431, Z<£.Zãπ–432, =∞Ç≤ÏHÀ–10, =∞Ç≤ÏHÀ–13.
^Àã¨: P~ü.Z<£.Zãπ.ZO–1
6. PQÍHõ~° ~°HÍÅ∞ Uq? Uq^èŒOQÍ <åÏe.
PQÍHõ~°Ö’ „Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# ~°HÍÅ∞ ÖË=Ù. U "≥ÚHõ¯ ã¨∞=∂~°∞ Ô~O_»∞ H˜Ö’Å =~°‰õΩ kQÆ∞|_ç x¿ãÎ "å˜ #∞O_ç
^Œ∞OѨÅ#∞ ¿ãHõiOz <å@∞ HÀ"åe. ÖË^• ѨO_ç#HÍÜ«∞Å #∞O_ç q`«Î#O ¿ãHõiOz q`«∞ÎHÀ=K«∞Û. J~Ú`Õ
"≥ÚÅHõ âß`«O 27–30 âß`«O =∂„`«"Õ∞=ÙO@∞Ok. JO`ÕHÍHõ =zÛ# "≥ÚHõ¯ÅÖ’ =¸_˘O`«∞Å∞ =∞QÆ
"≥ÚHõ¯Å∞ =™êÎ~Ú. HÍ|˜ì ZHõ~å‰õΩ 8–10 H˜Ö’Å q`«Î#O J=ã¨~°=∞=Ù`«∞Ok. ÉÏQÍ HÍѨ٠xKÕÛ P_»
fQÆÅ #∞O_ç S^Œ∞ Hõ}∞ѨÙÅ∞ QÆÅ |Å"≥∞ÿ# fQÆÅ#∞ HõuÎiOz H˘#Å#∞ Ãã~°_≥H±û–a Ǩ~À‡#∞ á⁄_çÖ’
=ÚOz Z`≥ÎÂ# <å~°∞=∞à◊§Ö’ <å˜`Õ "Õ~°∞¡ `˘_çy, ã¨O=`«û~°OÖ’ "Õ~°∞ ^Œ∞OѨQÍ =∂i# `«~åfi`« =∞~°∞㨘
ã¨O=`«û~°O E<£Ö’ á⁄ÅOÖ’ <å@∞HÀ"åe. q`«Î<åÅ∞ J~Ú`Õ '"Õ∞— z=i "å~°OÖ’, ^Œ∞OÑ¨Öˇ·`Õ E<£
"≥Ú^Œ˜ ѨHõ∆OÖ’ <å@∞ HÀ"åe. PQÆ+¨µì z=i "å~°O #∞O_ç JHÀì|~°∞ z=i =~°‰õΩ HÍÜ«∞Å∞ HÍ™êÎ~Ú.
JHÀì|~°∞ `«~åfi`« fQÆÅ∞ ZO_çáÈ`å~Ú. g˜H˜ hi=fi ‰õΩO_® KÕ¿ãÎ x„^•=ã¨ÎÖ’ ^Œ∞OѨÅ∞ =ÙO_ç, `˘ÅHõi
=~å¬Å‰õΩ ÖË^• E<£Ö’ h~°∞ Ãјì`Õ fQÆ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ =∞~°Å ѨO@ fã¨∞HÀ=K«∞Û. „Ѩu Ѩk
P_» "≥ÚHõ¯Å‰õΩ XHõ =∞QÆ "≥ÚHõ¯ K˘Ñ¨C# <å˜`Õ JkèHõ kQÆ∞|_ç á⁄O^Œ=K«∞Û.
7. c~° P‰õΩÅÃÑ· `≥Å¡x áê=Ú á⁄_» P‰õΩ`˘Å∞K«∞ ѨÙ~°∞QÆ∞ x"å~°} ZÖÏ?
