1. UNIVERSITETI I PRISHTINËS “HASAN PRISHTINA’’
FAKULTETI I BUJQËSISË DHE VETERINARISË
DEPARTAMENTI SHKENCAT E APLIKUARA NË ZOOTEKNI
Lënda: Shkenca e kuajve
Tema: Mbarështimi i pelave gjatë periudhës të mbarsmerisë, pjelljes,
pas pjelljes dhe deri në shkeputjen e mëzëve nga gjiri
(Punim i Seminarit në Studimet Master)
Mentori :
Prof.Dr.sc. Alltane Kryeziu
Kandidatet:
Bsc. Azem Zogaj & Ajet Brahimi
Prishtinё, 2013

2. Mbarështimi i pelave
 Menaxhimin e duhur ushqyese është
thelbësor për shëndetin e kafshëve dhe
produktivitetit.
• Të ushqyerit luan një rol në ndikimin
sensibilitet e kafshëve në sëmundje (p.sh., e
traktit urinar).
 Racionet duhet të formulohen për të
siguruar nevojat themelore fiziologjike të
kafshëve dhe për të siguruar rritjen optimale
dhe produktivitet. (p.sh., energjia, proteina,
yndyrna, karbohidrate, vitamina, minerale)
o Formulimi racion duhet të marrin në
konsideratë mosha, gjinia, raca, dhe
aktiviteti fizik.

3. Mbarështimi i pelave
 Pelat zakonisht arrijnë
pjekurinë seksuale në moshën 9
deri 10 muaj por disa arrijnë
pjekurisë që në moshën 12 deri 15
muaj, dhe të tjerat më vonë se 18
muaj.
 Estrus është periudha e ciklit
riprodhues kur pela është i
qeverisur nga efektet mjaft
komplekse hormonale.

4. Mbarështimi i pelave
• Pelat janë polyestrouse sezonale dhe në cikël
vijn kur gjatësia e ditës është e gjatë.
o Anestrus shihet gjatë dimrit, kur gjatësia e
ditës është e shkurtër.
 Gjatë anestrus, mitra është e dobët, dhe
vezoret janë joaktive pa follicles të rëndësishme
ose corpora lutea.
 Qafën e mitrës mund të jenë të mbyllura, por
jo të fortë dhe të shtrënguar, ose ajo mund të
jetë e hollë, dhe e shkurtër.
 Në momentin e rritjes së gjatësis së ditës,
pelat i nënshtrohen një tranzicion pranverore
dhe vezoret bëhen aktiv.

5. Mbarështimi i pelave
 Fundi i tranzicionit pranveror është shënuar me një rritje të hormonit lutalizues dhe
ovulacionit të mëvonshëm. Pas këtij cikëli është themeluar ovulacioni i rregullt.
 Edhe pse pela vazhdon të ovulojë rregullisht çdo 21 ditë gjatë sezonit të mbarështimit,
gjatësia e estrus (pranimi në hamshorit) ndryshon, duke filluar 2-8 ditë, dhe gjatësia e
diestrus ndryshon në përputhje me rrethanat.
 Në fillim të sezonit të mbarështimit, estrus tenton të jetë më i gjatë, kurse veres vetëm
për 2-3 ditë.
 Follicles janë zmadhuar në vezore gjatë estrus. Oocyte është lëshuar përmes ovulacionit.
 Dhe më von korpus luteum formohet për të prodhuar progesterone, e cila simulon
mbylljen e qafës së mitrës.
• Ky korpus luteum do të jetë i pjekur dhe të bëhen gati për prostaglandinës në ~ 5 ditë.
o Nëse shtatzënia nuk është themeluar, luteolzusi ndodh në 14 ditë, dhe pela kthehet në
estrus dhe vazhdon të ciklit.

6. Ndryshimet para pjelljes
 Relaksim i këtij rajoni zakonisht ndodh
rreth 3 javë para pjelljes.
 Këto ndryshime lejojë fetusi për të
kaluar nëpër kanalin e lindjes me lehtësi
më të madhe.
 Ky proces është gradual dhe nuk mund
të shihet në të gjitha pelat.
 Barku bëhet gjithnjë e me i varur si dhe
zgjerohet rreth një javë para pjelljes.

7. Shenjat e ndryshimeve para pjelljes
 Një nga shenjat e para është
edhe gjiri.
 Gjatë muajit të fundit gjiri
zakonisht rritet.
 Pelat mbushin gjirin gjat nates,
ndërsa ajo është në pushimi dhe
tkurret gjatë ditës.
 Kur gjijet mbetet të plotë me
edhe gjat ditës atëherë pjellja është
afër.

8. Kulloshtra
 Kur dylli është si rruaza të paraqitet në
fund të çdo thithë (ato janë pikat e
kulloshtres).
 Ato mund të shfaqen midis 12-36 orë
para pjelljes ose një javë ose dy para se të
ndodh pjellja, dhe nganjëherë nuk arrin të
ndodhë në disa pela.
 Pra, kjo nuk është një metodë e
besueshme për të parashikuar pjelljen.