ÖÏ~åfi ™⁄~°OQÍÅ∞QÍ P‰õΩÅ#∞ `˘Åz u#∞@ =Å# áê=Ú á⁄_»ÖÏO˜ á⁄~°Å∞ U~°Ê_»`å~Ú. x"å~°}‰õΩ
„@Ü«∞*’á¶êãπ 2.5 q∞.b. b@~°∞ h˜Ö’ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
8. HÍHõ~°Ö’ HÍÜ«∞ `˘Å∞K«∞ ѨÙ~°∞QÆ∞ x"å~°}?
ѨO_»∞ DQÆ HÍHõ~°, c~°, ™⁄~°, QÆ∞=∞‡_ç, ^Àã¨, =O˜ ѨO@Å#∞ PtOz #+¨ìѨ~°∞ã¨∞ÎOk. ÖÏ~åfiÅ∞ (=∂QÆòû)
`≥Å∞ѨÙQÍ =ÙO_ç HÍÜ«∞ÅÖ’x QÆ∞A˚#∞ uOÏ~Ú. `«e¡ ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ „QÆ∞_»¡#∞ ÃÑ@ì_®xH˜ KÕã≤# ~°O„^•Å ^•fi~å
~°ã¨O HÍ~°_»O QÆ=∞xOK«=K«∞Û. ~°O„^è•Å ^•fi~å tbO„^ŒO Pt¿ãÎ HÍÜ«∞Å∞ ‰õΩàı§ J=HÍâ◊O =ÙOk.
`˘O^Œ~°QÍ HÍѨىõΩ =KÕÛ ~°HÍÖ’¡ Wk `«‰õΩ¯=QÍ Pt™êÎ~Ú. HÍÜ«∞Å#∞ ѨO_Õ ^•HÍ "≥ÚHõ¯ÅÃÑ· LOK«~å^Œ∞.
áê^Œ∞ÅÖ’ =∞˜ìx HõkÑ≤ HÍ~°ƒiÖò á⁄_ç =∞O^Œ∞#∞ ZHõ~åH˜ 10 H˜Ö’Å∞ HõeÑ≤ HÀâ◊ã¨÷ ^Œâ◊Å#∞
x"åiOK«=K«∞Û. DQÆÅ#∞ PHõi¬Oz, x"åiOK«ÏxH˜ q+¨Ñ¨Ù Z~°QÍ 100 q∞.b. =∞ÖÏkèÜ«∂<£ 100
q∞.b. { 100 „QÍ. K«Hõ¯~° ÖË^• ÉˇÅ¡O 10 b@~°¡ h˜Ö’ HõeÑ≤ =∞˜ì „Ѩq∞^ŒÖ’¡ áÈã≤ á⁄ÅOÖ’
JHõ¯_»Hõ¯_® ÃÑÏìe.
9. HÍHõ~°Ö’ |∂A `≥QÆ∞Å∞x ZÖÏ x"åiOKåe?
fQÆ *Ïu ‰õÄ~°QÍÜ«∞Öˇ·#@∞=O˜ HÍHõ~°, c~°, ^Àã¨, P#ѨHÍÜ«∞, á⁄@¡, QÆ∞=∞‡_ç, "≥ÚHõ¯Å P‰õΩÅÃÑ·
ÉèÏQÆOÖ’ Ѩã¨∞Ѩ٠~°OQÆ∞ HÀ}ÏHÍ~°Ñ¨Ù =∞K«ÛÅ∞ P‰õΩÅ∞ J_»∞QÆ∞ ÉèÏQÆOÖ’ L^•~°OQÆ∞ =∞K«ÛÅ∞ U~°Ê_»∞#∞.
`≥QÆ∞Å∞ ™ÈH˜# "≥ÚHõ¯Å Ü≥ÚHõ¯ HÍÜ«∞Å∞ ѨHõfi^Œâ◊‰õΩ KÕ~°=Ù. D `≥QÆ∞Å∞ x"å~°}‰õΩ =∂OHÀ*ˇÉò 2.5 „QÍ.
b@~°∞ h˜Ö’ HõeÑ≤ "≥ÚHõ¯Å∞ ÉÏQÍ `«_çKÕÖÏ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
110

19. HõO^Œ
1. HõO^Œ ѨO@‰õΩ J#∞"≥·# <ÕÅÅ∞, ~°HÍÅ∞ Uq? ZѨC_»∞ <åÏe?
=Ú~°∞QÆ∞h˜ =ã¨uQÆÅ `ÕeHõ áê˜ <ÕÅÅ #∞O_ç |~°∞"≥·# <ÕÅÅ =~°‰õΩ HõO^Œ™êQÆ∞‰õΩ J#∞‰õÄÅO. h˜
=ã¨u =Ù#fl>ˇ¡Â`Õ ã¨O=`«û~°O á⁄_»=Ù<å ™êQÆ∞ KÕã≤ JkèHõ kQÆ∞|_ç á⁄O^Œ=K«∞Û. Wã¨∞Hõ <ÕÅÅ∞ J#∞‰õÄÅO
HÍ^Œ∞. ™ê^è•~°}OQÍ U„Ñ≤Öò #∞O_ç E<£ =~°‰õΩ <å@ =K«∞Û#∞. QÆ*ËO„^Œ J<Õ ~°HõO JkèHõ kQÆ∞|_ç
(ZHõ~åxH˜ 40 @#∞flÅ∞) ™ê=∞~°÷ºO QÆÅ J#∞"≥·# ~°HõO.
500–750 „QÍ. |~°∞=ÙQÆÅ ^Œ∞OѨÅ#∞ 60˛60 ÃãO.g∞. ^Œ∂~°OÖ’ <åÏe. ZHõ~å‰õΩ 6 @#∞flÅ
q`«Î#O J=ã¨~°O.
2. HõO^Œ ѨO@‰õΩ Z~°∞=ÙÅ∞ U "≥∂`å^Œ∞Ö’ "ÕÜ«∂e?
ZHõ~åxH˜ 10 @#∞flŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù`À ÉÏ@∞ 24 H˜Ö’Å ÉèÏã¨fi~°O ~ÚK«∞Û Z~°∞=Ù#∞ PYi ^Œ∞H˜¯Ö’
Éèí∂q∞Ö’ HõeÜ«∞ ^Œ∞<åfle. ÃÑ· áê@∞QÍ 100 H˜Ö’Å #„`«[x 100 H˜Ö’Å á⁄Ï+π xK«∞Û Z~°∞=ÙÅ#∞
=¸_»∞ ^Œá¶êÅ∞QÍ <å˜# 40, 80 =∞iÜ«∞Ú 120 ~ÀAʼnõΩ "ÕÜ«∂e. #„`«[x, á⁄Ï+π Z~°∞=ÙÅ#∞
"≥ÚHõ¯‰õΩ W~°∞"≥·Ñ¨ÙÅ QÆ∞O@Ö’¡ "Õã≤ =∞˜ì`À HõÑ≤Ê `ÕeHõ áê˜ `«_ç W"åfie.