9. Pjellja
 Periudhat që ndodhin janë të ndarë në tri faza të
dallueshme.
1. Faza Përgatitore
2. Faza e Dëbimit
3. Faza e "Pastrimi"

10. Faza përgatitore
 Gjatë kësaj faze, një numër
i gjërave të rëndësishme ndodhin,
duke përfshirë:
• Pozicionimi i fetusit për lindjen
 Pozicioni normal i një embrion është
me këmbët e para duke vënë në dukje
cervex, nga krahu i djathtë.
o Ekspozimi i fetusit
nëpërmjet membranave të
mbrenshme
 Hapja e mitrës
 Zgjerim i qafës së mitrës

11. Faza e Dëbimit
 Gjatë kësaj faze, në vijim ndodh:
o Intensifikohet kontraksione te mitrës, duke çuar në hapjen e
vulves,
 Shtyr nga barku dhe përcjellur me frymëmarrje të thell dhe
 Dëbimi i fetusit

12. Faza e"Pastrimi"
• Gjatë kësaj faze, membranat e placentës
duhet jenë dëbuar.
o Është shumë e rëndësishme për t'u
siguruar se kafsha përfundon fazën e tretë
të pjellje, sepse çdo mbeturinat e
membranave placentare e mbetur në mitër
do të shërbejë si një fole për infeksion dhe
mund të çojë në vdekjen e kafsheve.
 Në pela, membranat placentale duhet të
dëbohet brenda 15 min. pas dëbimit të
fetusit.

13. Mbarështimi i mëzave
 Sipas rekomandimeve të veterinerve një ndër
problemet më serioze që mund të paraqitet tek
mëzat e posalindur janë:
• Infeksionet e kërthizes që rezultojnë me
enjtëje të nyjeve dhe me qalime
 Ata sugjerojn se kordoni i kërthizes nuk
duhet këputur,por duhet përdorur Jodi si
dezinfektues, tri her në ditë deri sa të thahet
dhe të bjerë.
Mëzat e posalindur ushqimin të cilin e
atakojn fillimisht është qumështi I cili është i
domosdoshëm per të mbijetuar.

14. Mbarështimi i mëzave
 Në periudhën e parë të jetës së mëzit qumështi i pelës
është i vetmi ushqim i cili përmban të gjitha lëndët
ushqyese të nevojshme si dhe materiet mbrojtëse.
 Rritja dhe zhvillimi normal i mëzit gjatë kësaj
periudhe është e lidhur me prodhimtarinë e qumështit të
pelës.
 Pasi që vëllimi i gjirit të pelës është i vogël, mëzi
thithë vazhdimisht në intervale të shkurtra kohore dhe
ditët e para sipas rregullit ai duhet të merr qumësht për
çdo orë.
 Është llogaritur që mëzi për të pirë qumësht
mesatarisht harxhon 2,0-2,5 orë duke thithur çdo herë
nga 2-3 minuta.

15. Mbarështimi i mëzave
• Në ditët e para pas lindjës mëzat duhet të shiqohen nëse kanë
problem me diare dhe të intervenohet nëse është e nevojshme.
 Mëzi i shëndetshëm duhet të ngritet në këmbë rreth gjysmë
ore pas pjelljës.
 Shumë mëza fillojn të konsumojn ushqim voluminoz në
moshën 2 deri ne 3 javesh.
 Shkëputja e mëzave prej gjiut bëhet rreth 4 deri ne 6 muajt të
jetës së tyre.

16. Kulloshtra
 Kulloshtra – është ushqim i pazëvendësuar për
pasardhësin e posalindur
 Mëzi fillon të konsumon kulloshtrën në interval
kohorë nga 12 deri në 24 orët e para.
 Kulloshtra ka rol në krijimin e antitrupave për
organizmin e ri dhe kështu është me i qëndrueshëm
ndaj faktorve ambiental
 Mëzat me shëndet të dobësuar mund të ushqehen
me kulloshtër me anë të shisheve etj.

17. Mbarështimi i mëzave
 Qumështi i pelave dallohet për sasi të
madhe të albuminave dhe nihet si qumësht
albuminoz.
 Nga kohërat e hershme nga popujtë e Azise
qumështi I pelës është përdor për prodhimin e
produkteve të tharta – kumusin I cili ka pasur
veti dietike dhe shëruese (tuberkulozit etj)
 Laktacioni të pelat zgjat rreth 5 muaj dhe
kemi një prodhimtari rreth 2500 – 3500 litra.

18. Përberja mesatare e qumështit të pelave
Përbersit
Uji
Lënda
Yndyra
Proteina
Kazeina
Proteinat e serumit të qumështit
%
88,9
11.1
1,65
2,20
1,15
1,05
Laktoza
Hiri
6,91
0.32

19. JU
FALEMINDERI
T