KÕ=∞QÆ_»¤
1. KÕ=∞ ѨO@‰õΩ J#∞"≥·# <ÕÅÅ∞, ~°HÍÅ∞ Uq? ZѨC_»∞ ZÖÏ <åÏe?
h˜ =ã¨u Hõey, =Ú~°∞QÆ∞ h~°∞ |Ü«∞@‰õΩ áÈ=Ù ã¨^Œ∞áêÜ«∞O QÆÅ <ÕÅÅ∞ J#∞‰õÄÅO. =∞# ~åROÖ’
ѨO_çOK«∞@‰õΩ â◊`«=Úd, ÔH.ã≤.Ü«∞ãπ–2, ÔH.ã≤.Ü«∞ãπ–3 =∞iÜ«Ú P~ü.Ü«∞<£.ã≤.Z–11 ~°HÍÅ∞
ѨO_çOK«∞@‰õΩ J#∞‰õÄÅO. ZHõ~åxH˜ 300–400 H˜Ö’Å ^Œ∞OѨ <åÏe. HÀ™êÎ „áêO`«OÖ’ E<£ –
AÖˇ·, Ѷ≤„|=i – U„Ñ≤Öò <≥ÅÅ∞, `≥ÅOQÍ}Ï „áêO`«OÖ’ Ѷ≤„|=i – U„Ñ≤Öò =~°‰õΩ <å@=K«∞Û. q`«Î#OQÍ
`«e¡ ^Œ∞OѨÅ∞ "å_ç`Õ JkèHõ kQÆ∞|_ç á⁄O^Œ=K«∞Û. q`«Î#O ^Œ∞OѨÅ#∞ 45˛45 ÃãO.q∂. ^Œ∂~°OÖ’
<åÏe.
2. KÕ=∞ ѨO@‰õΩ Z~°∞=ÙÅ∞ U "≥∂`å^Œ∞Ö’ "ÕÜ«∂e?
PYi ^Œ∞H˜¯Ö’ ZHõ~åxH˜ 10 @#∞flŠѨâ◊√=ÙÅ Z~°∞=Ù`À ÉÏ@∞ 24 H˜Ö’Å ÉèÏã¨fi~°O WKÕÛ Z~°∞=Ù#∞ "Õã≤
ÉÏQÍ HõeÜ«∞^Œ∞<åfle. ÃÑ· áê@∞QÍ 48 H˜Ö’Å #„`«[x =∞iÜ«Ú 32 H˜Ö’Å á⁄Ï+π xKÕÛ Z~°∞=ÙÅ#∞
<å˜# `«~åfi`« 30, 60 =∞iÜ«Ú 90 ~ÀAʼnõΩ "ÕÜ«∂e. Z~°∞=Ù#∞ "≥ÚHõ¯ Ô~O_»∞ "≥·Ñ¨ÙÖ QÆ∞O@Ö’¡ "Õã≤
=∞˜ì`À HõÑ≤Ê `ÕeHõáê˜ `«_ç W"åfie.
111

20. PÅ∞QÆ_»¤
1. PÅ∞QÆ_»¤ ZѨC_»∞ ™êQÆ∞ KÕÜ«∂e? U <ÕÅÅ∞ J#∞‰õÄÅO?
PÅ∞QÆ_»¤ ~°c HÍÅOÖ’ ™êQÆ∞‰õΩ J#∞‰õÄÅO. JHÀì|~°∞ Ô~O_»= ѨHõ∆O #∞O_ç #=O|~°∞ "≥Ú^Œ˜ "å~°O
=~°‰õΩ <å@∞HÀ=K«∞Û. JkèHõ LëÈ‚„QÆ`«Ö’ ^Œ∞OѨŠÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ =ÙO_»^Œ∞. h˜ =ã¨u`À áê@∞ =Ú~°∞QÆ∞
h˜ =ã¨u QÆÅ Wã¨∞Hõ ÖËHõ Z„~°QÆ~°Ñ¨ <ÕÅÅ∞ J#∞‰õÄÅO. P=∞¡ ÅHõ∆}O QÆÅ |~°∞"≥·# <ÕÅÅ∞ J#∞‰õÄÅO
HÍ^Œ∞.
2. PÅ∞QÆ_»¤Ö’ q`«Î# â◊√kú ZÖÏ KÕÜ«∂e?
q`«Î#O ^•fi~å "åºÑ≤Î K≥O^Õ tbO„^•Å x"å~°}‰õΩ 25–50 „QÍ. JQÆÖÏÖò 10 b@~°¡ h˜Ö’ HõeÑ≤#
„^•=}OÖ’ ^Œ∞OѨÅ#∞ 2–5 xq∞ëêÅ áê@∞ LOKåe. XHõ™êi `«Ü«∂~°∞ KÕã≤# „^•=}Ïxfl =¸_»∞™ê~°∞¡
=∂„`«"Õ∞ q`«Î# â◊√kúH˜ LѨÜ≥∂yOKåe.
3. PÅ∞QÆ_»¤ ^Œ∞OѨÅ∞ P‰õΩ ѨK«ÛQÍ =∂~°∞`«∞<åfl~Ú, x"åiOK«_»O ZÖÏ?
PÅ∞QÆ_»¤#∞ j`åHÍÅOÖ’ =∂„`«"Õ∞ ™êQÆ∞ KÕÜ«∂e. ^Œ∞OѨ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ^Œâ◊Ö’ ã¨∂~°º~°t‡ ™ÈHõ‰õΩO_®
=∞˜ìx ZQÆ^ÀÜ«∂e.
HͺÔ~ò
1. HͺÔ~ò ZѨC_»∞ ™êQÆ∞ KÕÜ«∂e? ~°HÍÅ∞ Uq? U <ÕÅÅ∞ J#∞‰õÄÅOQÍ =ÙOÏ~Ú?
HͺÔ~ò K«Å¡x "å`å=~°}OÖ’ ѨO_çOKÕ ^Œ∞OѨ ѨO@. JkèHõ LëÈ‚„QÆ`«Ö’ ^Œ∞OѨ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, ~°OQÆ∞
ã¨iQÍ =ÙO_»^Œ∞. =∞# ~åROÖ’ z`«∂Î~°∞ lÖÏ¡ Ѩ_»=∞˜ „áêO`åÖ’¡ =∂„`«"Õ∞ ã¨O=`«û~°O á⁄_»=Ù<å
ѨO_çOK«=K«∞Û. q∞QÆ`å „áêO`åÖ’¡ PQÆã¨∞ì #∞O_ç #=O|~°∞ =~°‰õΩ q`«∞ÎHÀ"åe. „Ѩu 15 ~ÀAÅ `Õ_®`À
q`«∞ΉõΩO>Ë Z‰õΩ¯=HÍÅO ѨO@ fã¨∞HÀ=K«∞Û. =Ú~°∞QÆ∞ h˜ =ã¨u QÆÅ Ö’`≥·# Wã¨∞Hõ`À ‰õÄ_ç# QÆ~°Ñ¨
<ÕÅÅ∞ J#∞‰õÄÅO. |~°∞"≥·# |OHõ <ÕÅÅ∞ ѨxH˜ ~å=Ù. |OHõ <ÕÅÖ’¡ "Õ~°¡ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ã¨iQÍ ÖËHõ ^Œ∞OѨÅ∞
Jaè=$kú K≥O^Œ=Ù. ѨHõ¯ "Õ~°∞¡ U~°Ê_ç ^Œ∞OѨ <å}º`« ^≥|ƒ uO@∞Ok. J#∞"≥·# ~°HÍÅ∞ – ѨәêˆHã¨~ü,
Ѩәê"Õ∞Ѷ¨∂e, Kå<£@h, Zs¡ <åO>ˇãπ, Ѩәê Ü«∞=∞^Œyfl. ÃÇ·Ï„a_£ ~°HÍÅ∞ – ~åÜ«∞ÖòY~À_®, ‰õΩ~°∞OKå,
x+¨, <ÕǨ, #Okx.
112

21. =Ú#QÆ
1. =Ú#QÆÖ’ ~°HÍÅ∞ Uq? ZÖÏ <åÏe?
=Ú#QÆÖ’ UHõ"åi¬Hõ =∞iÜ«Ú |Ǩï"åi¬Hõ ~°HÍÅ∞<åfl~Ú.
UHõ"åi¬HõO: Ñ≤.ÔH.Ü«∞O–1 ã¨∞=∂~°∞ 30H˜Ö’Å kQÆ∞|_ç (200–225 HÍÜ«∞Å∞) xã¨∞ÎOk.
|Ǩï"åi¬HõO: *Ïá¶êfl, HÍÜ«∞Å∞ 60–90 ÃãO.g∞. á⁄_»=Ù, "≥∞`«Îx QÆ∞A˚`À ~°∞zHõ~°OQÍ =ÙOÏ~Ú.
UHõ"åi¬Hõ ~°HÍÅ#∞ 2.5 g∞. ^Œ∂~°OÖ’ 45˛45˛45 ÃãO.g∞. QÆ∞O@Å∞ `«qfi 10 H˜Ö’ŠѨâ◊√=ÙÅ
Z~°∞=Ù =∞iÜ«Ú 250 „QÍ. "ÕѨÑ≤O_ç =∞iÜ«Ú ã¨∂Ѩ~ü á¶ê¿ãÊò`À xOÑ≤ =ÚO^Œ∞QÍ áêenä<£ ã¨OK«∞ÅÖ’
ÃÑOz# 25 ~ÀAÅ =Ü«∞ã¨∞ûHõÅ "≥ÚHõ¯Å#∞ <åÏe. |Ǩï"åi¬Hõ ~°HÍÅÖ’ HõuÎiOѨÙÅ#∞ E<£–PQÆã¨∞ì
<≥ÅÖ’¡ Éèí∂q∞Ö’ <å@∞HÀ=K«∞Û.
2. =Ú#QƉõΩ "ÕÜ«∞=Åã≤# Z~°∞=ÙÅ "≥∂`å^Œ∞ `≥ÅѨO_ç?
"≥ÚHõ¯Å∞ <å˜# 2 <≥ÅʼnõΩ, 6 <≥ÅʼnõΩ =∞iÜ«Ú 9 <≥ÅʼnõΩ XH˘¯Hõ¯ "≥ÚHõ¯‰õΩ 100 „QÍ. Ü«¸iÜ«∂
50 „QÍ. =¸ºˆ~ò PѶπ á⁄Ï+π "Õã≤ h~°∞ ÃÑÏìe.
3. =Ú#QÆÖ’ Q˘OQÆo ѨÙ~°∞QÆ∞ ZÖÏ x"åiOKåe?
Q˘OQÆo ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ HÍO_»OÃÑ· KÕi P‰õΩÅ#∞ ux, D<≥Å#∞ q∞QÆ∞Å∞™êÎ~Ú. x"å~°}‰õΩ
b@~°∞ h˜H˜ 2 q∞.b. ZO_Àã¨ÖÏÊù<£ ÖË^• H˜fi<åÖòá¶êãπ 2 =∞.b. HõeÑ≤, ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ z#flqQÍ =Ù#fl
^Œâ◊Ö’ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
4. =Ú#QÆ HÍÜ«∞Å∞ =OHõ~°QÍ =∂~°∞`«∞<åfl~Ú. ZÖÏ x"åiOKåe?
HÍÜ«∞ `˘Å∞K«∞ DQÆ PtOK«@O =Å¡ WÖÏ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. Wk ѨÓ`« ^Œâ◊Ö’ PtOz, Ñ≤O^≥ ^Œâ◊Ö’ HÍÜ«∞
Ö’H˜ „Ѩ"ÕtOz ֒Ѩe Ѩ^•~å÷xfl ux <åâ◊#O KÕÜ«∞_»O =Å¡ HÍÜ«∞Å PHÍ~°O =∂iáÈ~Ú =OHõ~°QÍ
J=Ù`å~Ú. x"å~°}‰õΩ, ѨÓ`« ^Œâ◊Ö’ á¶êã¨Ö’<£ 2 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ =∞iÜ«Ú Ñ≤O^≥ ^Œâ◊Ö’ b@~°∞
h˜H˜ _≥·HÀ¡~À"åãπ#∞ 1 q∞.b. HõeÑ≤ 15 ~ÀAÅ =º=kèÖ’ Ô~O_»∞ ™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
113

22. Le¡=∞iÜ«Ú"≥Å∞¡e¡
1. Le¡ ѨO@#∞ ZѨC_»∞ ™êQÆ∞ KÕÜ«∂e?
=∞#~åROÖ’ Le¡ =ÚYº ѨO@QÍ ~°cÖ’ ™êQÆ∞ KÕ™êÎ~°∞ J~Ú`Õ YsѶπ =∞iÜ«Ú "Õã¨qÖ’ ‰õÄ_» ™êQÆ∞
KÕÜ«∞=K«∞Û. ~°c HÍÅOÖ’ _çÃãO|~°∞–U„Ñ≤Öò =~°‰õΩ, YsѶπ HÍÅOÖ’ E<£–AÖˇ· #∞O_ç
JHÀì|~°∞–#=O|~°∞ =~°‰õΩ ™êQÆ∞ KÕ™êÎ~°∞. "Õã¨q ѨO@QÍ [#=i – Ѷ≤„|=i <≥ÅÖ’¡ <å@=K«∞Û.
2. Le¡ <å~°∞ ZÖÏ ÃÑOKåe? U ~°HÍÅ∞ J#∞"≥·#q?
<å~°∞ ÃÑOK«∞@‰õΩ <ÕÅ#∞ ÉÏQÍ ^Œ∞xfl Z`≥ÎÂ# <å~°∞=∞à◊§#∞ J#∞"≥·# Ãã·AÖ’ `«Ü«∂~°∞ KÕã¨∞HÀ"åe. 3–4
H˜Ö’Å q`«Î#O XHõ ZHõ~åxH˜ ã¨iáÈ`«∞Ok. H˜Ö’ q`«Î<åxH˜ HÍáêì<£ ÖË^• ^ä≥·~å"£∞ =∞O^Œ∞#∞ 3 „QÍ.
K˘Ñ¨C# HõeÑ≤ q`«Î#â◊√kú KÕã≤ <å~°∞ =∞_çÖ’ q`«Î<åxfl ѨÅ∞K«QÍ =~°∞ã¨Ö’¡ K«Å∞¡HÀ"åe. ‰õΩà◊√§ `≥QÆ∞Å∞
™ÈHõ‰õΩO_® HÍѨ~ü PH©ûHÀ¡Ô~·_£ 3 „QÍ. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ 10 ~ÀAÅH˘Hõ™êi Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
~°HÍÅ∞: Z„~°Le¡ – |àϧi, <åã≤H± Ô~_£, J„y ᶜO_£ Ô~_£, J~°¯xˆH`«<£, J~°¯ HõàϺ}ü, J~°¯„ѨQÆu,
J~°¯aO^Œ∞, Ѩã¨∞ѨÙ~°OQÆ∞ Le¡ – Zi¡„QÍ<À, J~°¯ Ñ‘`åO|~ü, `≥Å¡Le¡ – Ѩәê"≥·ò á¶ê¡ò, J„y ᶜO_£
"≥·ò, ÃÇ·Ï„a_£ ~°HÍÅ∞ – J~°¯ÖÏe=∞, J~°¯H©iÎ=∂<£
3. P‰õΩÖÃÑ· =∞K«ÛÅ∞ U~°Ê_ç ZO_çáÈ`«∞<åfl~Ú. x"å~°} ZÖÏ?
~°ã¨O Ñ‘ÖËÛ `å=∞~° ѨÙ~°∞QÆ∞Å∞ =∞iÜ«Ú P‰õΩ=∞K«Û `≥QÆ∞Å∞ PtOK«_»O =Å¡ P‰õΩÅ∞ ZO_çáÈ`å~Ú.
x"å~°}‰õΩ "≥∂<À„HÀ’á¶êãπ 1.6 q∞.b =∞iÜ«Ú =∂OHÀ*ˇÉò 3 „QÍ. K˘Ñ¨C# b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤
Ѩk~ÀAÅ =º=kèÖ’ Ô~O_»∞ ™ê~°∞¡ Ñ≤zHÍs KÕã≤#KÀ x"åiOK«∞=K«∞Û.
4. Le¡H˘#Å∞ ZO_»∞`«∞<åfl~Ú. `å=∞~° ѨÙ~°∞QÆ∞Å x"å~°} ZÖÏ?
D ѨÙ~°∞QÆ∞ P‰õΩÅ "≥Ú=ÙfiÅÖ’ KÕi ~°™êxfl Ñ‘ÅÛ@O =Å# P‰õΩÅ g∞^Œ `≥Å¡˜ =∞K«ÛÅ∞ U~°Ê_»`å~Ú.
D =∞K«ÛÅ∞ QÀ^èŒ∞=∞ ~°OQÆ∞Ö’H˜ =∂i P‰õΩÅ H˘#Å #∞Oz „H˜OkH˜ ZO_ç áÈ`å~Ú. x"å~°}‰õΩ
_≥·q∞^ä˘ÜÕ∞ò 2 q∞.b. ÖË^• "≥∂<À„HÀ’á¶êãπ 1.6 q∞.b. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
5. Le¡ P‰õΩÅÃÑ· ~°O„^è•Å∞<åfl~Ú. ZO^Œ∞=Å¡? Le¡Ö’ ѨK«Ûx Kå~°Å∞#fl ѨÙ~°∞QÆ∞ =ÙOk ZÖÏ x"åiOKåe?
D ~åy Å^≥Ì Ñ¨Ù~°∞QÆ∞ ÖÏ~åfiÅ∞ "Õˆ~fi~°∞ ~°OQÆ∞ÅÖ’ =ÙOÏ~Ú. QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ L#flѨC_»∞ #Å∞Ѩ٠~°OQÆ∞ÃÑ·
#Å¡x Kå~°Å∞, Ѩã¨∞Ѩ٠ѨK«Û ÖË^• T^• ÖËHõ QÆ∞ÖÏa ~°OQÆ∞ Kå~°Å∞ Hõey =ÙOÏÜ~Ú. XO@iQÍ =Ù#fl
ÖÏ~åfiÅ∞ P‰õΩѨK«Û~°OQÆ∞Ö’ =ÙOÏ~Ú. D ÖÏ~åfiÅ∞ Le¡ Q˘ÏìÅ#∞ `˘Åz u#@O =Å# z=~°Å∞
`≥Å¡|_ç ZO_çáÈÜ∞ ~åeáÈ`å~Ú. Le¡ QÆ_»¤Å#∞ ‰õÄ_® `˘Åz #+¨ì Ѩ~°∞™êÎ~Ú. x"å~°}‰õΩ
"≥∂<À„HÀ’á¶êãπ 1.6 q∞.b. ÖË^• HÍ~°ƒiÖò 3 „QÍ. b@~°∞ h˜H˜ HõeÑ≤ Ñ≤zHÍs KÕÜ«∂e.
6. =∞# ~åROÖ’ "≥Å∞¡e¡ ZѨC_»∞ ZÖÏ <å@∞HÀ"åe?
=∞# ~åROÖ’ ~°c ѨO@QÍ ™êQÆ∞ KÕÜ«∂e. QÆ∞iÎOK«|_ç# ~°HÍÅ∞ ÖË=Ù. ÃÑ^ŒÌ áêÜ«∞Å∞ QÆÅ `≥Å¡x ~°OQÆ∞
~°HÍÅ#∞ ѨO_çã¨∞Î<åfl~°∞. ZHõ~åxH˜ q`«Î# "≥∂`å^Œ∞ – 200–240 H˜Ö’Å∞. PQÆã¨∞ì #∞O_ç
ÃãÃÑìO|~°∞=~°‰õΩ <å@∞HÀ=K«∞Û. ‰õΩà◊√§ `≥QÆ∞Å∞ PtOK«‰õΩO_» áêÜ«∞Å∞ q`ÕÎ=ÚO^Œ∞ H˜Ö’ q`«Î<åxH˜
HÍ~°ƒO_»l"£∞ 1 „QÍ. K˘Ñ¨C# HõeÑ≤ q`«Î#â◊√kú KÕÜ«∂e.
114